EBIB 
Nr 10/2003 (50), Mniejszości narodowe a biblioteki. Artykuł
  Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Grażyna Twardak
Biblioteka Collegium Polonicum
Słubice

Kütüphane znaczy biblioteka


Zimny jesienny dzień 9 października godzina 9.30; wchodzę z grupą przedszkolaków do biblioteki w berlińskie dzielnicy Kreuzberg. Biblioteka będzie otwarta dopiero o godzinie 12, ale przedszkolaki już teraz będą oglądały ilustrowane książki z bajkami i obrazki na ekranie komputera. Od razu widać, że połowa z nich ma rodziców pochodzenia tureckiego.
Jestem umówiona z panem Reinerem Blassmannem, który pracuje w tej bibliotece od 25 lat i opowie mi o szczególnej roli, jaką spełnia ona w dzielnicy zamieszkanej przez 30% obcokrajowców.

Wszystko zaczęło się w marcu 1974 roku, kiedy utworzono filie biblioteki dzielnicowej z przeznaczeniem dla mieszkańców nazywanych "zagranicznymi współobywatelami" lub "gościnnymi pracownikami". Pierwsi z nich przybyli w roku 1961, na zaproszenie władz Berlina Zachodniego, aby podjąć tu pracę. Wtedy jeszcze byli to sami mężczyźni bez rodzin, ale już w roku 1973 liczba tureckich mieszkańców Kreubergu wzrosła do 28 000, ponieważ zaczęto sprowadzać całe rodziny.

Namik-Kamal-Kütüphane

Biblioteka im. Namika Kamala[1] została utworzona w celu umożliwienia gromadzenia i udostępniania literatury i informacji w ojczystym języku tureckim mieszkańcom dzielnicy. Jej działalność finansowana była przez miasto, co było wyjątkiem w skali nie tylko niemieckiej, ale również europejskiej.
Pod kierunkiem tureckiego bibliotekarza[2] przygotowano księgozbiór literatury dla dorosłych i dzieci oraz zamówiono prenumeratę gazet i czasopism z Turcji. W dość krótkim czasie stała się ona miejscem spotkań nie tylko mieszkańców pochodzenia tureckiego, ale również naukowców, studentów i literatów Berlina i - co warto podkreślić - innych regionów Niemiec.

Duża powierzchnia (192 m2) udostępniona w budynku byłego przedwojennego szpitala "Bethanienhaus" umożliwiła gromadzenie poza książkami, również coraz popularniejszych mediów, takich jak: płyty, kasety muzyczne, taśmy video, a ostatnio CD i DVD, programy komputerowe, CD zawierające kursy językowe, gry itp. Odbywały się w niej również spotkania autorskie, wystawy, zajęcia dla grup szkolnych i przedszkolnych, popołudnia z bajkami i filmami dla dzieci.
W pierwszej fazie językiem dominującym w Bibliotece był turecki, ale z czasem, gdy zaczęła dorastać grupa urodzonej już w Berlinie młodzieży drugiej generacji, zaistniała potrzeba gromadzenia również literatury w języku niemieckim. Potrzeba informacji i wiedzy nie tylko na poziomie szkolnym, ale również w nauce zawodu, spędzanie wolnego czasu, hobby czy nauki języków obcych, były zaspokajane w tej właśnie Bibliotece. Z czasem księgozbiór w języku tureckim zaczął się zmniejszać na korzyść języka niemieckiego.
W roku 2001, przed przeprowadzką do biblioteki dzielnicowej w centrum dzielnicy, w której znajduje się obecnie, przy ulicy Adalbertstrasse 2, księgozbiór liczył 19 823 mediów. Biblioteka turecka przestała być samodzielną instytucją, została włączona do biblioteki dzielnicowej z powodu kłopotów finansowych miasta, po połączeniu wschodnich i zachodnich dzielnic i reformie administracyjnej Berlina.

Biblioteka Środmiejska przy Adalbertstrasse[3]

Bibliotekę dzielnicy Kreuzberg wybudowano w 1964 roku i była zaplanowana jako centralna biblioteka dzielnicy. Ten 3-piętrowy budynek, położony w bardzo dogodnym miejscu przy stacji metra Kottbuser Tor, posiada dział dla dorosłych z osobnymi czytelniami książek i czasopism oraz dział dziecięco-młodzieżowy, również z czytelnią. Była to, do momentu połączenia wschodnich i zachodnich dzielnic miasta, Dzielnicowa Biblioteka Centralna[4] z punktem metodycznym dla bibliotek filialnych oraz introligatornią.
W 1988 roku, w ramach Międzynarodowej Wystawy Architektonicznej, Urząd Miasta Berlina zatwierdził plan budowy nowej biblioteki, z uwzględnieniem pomieszczeń dla "Biblioteki Tureckiej", lecz po upadku muru berlińskiego w 1989 roku, wszystkie tego typu inwestycje zostały wstrzymane z powodu innych priorytetów natury politycznej.

Obecnie budynek ten, pilnie wymagający remontu, mieści dotychczasowe zbiory biblioteki dzielnicowej oraz przeniesioną w 2001 roku "Namik-Kemal Bibliothek". Nazwa biblioteki została również połączona, jest to obecnie: "Wilhelm-Liebknecht/Namik-Kemal-Bibliothek". Nie jest to już biblioteka centralna, lecz jedna z 8 bibliotek w tej dzielnicy. Dział turecki posiada obecnie następują zbiory: książki, czasopisma, gazety, płyty CD, kasety muzyczne (MC) i filmy video. Obecnie (maj 2003) jest to około 5 700 jednostek, w tym:

  • około 3 900 tureckich książek (beletrystyka i książki popularno-naukowe)
  • około 750 tureckich płyt CD muzycznych
  • około 580 tureckich filmów video
  • około 80 filmów VCD (gromadzenie rozpoczęto w roku 2003)
  • około 390 kaset muzycznych i kaset z bajkami dla dzieci.

Aktualnie w jedenastoosobowym zespole pracuje pięciu bibliotekarzy, a pozostali to pracownicy techniczni (asystenci biblioteczni - do prac w wypożyczalni). W całym zespole jest tylko jedna osoba (pracownica techniczna) znająca język turecki. Decyzje o nowych zakupach podejmuje bibliotekarz - "lektor"[5] (pochodzenia tureckiego) - pracujący w Centralnej Bibliotece Miasta Berlina. Niestety brak w Berlinie księgarni tureckiej[6], są duże trudności ze sprowadzaniem książek z Turcji, a drogie opłaty pocztowe utrudniają zakup większej ilości książek.



Logo biblioteki dzielnicy Fridrichshain-Kreuzberg

Sieć biblioteczna dzielnicy Fridrichshain-Kreuzberg

Po połączeniu dzielnic Friedrichshain i Kreuzberg z 20 bibliotek wschodnich zostały 3, a z 11 zachodnich 4. Resztę bibliotek połączono w większe lub, mimo protestów mieszkańców i bibliotekarzy, zlikwidowano.
Budżet całej sieci, tj.: 8 bibliotek dzielnicy, na zakup wszystkich mediów wynosił w roku 2002 173 969 €, co stanowiło 70 centów na jednego mieszkańca dzielnicy. Na księgozbiór Biblioteki Śródmiejskiej przy Adalbertstrase było przeznaczonych 136 000 €, w tym na księgozbiór turecki 5 040 €.
We wszystkich bibliotekach dzielnicy pracuje razem 75 osób, w tym 34 bibliotekarek/bibliotekarzy i 31 pracowników technicznych. W ciągu roku 2002 zanotowano 519 412 osób odwiedzających biblioteki.
Cały księgozbiór bibliotek w tej dzielnicy liczy 298 871 mediów, co wynosi 1,21 książki (media) na mieszkańca. W roku 2002 było 970 070 wypożyczeń oraz 1 301 grup zwiedzających biblioteki, w których było w sumie 28 126 osób.
Wszystkie biblioteki Berlina pracują w tym samym systemie komputerowym, mają ten sam układ działowy, są we wspólnej sieci wypożyczalni międzybibliotecznych oraz mają wspólny katalog OPAC. Obowiązuje w nich ten sam regulamin biblioteczny oraz te same opłaty[7]. Karta biblioteczna wydana w jednej z nich, jest ważna we wszystkich bibliotekach miasta, a godzina "surfowania" w Internecie kosztuje 1 €.

Strona Internetowa Biblioteki Fridrichshain-Kreuzberg:
http://www.b.shuttle.de/stb-fhkb/index.htm?bib?wili

Multikulti, czyli Biblioteka jako miejsce wielokulturowych spotkań

Praca z tak specyficzną grupa czytelników, jakimi są obcokrajowcy - opowiada mi pan Blassmann - wymaga specjalnych umiejętności, których właściwie nie można się nigdzie nauczyć. Bywają wprawdzie seminaria dokształcające, prowadzone przez pracowników naukowych Instytutu Bibliotekoznawstwa na Freie-Universität w Berlinie[8], ale najważniejsze jest doświadczenie i umiejętność pracy z ludźmi. Bibliotekarz, pracujący na Kreuzbergu, musi wiedzieć, kiedy jest Ramadan[9] i jak się wtedy zachować. Musi umieć porozumiewać się, czasami bardzo prostym językiem, aby był zrozumiany przez obcokrajowców. Musi pomagać dzieciom w odrabianiu lekcji, a ich rodzicom w wypełnianiu skomplikowanych urzędowych formularzy napisanych w niezrozumiałym języku niemieckim. Ważne cechy to wyrozumiałość, tolerancja na inne zachowania niż ogólnie przyjęte w Niemczech i dużo, dużo cierpliwości. A oto zadania, jakie powinna spełniać biblioteka publiczna:

  • jest centrum kulturalnym, komunikacji i mediów dla całej dzielnicy;
  • umożliwia mieszkańcom dostęp do wszystkich źródeł informacji;
  • oferuje książki i inne media do samokształcenia i spędzania czasu wolnego;
  • wspiera umiejętności czytelnicze i kompetencje w wykorzystaniu mediów;
  • pomaga zorientować się w świecie informacji i nowych mediów;
  • udostępnia swoje pomieszczenia na spotkania i wystawy;
  • jest miejscem wielokulturowych spotkań;
  • służy pomocą w organizowaniu lekcji bibliotecznych dla klas szkolnych;
  • przygotowuje nauczycielom zajęcia dokształcające na temat korzystania z informacji;
  • pracownicy profesjonalnie i kompetentnie udzielają wszelkiego typu informacji.

Wymieńmy teraz niektóre z ciekawszych projektów i imprez bibliotek w dzielnicy Kreuzberg, które mają wpływ na interkulturalne życie jej mieszkańców:

  • "Długa noc z książkami przy ulicy Oranienstrase"[10] - na wzór "Długich nocy muzealnych", które odbywają się w Berlinie od kilku lat, biblioteki postanowiły razem z księgarniami, wydawcami i antykwariatami przy tej ulicy, umilić mieszkańcom późne godziny wieczorne i nocne organizując festyn ze spotkaniami autorskimi, wystawami, koncertami i innymi atrakcjami związanymi z tematem: książka i czytanie.
  • "Czytanie w parku" - letnie, wakacyjne spotkania w parku, zachęcające młodzież do czytania.
  • "Multimedialny Tydzień" - całotygodniowy cykl imprez kulturalnych organizowany przez biblioteki dla dzieci i młodzieży.
  • "Czytanie z dzieckiem na kolanach" - program zachęcający rodziców, przede wszystkim obcokrajowców, do przychodzenia z małymi dziećmi do biblioteki, aby wspomagać w ten sposób ich rozwój językowy, czytać im książki i oglądać razem obrazki.
  • "Czytanie jest piękne" - nazwę taką wymyśliły dzieci, biorące udział w projekcie czytelniczym, prowadzonym przez studentów pedagogiki. Przez pół roku w każdą środę po południu odbywały się spotkania - wspólna nauka czytania.

Jednym z wyjątkowych projektów było przedstawienie teatralne przygotowane w czasie ferii zimowych w roku 2002 przez grupę dzieci tureckiego i arabskiego pochodzenia (wśród 28 dzieci było też troje dzieci niemieckich). Większość z nich chodzi do szkoły podstawowej, gdzie 90% to dzieci imigrantów z Turcji i krajów arabskich. Grupę teatralną przygotowało 4 profesjonalnych artystów (aktor, kostiumolog, tancerka i scenograf).



Zdjęcie z przedstawienia teatralnego

Spektakl nazwano: "Kottis[11] w poszukiwaniu tajemnic orientu". W bibliotece przerobionej na orientalny bazar wśród egzotycznych dekoracji (prawdziwych owoców i słodyczy), tajemniczej muzyki, przebrane w specjalnie uszyte na tą okazje stroje, dzieci wcieliły się w postacie swoich przodków, gdzieś w tureckiej Anatolii, Libanie czy Jeruzalem. Zrealizowanie tego projektu, mimo niemałych kosztów organizacyjnych i finansowych[12], przyniosło nieoczekiwanie ciekawe i ważne efekty wychowawcze. Dzieci uczestniczące w tej zabawie dostrzegły bibliotekę również jako bardzo interesujące miejsce spotkań, zobaczyły, jak można się razem interesująco i wesoło bawić, a przy okazji nauczyć o kulturze kraju z którego pochodzą; pracownicy biblioteki zaobserwowali, ile potencjału drzemie w tych dzieciach, które dotychczas przychodząc do biblioteki, zachowywały się jak banda niegrzecznych i niezdyscyplinowanych urwisów. Długo jeszcze wspominano prace w grupie teatralnej i planowano powtórzenie. Wszyscy zrozumieli, że wspólna praca bibliotek, szkół, przedszkoli i innych instytucji może pomóc w kształceniu i wychowaniu tych dzieci, dać im przygotowanie do dobrego startu w dorosłe życie.

Praca w bibliotekach z dużą ilością imigrantów powinna być rozumiana nie jako praca dla obcokrajowców, lecz z obcokrajowcami - na tym polega właśnie integracja. Przybysze poznają kulturę kraju, w którym mieszkają, bez wyzbywania się własnej kultury i tożsamości. To właśnie biblioteka jest miejscem spotkań i spełnia ważną role integracyjną.
Myślę, że właśnie dzisiaj, kiedy Polska wchodzi do Unii Europejskiej i w społeczeństwie trwa dyskusja na temat niebezpieczeństwa zatracenia tożsamości, można przestać się tego obawiać, patrząc na przykłady z innych krajów.

Bibliografia

  1. Ausländer in Öffentlichen Bibliothek: Arbeitshilfen, Adressen, Informationen. Berlin: Dt. Bibliotheksinst., 1984.
  2. Braun, Brigit: Die "Kottis" auf der Suche nach dem orientalische Geheimnis. Bibliotheksarbeit mit Menschen ausländischer Herkunft in Berlin-Kreuzberg. Buch und Bibliothek, nr. 55. 2003, s. 177-185.
  3. MAHRT-THOMSEN, Frauke. 150 Jahre. Von den Berliner Volksbibliotheken zur Stadtbibliothek Kreuzberg. Eine Chronik. Berlin, 2000.
  4. GREVE, Martin, CINAT, Tülay. Türken in Berlin. Berlin Hrsg. Ausländerbeauftragt.e Berlin, 1998.
  5. Strony Internetowe Radia Multikulti Berlin http://www.multikulti1.de/d_ansicht.php?sid=388.

Przypisy

[1] Namik Kemal (1840-1888) turecki pisarz publicysta, poeta, twórca tureckiego języka prozy, przygotował grunt do powstania ruchu "Młodej Turcji".

[2] Twórca i długoletni kierownik "Namik Kemal Bibliothek", pan Ümit Mergen, do dzisiaj - już jako emerytowany bibliotekarz mieszkający w Istambule - współpracuje z Biblioteką, wybierając w tureckiej księgarni książki przydatne dla swojej byłej Biblioteki w Berlinie.

[3] Obecnie system biblioteczny dzielnicy Kreuzberg wygląda następująco:

  • Centralna Biblioteka Dzielnicowa
  • Biblioteka śródmiejska
  • Filie biblioteki dzielnicowej
  • Biblioteki dziecięce i młodzieżowe
  • Biblioteka muzyczna

[4] Centralna Biblioteka Dzielnicy mieści się przy ulicy Grünbergstrasse 54, we wschodniej części dzielnicy.

[5] Lektor to w bibliotekach publicznych odpowiednik bibliotekarza dziedzinowego w bibliotekach naukowych, odpowiedzialny za księgozbiór w swojej dziedzinie.

[6] Księgarni polskiej również nie ma w tym oddalonym tylko o 80 km od naszej granicy mieście.

[7] Oplata roczna za korzystanie z biblioteki wynosi 10 € lub 2,50 miesięcznie, dla dzieci i młodzieży 5 € rocznie lub 2,50 miesięcznie.

[8] Freie-Uniersität - "Wolny Uniwersytet" - jedyny uniwersytet Berlina Zachodniego przed połączeniem Niemiec.

[9] Ramadan - tydzień postu; nie wolno wtedy do zachodu słońca jeść i pić, po nim następuje Zuckerfest - cała dzielnica, oczywiście też biblioteka, jest miejscem, gdzie wszyscy częstują się słodyczami.

[10] Pierwsza tego typu impreza odbyła się 13.11 1998 r.

[11] Kottis - nazwa określająca w zdrobnieniu dzieci z Kottbusser Tor (stacja Metra) obok biblioteki.

[12] Projekt został sfinansowany (4700 €) przez Quartiersmanagements Kottbusser Tor.

 Początek strony



Kütüphane znaczy biblioteka / Grażyna Twardak// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 10/2003 (50) listopad. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2003. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2003/50/twardak.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187