Rozwijanie efektywnego rynku opłat APC (article processing charge – opłata za przetworzenie artykułu): praca badawcza Björka i Solomona

Raport określa możliwości, dzięki którym instytucje finansujące prace badawcze będą mogły zyskać pewność, że gwałtownie rozwijający się rynek otwartego dostępu dostarcza wysokiej jakości usług oraz że są one warte ponoszonych kosztów dla środowisk naukowych i badawczych.
Raport ten, powstały na wspólne zlecenie ważniejszych instytucji finansujących prace badawcze, ma na celu wywołanie dyskusji i debaty wśród instytucji finansujących oraz pozostałych zainteresowanych podmiotów, powołanych do tego, aby wspierać swobodny i darmowy dostęp do publikowanych rezultatów badań.
Przez ostatnie lata, rosnąca na świecie liczba instytucji finansujących prace badawcze wprowadziła do zasad otwartego dostępu wymóg, aby publikacje recenzowane, przedstawiające rezultaty badań finansowanych przez te instytucje, były dostępne za darmo i były wolne od ograniczeń w wykorzystaniu.
Z kolei rosnąca liczba czasopism umożliwia autorom wolny dostęp do artykułu zaraz po jego opublikowaniu w zamian za opłatę określaną jako opłata za przetworzenie artykułu (APC). Niektóre z czasopism (znane jako „czasopisma w pełni wolno dostępne”) funkcjonują wyłącznie w ten sposób, podczas gdy inne czasopisma są dostępne jedynie na zasadzie subskrypcji. Część instytucji finansujących zaczęła już tworzyć osobne fundusze w celu finansowania opłat APC.
Jednakże, rozwiązania te wywołują pewne obawy dotyczące podwyższonych kosztów w przejściowym okresie obowiązywania równolegle opłat APC i subskrypcji oraz przejrzystości i funkcjonalności przyszłego  rynku działającego na zasadzie opłat APC.
Nowy raport, opracowany przez prof. Bo-Christera Björka z Hanken School of Economics (Finlandia) oraz prof. Davida Solomona z Michigan State University (USA), przedstawia badania nad potencjalnym ryzykiem związanym z rynkiem wolnego dostępu działającego na zasadzie opłat APC,  oraz stanowi punkt wyjścia w badaniach nad rozwiązywaniem problemów z tym związanych. Należy wiedzieć, że są także inne drogi dla otwartego dostępu (patrz niżej), ale w tym studium skupiono się szczególnie na rynku opłat APC.

Przeprowadzone analizy ekonomiczne pokazały wyraźnie, że rynek czasopism będących w całości w otwartym dostępie dobrze oddziałuje, wywierając presję na czasopisma i powodując tym obniżenie opłat APC. Jednakże z drugiej strony obecny rynek hybrydowy okazał się całkowicie dysfunkcyjny, ze znacząco wyższymi opłatami i niskim poziomem pobrań. W istocie, średnia opłata APC w czasopiśmie hybrydowym była niemal dwukrotnie wyższa niż w przypadku czasopisma elektronicznego będącego w całości w wolnym dostępie (dla porównania odpowiednio 2,727$ do 1,418$).

Na podstawie uzyskanych wyników, autorzy raportu opracowali szereg scenariuszy dla rynku wolnego dostępu i rynku hybrydowego. Następnie przeprowadzili szczegółową analizę możliwości i zagrożeń związanych z trzema wybranymi scenariuszami, o największym, ich zdaniem, potencjale.

• Scenariusz 1: instytucje finansujące zwracają czasopismom hybrydowym jedynie opłaty APC w systemie zapewniającym tym instytucjom otrzymanie w zamian obniżek w opłatach za subskrypcję.
• Scenariusz 2: instytucje finansujące przyjmują model „opłata odpowiednia do wartości”, w którym mogłyby ustalić poziomy maksymalnych wydatków na rzecz opłat APC konkretnego czasopisma, na podstawie jakości usług oferowanych autorom.
• Scenariusz 3: instytucje finansujące opłacają ustaloną część opłaty APC, gdyby cena przekroczyła określony próg.

W raporcie nie zaleca się jednego rozwiązania, ale raczej skłania do tego, by instytucje finansujące, uniwersytety oraz inne zainteresowane podmioty zaangażowane w otwarty dostęp, przemyślały i przyjęły te z możliwych rozwiązań, które odpowiadają ich indywidualnym potrzebom i celom.

Robert Kiley, przewodniczący Digital Services w Wellcome Trust, stwierdził:  „Mamy nadzieję, że ten raport, będący jednocześnie autorytatywny i innowacyjny, wywoła szeroką dyskusję. Wspierając tę pracę, my, fundatorzy, pokazaliśmy nasze zaangażowanie w zapewnienie, by przyszły rynek otwartego dostępu był wart włożonych pieniędzy i odpowiadał potrzebom środowiska naukowego”.

Tony Peatfield, odpowiedzialny za strategię RCUK w zakresie otwartego dostępu, powiedział: „Ten raport jest aktualnym i wartościowym uzupełnieniem podstawowych dowodów na to, że instytucje finansujące z całego świata promują swobodny i nieograniczony dostęp do publikacji naukowych. Będzie on stanowić istotny wkład do planowanego w tym roku przeglądu implementacji strategii otwartego dostępu RCUK”.

Raport (opublikowany na zasadach licencji CC-BY) można pobrać z: http://www.wellcome.ac.uk/About-us/Policy/Spotlight-issues/Open-access/Guides/WTP054773.htm

Robert Kiley, Przewodniczący Digital Services, Wellcome Library

Raport powstał na zlecenie: Wellcome Trust, Research Councils UK, Jisc, Research Libraries UK, Austrian  Science Fund (FWF), FNR (Luksemburg) oraz Instytutu Fizyki Grawitacyjnej im. Maxa Plancka