Anna Tomczyk-Churska Zespół Szkół Ogólnokształcących Gimnazjum i Liceum Akademickie, Toruń Czytelnik w przyjaznej atmosferze już od szkolnej ławki

motto: "Reading is FUNdamental" American Library Association

Tytułem wstępu przypomnę, iż Zespół Szkół Ogólnokształcących Gimnazjum i Liceum Akademickiego w Toruniu od pięciu lat kształci młodzież szczególnie uzdolnioną z całej Polski na poziomie szkoły średniej w cyklu pięcioletnim: gimnazjum i liceum. Do zadań tej placówki należy wypracowanie i zweryfikowanie, w ramach eksperymentu pedagogicznego Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, przy współpracy z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika, wzorów organizacyjno-dydaktycznych pracy z uczniami szczególnie uzdolnionymi. Ponieważ szkoła i biblioteka organizowane były od podstaw i w atmosferze eksperymentu, można było podjąć się próby zrealizowania przez bibliotekę szkolną pewnego zadania. Zostało ono sformułowane w następujący sposób: Próba organizacji przestrzeni i działalności edukacyjnej Ogólnoszkolnej Pracowni Informacyjno-Dydaktycznej zwanej biblioteką jako miejsca współpracy nauczyciela i uczniów.

Aby sprostać temu zadaniu, należało zastanowić się nad możliwymi oczekiwaniami odbiorców, klientów biblioteki, czyli przede wszystkim uczniów, nauczycieli, rodziców. Zastanowić się, jakie mają doświadczenia z biblioteką w szkole podstawowej, jakie znają inne biblioteki, z czym kojarzy im się biblioteka jako miejsce. Należało spróbować poznać funkcjonalny model organizacji biblioteki szkolnej (jak mogą sobie wyobrażać ciekawą bibliotekę uczniowie, rodzice, czego oczekiwaliby od takiego miejsca). Należało dotrzeć do osiągnięć innych, poznać ciekawe wzorce dydaktyczne (jakie są doświadczenia innych bibliotek szkolnych, pracujących z dziećmi zdolnymi, jak zorganizowane są nowoczesne biblioteki szkolne na świecie).

Zastanawialiśmy się, jakie są cele działalności takich bibliotek i czy nasza biblioteka ma być taka sama? Jakie mogą być spodziewane efekty naszych działań? Odpowiedzi na powyższe pytania poszukiwałam w literaturze przedmiotu. Oto kilka myśli, teorii, koncepcji z różnych dziedzin, które były pomocne przy organizacji miejsca i stylu pracy w gimnazjalnej bibliotece.

Kształcenie a filozofia jakości

W latach 90. w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej ustalono, że dobra edukacja daje pełen rozwój jednostki i wyposażenie absolwentów w wiedzę i umiejętności niezbędne dla uczestniczenia w zmiennym i konkurencyjnym rynku pracy. Aby to osiągnąć, wymaga się zapewnienia jakości systemu edukacyjnego.^[1] Zasadniczą rolę w takim sposobie myślenia odgrywają m. in. wartości filozoficzne, a mianowicie doskonałość i jakość. Te kategorie etyczne, choć nie są niczym nowym w procesach zarządzania i organizacji instytucji, takich jak szkoła i biblioteka, do tej pory sytuowały się na obrzeżach ich zainteresowań. Obecnie są celem wszelkich działań. Najogólniej, doskonałość i jakość można określić jako zaspokajanie odmiennych potrzeb różnorodnych grup odbiorców (ewentualnie podejmowanie próby ich zaspokojenia), dążenie do sprostania określonym normom, wprowadzenie innowacyjności oraz stałe usprawnianie podejmowanych przedsięwzięć.^[2]

Standardy jakości pracy biblioteki szkolnej

W literaturze przedmiotu powszechne są rozważania dotyczące systemów jakości usług w bibliotekach, zwłaszcza szkół wyższych, będących bibliotekami naukowymi i traktowanymi jako elitarna grupa bibliotek. Wydaje się jednak, że jeśli chcemy, by klient-użytkownik tej sieci bibliotecznej był w pełni świadomym ich użytkownikiem, rozumiejącym rolę biblioteki i informacji w otaczającym go świecie, należy jego edukację biblioteczną rozpocząć jak najszybciej i wcześniej zapewnić mu usługi na jak najwyższym poziomie. Wdrożenie tych założeń stanowi istotny element budowy społeczeństwa informacyjnego i społeczeństwa ludzi uczących się przez całe życie.^[3]

Zdaniem prof. Roberta C. Millera,^[4] w dzisiejszych czasach gwałtownych zmian dokonujących się we wszystkich sferach życia społecznego, szczególnie ważne jest, żeby ludzie związani z bibliotekami i usługami informacyjnymi regularnie poddawali rewizji podstawy wszelkich swoich starań i wysiłków. A zatem rodzaj gotowości do zmiany, akceptacji zmiany, uznanie zmiany za konieczność. If You are doing your job in the same way as five years ago you are probably doing it wrong - tymi słowami, traktując je jako motto, rozpoczął wykład Libraries at the beginning of the 21st Century Simon Francis, dyrektor London University Library.^[5]

Na spotkaniu bibliotekarzy szkolnych organizowanym przez OIC Poland w 2001 roku wypracowano dokument zatytułowany Jakość w bibliotece szkolnej. ^[6] Opracowano obszary pracy biblioteki szkolnej, dla których wyznaczono standardy i wskaźniki. Ustalono, iż celem głównym działania tego rodzaju biblioteki jest wspieranie rozwoju ucznia. Temu celowi podporządkowane są i mają służyć jego realizacji działania w następujących obszarach: baza (lokal, finanse), zbiory, warsztat informacyjny, organizacja pracy, promocja, kadra, praca pedagogiczna, współpraca. Proponowane obszary objęte wskaźnikami i standardami stają się przedmiotem oceny biblioteki oraz wartościowania pracy bibliotekarzy - dokonywanej także przez użytkowników.

Cel działania

Zmieniająca się rzeczywistość oznacza zmianę podejścia do edukacji, szkoły, jest także wyzwaniem dla bibliotek szkolnych, które powinny być nie tylko pracownią wspierającą proces dydaktyczny, ale też niezbędnym pośrednikiem w przygotowaniu uczniów do życia. Wszyscy tworzący środowisko szkoły powinni mieć świadomość, że bez dostępu do informacji i materiałów dydaktycznych niemożliwe jest odpowiednie przygotowanie się do zajęć (tak ucznia, jak i nauczyciela), niemożliwe jest także właściwe kierowanie szkołą, kształtowanie ludzi na miarę potrzeb XXI wieku. To właśnie biblioteka szkolna jest miejscem gromadzenia i dostępu do źródeł informacji. Musi być ona społecznie użyteczna, tj. zaspokajać różnorodne potrzeby tych, którym ma służyć .^[7]

Etyka zawodowa

Aby wesprzeć pracowników centrum informacyjnego, opracowano propozycje kodeksu etyki zawodowej pracownika informacji, ^[8] konkretne wskazówki ^[9] służące podnoszeniu jakości usług bibliotekarskich i informacyjnych. W bibliotekarstwie szkolnym taki kodeks jest bardzo pomocny, chociaż zasadą naczelną, której podporządkowane są wszelkie działania nauczyciela-bibliotekarza, jest troska o dobro ucznia i wychowanka, o jego właściwy rozwój psychiczny, intelektualny, emocjonalny i fizyczny. ^[10]

Personel biblioteki szkolnej

International Association of School Librarianship (IASL), podkreślając kluczową rolę biblioteki szkolnej w procesie kształcenia, wskazuje na kilka pełnionych przez nią funkcji i związanych z nimi obowiązków nauczyciela-bibliotekarza. Są to:

• funkcja informacyjna,
• funkcja kształceniowa,
• funkcja kulturalna,
• funkcja rekreacyjna. ^[11]

IASL określa dokładne wymogi stawiane pracownikom bibliotek szkolnych, włączając w to przestrzeganie Konwencji Praw Dziecka, gdzie paragraf 7 mówi, że dziecko ma prawo do otrzymania wykształcenia na poziomie co najmniej szkoły podstawowej. Edukacja ta powinna być ukierunkowana na kształtowanie jego kultury ogólnej oraz dawać możliwość równych szans rozwoju zdolności dziecka, jego umiejętności formułowania własnych sądów, poczucia obowiązków moralnych i odpowiedzialności społecznej. Do pracy bibliotekarza szkolnego stosują się również inne postanowienia Konwencji, takie jak na przykład te zawarte w art. 13, gwarantujące dziecku swobodę wypowiedzi oraz poszukiwania, otrzymywania i udzielania informacji. ^[12] Zapisy te oprócz wielu innych nakładają na nauczyciela-bibliotekarza obowiązek bycia przewodnikiem w świecie wiedzy, kultury, wychowania, rozumianym jako świat informacji, jako zbiór śladów, przekazów, tropów, mitów, które mogą być prawdziwe lub fałszywe, mogą przekazywać wiedzę rzetelnie, obiektywnie lub stronniczo, mogą informować lub dezinformować. Ponadto, by mieć szansę wypełnienia tych zadań, bycia godnym zaufania przewodnikiem, konieczne jest szczególne uwzględnienie umiejętności nawiązania kontaktu z dziećmi. ^[13]

Styl pracy

Mówi się, że sukces cywilizacyjny Japonii w znacznym stopniu przypisywany jest filozofii, a raczej postawie życiowej zwanej "kaizen". Bliskim polskim odpowiednikiem tego pojęcia jest słowo "partnerstwo". Jest to rodzaj oddania się ludzi dążących ku wspólnemu celowi. ^[14] Przesłanki "partnerstwa" stanowią podstawę koncepcji organizacyjnej Total Quality Management (TQM), co można rozumieć jako kompleksowe zarządzanie procesami uzyskiwania jakości. Na świecie TQM stało się podstawową strategią lat dziewięćdziesiątych w zarządzaniu oświatą. ^[15] "Kaizen" to także ciągłe, ustawiczne samokształcenie, stałe zaangażowanie w doskonalenie. ^[16] Louis Shores jest autorem koncepcji kształcenia przez bibliotekę (Library College). ^[17] Koncepcja ta przypisuje bibliotece fundamentalne znaczenie w dydaktyce. Uznaje ona bibliotekę za najbardziej istotny element procesu nauczania (teaching) i uczenia się (learning). ^[18] Wprowadzone przez niego pojęcie książki generatywnej i generatywnej koncepcji uczenia się zakłada zmiany w sposobie i treści realizacji procesu dydaktycznego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na metody i treści dydaktyczne oraz środki stosowane w nauczaniu. Termin książka generatywna nie dotyczy jedynie zewnętrznych form dokumentu tradycyjnego czy elektronicznego, ale definiuje się jako ogólną liczbę sposobów komunikowania się ludzi między sobą. Należą do nich nie tylko kontakty z nauczycielem, ale także wszystko to, co stanowi otoczenie uczącego się. Stałe zaangażowanie w samokształcenie, ciągłe doskonalenie się odpowiada współczesnym tendencjom w dydaktyce, które w bibliotekach szkolnych powinny przyjąć model: informacja-potrzeby-informacja. Zaś informacja naukowa powinna być w szkole rozumiana jako umiejętność metodycznego poszukiwania, gromadzenia, opracowania i selekcji informacji. ^[19]

Kształcenie uczniów zdolnych

Podstawę psychologiczną działania edukacyjnego Biblioteki Gimnazjum Akademickiego stanowią badania stosunku jednostek twórczych do zmiany przedstawione przez W. J. J. Gordona (1961); ^[20] badania postawy jednostek twórczych wobec nowości proponowane przez A. Tokarz (1985) ^[21] oraz model wzbogaconego kształcenia zaproponowany przez J. Renzulliego, ^[22] a opisujący role nauczyciela, ucznia, organizacji miejsca i programu kształcenia w realizacji procesu edukacji uczniów zdolnych. ^[23]

Zadania biblioteki

Reforma systemu oświaty nadała bibliotece szkolnej nie tylko nowe miano, ale i nowe obowiązki, można to rozumieć jako nowe możliwości. ^[24] Tworzenie nowej biblioteki musiało w swych działaniach kierować się zarządzeniami i obowiązującymi ustawami, jednak status eksperymentu pedagogicznego pozwalał na korzystanie z doświadczeń międzynarodowych, ^[25] opisywanych w materiałach dostępnych w oryginale ^[26] i licznych polskich opracowaniach. ^[27] Biblioteka szkolna w Gimnazjum jest ogólnoszkolną pracownią informacyjno-dydaktyczną. Jako biblioteka szkoły średniej zobowiązana jest do wypełniania zgodnych z odpowiednimi dokumentami prawnymi ^[28] statutowych funkcji gromadzenia, opracowania i udostępniania informacji na różnych nośnikach. ^[29]

Do jej zadań dydaktycznych należy wspieranie edukacji i rozwoju młodzieży zdolnej w ramach prowadzonego przez szkołę eksperymentu pedagogicznego, a zwłaszcza kształcenie umiejętności komunikacyjnych i informacyjnych uczniów oraz przygotowanie ich do korzystania z bibliotek Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK) i innych bibliotek naukowych. Ponieważ zalicza się do sieci bibliotek specjalistycznych UMK ^[30] do jej obowiązków należy także stała współpraca z Biblioteką Główną UMK przez:

• wprowadzanie informacji o zbiorach do elektronicznego katalogu BG UMK,
• pomoc w korzystaniu ze zbiorów BG UMK i materiałów informacyjnych (tradycyjnych i elektronicznych), wydawanych przez bibliotekę,
• stałe monitorowanie kontaktów uczniów z BG UMK (wypożyczalnia, czytelnie),
• podnoszenie kwalifikacji poprzez szkolenia i konferencje.

Przystępując do organizowania tej biblioteki określono, że celem jej działania jest gromadzenie informacji, przygotowanie informacji do wykorzystania jej przez użytkowników, udostępnianie informacji użytkownikom (gdziekolwiek byłyby przechowywane i w jakiejkolwiek postaci), szeroko rozumiana edukacja odbiorców informacji tak, aby stali się świadomymi jej użytkownikami (information literate person).

Misja biblioteki

Misję biblioteki gimnazjalnej określono jako działanie, które ma na celu otwieranie świata informacji dla jej użytkowników, ponieważ wszyscy żyjemy w społeczeństwie informacyjnym.

Klienci

Dla kogo zorganizowano tę bibliotekę, dla jakich uczniów, nauczycieli, rodziców? Uczniowie to młodzież w wieku średnio od 12 do 18 lat. Zdarzają się młodsi, którzy np. podczas nauki w szkole podstawowej "przeskoczyli" jedną lub dwie klasy. Ci uczniowie przystępują do egzaminu maturalnego w wieku 16 lub 17 lat. Co roku szkoła przyjmuje ok. 40 nowych uczniów, po trzech etapach kwalifikacji, obejmujących: konkurs podań, badania w poradni psychologiczno-pedagogicznej i egzamin przeprowadzany w szkole w czerwcu (po zakończeniu roku szkolnego), a polegający na wykonaniu przygotowanych przez szkolną komisję zadań. Istotnym warunkiem zakwalifikowania kandydata są udokumentowane zdolności ogólne lub specjalne oraz wyrażona pisemnie wola młodego człowieka, potwierdzona zgodą rodziców, na podjęcie nauki w Gimnazjum i Liceum Akademickim w Toruniu.

Organizacja roku szkolnego podlega ustawowym regulacjom MENiS. W roku szkolnym 2002-2003 szkoła miała po raz pierwszy komplet uczniów, tzn. klasy od 1 do 5, po dwa oddziały na każdym poziomie, po ok. 20 uczniów w każdym oddziale, co daje ok. 200 uczniów w całej szkole. Mniej więcej połowa uczniów mieszka w bursie szkolnej. W tym roku szkolnym po raz pierwszy odbyły się egzaminy maturalne. Nauczyciele pracujący w szkole realizują programy autorskie ujęte w programie nauczania. Są wśród z nich pracownicy naukowi UMK, są nauczyciele z tytułem naukowym doktora, nauczyciele stażyści, mianowani i dyplomowani. Grono pedagogów i wychowawców opiekuje się młodzieżą mieszkającą w internacie szkolnym. Rodzice reprezentują pełen przekrój zawodowy: od osób z wyższym wykształceniem wykonujących wolne zawody do wykształcenia podstawowego i zawodów nie wymagających specjalnych kwalifikacji.

Uczniowie i nauczyciele chętnie korzystają z dydaktycznych i rozrywkowych zbiorów biblioteki. Zwłaszcza uczniowie klas pierwszych i drugich oraz ci z klas starszych, którzy, z różnych powodów, dłużej oswajają się z BG UMK. Z reguły od klasy trzeciej uczniowie korzystają w większości z biblioteki uniwersyteckiej, a od czasu do czasu ze szkolnej. Są rodzice, którzy wypożyczają za pośrednictwem swoich dzieci pozycje z dziedziny literatury pięknej lub psychologiczno-pedagogicznej. Ale ta grupa użytkowników jest najmniejsza.

Lokal

Organizacja przestrzeni w bibliotece gimnazjalnej sprowadziła się do zagospodarowania nowych, oddanych do dyspozycji biblioteki trzech pomieszczeń w układzie amfiladowym, w taki sposób, aby sprzyjało to współpracy uczniów i nauczyciela oraz pozwalało na przeprowadzenie podjętych zadań. Pomieszczeniom biblioteki przypisano funkcje czytelni, magazynu z wolnym dostępem i pracowni. Czytelnia, wyposażona w księgozbiór podręczny, dostępna jest dla uczniów i nauczycieli przez cały czas pracy szkoły (codziennie w godz. 8.00-20.00). Także wtedy, kiedy nie ma bibliotekarza.

Drugim pomieszczeniem jest magazyn z wolnym dostępem do zbiorów - otwarty dla uczniów i nauczycieli codziennie w godzinach pracy bibliotekarza i gromadzący zbiory obejmujące różnego rodzaju dokumenty (książki, czasopisma, płyty CD, taśmy audio i wideo). Uczniowie sami lub przy pomocy bibliotekarza wyszukują potrzebne im materiały. Aby wypożyczyć cokolwiek do czytelni lub do domu, muszą wypełnić formularz biblioteczny zwany rewersem, taki sam jak w BG UMK. Są tu nie tylko wydawnictwa opisane przez katalog, lecz także książki umieszczone na "regałach z czapką niewidką". Są to wydawnictwa, które nie są jeszcze wprowadzone do zasobu, pochodzące z darów, można je wypożyczyć po wypełnieniu rewersu, jak wszystkie inne znajdujące się w tej bibliotece dokumenty. W tej części jest także kilka miejsc czytelnianych oraz oprócz bibliotekarskiego - uczniowskie stanowisko komputerowe. Wszystkie stanowiska biblioteczne, tak jak wszystkie szkolne stanowiska komputerowe, mają dostęp do sieci Internet.

Pracownia to trzecie z bibliotecznych pomieszczeń. Jest to także czytelnia, ale można tutaj pracować przy herbacie, porozmawiać lub pomyśleć w ciszy. Ta część otwarta jest także w godzinach pracy bibliotekarza, tzn. w godz. 10.00-16.00 codziennie z wyjątkiem sobót i niedziel. Do dyspozycji użytkowników jest ogólnie dostępna kserokopiarka i drukarki.

Dokumentacja

Wszelkie dokumenty opisujące pracę biblioteki mają postać elektroniczną i papierową, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem. ^[31] Działalność BGA przedstawiają następujące zbiory elektronicznych dokumentów:

ADMINISTRACJA I ORGANIZACJA:

• Egzemplarz obowiązkowy,
• Sprawozdania (roczne),
• Statystyka dzienna,
• Plan pracy BGA (rocznie),
• Regulamin korzystania z BGA.

• Potwierdzenie odbioru dla darów,
• Rejestr przybytków (rocznie),
• Zamówienia wydawnictw,
• Akcesja czasopism.

• Inwentarz,
• Rejestr ubytków,
• Wartość zbiorów (rocznie).

• Rozkłady materiałów,
• "Bibliotekobywalcy" (wykaz dyżurów uczniowskich),
• "Wirtualna BGA" (elektroniczne uzupełnienie zbiorów),
• Podstawa programowa ścieżki międzyprzedmiotowej,
• "Edukacja czytelnicza i medialna".

Zbiory

Ponieważ wszyscy uczniowie i nauczyciele mogą korzystać ze zbiorów BG UMK, biblioteka szkolna prowadzi jedynie księgozbiór podstawowy, podręczny dla uczniów i nauczycieli. Gdy powstawała w 1998 roku, usiłowano ją zorganizować zgodnie z założeniami reformy oświaty i najnowszymi tendencjami w bibliotekarstwie szkolnym jako centrum medialne, w którym uczniowie i nauczyciele korzystają z dokumentów pomocnych w nauce, prowadzeniu zajęć lub samokształceniu, bez względu na postać i nośnik informacji. Księgozbiór podręczny czytelni obejmuje podstawowe wydawnictwa informacyjne i monograficzne, kasety wideo, taśmy magnetofonowe, czasopisma z dziedzin opisanych programem nauczania w szkole, z których prowadzone są zajęcia podstawowe, fakultety i zajęcia uzupełniające. W magazynie z wolnym dostępem znajdują się zbiory rozszerzające zbiór czytelni. Ustawione na półkach według notacji klasyfikacji BG UMK, są do dyspozycji czytelnika.

Aparat informacyjno-wyszukiwawczy

Jako że biblioteka jest jedną z bibliotek sieci biblioteki uniwersyteckiej, jej zbiory opisywane są przez elektroniczny katalog BG UMK, dostępny przez stronę WWW. Z tego katalogu uczniowie mogą tylko korzystać. Natomiast bazę Mała Biblioteka ^[32] mogą współtworzyć. Opisuje ona tylko zbiory biblioteki szkolnej. Biblioteka ma stałe łącze internetowe. Uczniowie korzystają z elektronicznych informacji zamieszczonych w sieci. Nie prowadzi się kartotek zagadnieniowych, ponieważ jest dostępna elektroniczna Bibliografia Zawartości Czasopism BN ^[33] oraz elektroniczne i tradycyjne wersje czasopism. Jako że zbiory ustawione są na półkach według notacji klasyfikacji BG UMK, w bibliotece wyłożony jest schemat tej klasyfikacji, który ułatwia określenie sygnatury dokumentu. Bibliotekarz służy pomocą w każdej sytuacji.

Odpowiednie warunki do korzystania ze zbiorów i aparatu informacyjno-wyszukiwawczego

Odpowiednie warunki to takie, które są efektem wzajemnych uzgodnień i pozwalają bibliotekarzowi wywiązywać się ze zobowiązań, a czytelnikowi/klientowi korzystać z dostępu do informacji w sposób go satysfakcjonujący. Odpowiednie warunki to zapewnienie sprzętu pozwalającego na korzystanie z kolekcji, właściwego oświetlenia, odpowiednich miejsc i przyjaznej atmosfery sprzyjającej pytaniom, poszukiwaniom, ciekawości, indywidualnym rozwiązaniom i dyskusji. W Gimnazjum to uczniowie wybierali godziny otwarcia biblioteki szkolnej. Zdecydowano się na sześć godzin (dzienny limit pracy nauczyciela-bibliotekarza) od 10.00 do 16.00, na które wpisało się najwięcej zainteresowanych korzystaniem z biblioteki. Także uczniowie wybierali i nadal wybierają z tzw. darów te dokumenty, które mają być udostępnione w bibliotece w pierwszej kolejności, po ich wprowadzeniu wybierają następną partię.

Nauczyciele i uczniowie mają wpływ na zakup nowych pozycji. Nauczyciele zaopatrują bibliotekę w materiały dydaktyczne w różnej postaci, a dzięki uczniom przede wszystkim zakupiono bardzo poczytną i dydaktycznie intrygującą serię książek Terry Pratchetta pt. Świat Dysku. Jak można uczyć różnych form komunikowania się? Być może uprawiając taką działalność, która pokaże, jakie formy i sposoby są użyteczne, stosowne, wartościowe, pomocne. W tej bibliotece dużo się rozmawia. Wszyscy ze wszystkimi. Bywają tu uczniowie różnych klas i z różnych roczników, nauczyciele, goście. Z każdym można porozmawiać, każdego można zapytać, poprosić o pomoc, do każdego można wysłać SMS lub e-mail, napisać kartę z pozdrowieniami, złożyć urodzinowe życzenia, wspólnie posłuchać muzyki lub pomuzykować. Można oglądać film ze zbiorów biblioteki lub przyniesiony z domu. W tej bibliotece nie obowiązuje cisza. Jeżeli ktoś jej potrzebuje, znajdzie się dla niego cichy kącik.

A jaki jest wystrój wnętrza? Uczniowie zdecydowali, że ma być porządek na półkach, a poza tym to jak w pokoju nastolatka. Uczniowie lubią siedzieć na podłodze przy kaloryferze i grzać plecy, czytając. Lubią też paki z makulaturą, które traktują jak fotele, i przez to stały się one elementem wystroju wnętrza już na stałe. I chyba tak jest dobrze.

Praca pedagogiczna

Bibliotekarz wspiera poszukiwania informacji w źródłach tradycyjnych i elektronicznych, pomaga przy ocenie wartości i przydatności wyszukanych dokumentów, służy pomocą we wszystkich sytuacjach "bibliotecznych". Ścieżka edukacji czytelniczej i medialnej realizowana jest przez wszystkich nauczycieli prowadzących zajęcia w szkole. Bibliotekarz jedynie wspiera te działania poprzez dobór pomocnych materiałów dydaktycznych w postaci książek, czasopism oraz tworzenie tzw. wirtualnej biblioteki, która jest kolekcją stron WWW i tekstów w postaci elektronicznej, uzupełniających zbiory biblioteki szkolnej. Biblioteczna strona domowa zawiera podstawowe informacje o bibliotece, podstawę programową edukacji czytelniczej i medialnej z aktywnymi łączami do miejsc w sieci oraz elektroniczną wersję kroniki szkolnej.

Kadra

Personel biblioteki szkolnej to jedna osoba (ponieważ w szkole jest tylko 200 uczniów) z wykształceniem wyższym bibliotekoznawczym i pedagogicznym. Etat nauczyciela-bibliotekarza to 30 godzin zegarowych tygodniowo. Ponieważ biblioteka jest często odwiedzana przez uczniów i nauczycieli tak podczas przerw międzylekcyjnych, jak przed i po zakończeniu zajęć, w czasie roku szkolnego i w czasie wakacji można wnosić, iż biblioteka jest akceptowana przez szkolną społeczność.

Promocja

Biblioteka gimnazjalna promowana jest na terenie szkoły poprzez wystawy i ofertę usług, skierowanych do uczniów i nauczycieli. ^[34] Poza szkołą funkcje popularyzatorskie spełniają publikacje^[35]w czasopismach, wystąpienia na konferencjach ogólnopolskich^[36]i spotkaniach zawodowych. ^[37]

Ewaluacja

Uczniowie tej szkoły niechętnie wypełniają ankiety. Chętnie opowiadają jednak o swoich oczekiwaniach, wadach i zaletach biblioteki w bezpośrednich rozmowach. Ma to walor wywiadu nieautoryzowanego i obserwacji uczestniczącej. Pozwala na natychmiastową wręcz korektę działań i ocenę pracy. Najważniejsze, że jest to ich biblioteka, którą współtworzą, w której uczą się, w której odpoczywają, w której czują się u siebie. O praktycznych umiejętnościach uczniów świadczy ich zachowanie, zastosowanie i wykorzystanie wiedzy nabytej w bibliotece szkolnej podczas wizyt w BGA, BG UMK, Książnicy Kopernikańskiej, bibliotekach zakładowych UMK.

Wyniki

Kierując się wspomnianym powyżej dokumentem Jakość w bibliotece szkolnej , dokonano próby oceny jakości pracy biblioteki Gimnazjum Akademickiego.

1. Bazę opisują cztery standardy:
   • Lokal biblioteki spełnia oczekiwania czytelników - 8 pozytywnych na 8 wskaźników;
   • Wyposażenie biblioteki umożliwia optymalne korzystanie z niej - 11 pozytywnych na 14 wskaźników;
   • Praca biblioteki jest skomputeryzowana - 4 pozytywne na 4 wskaźniki;
   • Finanse zapewniają planowy rozwój biblioteki - 7 pozytywnych na 7 wskaźników.
2. Zbiory opisują trzy standardy:
   • W bibliotece istnieje zbiór biblioteczny dostosowany do potrzeb szkoły - 8 pozytywnych na 8 wskaźników;
   • Struktura zbiorów biblioteki jest zgodna z wymogami - 4 pozytywne na 4 wskaźniki;
   • Organizacja zbiorów biblioteki jest zgodna z wymogami - 6 pozytywnych na 6 wskaźników.
3. Kadrę opisują trzy standardy:
   • Kwalifikacje: W bibliotece pracuje wykwalifikowana kadra - 2 pozytywne na 2 wskaźniki;
   • Doskonalenie: Nauczyciele bibliotekarze systematycznie uczestniczą w różnych formach doskonalenia - 3 pozytywne na 3 wskaźniki;
   • Umiejętności: Nauczyciele bibliotekarze posiadają różnorakie umiejętności - 7 pozytywnych na 7 wskaźników.
4. Reklamę opisuje jeden standard:
   • Reklama wewnętrzna i zewnętrzna. Biblioteka prowadzi świadomą i celową promocję swojej działalności w środowisku szkolnym i lokalnym - 10 pozytywnych na 12 wskaźników.
5. Współpracę opisują cztery standardy:
   • Biblioteka współpracuje z instytucjami prowadzącymi doradztwo metodyczne - 3 pozytywne na 3 wskaźniki;
   • Biblioteka współpracuje w szkole z dyrekcją, wychowawcami, zespołami przedmiotowymi, radą rodziców, organizacjami szkolnymi, pedagogiem szkolnym - 5 pozytywnych na 8 wskaźników;
   • Biblioteka współpracuje ze środowiskiem lokalnym - 3 pozytywne na 6 wskaźników;
   • Biblioteka szkolna współpracuje z innymi instytucjami - 4 pozytywne na 4 wskaźniki.
6. Organizację pracy biblioteki opisują cztery standardy:
   • Biblioteka efektywnie planuje swoją pracę - 3 pozytywne na 3 wskaźniki;
   • Zbiory biblioteki są dostępne - 4 pozytywne na 4 wskaźniki;
   • Uczniowie wspierają pracę biblioteki - 3 pozytywne na 3 wskaźniki;
   • Biblioteka prowadzi dokumentację - 2 pozytywne na 2 wskaźniki.
7. Warsztat informacyjny biblioteki opisuje pięć standardów:
   • W bibliotece istnieją katalogi - 3 pozytywne na 3 wskaźniki;
   • Biblioteka posiada kartoteki zagadnieniowe - 0 pozytywnych na 2 wskaźniki;
   • Biblioteka dysponuje księgozbiorem podręcznym - 3 pozytywne na 3 wskaźniki;
   • Biblioteka posiada dostęp do Internetu - 3 pozytywne na 3 wskaźniki;
   • Warsztat informacyjny spełnia oczekiwania użytkowników - 4 pozytywne na 4 wskaźniki.
8. Pracę pedagogiczną biblioteki opisuje pięć standardów:
   • Biblioteka przygotowuje ucznia do samokształcenia - 6 pozytywnych na 6 wskaźników;
   • Biblioteka stwarza warunki do rozwoju zainteresowań - 5 pozytywnych na 5 wskaźników;
   • Biblioteka wspiera ucznia w dziedzinie wychowania - 9 pozytywnych na 9 wskaźników;
   • Biblioteka wspiera kreatywność ucznia - 2 pozytywne na 2 wskaźniki;
   • Biblioteka wspiera ucznia w dziedzinie kształcenia - 7 pozytywnych na 7 wskaźników.

Jeżeli każdemu wskaźników przyporządkujemy wartość 1, to sumując punkty z oceną pozytywną można otrzymać wskaźnik jakości pracy biblioteki wyznaczony stosunkiem punktów pozytywnych do maksymalnej wymaganej ilości punktów. W przypadku biblioteki Gimnazjum taki wskaźnik jakości pracy wynosi 140 na 152 możliwe do zdobycia punkty. Komentując taki wynik, należy zobowiązać bibliotekarza do poszukania przyczyn takiego stanu i wniesienia korekty do działalności lub do opracowania bardziej precyzyjnego narzędzia pomiaru jakości.

Podsumowując pracę biblioteki, można powiedzieć, iż:

1. Bibliotekarze wymienionych bibliotek, a zwłaszcza BGUMK, postrzegają uczniów Gimnazjum jako kompetentnych i świadomych odbiorców usług biblioteki.
2. Uczniowie umiejętnie i skutecznie posługują się katalogami tak elektronicznymi, jak i tradycyjnymi.
3. Uczniowie samodzielnie poszukują informacji/dokumentów w magazynach z wolnym dostępem.
4. Uczniowie postrzegają bibliotekę jako miejsce nie tylko nauki, lecz także wypoczynku, spotkań i dyskusji.

Wnioski

Wydaje się, iż pięcioletni okres pracy pozwala wnioskować o pozytywnych efektach podjętych działań. Biblioteka szkolna, zorganizowana i pracująca w opisany powyżej sposób, jest miejscem współpracy pomiędzy nauczycielem, uczniem i środowiskiem informacji naukowej. Wspiera umiejętności komunikacyjne uczniów poprzez budowanie różnych płaszczyzn kontaktu. Poprzez bliską współpracę z biblioteką uniwersytecką, otwiera interesującą perspektywę dla zdobytych w szkolnej bibliotece umiejętności. Pokazuje bibliotekę jako zachęcający do zwiedzania skarbiec, okno na świat informacji. Miejsce nauki i odpoczynku.

Przypisy

[1]  DZIERZGOWSKA, I., WLAZŁO, S. TERM-IAAE PROJEKT. Materiały dla uczestnika. Moduł IV: Mierzenie jakości pracy szkoły. Radom 2003, s. 11.

[2]  ZYBERT, E. B. (red.). Książka i biblioteka w środowisku edukacyjnym. Warszawa 2002, s. 7.

[3]  ZYBERT, E. B. (red.). Książka i biblioteka w środowisku edukacyjnym, s. 47-50.

[4]  DRZEWIECKI, M. Biblioteka i informacja w środowisku współczesnej szkoły. Warszawa 2001, s. 12.

[5]  FRANCIS, S. Libraries in the beginning of the 21st Century. ICIMSS Professional Development Course, Module 1: Strategic planning and change management [wykład]. Toruń 5-9 November 2001.

[6]  MRÓZ, I. Jakość w bibliotece. In Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich Oddział w Lublinie [on-line]. 20 października 2003 [Lublin]: Towarzystwo Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich Oddział w Lublinie, 2003 [dostęp 22 października 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://republika.pl/tnbsp_od_lublin/podk/publikacje/jakosc_w_bibliotece.htm

[7]  ZYBERT, E. B. (red.). Książka i biblioteka w środowisku edukacyjnym, s. 7.

[8]  KISILOWSKA, M. Etyka pracowników informacji w Polsce - czy jest możliwa? Bibliotekarz. 1999, nr 5, s. 2-5.

[9]  ZYBERT, E. B. (red.). Książka i biblioteka w środowisku edukacyjnym , s. 11.

[10]  Tamże, s. 13.

[11]  Tamże, s. 14.

[12]  Tamże, s. 15.

[13]  Tamże, s. 16.

[14]  DZIERZGOWSKA, I., WLAZŁO, S. TERM-IAAE PROJEKT, s. 11.

[15]  Tamże.

[16]  ZYBERT, E. B. (red.). Książka i biblioteka w środowisku edukacyjnym, s. 48.

[17]  DRZEWIECKI, M. Biblioteka i informacja w środowisku współczesnej szkoły, s. 39-41.

[18]  Tamże, s. 39.

[19]  Tamże, s. 22

[20]  NĘCKA, Z. Inteligencja i procesy poznawcze. Kraków 1994, s. 199.

[21]  NĘCKA, Z. Inteligencja i procesy poznawcze, s. 199.

[22]  SISK, D. Creative Teaching of the Gifted. New York 1987, s. 88, 97, 131, 168, 176.

[23]  LIMONT, W. Podyplomowe Studium Zdolności i Twórczości na Terenach Rustykalnych. Trójpierścieniowy model Renzulliego [wykład]. Toruń 2002.

[24] Ministerstwo Edukacji Narodowej o bibliotekach. Warszawa 2000.

[25]  DRZEWIECKI, M. Biblioteka i informacja w środowisku współczesnej szkoły, s. 159.

[26]  Np. MILLER, M. L., SHONTZ, M. L. More Services, More Staff, More Money: A Portrait of a High-Service Library Media Center. In School Library Journal [on-line]. 1998, vol. 5, nr 1 [dostęp 23 października 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://slj.reviewsnews.com/index.asp?layout=articlePrint&articleID=CA152993. CHEUK, Bonnie Wai-yi. Re-thinking Information Literacy Education:Appreciating Human Information Seeking and Use as a Dynamic and Situational. In ATUL. [on-line]. 1999, Vol. 8, nr 2 [dostęp 23 października 2003] Dostępny w World Wide Web:http://www.iatul.org/whatsnew/previous/2-99.html.

[27]  ANDRZEJEWSKA, J. Bibliotekarstwo szkolne: teoria i praktyka. T. 1, 2. Warszawa 1996 ; Kształcenie dla przyszłości w szkolnym skomputeryzowanym centrum informacji. Materiały z konferencji 24-25 maja 2002, Sucha Beskidzka ; Staniów, B. Cele i bibliotek szkolnych w świetle najnowszych amerykańskich standardów. Zadania nowoczesnych. Acta Universitatis Wratislaviensis, Bibliotekoznawstwo 1995, nr 19, s. 139-143; Staniów, B. Idea School Library Media Program a dokumenty dotyczące powszechnej dostępności do informacji. Biblioteka w szkole. 1996, nr 1, s. 4.

[28]  Statut Zespołu Szkół Ogólnokształcących Gimnazjum i Liceum Akademickie w Toruniu. Rozdział IV i aneks do tego rozdziału.

[29] Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki w sprawie zasad ewidencji materiałów bibliotecznych . Dziennik Ustaw 1998 nr 85, poz. 539, Dziennik Ustaw nr 106, poz. 668 z późniejszymi zmianami Dziennik Ustaw 2001, nr 74, poz. 793.

[30] Porozumienie zawarte w dniu 24 sierpnia 1998 r. w Toruniu pomiędzy UMK oraz Gimnazjum Akademickim w celu porozumienia i wzajemnej pomocy i współpracy przy organizowaniu i prowadzeniu Biblioteki Gimnazjum Akademickiego (wydruk komputerowy).

[31]  Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 7 lipca 2001r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ewidencji materiałów bibliotecznych. Dziennik Ustaw 2001, nr 74, poz. 793.

[32]  Mała Biblioteka`98, Jeżyk Software.

[33]  Bazy Bibliograficzne Biblioteki Narodowej. In Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu [on-line]. [dostęp 8 listopada 2003]. Dostępny przez World Wide Web: http://www.bu.uni.torun.pl/bazy.htm.

[34] Szkolna Pracownia Informacyjno- Dydaktyczna [prezentacja]. spid.exe.

[35]  CHURSKA, A. Inaczej? In EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [on-line]. 2001, nr 9(27) [dostęp: 23 października 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2001/27/churska.html.

[36]  CHURSKA, A., KLUPŚ, T., STEMPSKA, M., ZAWAŁKIEWICZ, A. XVIII Konferencja "Informatyka w szkole", Skomputeryzowane biblioteki, Centrum Informacyjne szkoły - warsztaty dla nauczycieli i dyrektorów. Toruń 18-21 września 2002 [CD-ROM]. Toruń: UMK, 2002 ; TOMCZYK- CHURSKA, A. Ogólnopolska Konferencja Metodyczno- naukowa "Teoretyczne i praktyczne aspekty edukacji uczniów zdolnych" Toruń 16-17 maja 2003, Sekcja 6. Media elektroniczne w edukacji i wychowaniu, "Biblioteka szkolna a model wzbogaconego kształcenia" [prezentacja].

[37]  Np. spotkania Towarzystwa Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich Oddział w Toruniu.