Nr 4/2006 (74), Digitalizacja - kierunki działań Europy i Polski. Artykuł
| | Nr 4/2006 (74), Digitalizacja - kierunki działań Europy i Polski. Artykuł |
|
 | | | |
Małgorzata Rożniakowska
Marcin Margas
| |||
| | ||
| (...) Ślęczałem jakiś czas przy dużym katalogu elektronowym, zadając mu pytania, na które albo odpowiadał wyrzuceniem fiszki z lakonicznym napisem "Brak w Bibliografii", albo proponował mi zapuszczenie się w taką dżunglę specjalistycznych, fizykalnych prac, że nie wiedziałem, co z tym począć. Nie chciało mi się jakoś opuścić tego wielkiego, okrągłego pomieszczenia o gładkich ścianach, pokratkowanych szufladami z mrowiem mikrofilmów i zapisów elektronowych. Położona w samym centrum Stacji biblioteka nie miała okien i była najlepiej izolowanym miejscem wewnątrz stalowej skorupy. Kto wie, czy nie dlatego było mi w niej dobrze, mimo jawnego fiaska poszukiwań. (...)[1] WstępPierwsze biblioteki powstały w czasach starożytnych, pośrednie przekazy źródłowe sygnalizują istnienie bibliotek już w trzecim tysiącleciu p.n.e. (Egipt, Chiny)[2]. Na przestrzeni wieków ich funkcje i instrumenty[3] ulegały zmianom i rozwojowi. Współcześnie biblioteka (...) upowszechniając dotychczasowy dorobek myśli ludzkiej (...)[4], stanowi swojego rodzaju centrum nauki, edukacji, kultury i informacji. W XX wieku, szczeglnego znaczenia w realizacji zadań bibliotek zaczęły nabierać mechanizacja, a następnie automatyzacja procesów bibliotecznych. Biblioteki przeszły swoistą rewolucję polegającą na komputeryzacji. Staliśmy się świadkami uzależniania bibliotek (w pozytywnym znaczeniu tego słowa) od szeroko rozumianej informatyki. Wydaje się, że naturalną konsekwencją wspomnianej "syntezy" stało się tworzenie bibliotek cyfrowych. Taki rozwój sytuacji przewidział w latach 80. XX wieku Joseph Licklider[5], który (...) rozważał techniczne podstawy korzystania na odległość z bibliotek cyfrowych, zapewniając i przepowiadając, że do 2000 r. osobisty komputer nie tylko będzie dostępny dla szerokich rzesz użytkowników i stosunkowo niedrogi, lecz co ważniejsze będzie potrafił się komunikować (łączyć) z biblioteką cyfrową. Było to odważne stwierdzenie, gdyż trzeba mieć na uwadze, iż w 1982 r. komputer osobisty (IBM PC) miał za sobą dopiero pierwszy rok funkcjonowania. W 1982 r. Licklider wyobrażał sobie, iż w 2000 r. czytelnie i biblioteki będą łączyły się z ludźmi siedzącymi przy swoich PC za pomocą sieci lokalnych, a być może także anten satelitarnych. Licklider nalegał na bibliotekarzy, aby odeszli od gromadzenia fizycznych, a nawet cyfrowych dokumentów i stali się kuratorami przyszłego pełnego zasobu wiedzy, systemu mniej lub bardziej połączonych, interaktywnych i dynamicznych baz wiedzy[6]. Stan obecnyOstatnie lata przynoszą coraz więcej inicjatyw tworzenia bibliotek cyfrowych. Tendencje te można nazwać cechą charakterystyczną bibliotekarstwa początku XXI wieku. Jest to zupełnie nowa gałąź bibliotekarstwa, szczególnie polskiego. Wśród powstających polskich naukowych bibliotek cyfrowych można wyróżnić dwie zasadnicze grupy, wyłonione na podstawie przynależności instytucjonalnej. Pierwszą z nich stanowią biblioteki cyfrowe o charakterze regionalnym, będące wynikiem współpracy kilku bibliotek. Druga grupa to biblioteki o charakterze instytucjonalnym, czyli tworzone samodzielnie przez poszczególne biblioteki. Jako pierwsza z bibliotek regionalnych powstała Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa (WBC), po niej Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa (KPBC). Obecnie tworzą się: Małopolska Biblioteka Cyfrowa (MBC), Kaszubska Biblioteka Cyfrowa (KBC) i Podlaska Biblioteka Cyfrowa (PBC). Publikacje udostępniane lub planowane do udostępnienia w bibliotekach regionalnych tworzą kolekcje o różnym charakterze (w różnych bibliotekach są różnie nazywane): zabytki piśmiennictwa w zbiorach bibliotek, regionalia, materiały dydaktyczne i naukowe, wydawane przez wydawnictwa własne jednostek oraz muzykalia. Do grupy bibliotek instytucjonalnych zaliczyć można między innymi: Akademicką Bibliotekę Internetową Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu (ABI), Bibliotekę Cyfrową Politechniki Gdańskiej (znaną również jako Wirtualną Bibliotekę Sieci Semantycznej), Bibliotekę Cyfrową Uniwersytetu Wrocławskiego (BCUWr), Zielonogórską Bibliotekę Cyfrową (ZBC), Dolnośląską Bibliotekę Cyfrową (DBC), Elektroniczną Kolekcję Zbiorów Własnych Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej, "Projekt elektronicznej archiwizacji Skryptów Uczelnianych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie i innych wydawnictw książkowych" (potocznie nazywany również Biblioteką Cyfrową AGH), "Projekt cyfrowych wersji najcenniejszych zbiorów Biblioteki Głównej Akademii Ekonomicznej w Krakowie" (nazywany też Biblioteką Cyfrową AE) oraz "eSkryptorium" Biblioteki Jagiellońskiej. W bibliotekach o charakterze instytucjonalnym zbiory cyfrowe są ujęte w kolekcje równie zróżnicowane pod względem treści jak w bibliotekach regionalnych: materiały naukowe i dydaktyczne, wykorzystywane w procesie nauczania, skrypty i podręczniki wydawane przez wydawnictwa własne, starodruki i rękopisy, regionalia, prace habilitacyjne, doktorskie i dyplomowe. Różnorodna jest także postać zasobów cyfrowych, od materiałów tekstowych poprzez dźwiękowe do audiowizualnych. Przywołany podział ze względu na kryterium przynależności instytucjonalnej jest jedną z możliwych typologii bibliotek cyfrowych. Kolekcje w poszczególnych bibliotekach tworzą między innymi: skrypty, podręczniki, monografie, czasopisma. Można również znaleźć rozprawy doktorskie, habilitacyjne, prace dyplomowe, rysunki, grafiki, plakaty, fotografie artystyczne, ekslibrisy, kroniki, inkunabuły, starodruki, rękopisy, zbiory ikonograficzne, kartograficzne, dokumenty życia społecznego, mapy, nuty, pocztówki, ulotki reklamowe, katalogi wystaw, statuty, ulotki wyborcze oraz artykuły. Zasoby wszystkich bibliotek cyfrowych oparte są na zbiorach archiwalnych, do których wygasły prawa autorskie ("Dziedzictwo Kulturowe", "Starodruki", "Muzykalia", "Regionalia") i na publikacjach wydawanych przez instytucje tworzące biblioteki regionalne ("Materiały Dydaktyczne", "Publikacje"). Wspomniane biblioteki prezentują publikacje najczęściej w formatach DjVu, PDF, HTML, TIFF, JPEG, GIF. Przeglądanie dokumentów możliwe jest za pomocą programów Adobe Acrobat Reader, LizardTech DjVu, DjVuLibre, a w niektórych przypadkach Real Player i Windows Media Player. Polskie biblioteki cyfrowe, obok różnych formatów dokumentów, stosują różne metody prezentacji posiadanych zbiorów. Najprostszym sposobem jest udostępnianie przez swoją witrynę internetową (on-line). Inną metodą jest wykorzystywanie specjalistycznych systemów oprogramowań (platform) służących do tworzenia bibliotek cyfrowych. Przykładem może być system Elvis stosowany np. przez Wirtualną Bibliotekę Sieci Semantycznej Politechniki Gdańskiej. W ostatnim czasie coraz większą popularnością cieszy się platforma dLibra, opracowana przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe. W oparciu o dLibrę powstało już siedem bibliotek cyfrowych. Biblioteki cyfrowe w Polsce znajdują się ciągle w początkowej fazie rozwoju. Jest ich coraz więcej. Utworzenie kolejnych jest planowane między innymi w Warszawie, Jeleniej Górze, Gdyni i Rzeszowie. Biblioteka Cyfrowa Politechniki Łódzkiej - eBiPol - cele i założeniaW początkowym etapie pracy nad utworzeniem elektronicznej biblioteki Politechniki Łódzkiej postawiono sobie kilka podstawowych pytań. W oparciu o uzyskane odpowiedzi opracowano założenia do projektu. Wśród najważniejszych znalazły się poniższe.
Odpowiedzią na pierwsze pytanie była decyzja o zainicjowaniu procesów digitalizacji zbiorów uzasadniona m.in. poniższymi argumentami:
Cele określiły jednocześnie rodzaje zbiorów, które zostaną poddane procesowi digitalizacji. W pierwszym etapie realizacji projektu były to przede wszystkim zbiory archiwalne oraz wydawnictwa własnej uczelni: skrypty, podręczniki i zeszyty naukowe. Później projekt poszerzono o materiały dydaktyczne, materiały pokonferencyjne (wydawane przez jednostki uczelni organizujące różnego rodzaju spotkania naukowe), prace doktorskie i magisterskie oraz zbiory na mikrofiszach. Początkowo wąsko określony projekt okazał się rozwojowy, a zaplanowana jego wieloetapowa realizacja wymagała włączenia działań z zakresu digitalizacji do rutynowych zadań biblioteki. Analiza potrzeb biblioteki, kosztów i problemów organizacyjnych oraz ogrom zasobów objętych projektem, uzasadniała konieczność powołania zespołu zadaniowego i zorganizowania specjalistycznej pracowni. Inicjatywa uzyskała akceptację władz uczelni i celowe wsparcie finansowe Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu. Udział własny biblioteki w realizacji projektu polegał między innymi na zapewnieniu pomieszczeń, wygospodarowaniu etatów oraz częściowym sfinansowaniu zakupu sprzętu do pracowni. W rzeczywistości działania te są niekończącym się procesem. Digitalizację w Bibliotece Głównej Politechniki Łódzkiej rozpoczęła inicjatywa utworzenia Komputerowego Katalogu Kartkowego KKK, której założeniem było graficzne odwzorowanie kartkowego katalogu książek, których opisy nie były wprowadzone do systemu HORIZON. W roku 2003 powstał wieloetapowy zasadniczy projekt utworzenia Biblioteki Cyfrowej Politechniki Łódzkiej (nazwanej później eBiPol), który w trakcie wykonania był poszerzany i modyfikowany. Inicjatywa wzbudziła zainteresowanie władz uczelni i uzyskała akceptację MENiS. Pierwszym etapem realizacji projektu było utworzenie Elektronicznego Archiwum Zbiorów Chemicznych w oparciu o czasopisma archiwalne. Kolejny etap prac dotyczył utworzenia Biblioteki Elektronicznej Skryptów PŁ. Zadaniem podstawowym stała się szczegółowa analiza aspektów prawa autorskiego, w kontekście cyfryzacji zbiorów oraz konstruowanie wzorców umów z autorami prac. Uzgodnienia w zakresie prawa wymagały także współpracy Biblioteki Głównej PŁ z Wydawnictwem PŁ. Realizacja projektuW początkowym etapie prac sporządzono harmonogram działań, według którego realizowano projekt:
Najpierw powstał więc Komputerowy Katalog Kartkowy Biblioteki Głównej Politechniki Łódzkiej. Ten pierwszy krok, jaki został wykonany w stronę realizacji złożonych działań digitalizacji, miał miejsce w 2003 roku. Wykonano wtedy fotografie ok. 10 000 kart katalogowych aparatem Minolta DiMAGE 7i (przy rozdzielczości 640x480 i ręcznej ekspozycji, jakości Standard, w odcieniach szarości, bez lampy błyskowej, wykorzystując jedynie oświetlenie ze stołu fotograficznego). Tak powstał szereg plików graficznych, których wsadową obróbkę przeprowadzono za pomocą programu Adobe Photoshop 6.0. Przed rozpoczęciem fotografowania przeprowadzono meliorację alfabetycznego katalogu kartkowego. Wyłączono też karty z odsyłaczami (pozostawiono tylko karty główne). W efekcie Komputerowy Katalog Kartkowy Biblioteki Głównej PŁ jest dostępny pod adresem http://bg.p.lodz.pl/KARTY/start.html i zawiera fotografie kart katalogowych książek wydanych przed 1985 rokiem, które nie zostały wypożyczone od roku 1993 (Fot. 1).  Fot. 1. Internetowa forma Komputerowego Katalogu Kartkowego Biblioteki Głównej PŁ Konsekwentne działania i stopniowe wyposażanie pracowni digitalizacji, co było częścią skrupulatnie przemyślanego projektu, doprowadziły do powstania "Elektronicznej Biblioteki Politechniki Łódzkiej - eBiPol". Pierwszymi przewidzianymi do sfotografowania i umieszczonymi później na stronie WWW BGPŁ materiałami bibliotecznymi, były cztery woluminy czasopisma Annalen der Pharmacie (z lat 1832-1833) a później cztery woluminy Annalen der Chemie und Pharmacie (z lat 1840). Równolegle wykonywanym zadaniem było sporządzenie spisu wydawnictw PŁ najczęściej poszukiwanych przez użytkowników. Na liście publikacji PŁ najczęściej wypożyczanych przez czytelników znalazło się ponad 100 różnych tytułów, a na liście wydawnictw zbiorowych PŁ około 300 współautorów. W projekcie digitalizacji zostały zdefiniowane kolejne zadania, m.in. digitalizacja różnych pod względem formy wyselekcjonowanych źródeł informacji (mikrofisze, czasopisma wielkoformatowe, skrypty) i ich klasyfikację w nowy sposób:
Cztery ostatnie z ww. kolekcji są w fazie przygotowań. Ponadto, projekt "Elektroniczna Biblioteka Politechniki Łódzkiej" zakłada, że eBiPol mógłby stać się zaczątkiem szeroko rozumianego uczelnianego repozytorium cyfrowego. Głównym celem takiego repozytorium byłaby archiwizacja i udostępnianie treści oraz elektronicznych danych naukowych generowanych np. w laboratoriach lub pracowniach specjalistycznych Politechniki Łódzkiej. Jednym z priorytetowych zadań określonych wcześniej w projektach było zbadanie dostępnych metod oraz technik prezentacji i zarządzania zasobami elektronicznymi, jako pełnotekstową bazą danych na potrzeby Biblioteki Głównej PŁ i wybranie najefektywniejszego rozwiązania. W efekcie nawet nazewnictwo zastosowane początkowo w podmiotowej klasyfikacji digitalizowanych materiałów podlegało zmianom w kolejnych projektach prezentacji biblioteki. Wiązało się to także z wyborem kolejnych zadań dla utworzonego w międzyczasie Zespołu ds. Digitalizacji, a w tym również z testowaniem możliwości wdrożenia platformy dLibra, oprogramowania opracowanego i rozwijanego przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe dla zarządzania zasobami cyfrowymi bibliotek cyfrowych. Zespół ds. Digitalizacji BG PŁPracownicy tego zespołu, jak mówią żartobliwie, działają pod znakiem "trzynastki" (czas pokaże, czy pechowej), albowiem zespół został powołany 13 września 2004 roku w wyniku reorganizacji i przesunięć wewnętrznych w BG PŁ, która na ten cel nie uzyskała żadnego dodatkowego etatu. Czteroosobowy zespół formalnie działa w strukturach organizacyjnych Oddziału Systemów Informacyjnych (OSI) i jest koordynowany przez dyrekcję BG PŁ. Wykształcenie pracowników nowo powołanego zespołu było silnie zróżnicowane: bibliotekarz, prawnik, dwie osoby z wykształceniem dziedzinowym, w tym jedna z technicznym. Jedna z tych osób posiadała również ukończony kurs specjalisty ds. opracowywania projektów i pozyskiwania funduszy europejskich. Taki profil zatrudnienia zastosowano z rozmysłem, aby określone zadania stojące przed grupą digitalizacyjną mogły być podzielone według zdolności i przygotowania zawodowego. Prawnik zajął się analizą Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych w kontekście realizacji projektu. Zadaniem bibliotekarza było zebranie informacji i zapoznanie się z różnorodnością prowadzonych w Polsce prac digitalizacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju digitalizowanych dzieł oraz dokonanie porównania z inicjatywami międzynarodowymi (głównie Niemcy, Francja, Wielka Brytania). Osoby z wykształceniem dziedzinowym rozpoznawały najczęstsze sposoby i formaty udostępniania "cyfrowych wyników" - format plików, możliwość modyfikacji treści, zachowywania na własnym komputerze i ich dalszego powielania, przeglądania on-line i off-line, możliwość ograniczenia dostępności dla wybranej liczby użytkowników. Wykonano także analizę możliwości dofinansowania działalności zespołu w ramach funduszy unijnych. Załoga przeznaczona do wykonywania zadań stojących przed biblioteką w cyfrowym wieku okazała się pomyślnie dobrana, mimo przesądnej dla niektórych daty jej powstania. Pracownia Digitalizacji ZbiorówWe wrześniu 2004 roku podjęto się organizacji specjalistycznej pracowni. Zestawiono stoły do fotografowania, zapoznano się z posiadanym sprzętem fotograficznym. W ramach zespołu wspólnie wymieniono się zdobytą wiedzą i przeszkolono nawzajem. 
Fot. 2. Jedno ze stanowisk do digitalizacji zbiorów Początkowo pracownia została zaopatrzona w dwa stanowiska do digitalizacji zbiorów, wyposażone w aparaty cyfrowe Minolta DiMAGE 7i i Kodak DCS Pro SLR/n, o parametrach umożliwiających uzyskiwanie zdjęć stron tekstu o wysokiej jakości (Fot. 2). W roku 2005 zakupiono także skaner do mikrofisz firmy Canon MS 350 (Fot. 3), dwa skanery Plustek OpticBook3600 oraz 4 monitory 21-calowe do komputerów będących na stanie pracowni. Do obróbki zdjęć i skanów stosowane jest oprogramowanie: Adobe Acrobat 6.0 CE Standard, Corel PHOTO-PAINT 11.0, Adobe Photoshop 6.0 i CS2, Irfan View 3.95., a do rozpoznawania pisma używa się ABBYY FineReader Professional 7.0.  Fot. 3. Skaner do mikrofisz firmy Canon MS 350 Czteroosobowy zespół został jednocześnie przeszkolony przez zewnętrzną firmę informatyczną na 20-godzinnych szkoleniach z zakresu zaawansowanego posługiwania się oprogramowaniem Corel PHOTO-PAINT i Adobe Photoshop. Charakterystyka Biblioteki Cyfrowej Politechniki Łódzkiej - eBiPolBiblioteka Cyfrowa Politechniki Łódzkiej (eBiPol) została oficjalnie otwarta w listopadzie 2005 roku. Jest biblioteką instytucjonalną, zarządzaną i tworzoną przez Bibliotekę Główną Politechniki Łódzkiej. Do prezentacji zasobów cyfrowych wybrano platformę dLibra (Fot. 4.), którą uznano za najefektywniejsze rozwiązanie stosowane do tego celu na polskim rynku. Udostępnienie zdigitalizowanych zasobów w Internecie poprzez utworzenie Biblioteki Cyfrowej Politechniki Łódzkiej - eBiPol w środowisku sprzętowo-programowym platformy dLibra było naturalnym następstwem działań władz BG PŁ sprecyzowanych w ramach projektu digitalizacji. Obecnie biblioteka uruchomiła dwie z zaplanowanych sześciu kolekcji. Dokumenty udostępniane są w formacie PDF. Do przeglądania publikacji niezbędne są programy Adobe Acrobat Reader. Do początku marca 2006 roku eBiPol oferował 147 publikacji w swoich kolekcjach a strony biblioteki były odwiedzane około 56083 razy. Pierwsza kolekcja "Czasopisma" zawiera 137 pozycji, są to tytuły Chemik Polski, Annalen der Pharmacie, Annalen der Chemie und Pharmacie, Recueil des Travaux Chimiques des Pays-Bas i in., druga kolekcja "Książki" została podzielona na dwie podkolekcje "Książki - spisy treści" 2 pozycje i "Książki pełnotekstowe" 6 pozycji. Pozostałe kolekcje, które będą stopniowo wypełniane w miarę podejmowania decyzji, to: "Rozprawy Doktorskie PŁ" i "Zeszyty Naukowe PŁ". Ostatnie dwie kolekcje stanowią "Materiały Dydaktyczne" i "Zbiory Mikrofiszowe".  Fot. 4. Biblioteka Cyfrowa eBiPol na platformie dLibra Przed umieszczeniem postaci elektronicznej źródła bibliotecznego na platformie, materiał poddany "obróbce" przechodzi kolejne etapy digitalizacji:
 Fot. 5. Znak wodny Biblioteki Głównej PŁ w postaci jej ekslibrisu W przypadku, gdy otrzymuje się bezpośrednio gotowy plik w formacie .doc lub .pdf od autora, umieszczenie materiału na platformie dLibra upraszcza się jedynie do sporządzenia opisu bibliograficznego i publikacji utworu. Warto podkreślić, że w Bibliotece Cyfrowej Politechniki Łódzkiej - eBiPol, jako jedynej na platformie dLibra, wyświetlane są i możliwe do przeszukiwania opisy bibliograficzne w języku angielskim. Program ochrony zbiorów Biblioteki Głównej Politechniki Łódzkiej, ich archiwizacji, a zarazem upowszechniania z jak najmniejszymi ograniczeniami, rozpoczęty w końcu roku 2004, jest intensywnie kontynuowany. Przyjęty projekt digitalizacji realizowany jest na razie tylko w skali lokalnej. Jednakże jego założenia wpisują się zarówno w strategię regionalną, jak i narodową. Efekty prac są szeroko promowane w skali uczelni macierzystej i w łódzkim środowisku akademickim oraz na skalę regionalną w Konsorcjum Bibliotek Łódzkich, jak również w skali ogólnopolskiej poprzez platformę dLibra i informację w serwisie elektronicznym EBIB. Wiele bibliotek akademickich, jak i publicznych, umieszcza także coraz więcej odnośników do tego typu inicjatyw. Mamy nadzieję, że przyjęta strategia digitalizacji w Bibliotece Głównej PŁ nie jest wyłącznie wewnętrzną strategią jednej biblioteki i że może być, i będzie, realizowana w ramach współpracy z innymi instytucjami regionu łódzkiego. Wydaje się ponadto, że eBiPol bez trudu można będzie włączyć w jedną dwóch tworzących się obecnie inicjatyw krajowych. Są to:
Konsorcjum Alians Bibliotek Cyfrowych ma wpływać na rozwój i intensyfikację działań w zakresie gromadzenia, prezentowania i upowszechniania cyfrowych zasobów związanych z dziedzictwem kulturowym różnych regionów Polski oraz zasobów nauki wytwarzanych w poszczególnych uczelniach kraju. W efekcie współpracy i w oparciu o pozyskane wspólnymi siłami środki finansowe ma nastąpić rozwój sieci regionalnych bibliotek cyfrowych, tworzących trwałą i niezawodną strukturę (co gwarantuje rozproszona architektura z równoczesnym zintegrowanym jednolitym sposobem dostępu) oraz unifikacja standardów i optymalizacja stosowanych rozwiązań. Inicjatywa ICM to utworzenie ogólnopolskiego repozytorium cyfrowego, obejmującego również biblioteki cyfrowe. Trzonem projektu ma się stać obecnie funkcjonująca Biblioteka Wirtualna Nauki. Instytucje współpracujące mogłyby dostarczać do DIR opracowane materiały elektroniczne (skany lub elektroniczne wersje wydawnictw) oraz tworzyć opisy bibliograficzne do przekazywanych materiałów. Model współpracy zakłada przechowywanie materiałów elektronicznych: tylko w DIR, jak i tylko w lokalnym repozytorium, oraz w obu miejscach jednocześnie. Zadaniem ICM-DIR byłoby dopracowanie techniczne materiałów oraz prezentacja w Internecie. Projekt zakłada w efekcie powstanie centralnego dostępu do zasobów nauki polskiej za pomocą jednego interfejsu wyszukiwawczego. Jeśli obie inicjatywy okażą się interesujące, wybór będzie należał do poszczególnych bibliotek. Do tego jednak potrzebne jest sprecyzowanie i opublikowanie przez pomysłodawców szczegółów projektów. Przypisy[1] LEM, S. Solaris. Wydanie 6. Warszawa: Iskry, 1982, s. 133. [2] Encyklopedia Wiedzy o Książce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971, szp. 181. [3] Instrumenty rozumiane tutaj jako narzędzia służące realizacji zadań i funkcji bibliotek. [4] Encyklopedia?, tamże, szp. 181. [5] Joseph Licklider - psycholog, informatyk, uważany za jednego z twórców Internetu, pierwszy szef biura Information Processing Technology Office. [6] KATELAAR, E. Being Digital in People`s Archives / tłum. H. Wajs [on-line]. [dostęp 28 luty 2006]. Dostęp w Internecie: http://www.agad.archiwa.gov.pl/electro/ketelaar.html. Bibliografia
 | |
| | | |
| |||
| | ||