Anna Sabiłło
WBPiCAK
Poznań

Sprawozdanie z konferencji Biblioteka - człowiek niepełnosprawny - środowisko lokalne
Poznań, 13-15 października 2003 roku

Ideą ogólnopolskiej konferencji było skonfrontowanie warsztatu pracy polskich bibliotekarzy bibliotek publicznych, zapoznanie z europejskimi rozwiązaniami z tego zakresu i zwrócenie uwagi bibliotekarzy na oczekiwania użytkowników niepełnosprawnych. Organizatorzy zaprosili do dyskusji bibliotekarzy z krajów UE: Szwecji, Danii i Niemiec, polskich bibliotekoznawców i osoby reprezentujące sprawy ludzi niepełnosprawnych. Stworzono forum wymiany doświadczeń, na którym wystąpili bibliotekarze z różnych krańców Polski, prezentując działania nadające ich placówkom miano biblioteki otwartej dla każdego. Trzy bloki tematyczne usystematyzowały problematykę każdego dnia sesji.

W pierwszej części sesji przedstawiono materiał dotyczący zagadnień związanych stricte z obsługą biblioteczną użytkowników niepełnosprawnych w europejskich bibliotekach publicznych. O osiągnięciach i celach niemieckiego bibliotekarstwa publicznego mówił szef miejskiej książnicy w Offenbach Ernst Buchholz. Zwrócił uwagę na problem marginalizacji grup społecznie mało przystosowanych - ludzi starszych, przewlekle chorych, osób niepełnosprawnych, mniejszości narodowych, więźniów. Postulował o stwarzanie odpowiednich warunków do korzystania z usług bibliotecznych. Jednym z rozwiązań jest społeczna praca biblioteczna. Jej rozwój determinują różnorodne potrzeby czytelnicze, wyspecjalizowana kadra biblioteczna, a także rozwiązania ekonomiczne.

Przy szwedzkiej Bibliotece Hrabstwa Västernorrland działa już od 10 lat Biblioteka Jabłko (Äppelbiblioteket) w Härnosand. Symbolem jej jest mitologiczne jabłko oznaczające mądrość i ciekawość. Niepełnosprawne dzieci odwiedzające placówkę obserwują i analizują ze środka gigantycznego owocu, co dzieje się na zewnątrz, czyli w całym gmachu książnicy. Dzieci poznają swoją bibliotekę poprzez umieszczone w niej systemy oznaczeń (wpływające na wszystkie zmysły), jak również poprzez przedmioty: zabawki, kalejdoskopy, lunety, miękkie regały, kolorowe gry, alternatywne książki. Rodzice i opiekunowie w tym czasie korzystają z zawartości specjalnej skrzynki wypełnionej materiałami edukacyjno-informacyjnymi. Placówka ciągle się rozwija, bibliotekarze bowiem zwracają uwagę na wszelkie nowe propozycje i oczekiwania płynące od osób działających w lokalnych organizacjach, pracujących z niepełnosprawnymi. Działania Biblioteki dały początek kolejnym przedsięwzięciom tego typu w innych placówkach w kraju.

Rewelacyjne rozwiązania powinna przynieść realizacja projektu Biblioteka 2007, jakim zajęli się szwedzcy bibliotekarze w regionie Umeä (Umeäregionen) w Hrabstwie Västerbotten. Jednym z celów przedsięwzięcia jest zwiększenie dostępu do usług bibliotecznych dla osób niepełnosprawnych z różnymi dysfunkcjami. Podejmowane działania opierają się na najnowszych rozwiązaniach technologii informatycznych. Dzięki nim poruszanie się wśród tysięcy tradycyjnych i alternatywnych publikacji nie będzie niedługo problemem, przykładowo, dla osoby z dysfunkcją wzroku. W wyborze preferowanej książki pomoże rękawica wirtualna zintegrowana ze schematem dotykowym i czujnikami w podłodze. Obsługa zamieni się w samoobsługę także taką na odległość (przez Internet).

Istotę wielostronności działań kadry bibliotecznej, stopień jej wyszkolenia, jak również świadomość problemów dotyczących obsługi czytelniczej osób niepełnosprawnych podkreśliła w swoim wystąpieniu Prezes Duńskiego Związku Bibliotek (Danmarks Biblioteksforening) Winnie Vitzansky (z pochodzenia Polka). Wskazała ona między innymi na zagadnienie pierwszego kontaktu bibliotekarza z czytelnikiem głuchoniemym, porozumiewającym się jedynie w języku migowym. Mówiła także, że bolączką duńskich bibliotek jest minimalna współpraca z organizacjami pracującymi w pokrewnych dziedzinach i na rzecz osób niepełnosprawnych. Jako reprezentantka środowiska bibliotekarzy stawia na sukces osiągnięty głównie dzięki lokalnej strategii opartej na współpracy z liderami w danym środowisku.

Prawnymi aspektami pomocy osobom niepełnosprawnym w Unii Europejskiej oraz regulacjami i zmianami w polskim prawodawstwie na tym tle zajął się w swoim referacie Piotr Mrozek, który reprezentował Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych przy Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Pomocy Społecznej. Zwrócił uwagę, że Unia Europejska w ostatnich latach zaczęła podejmować pewne działania na wspólnotowym poziomie, stąd też pojawiły się uregulowania i wskazania prawne dotyczące osób niepełnosprawnych. Kraje skupione w UE, na co zwrócił uwagę przedstawiciel BON-u, prowadzą indywidualną politykę społeczną, wspierającą osoby niepełnosprawne.

Podkreślił to także Piotr Pawłowski, Prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji, uczestnik i gość Konferencji w Poznaniu. Mówienie o niepełnosprawnych w przypadku Unii jest trochę kłopotliwe. Problemy osób niepełnosprawnych w Unii rozwiązują rządy państw unijnych. - powiedział w wywiadzie dla Panoramy Wielkopolskiej Kultury (miesięcznika wydawanego przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu), dodając: Nie ma ogólnounijnej polityki wobec osób niepełnosprawnych. Problemy rozwiązuje się na szczeblu lokalnym. Unia może dać jedynie pewne dyrektywy. P. Pawłowski, jako orędownik likwidowania dwóch światów: sprawnych i niesprawnych, kolejny raz publicznie podkreślał, jak ważne są działania i stwarzanie warunków dla integracji. Mówił także o kulturalnych, społecznych i edukacyjnych przedsięwzięciach podejmowanych przez Stowarzyszenie. Życzył wszystkim, by rok 2003, ogłoszony Rokiem Osób Niepełnosprawnych, był momentem zwrotnym i pobudził do twórczej pracy w kolejnych latach, a nie symbolizował jedynie pewne zagadnienia.

W kolejnym bloku tematycznym bibliotekoznawcy z różnych ośrodków naukowych poruszyli zagadnienia związane z przygotowaniem profesjonalnego warsztatu pracy bibliotekarza służącego do obsługi czytelników niepełnosprawnych. Lidia Ippoldt z Akademii Pedagogicznej w Krakowie oraz dr Irena Borecka, Prezes Polskiego Stowarzyszenia Biblioterapeutów we Wrocławiu, polecały biblioterapię jako doskonałą formę pracy z czytelnikiem, do której nieśmiało, choć już coraz częściej przekonują się polscy bibliotekarze. Dr I. Borecka zaprezentowała dość wnikliwie typowy warsztat biblioterapeuty potrzebny w pracy w różnych placówkach dla dorosłych: w szpitalach na różnych oddziałach, sanatoriach, ośrodkach opieki społecznej, wreszcie - w bibliotekach publicznych. Przypomniała po raz kolejny, że zajęcia z biblioterapii musi prowadzić bardzo dobrze przygotowana osoba. Wskazała równocześnie kształcące w tym zakresie ośrodki w Polsce.

L. Ippoldt na potwierdzenie opinii dr I. Boreckiej, zwróciła uwagę, że to właśnie bibliotekarze są najbardziej przygotowani do prowadzenia zajęć będących tą formą biblioterapii, która wspiera rozwój, samorealizację i zdrowie psychiczne dziecka. Są bowiem najbliżej młodego czytelnika i to oni pozyskują go, poznają jego zainteresowania i czasem rozwiązują jego różnorodne problemy, oferując odpowiednią lekturę.

Kolejnym zagadnieniem zajęła się prof. dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W wystąpieniu Bibliotekarz w środowisku osób współuzależnionych zwróciła uwagę na istnienie zaburzenia rozpoznanego dosyć niedawno, jakim jest współuzależnienie osób będących członkami rodzin alkoholików lub z nimi emocjonalnie związanych. Z uwagi na novum znaczeniowe tego problemu w pewnych kręgach społecznych w Polsce prof. B. Woźniczka-Paruzel wskazała na zadania, jakie może, a nawet powinien podejmować bibliotekarz, wspomagając terapię osób współuzależnionych. Omówiła możliwości współpracy bibliotekarzy (głównie biblioterapeutów) z grupami wsparcia Al-Anon i Alateen działającymi na terenie Polski. Czy (...) można zachować bierność, chowając się za regałami pełnymi książek? - padło prowokacyjne pytanie - Z pewnością należy włączyć się w terapię współuzależnienia tym bardziej, że ta (...) pułapka psychologiczna może dotknąć każdego (...), bo nie dotyczy jedynie rodzin alkoholików, ale także członków rodzin narkomanów, hazardzistów, pracoholików, nadopiekuńczych matek, nieuleczalnie czy przewlekle chorych.

Wnioski z badań nad dostępnością bibliotek publicznych dla użytkowników niepełnosprawnych z różnymi dysfunkcjami oraz zaspakajaniem ich potrzeb czytelniczych i informacyjnych w Polsce przedstawiła dr Małgorzata Fedorowicz z Katedry Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu. Z uwagi na to, że polskie standardy odnoszące się do usług bibliotecznych oferowanych użytkownikom niepełnosprawnym nie są jasno zdefiniowane, autorka dokonała analizy realnych warunków w wybranych placówkach czytelnictwa chorych i niepełnosprawnych w całym kraju. Brak rozwiązań systemowych w sferze prawnej i problemy finansowe najwidoczniej jednak - wg wniosków dr M. Fedorowicz - nie są barierą dla bibliotekarzy w pracy z czytelnikami niepełnosprawnymi.

Dyskusję o obsłudze czytelniczej i edukacyjnej organizowanej dla użytkowników z niepełnosprawnościami podjęli także bibliotekarze z różnych środowisk lokalnych. I tak uczestnicy konferencji zapoznali się z formami pracy Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łodzi i jej oddziałów szpitalnych, Biblioteki Miejskiej im. W. Kulerskiego w Grudziądzu, Biblioteki Fonicznej przy Miejskiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie, Legnickiej Biblioteki Publicznej, Filią Książki Mówionej przy Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Zamościu, Biblioteki Publikacji Multimedialnych dostępnej na specjalnych warunkach w Internecie, utworzonej przez Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi w Laskach k. Warszawy.

Ofertę edukacyjną dla biblioterapeutów przedstawiła Pani Ewelina Surniak reprezentująca Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu. Efekty badań czytelnictwa osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego w wybranych ośrodkach zaprezentował Tadeusz Pokora z Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Wałbrzychu.

Dopełnieniem problematyki z zakresu biblioterapii było zestawienie bibliograficzne przygotowane przez Barbarę Appel pracującą w Miejskiej Bibliotece Publicznej Łódź - Polesie. Prezentowane książki to tytuły, które mogą być pomocne w pracy i edukacji bibliotekarza biblioterapeuty i powinny być dostępne na półkach bibliotek publicznych.

Konferencji towarzyszyła wystawa czasopism dotyczących problematyki osób niepełnosprawnych i chorych. Dzięki uprzejmości organizacji i wydawnictw udało się zgromadzić ok. 30 tytułów czasopism z całego kraju. Były wśród nich pisma ogólnopolskie i lokalne, traktujące zagadnienie niepełnosprawności wielostronnie lub specjalistycznie (dotyczące profilaktyki działań dla osób niepełnosprawnych z określoną dysfunkcją i chorych); poruszające zagadnienia z zakresu twórczości artystycznej i osiągnięć sportowych; duchowo wspomagające, jak i oferujące materiał terapeutyczny.

Zainteresowani mogli poznać warunki prenumeraty danego pisma i informacje o wydawcy.

Organizatorem konferencji była Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu we współpracy z Krajową Sekcją Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych ZG SBP i Duńskim Instytutem Kultury.

Szczegółowy materiał zaprezentowany w wystąpieniach podczas konferencji pt. Biblioteka - Człowiek Niepełnosprawny - Środowisko Lokalne, która odbyła się w Poznaniu w dniach 13-15 października 2003 roku, oraz wykaz czasopism z notą adresową znajdziecie Państwo w publikacji pokonferencyjnej.

Publikacja będzie dostępna w II połowie lutego b.r. Szczegółowa informacja ukaże się na stronach www.wbp.poznan.pl

Sprawozdanie z konferencji Biblioteka - człowiek niepełnosprawny - środowisko lokalne / Anna Sabiłło// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 1/2004 (52) styczeń. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2004. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2004/52/stabillo.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187