 |
Z myślą o potrzebach użytkowników - Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu (dalej: BUWr) poszerzyła zakres swojej działalności i otworzyła Bibliotekę Cyfrową Uniwersytetu Wrocławskiego (dalej: BCUWr). Biblioteka ta została udostępniona użytkownikom 12 grudnia 2005 r. pod adresem: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/. Stanowi ona nową platformę udostępniania i popularyzacji bogatych zasobów dziedzictwa kultury zawartych w zbiorach BUWr. W niedalekiej przyszłości ułatwi dostęp do poszukiwanych materiałów edukacyjnych, służąc wspieraniu procesów dydaktycznych na Uczelni. BCUWr zbudowana została na bazie systemu dLibra stworzonego i rozwijanego przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe - http://dlibra.psnc.pl/ i jest częścią polskiego systemu rozproszonych bibliotek cyfrowych. Skrócone opisy bibliograficzne zdigitalizowanych dokumentów są opracowywane według schematu Dublin Core kompatybilnego z formatem MARC21.
Tworzenie biblioteki cyfrowej wymaga zmian w dotychczasowej organizacji pracy oraz zaangażowania bibliotekarzy, informatyków i techników tworzących zasób cyfrowy i dlatego bez dodatkowych funduszy i etatów jest to ogromnie trudne przedsięwzięcie. W BUWr zarządzeniem Dyrektora Biblioteki została powołana Komisja ds. digitalizacji zbiorów i BCUWr Zadaniem Komisji jest wyznaczenie celów i standardów funkcjonowania BCUWr oraz opracowanie planu działania dla wszystkich zaangażowanych w projekty digitalizacji oddziałów. Komisja tworzy dokumenty na przyszłość, które będą regulowały wszystkie działania związane z BCUWr.
Poniżej załączono opracowane przez pracowników BUWr materiały, które są propozycją, a także materiałem do dyskusji na temat organizacji bibliotek cyfrowych (np. do dyskusji na forum EBIBu http://ebib.oss.wroc.pl/phpBB/viewforum.php?f=7). Przy opracowaniu tych propozycji korzystano m.in. z zaleceń zawartych w dokumencie Wytyczne dobrej praktyki, który powstał w wyniku unijnego projektu Calimera (http://www.calimera.org/countries/Poland.aspx). Analiza celów, zadań i etapów prac posłużyła do sporządzenia wykazu dokumentów, które będą regulowały wszystkie działania związane z BCUWr (pkt I). Najpilniejszym zadaniem było opracowanie interpretacji atrybutów w schemacie Dublin Core na potrzeby tworzenia opisów bibliograficznych dla zbiorów specjalnych BUWr (pkt II). W toku prac powstała również metryka dokumentująca drogę obiektu na poszczególnych etapach związanych z digitalizacją, która będzie służyć m.in. kontroli obiegu dokumentów i statystyce (pkt III). Ostatnim proponowanym materiałem jest schemat funkcjonowania BCUWr (pkt IV). Wszystkie zaproponowane dokumenty nie są ostateczną wersją, ponieważ wdrażane i testowane poprzez praktyczne działania będą weryfikowane i zmieniane.
I. Wykaz dokumentów.
| Tytuł dokumentu | Użytkownicy dokumentu | Uwagi |
| Koncepcja rozwoju i cele BCUWr. | kierownik BC | |
| Interpretacja atrybutów schematu Dublin Core na potrzeby opisu zbiorów specjalnych. | redaktorzy BC/korektor | |
| Metryka dla digitalizowanych obiektów. | kierownicy oddziałów BUWr/osoba odpowiedzialna za BC w oddziale | w wersji papierowej i elektronicznej |
| Wytyczne typowania obiektów do digitalizacji. | kierownicy oddziałów BUWr/osoba odpowiedzialna za BC w oddziale | |
| Wytyczne mikrofilmowania i digitalizacji. | Pracownia Reprograficzna | |
| Wytyczne obróbki i archiwizacji. | Pracownia Reprograficzna | |
| Procedury monitorowania procesów digitalizacji oraz parametry do analizy wydajności całego procesu i jego etapów. | kierownik BC/Pracownia Reprograficzna | Opracowanie narzędzi do analizy oraz dokumentu |
| Wzory umów i oświadczeń dla instytucji i osób prywatnych chcących udostępniać swoje zbiory w BCUWr lub wydawać własne publikacje w e-Wydawnictwie BUWr. | kierownik BC/twórcy/wydawnictwa | |
| Etapy prac i obieg dokumentów. | kierownik BC/kierownicy oddziałów BUWr/osoba odpowiedzialna za BC w oddziale | |
| Profil gromadzenia BCUWr. | kierownik BC/kierownicy oddziałów BUWr/osoba odpowiedzialna za BC w oddziale | |
| Wytyczne konserwatorskie. | kierownicy oddziałów/osoba odpowiedzialna za BC w oddziale | |
| Wytyczne tworzenia słów kluczowych. | redaktorzy BC/korektor | |
| Standaryzacja stanowiska pracy redaktora BCUWr. | kierownik BC/kierownicy oddziałów BUWr | |
| Podręczna biblioteczka redaktora (materiały pomocnicze). | redaktorzy BC | Strona WWW z dostępem do baz |
II. Interpretacja atrybutów schematu Dublin Core na potrzeby opisów zbiorów specjalnych BUWr
Oprac. Jadwiga Łukaszewicz na podstawie książki Marka Nahotko: Metadane: sposób na uporządkowanie internetu (Kraków 2004) oraz formatu MARC21.
Przy opracowywaniu interpretacji atrybutów Dublin Core przyjęto zasadę, że przedmiotem skróconego opisu jest źródło, na podstawie którego został stworzony zasób cyfrowy. Ponieważ zbiory specjalne BUWr nie posiadają opublikowanych w sieci pełnych opisów katalogowych, założenie takie pozwala na udostępnienie szerszej informacji na temat oryginału.
| Lp. | Nazwa
atrybutu | Element
Dublin Core | Etykieta MARC | Opis wartości atrybutów |
| 1. | Tytuł | Title | Tytuł
(245 $a) | Nazwa nadana źródłu. Zasadniczo Tytuł będzie nazwą, pod którą źródło jest formalnie znane.
Przejmuje się tytuł właściwy źródła. W przypadku struktury hierarchicznej źródła podaje się tytuł właściwy źródła, następnie dla części źródła z odrębnym tytułem właściwym tworzy się dodatkowy opis w osobnym zestawie atrybutów stworzonych dla tej części.
Atrybut Tytuł zawiera tytuł właściwy. Dane przejmuje się z głównej strony tytułowej. Informacje z innych miejsc ujmuje się w nawiasy kwadratowe.
Nawiasy kwadratowe traktuje się jak jeden znak i stosuje odstęp przed pierwszym i po drugim nawiasie. Atrybut kończy się kropką
(zob.): Format Marc21 rekordu bibliograficznego dla książki - NUKAT, 2005. |
| 2. | Autor
(Twórca) | Creator | Hasło główne - nazwa osobowa,
nazwa ciała zbiorowego, nazwa imprezy
(100, 110, 111) | Jednostka odpowiedzialna za stworzenie treści źródła. Przykładami Twórcy są osoby fizyczne, ciała zbiorowe lub usługi. Zasadniczo nazwa Twórcy powinna być używana do oznaczenia tej jednostki. Przejmuje się nazwę osobową, nazwę ciała zbiorowego, nazwę imprezy ze źródła. Wybór i forma głównego hasła autorskiego powinny być zgodne z postanowieniami PN-N-01229 (przykład zapisu nazwy autora: Orzeszkowa, Eliza).
Atrybut Autor zawiera nazwę osobową, nazwę ciała zbiorowego lub nazwę imprezy.
Hasło osobowe jest to nazwa osobowa, tzn. nazwa własna identyfikująca daną osobę. Nazwę osobową może stanowić: imię, nazwisko, nazwisko i imię, pseudonim, nazwa związana z godnością osoby, nazwa zaczynająca się od imienia (np. nazwy świętych, błogosławionych i niektóre nazwy średniowieczne). Hasło osobowe może zawierać dopowiedzenia: daty biograficzne, słowne określenia identyfikujące daną osobę: określenia pokrewieństwa, godności, tytuły szlacheckie itp. Słownik wartości atrybutu jest tworzony automatycznie i sugeruje się sprawdzenie czy żądana wartość atrybutu jest już utworzona, jeśli tak, to należy ją wstawić poprzez wybór z listy. Dopowiedzenia ujmuje się łącznie w nawiasy okrągłe z odstępem przed nawiasem otwierającym, jeżeli jest więcej niż jedno dopowiedzenie, oddziela się je średnikiem z odstępami po obu jego stronach. Daty biograficzne oddziela się łącznikiem.
Na końcu atrybutu stawia się kropkę
(zob.): Hasła osobowe, korporatywne i tytułowe?- Warszawa: Wydaw. SBP,1999.- (Formaty Kartoteki ; 4). |
| 3. | Temat i słowa kluczowe
(Opis rzeczowy) | Subject | Słowa kluczowe niekontrolowane
(653 $a) | Temat treści źródła. Zasadniczo Opis rzeczowy będzie wyrażony w formie słów kluczowych opisujących temat źródła. Rekomenduje się wybór słów kluczowych ze słownika kontrolowanego lub formalnego schematu klasyfikacji. Słownik wartości atrybutu jest tworzony automatycznie i sugeruje się sprawdzenie, czy żądana wartość atrybutu jest już utworzona, jeśli tak, to można ją wstawić poprzez wybór z listy.
Atrybut Temat i słowa kluczowe zawiera słowa kluczowe, które przyjmują postać wyrażeń jedno lub wielowyrazowych.
Na końcu atrybutu stawia się kropkę
(zob.): Format USMARC rekordu kartoteki haseł wzorcowych?/ Anna Paluszkiewicz ; SBP?.- Warszawa : Wydaw. SBP, 1999.- (Formaty, Kartoteki ; 5)
Analiza dokumentu i jego opis przedmiotowy / Teresa Głowacka.-Warszawa : Wydaw.SBP, 2003.- (Formaty, Kartoteki ; 13). |
| 4. | Opis | Description | Adnotacja wyjaśniająca
(520 $a) | Adnotacje dotyczące zawartości treści źródła. Opis może np. zawierać, chociaż nie tylko: abstrakt, spis treści, odesłanie do graficznego przedstawienia treści lub swobodny tekst określający treść, defekty w treści źródła, znak lub numer wydawniczy specyficzny dla druków muzycznych.
Atrybut Opis zawiera uzupełnienie lub wyjaśnienie tytułu lub zwięzłą informację o treści.
Na końcu atrybutu stawia się kropkę
(zob.): Format Marc21 rekordu bibliograficznego dla książki -.NUKAT, 2005. |
| 5. | Wydawca (Wydawca źródła) | Publisher | Wydawca
(260 $a $b) | Jednostka odpowiedzialna za udostępnienie źródła. Przykładami wydawcy są osoby fizyczne, instytucje, organizacje lub usługi. Zasadniczo dla określenia tego elementu należy użyć nazwy Wydawcy i/lub Drukarza.
Atrybut Wydawca zawiera informacje dotyczące opublikowania, druku i dystrybucji. Informacje te przejmuje się z opisywanego dokumentu tj. główna strona tytułowa, inne preliminaria, okładka, metryka książki, informacje z innych źródeł ujmuje się w nawiasy kwadratowe.
Jeśli brak miejsca wydania stosuje się skrót [S. l.] Jeśli miejsc wydania jest więcej niż dwa, to podaje się nazwę wyróżnioną typograficznie i skrót [etc.]. Jeśli brak nazwy wydawcy podaje się skrót [s. n.] Przejmuje się pełną nazwę wydawcy z dokumentu.
Znaki umowne:
Dwa miejsca wydania rozdziela się średnikiem, nazw wydawcy poprzedza się dwukropkiem. Jeśli jest dodatkowo miejsce druku i nazwa drukarni, to ujmuje się je łącznie w nawiasy okrągłe i stosuje się znaki umowne jak wyżej.
Na końcu atrybutu stawia się kropkę
(zob.): Format Marc21 rekordu bibliograficznego dla książki -.NUKAT, 2005. |
| 6. | Współtwórca | Contributor | Hasło dodatkowe - nazwa osobowa,
nazwa ciała zbiorowego, nazwa imprezy
(700, 710, 711) | Jednostka odpowiedzialna za współudział w tworzeniu treści źródła. Przykładami współtwórcy są osoby fizyczne, ciała zbiorowe lub usługi. Zasadniczo dla określenia tego elementu należy użyć nazwy Współtwórcy wraz z określeniem rodzaju współpracy zapisanym w nawiasie okrągłym zgodnie ze słownikiem kontrolowanym. Forma dodatkowego hasła powinna być zgodna z podanym przykładem: Borkowski, Jan. Oprac. Słownik wartości atrybutu jest tworzony automatycznie i sugeruje się sprawdzenie czy żądana wartość atrybutu jest już utworzona, jeśli tak, to należy ją wstawić poprzez wybór z listy.
Atrybut Współtwórca zawiera dodatkowe hasła, które zapewniają dostęp do opisu inne niż podane w atrybucie Autor. Hasło dodatkowe może zawierać nazwę osobową, nazwę ciała zbiorowego (w tym nazwę imprezy). Hasła dodatkowe sporządza się dla nazwy osób i ciał zbiorowych ponoszących współodpowiedzialność za intelektualną lub artystyczną zawartość dokumentu. Hasła dodatkowe zawierają także nazwy osobowe i ciał zbiorowych dla dzieł związanych bibliograficznie z opisywanym dokumentem - w tym dokumentów niesamoistnych wydawniczo zawartych w opisywanym dokumencie, jeżeli nie sporządza się dla nich osobnych opisów.
Wykaz skrótów dla określenia rodzaju współpracy zob. pod tabelą. Na końcu atrybutu stawia się kropkę
(zob.): Format Marc21 rekordu bibliograficznego dla książki -.NUKAT, 2005. |
| 7. | Data wydania | Date | Data wydania
(260 $c) | Data związana z wydarzeniem w okresie istnienia źródła. W typowych przypadkach Data będzie związana z powstaniem lub dostępnością źródła. Rekomendowany najlepszy sposób na kodowanie daty jest zdefiniowany w profilu ISO 8601 (http://www.w3.org/TR/NOTE-datetime) jako format RRRR-MM-DD. Jeśli w źrdle brak daty wydania, podaje się informację zgodnie z dotychczas przyjętą praktyką datowania. Datę wydania podaje się cyframi arabskimi.
Atrybut data wydania zawiera najpóźniejszą datę wydania występującą w dokumencie. Jeśli brak daty wydania, podaje się z odpowiednim wyjaśnieniem wybraną datę, np.
rok dystrybucji - [dystr.],
copyright - cop. bez nawiasu,
rok druku - dr.,
rok wydania przybliżony [ca 1820], [post 1820], [ante 1820], [1820?].
Na końcu atrybutu stawia się kropkę
(zob.): Format Marc21 rekordu bibliograficznego dla książki -.NUKAT, 2005. |
| 8. | Typ zasobu
(Typ źródła) | Type | Typ/forma dokumentu
(Leader poz. 06) | Natura lub kategoria treści źródła (oryginału). Ten element zawiera kategorie, funkcje, gatunki lub poziomy agregacji dla treści. Rekomenduje się wybór wartości elementu Typ źródła z kontrolowanego słownika wprowadzonego do systemu dLibra
(zob. wykaz pod tabelą). |
| 9. | Format | Format | Typ formatu elektronicznego
(856 $q) | Opis fizyczny cyfrowej materializacji źródła. W typowych sytuacjach podaje się określenie formatu dokumentu elektronicznego, np. test/html. Format może zawierać typ mediów lub opis fizyczny źródła (np. wymiary). Format może być użyty dla określenia oprogramowania, sprzętu lub innego wyposażenia niezbędnego do wyświetlenia lub działania źródła. Przykładami wymiarów mogą być rozmiar i czas trwania. Rekomenduje się wybór wartości z kontrolowanego słownika (np. lista Typów Mediów Internetu -
http://www.isi.edu/in-notes/iana/assignments/media-types/media-types, definiująca formaty mediów komputerowych).
Na końcu atrybutu NIE stawia się kropki. |
| 10. | Identyfikator zasobu
(Identyfikator źródła) | Identifier | Lokalizacja elektroniczna
(856 $u), | Jednoznaczny odnośnik do zasobu cyfrowego w obrębie danego kontekstu. Rekomenduje się identyfikowanie zasobu cyfrowego poprzez ciąg znaków lub numer dostosowany do formalnego systemu identyfikacyjnego. Przykładem formalnego systemu identyfikacyjnego jest Uniform Resource Identifier (URI) (zawierający Uniform Resource Locator (URL)), Digital Object Identifier (DOI) oraz International Standard Book Number (ISBN).
Atrybut Identyfikator zawiera:
Podaje się URI pozwalający zlokalizować dokument elektroniczny przy użyciu istniejących protokołów internetowych. Najczęściej identyfikatorem tym jest URL.
Na końcu atrybutu NIE stawia się kropki
(zob.): Format MARC21 rekordu bibliograficznego dla dokumentu elektronicznego / Krystyna Sanetra.-Warszawa : Wydaw.SBP, 2003.- (Formaty, Kartoteki ; 12). |
| 11. | Źródło | Source | Źródło wprowadzanych danych
(786 $o), | Odesłanie do pierwotnego źródła, z którego pochodzi opisywany zasób cyfrowy. Dany zasób cyfrowy może pochodzić ze źródła pierwotnego w całości lub części. Rekomendowanym najlepszym sposobem jest odesłanie do źródła poprzez ciąg znaków lub numer dostosowany do formalnego systemu identyfikacyjnego, np.: sygnatura źródła (oryginału lub mikrofilmu jeśli on jest źródłem).
Na końcu atrybutu nie stawia się kropki. |
| 12. | Język | Language | Uwaga dot. języka
(546 $a)
Kod języka
(041 $a)
008/35-37 | Język treści intelektualnych źródła. Rekomendowanym sposobem dla tworzenia wartości atrybutu jest ich definiowanie przy użyciu znormalizowanego trzyliterowego kodu wg PN PN-ISO 639-2 (np.: polski = pol) i MARC code List for Languages. Słownik wartości atrybutu jest tworzony automatycznie i sugeruje się sprawdzenie, czy żądana wartość atrybutu jest już utworzona, jeśli tak, to można ją wstawić poprzez wybór z listy.
Atrybut Język zawiera informację dotyczącą języka (języków) tekstu głównego i streszczeń. Używany jest także w opisie dokumentów wielojęzycznych (także jeśli jest to język obrazkowy) lub zawierających tłumaczenie oraz jeśli język streszczeń, abstraktów, materiałów towarzyszących jest inny niż język tekstu głównego.
Na końcu atrybutu nie stawia się kropki. |
| 13. | Powiązania
(Relacja) | Relation | Uwaga dot. relacji nieokreślonej
(787 $n),
ID relacji nieokreślonej
(787 $o) | Odesłanie do źródeł pozostających w relacji z opisywanym. Rekomenduje się powiązanie głównego źródła ze źródłem związanym przy pomocy ciągu znaków lub numeru dostosowanego do formalnego systemu identyfikacyjnego, np.: sygnatura mediów zawierających kopię źródła (np. mikrofilm, CD).
Na końcu atrybutu nie stawia się kropki. |
| 14. | Zakres
(Miejsce i czas) | Coverage | Uwaga ogólna
(500 $a) | Zasięg treści źródła. Miejsce i czas w typowych sytuacjach zawiera lokalizację przestrzenną (nazwa miejsca lub współrzędne geograficzne), okres czasowy (określenie okresu, data lub zakres dat) lub jurysdykcję (taką, jak nazwa jednostki administracyjnej). Rekomenduje się wybór wartości elementu Miejsce i Czas ze słownika kontrolowanego. Następnie, jeśli jest to celowe, użyte zostaną nazwy miejsc lub okresy czasu, przy czym preferowane są identyfikatory numeryczne takie, jak zestawy współrzędnych lub zakresy dat.
Na końcu atrybutu stawia się kropkę. |
| 15. | Prawa | Rights | Warunki wykorzystania
(540 $a) | Informacja o prawach własności do źródła. W sytuacjach typowych element Własność będzie zawierał określenie prawa własności dla źródła lub odesłanie do serwisu dostarczającego taką informację. Informacja o własności przedstawiona jest często jako Intellectual Property Rights (IPR), Copyright i różnego rodzaju określenia własnoci. Jeżeli brak jest elementu Własność, nie można dokonywać żadnych założeń, co do jego statusu i innych praw dotyczących źródła. |
| 16. | Lokalizacja źródła * | | | Nazwa oddziału, w którym przechowywane jest źródło (oryginał). Rekomenduje się wybór wartości elementu Lokalizacja źródła z kontrolowanego słownika wprowadzonego do systemu dLibra. |
*Atrybut Lokalizacja źródła został stworzony na potrzeby BCUWr dla celów statystycznych oraz organizacyjnych i nie należy do podstawowego zestawu elementów Dublin Core.
Propozycje opisu daty (Data wydania źródła) w schemacie Dublin Core:
Przykładowe daty:
RRRR-MM-DD czy 1457 (jeśli mamy konkretną datę)
1200-1250 = 1 poł. XIII w. (podajemy zakres czasowy, w którym dzieło najprawdopodobniej powstało)
1250-1300 = 2 poł. XIII w.
1300-1325 = 1 ćwierć XIV w. (jeśli potrafimy uściślić)
1325-1350 = 2 ćwierć XIV w.
1350-1375 = 3 ćwierć XIV w.
1375-1400 = 4 ćwierć XIV w.
1400-1420 = lata 20. XV w. (jeśli jesteśmy pewni, że dzieło powstało w tych latach, możemy tę datę uściślić według potrzeb)
1490-1500 = koniec XV w.
1400-1500 = XV w. (jeśli nie możemy podać daty konkretniejszej)
1400/1500 = przełom XIV i XV w.
Wykaz kodów dla atrybutu Typ źródła (Typ zasobu):
a - dokument piśmienniczy (druk) = książka, wydaw. ciągłe, czasopismo elektroniczne, baza danych, strona WWW
c - druki muzyczne = nuty, mikroformy nut, nuty w wersji elektronicznej
d - rękopisy muzyczne = nuty, mikroformy nut
e - dokument kartograficzny = mapy, atlasy, globusy, mapy zdigitalizowane
f - rękopisy kartograficzne
g - dokumenty wizualne = film, kaseta wideo, taśma filmowa, slajdy, materiał przeznaczony do wyświetlania
i - nagrania dźwiękowe niemuzyczne
j - nagrania dźwiękowe muzyczne
k - dokumenty ikonograficzne (dwuwymiarowe) = rysunek, obraz, fotografia, kolaż, kartka pocztowa
m - dokumenty elektroniczne = programy, multimedia interakcyjne, usługi on-line
o - dokumenty mieszane z dwóch lub więcej typów, a żaden z nich nie dominuje
p - mieszany skład dokumentu, np. rękopis zawierający fotografie i taśmę dźwiękową
r - przedmiot trójwymiarowy będący wytworem rąk ludzkich, np. rzeźba, diorama, model, gry, puzzle, zabawki
t - rękopis
Określenie rodzaju współpracy (dla atrybutu Współautor)
Jeżeli jedna osoba spełnia różne role w powstaniu dokumentu, podaje się określenie funkcji uznanej za najważniejszą. Dla współautora nie stosuje się określenia Współaut. (nie podaje się żadnego określenia).
Określenia rodzaju współpracy i ich skróty:
| Autor bibliografii załącznikowej | | Bibliogr. |
| Autor indeksu | | Indeks |
| Autor komentarza | | Koment. |
| Autor oryginału | | Aut. oryg. |
| Autor posłowia | | Posł. |
| Autor przedmowy | | Przedm. |
| Autor suplementu | | Supl. |
| Autor wstępu | | Wstęp |
| Drukarz | | Druk. |
| Fotograf | | Fot. |
| Ilustrator | | Il. |
| Kaligraf | | Kaligraf |
| Opracowujący | | Oprac. |
| Redaktor | | Red. |
| Tłumacz | | Tł. |
| Twórca adaptacji | | Adapt. |
| Twórca wyboru | | Wybór |
| Twórca zbioru | | Zebr. |
| Wydawca | | Wyd. |
III. Metryka dla digitalizowanych obiektów.
(Wzór metryki w pliku DOC)
IV. Schemat funkcjonalny BCUWr.
 | |
