Maciej Dziubecki
Aleph Polska sp. z o.o.

Naszą odpowiedzią jest DigiTool, MetaLib, SFX i Verde!

Problemem bibliotek coraz rzadziej są książki, tradycyjny element ich troski. Obecnie biblioteki muszą się zmierzyć z problemem opieki nad digitalizowanymi zbiorami oraz obsługą zasobów internetowych. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom, firma Ex Libris, twórca systemu bibliotecznego ALEPH, proponuje systemy:

1. DigiTool - do zarządzania zbiorami cyfrowymi [DAM - Digital Asset Management],
2. MetaLib - do sprawnego przeszukiwania wielu baz jednocześnie,
3. SFX - do inteligentnych połączeń kontekstowych dla różnorodnych zasobów elektronicznych,
4. Verde - do zarządzania zasobami elektronicznymi (ERM - Electronic Resource Management).

Firma Ex Libris od początku swego istnienia tworzy i rozwija swoje produkty we współpracy ze środowiskiem bibliotekarskim i akademickim, co jest ich niewątpliwą zaletą. Tworzone przy tej kooperacji systemy spełniają najbardziej wygórowane wymagania odnośnie metadanych (danych opisowych), tworzenia indeksów, wyszukiwania informacji, identyfikacji i uprawnień etc.

Obecnie biblioteki gromadzą coraz więcej danych w formie cyfrowej: teksty, obrazy, audio i wideo, potrzebują zatem narzędzi, które pozwolą zorganizować je w sposób dający szerokie możliwości dzielenia się nimi z użytkownikami oraz innymi instytucjami, w połączeniu z kontrolą dostępu użytkowników o różnych uprawnieniach i ochroną praw autorskich. Szybko rosnąca liczba danych oraz zmieniające się technologie powodują również konieczność zmierzenia się z problemem długookresowej ochrony zbiorów.

Odpowiedzią na to jest DigiTool (system zarządzania zasobami cyfrowymi - Digital Asset Management System), kolejny produkt firmy Ex Libris stworzony specjalnie dla środowisk wyższych uczelni, dużych bibliotek, muzeów i archiwów. Jest to produkt wszechstronnie zaspokajający potrzeby wynikające z gromadzenia, przechowywania, konserwacji i udostępniania różnorodnych zasobów w formie elektronicznej. Daje on również możliwość integracji tworzonych kolekcji z portalami i systemami nauczania przez Internet (e-learning).

DigiTool zarządza:

• składowaniem obiektów cyfrowych (digital assets lub objects):
  • Audio (.ram, .wav),
  • Video (.mpeg, .mpg, .mov),
  • Obrazy (.gif, .tiff, .jpeg, jp2),
  • Teksty (.doc, .pdf, .rtf),
• metadanymi związanymi z tymi obiektami cyfrowymi,
• kontrolą dostępu do tych danych,
• kontrolą praw własności intelektualnej.

DigiTool:

• umożliwia bibliotece budowanie i zarządzanie kolekcjami obiektów elektronicznych (cyfrowych),
• dostarcza użytkownikowi zewnętrznemu narzędzia do przeszukiwania takich kolekcji i dostępu do ich zawartości,
• posiada moduł Depozytu i Aprobaty, który pozwala na wygodne tworzenie lokalnego repozytorium instytucji,
• zarządza elementami składającymi się z obiektów cyfrowych, metadanych opisowych oraz metadanych technicznych,
• obsługuje różne standardy opisów danych (MARC, DublinCore),
• obsługuje wszelkie aspekty kontroli dostępu i praw własności intelektualnej,
• zbudowany jest w architekturze otwartej i może być zintegrowany ze środowiskiem lokalnym,
• przechowuje obiekty lokalnie (NFS) lub w dowolnej lokalizacji zdalnej dostępnej przez URL.

DigiTool posiada następujące moduły:

• Depozyt i Aprobata (Deposit) pozwalający na składanie przez zarejestrowanych użytkowników (najczęściej pracowników naukowych uczelni) prac naukowych w formie elektronicznej (Electronic Theses & Dissertations), które po aprobacie trafiają do elektronicznego repozytorium instytucji.
• Dodawanie zasobów (Ingest) pozwalający na wygodne i efektywne wprowadzanie zasobów elektronicznych do repozytorium przez bibliotekarza lub kustosza - pojedynczo bądź hurtowo. Można wgrać całą kolekcję, tworząc automatycznie metadane (opisy) poszczególnych obiektów z dostępnych danych wspólnych i indywidualnych. System pozwala na zdefiniowanie wielu prac, które zostaną wykonane w czasie ładowania zasobów, takich jak: utworzenie kilku wersji pliku graficznego w celach archiwalnych i konserwacyjnych, tworzenie podglądu danych (thumbnails), automatyczne uzyskanie metadanych technicznych, kontrolę antywirusową etc.
• Zarządzanie (Management) pozwalający na zarządzanie metadanymi, zarządzanie kolekcjami, zasadami ochrony zbiorów etc.
• Wyszukiwanie (Resource Discovery) pozwalający na wygodny i przejrzysty dostęp do zasobów.
• Dostęp do zasobów (Delivery) pozwalający na wyświetlenie wybranych obiektów oraz ich wygodne przeglądanie i/lub odsłuchiwanie.

Wszechstronna obsługa różnych formatów i technologii:

• Standardy i formaty, takie jak: MARC 21, standard Dublin Core, MAB, Encoded Archival Description (EAD), Metadata Encoding and Transmission Standard (METS), Z39.87-2002 (Technical Metadata for Digital Still Images), PREMIS (Preservation Metadata - Implementation Strategies).
• Prawdziwie wielojęzyczne rozwiązanie wykorzystujące Unicode (UTF-8).
• Standardowe technologie, w tym ODBC, OpenURL, SOAP (Web services), JPEG 2000, SSL i języki tworzenia stron WWW oparte na znacznikach hipertekstowych (text markup languages), takie jak: HTML i XML, XSD, XSL.
• Wymiana danych przez protokoły Z39.50, HTTP, Dienst i Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting.
• Metody identyfikacji i protokoły, takie jak: Single Sign-On (SSO), jednorazowe próby (one-time tokens), LDAP i Kerberos.

Zob.:http://www.aleph.pl/index.php?option=com_content&task=category§ionid=1&id=18&Itemid=2.

MetaLib ułatwia wyszukiwanie i dostęp do informacji naukowych, zawartych w niejednorodnym środowisku katalogów bibliotecznych, czasopism elektronicznych oraz elektronicznych baz danych. Program dostarczany jest wraz z niezwykle bogatym wykazem baz danych (Baza Wiedzy - Knowledge Base), zawierającym wszystkie ważniejsze światowe bazy danych i katalogi biblioteczne wraz z informacją o sposobie dostępu i formatem gromadzonych w nich danych, wykorzystywaną przez system w trakcie przeszukiwań.

Użytkownik dostaje, dostosowane do swoich potrzeb, indywidualnie środowisko dające mu możliwość równoległego przeszukiwania wybranych przez siebie baz, przy pomocy jednego zapytania tłumaczonego przez MetaLib na wewnętrzne zapytania poszczególnych baz. Następnie uzyskuje, także w ujednoliconej formie, listy rezultatów wyszukiwań - wspólną lub osobne dla poszczególnych źródeł - i, dzięki programowi SFX współpracującemu z MetaLib, dodatkowe usługi wyszukiwawcze.

Rezultaty wyszukiwań można wysłać pocztą elektroniczną lub zapamiętać na swojej "półce elektronicznej". Można również zamówić stałe, równoległe przeszukiwanie wybranych baz przy pomocy tych samych zapytań (Selektywna Dystrybucja Informacji). Osoby zarejestrowane w systemie i mające odpowiednie uprawnienia witane są przez system i otrzymują indywidualne środowisko, identyczne jak w chwili poprzedniego przeszukiwania - wybrane listy baz danych, rezultaty poprzednich poszukiwań itp. Rezultaty sesji gości zewnętrznych (bez uprawnień) znikają po zakończeniu sesji. Administratorzy systemu mogą ograniczać dostęp poszczególnych użytkowników tylko do baz danych, katalogów bibliotecznych czy czasopism elektronicznych zgodnych z profilem instytucji, bezpłatnych lub prenumerowanych przez uczelnię czy nawet (ściślej) przez wydział danego użytkownika, ograniczając tym samym niepotrzebne koszty uzyskiwania tych materiałów z innych płatnych źródeł.

Zob.: http://www.aleph.pl/index.php?option=com_content&task=category§ionid=1&id=16&Itemid=2.

SFX umożliwia tworzenie połączeń między różnego rodzaju zbiorami informacji w wersji elektronicznej, a także między luźnymi zasobami dostępnymi w sieci Internet. Dzięki standardowi OpenURL oferuje rozszerzone usługi związane z wyszukanymi opisami dokumentów: uzyskanie abstraktu, recenzji, pełnego tekstu, adresu autora, spisu treści czasopisma, zasobu własnej lub obcej biblioteki oraz usługi dostarczające kopie w tradycyjnej formie papierowej.

Innymi słowy system SFX udostępnia kontekstowe połączenia pomiędzy wszystkimi częściami elektronicznego zbioru danych dostępnego w danej instytucji, w tym:

• pełnotekstowe bazy danych (full-text repositories),
• bazy danych streszczeń, indeksów i cytowań (A&I),
• katalogi on-line,
• cytowania występujące w artykułach naukowych,
• systemy elektronicznego wydruku (e-print systems)
• i inne zasoby sieciowe.

Narzędzia systemu SFX pozwalają bibliotekarzowi opisać elektroniczne zbiory instytucji i zdefiniować zakres usług przydzielonych użytkownikom. Bibliotekarz definiuje relacje pomiędzy różnymi źródłami informacji, aby umożliwić użytkownikowi pełne wykorzystanie zasobów instytucji i określić połączenia do odpowiednich usług.

SFX zapewnia użytkownikowi pełną integrację różnorodnych zasobów. Użytkownik, po odnalezieniu w zasobach będących częścią struktury OpenURL, opisu bibliograficznego lub cytowania, może wyświetlić menu systemu SFX zawierające listę usług związanych z daną pozycją lub cytowaniem. System SFX może być stosowany zarówno przez pojedyncze instytucje, jak i konsorcja. Udostępnia zróżnicowany zakres kontroli, od centralnego administrowania systemem do administrowania w pełni rozproszonego (distributed).

Zob.: http://www.aleph.pl/index.php?option=com_content&task=category§ionid=1&id=17&Itemid=2.

Verde to system do zarządzania zasobami elektronicznymi (Electronic Resource Management System [ERM]). Obsługuje on informacje i funkcje niezbędne do skutecznego zarządzania wyborem, oceną, zakupem i obsługą (wznowieniem lub rezygnacją z prenumeraty) elektronicznych baz danych i czasopism oraz zapewnia właściwy dostęp do zasobów elektronicznych zgodnie z warunkami zakupu licencji i/lub prenumeraty danej instytucji. Verde spełnia wszystkie wymagania, jakie powinien spełniać system ERM, przedstawione w specyfikacji Digital Library Federation. Jak wszystkie systemy Ex Libris, program pisany jest w architekturze otwartej, pozwalającej na integrację z innymi systemami, w oparciu o najnowocześniejsze technologie i standardy (MARC, XML, OpenURL, SOAP, Unicode i wiele innych).

Verde korzysta z tego samego wykazu baz danych (Knowledge Base) co systemy SFX i MetaLib, co pozwala na niezwykle wygodną wymianę informacji między systemami. Verde może współpracować również z systemami innych dostawców. Testy programu prowadzono na Uniwersytecie Yale (pracującego na systemach firmy Endeavor), w Memorial-Sloan Kettering Cancer Center (systemy firmy Innovative Interfaces) oraz na Uniwersytecie Michigan (Ex Libris). Warto dodać, że wszystkie trzy instytucje zdecydowały się na kupno systemu!

	ALEPH, zintegrowany system biblioteczny firmy Ex Libris, został zainstalowany w ponad 1250 instytucjach w 52 krajach.
	MetaLib, portal informacyjny dla kolekcji bibliotecznych i SFX, serwer połączeń kontekstowych dla różnorodnych zasobów elektronicznych w środowisku akademickim, zostały kupione przez ponad 900 klientów w 36 krajach.
	Portfel produktów firmy Ex Libris uzupełnia Verde, system do zarządzania zasobami elektronicznymi (Electronic Resource Management System [ERM])
	i DigiTool do zarządzania zasobami cyfrowymi (Digital Asset Management System [DAM])

Kontakt: ALEPH Polska Sp. z o.o. Maciej Dziubecki, m.dziubecki@aleph.pl, tel.: (22) 839 83 18, kom.: 695 41 66 99
www.aleph.pl, www.exlibrisgroup.com, ul. Kossaka 7, 01-576 Warszawa

Naszą odpowiedzią jest DigiTool, MetaLib, SFX i Verde! / Maciej Dziubecki// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 9/2005 (70) listopad. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2005. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2005/70/aleph.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187