Bibliograficzne bazy danych : kierunki rozwoju i możliwości współpracy |
Ewa Lang, Joanna Radzicka"Bibliografia Publikacji Pracowników Politechniki Krakowskiej" - próba stworzenia nowoczesnej bazy danych
Abstrakt"Bibliografia Publikacji Pracowników Politechniki Krakowskiej" (PK) jest tworzona od początku powstania biblioteki, czyli od ponad 60 lat. Do 1990 r. publikowano ją w formie tradycyjnej (drukowanej), a od 1992 r. tworzona jest na bieżąco i udostępniana w formie elektronicznej. W 2008 r. podjęto prace nad rozbudowaniem tradycyjnej bazy bibliograficznej i stworzeniem nowoczesnej bazy danych umożliwiającej szybsze dotarcie do poszukiwanego źródła. W wyniku podjętych działań uporządkowany zbiór opisów bibliograficznych różnego typu dokumentów połączono z oprogramowaniem innych baz służących do przetwarzania danych w nich zawartych (katalog komputerowy biblioteki, Biblioteka Cyfrowa PK) i wykorzystano do informacji o sposobie dostępu do pełnego tekstu danego artykułu czy o możliwości wypożyczenia pozycji w bibliotece. W pierwszej kolejności połączono opisy bibliograficzne Bibliografii Publikacji Pracowników z kolekcjami Biblioteki Cyfrowej PK. Dzięki temu możliwy jest m.in. bezpośredni dostęp do pełnych tekstów kolekcji prac doktorskich pracowników PK. Połączenia pomiędzy bazami umożliwiają ich przeszukiwanie, definiowanie kryteriów i zarządzanie nimi. Obecnie baza umożliwia identyfikację zasobów dostępnych w bibliotece oraz w Internecie. Dzięki temu część opisów bibliograficznych posiada link do streszczenia i/lub pełnego tekstu (wcześniej upublicznionego). Ostatnio opisy są również uzupełniane o indeksy cytowań sporządzone w oparciu o bazy SCI i Scopus. Słowa kluczowebibliografia, biblioteka cyfrowa, indeks cytowań, Internet, katalog komputerowy, Politechnika Krakowska, Science Citation Index Expanded, Scopus AbstractThe Bibliography of the Cracow University of Technology Staff Publications has been created since the Library was established in 1954. The Bibliography was being published in traditional, printed form till 1990 and than it was converted into the electronic version in 1992. Since 2008 the librarians have made an effort to enlarge the Bibliography and create a modern database that enable users to get faster access to different sources. As the results of taken actions, bibliographic descriptions from the electronic Bibliography were connected with other databases, such as the computer catalogue and the Digital Library. Thanks to that a direct access is possible from the Bibliography’s description to the full text in the Digital Library or to the computer catalogue. What is more, the bibliographic descriptions in the Bibliography are recently supplemented to citation indexes from Science Citation Index Expanded and Scopus databases. KeywordsBibliography, digital library, citation index, Internet, computer catalogue, Cracow University of Technology, Science Citation Index Expanded, Scopus prezentacjaBibliograficzna baza publikacji pracowników Politechniki Krakowskiej"Bibliografia Publikacji Pracowników Politechniki Krakowskiej" (PK) jest tworzona od początku powstania biblioteki, czyli od ponad 60 lat. Początkowo alfabetyczne wykazy publikacji pracowników zamieszczano w [...] Programach na rok akademicki…[1], wydawanych od 1948 r. nakładem Wydziałów Politechnicznych Architektury, Inżynierii i Komunikacji AGH. Wykazy te opracowywano zgodnie z zaleceniem Senackiej Komisji Bibliotecznej w układzie strukturalno-organizacyjnym według podstawowych jednostek dydaktyczno-naukowych uczelni (wydział, instytut itd.). W ramach jednostki zachowano układ alfabetyczny autorów oraz zastosowano odsyłacze autorskie do pracowników PK. Pierwszy tom bibliografii, opracowany w bibliotece przez Irenę Czerni, ukazał się w 1968 r. jako samodzielna publikacja. Bibliografia obejmowała dorobek publikacyjny pracowników za lata 1964–1966 z czterech ówczesnych wydziałów Politechniki Krakowskiej – Architektury, Budownictwa Lądowego, Budownictwa Wodnego i Mechanicznego oraz Instytutu Budownictwa, Ośrodka Wynalazczości i Ochrony Patentowej oraz Biblioteki Głównej. Nie uwzględniono Wydziału Chemicznego utworzonego 1 czerwca 1966 r. W układzie bibliografii zachowano wcześniej obowiązujące zasady. Następny tom i wszystkie pozostałe ujmowały zebrany materiał w porządku alfabetycznym nazwisk pracowników Politechniki Krakowskiej wyróżnionych w opisach wersalikami. W pracach współwydanych do pozostałych autorów PK stosowano odsyłacze. W obrębie zebranych prac danego autora stosowano również układ alfabetyczny dla poszczególnych publikacji, na końcu zaś umieszczano opisy recenzji. Wydaniom zawsze towarzyszyły wykazy skrótów czasopism, instytucji, typowych wyrazów oraz odnośne skorowidze – tematyczny bądź działowy. Ostatnie wydanie Bibliografii Publikacji Pracowników PK, opracowane przez A. Milc, ukazało się w 1993 r. i obejmuje publikacje za lata 1987–1990, uwzględniając dorobek publikacyjny pięciu wydziałów Politechniki Krakowskiej, Biblioteki Głównej i Administracji.
Od 1992 r. bibliografia jest tworzona na bieżąco i udostępniana w formie elektronicznej. By zachować ciągłość dokumentacji dorobku pracowników PK, do bazy wprowadzono również przygotowane w formie fiszek opisy bibliograficzne za rok 1991. Wychodząc z powyższego założenia i kontynuując wcześniejsze ustalenia, obowiązujące od początku tworzenia bibliografii, w bazie on-line umieszczana jest również publicystyka naukowa, popularnonaukowa, o charakterze zawodowym, dydaktycznym i metodycznym oraz publicystyka ogólnospołeczna drukowana poza prasą codzienną (choć zdarzają się tutaj odstępstwa). Również w wersji on-line zachowano zasady stosowane od początku tworzenia bibliografii, co przekłada się na możliwość wyszukiwania i porządkowania publikacji w układzie strukturalno-organizacyjnym według podstawowych jednostek dydaktyczno-naukowych uczelni (wydział, instytut itd.), w ramach jednostki zachowano układ alfabetyczny autorów. Opisy publikacji udostępnione są on-line na stronie WWW Biblioteki Politechniki Krakowskiej (http://www.biblos.pk.edu.pl[2]) lub bezpośrednio pod adresem http://www.biblos.pk.edu.pl/bibliografia_publikacji_pracownikow. Opis bibliograficzny stosowany w tworzonych rekordach oparto na powszechnie obowiązujących normach bibliograficznych. Podobnie przestrzega się zasady normalizacji skrótów czasopism, wydawnictw, instytucji i stowarzyszeń oraz typowych zwrotów bibliograficznych. Od momentu powierzenia bibliotece tworzenia i publikowania bibliografii opracowuje się ją w Oddziale Informacji Naukowej PK. Obowiązek dostarczania publikacji przez pracowników PK w celu rejestracji ich w bazie Bibliografii reguluje Zarządzenie Rektora Politechniki Krakowskiej w sprawie ewidencji publikacji pracowników PK[3], uaktualniane stosownie do potrzeb (w celu przypomnienia) w pewnych odstępach czasu. W bibliografii rejestruje się publikacje pracowników wydane w czasie zatrudnienia ich na pełnym lub części etatu w Politechnice Krakowskiej. Wraz z rozwojem funkcjonalności bazy zwrócono uwagę na przydatność stworzenia odniesień (połączeń) umożliwiających bezpośrednie dotarcie z opisu w bibliografii do opisu pozycji w katalogu biblioteki http://twonk.biblos.pk.edu.pl/BC/scs.shtml. Wprowadzenie takiej możliwości pozwala dokonać zamówienia bądź rezerwacji publikacji bez ponownego jej wyszukiwania w katalogu bibliotecznym. Rozwiązanie to spotkało się z akceptacją użytkowników i stało się podstawą do dalszych działań w tym kierunku.
W 2008 r. podjęto prace nad dalszym rozbudowaniem tradycyjnej bazy bibliograficznej i stworzeniem nowoczesnej bazy danych umożliwiającej szybsze dotarcie do poszukiwanego źródła. W wyniku podjętych działań zbiór opisów bibliograficznych różnego typu dokumentów połączono z innymi systemami służącymi do przetwarzania danych w nich zawartych, tworzonymi w bibliotece. Oprócz wspomnianego już połączenia z katalogiem komputerowym biblioteki w następnej kolejności stworzono podobne zależności między bibliografią a kolekcjami powstałej Biblioteki Cyfrowej (http://www.biblos.pk.edu.pl/bc). Dało to możliwość bezpośredniego dotarcia w kolejnych krokach do pełnego tekstu danej publikacji lub informacji skierowującej do katalogu, stąd zaś do abstraktów artykułów z „Czasopisma Technicznego PK”, wprowadzanych przez pracowników biblioteki do bazy BazTech. Obecnie bibliografię połączono z następującymi kolekcjami Biblioteki Cyfrowej PK:
Bibliografia nie pretenduje do miana kompletnej, mimo że przy opracowaniu monograficznym bibliografii danego autora dąży się do przedstawienia kompletnego obrazu jego twórczości. Pomocnym wydaje się w tym względzie wykorzystanie wykazów bibliograficznych coraz powszechniej umieszczanych przez poszczególne wydziały lub pracowników PK na ich stronach WWW, jak również towarzyszące bazie bibliografii przydatne dla użytkowników informacje odsyłające m.in. do:
W zakładce „Publikacje pracowników na stronach WWW PK” zaczęto umieszczać linki odsyłające do tych stron. Linki gromadzone są w układzie strukturalno-organizacyjnym według podstawowych jednostek dydaktyczno-naukowych uczelni, co przez analogię do od dawna stosowanej w bibliografii zasady jest czytelne dla użytkowników.
W ostatnich czasach coraz powszechniejsze staje się publikowanie przez autorów swoich prac w formie elektronicznej. Wychodząc naprzeciw nowej formie publikowania, zaczęto od niedawna w opisach wprowadzanych do bibliografii umieszczać również aktywne adresy stron WWW, jeśli takie istnieją. Pozwala to bezpośrednio z opisu bibliograficznego dotrzeć do abstraktu, pełnego tekstu, gdzie już w dalszych krokach użytkownik sam decyduje o wyborze warunków dostępu.
Należy tu jednak podkreślić, że jeśli chodzi o publikacje wydawane w formie tradycyjnej zawsze staramy się dotrzeć do oryginału dokumentu, by opisy w miarę możliwości sporządzane były z autopsji, gdyż jedynie przestrzeganie takiej zasady gwarantuje sporządzenie pełnego i poprawnego opisu bibliograficznego. W „Bibliografii Publikacji Pracowników Politechniki Krakowskiej” on-line uwzględnia się:
Formularz wyszukiwania w bazie bibliografii oferuje wiele możliwości wyszukiwawczych o różnym stopniu zaawansowania. Przeglądanie umożliwia szybkie przeszukiwanie poszczególnych indeksów (np. indeks tytułów, indeks autorów). Odpowiednio zbudowane formularze umożliwiają sformułowanie ogólnego lub szczegółowego wyrażenia wyszukiwawczego przy wyszukiwaniu prostym lub złożonym. Rozbudowane zaś formularze (odpowiednie dla książek, artykułów, czasopism) umożliwiają przy użyciu operatorów i łączników pól sformułowanie wyrażenia wyszukiwawczego o wysokim stopniu szczegółowości. Dodatkowe opcje pozwalają precyzyjnie określić zakres przeszukiwania oraz liczbę i sposób prezentowania wyszukanych rekordów. Możliwość dodawania linków odnoszących do katalogu biblioteki, Biblioteki Cyfrowej, abstraktów artykułów z „Czasopisma Technicznego” czy do tworzonego obecnie indeksu cytowań oraz linków dostępu do pełnych tekstów w Internecie, przekształca tradycyjną bibliografię w bazę, która umożliwia szybsze dotarcie do poszukiwanych materiałów. Ułatwia to wyszukiwanie i dostępność źródeł oraz skraca czas przepływu informacji. Połączenia pomiędzy bazami umożliwiają ich przeszukiwanie, definiowanie kryteriów i zarządzanie nimi. Obecnie baza umożliwia identyfikację zasobów dostępnych w bibliotece oraz w Internecie. Dzięki temu część opisów bibliograficznych posiada link do streszczenia i/lub pełnego tekstu (wcześniej upublicznionego). Ostatnio opisy uzupełniane są również o indeksy cytowań sporządzone w oparciu o bazy SCI i Scopus. Indeks cytowań w bazie „Bibliografii Publikacji Pracowników PK”Indeksy cytowań są wykorzystywane do oceny publikacji, autorów, zespołów naukowych, czasopism. Jest to nieodzowny element składający się na weryfikację dorobku naukowego uczonego lub jednostki badawczej, szczególnie jeżeli w grę wchodzi przyznanie środków na badania naukowe czy awans pracownika naukowego. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu środowiska naukowego uczelni, w 2007 r. w Bibliotece Politechniki Krakowskiej powstał pomysł tworzenia indeksu cytowań. Zdecydowano, że indeks nie będzie tworzony jako osobna baza, ale będzie częścią już istniejącej bazy Bibliografii Publikacji Pracowników PK. Cytowania przejmowane są z baz subskrybowanych przez Bibliotekę PK, czyli SCI-Expanded i Scopus. Science Citation Index Expanded to multidyscyplinarna baza bibliograficzno-abstraktowa. Produkt firmy Thomson Scientific posadowiony jest na platformie Web of Knowledge. Zakres tematyczny dotyczy takich dziedzin nauki, jak: matematyka, fizyka, chemia, nauki biologiczne, nauki inżynieryjne, technologia, materiałoznawstwo, nauki komputerowe, informatyka. Zasięg chronologiczny obejmuje lata 1996–2009 (wybiórczo od 1900 r.). Scopus to multidyscyplinarna baza bibliograficzno-abstraktowa, tworzona przez wydawnictwo Elsevier B.V. Indeksuje artykuły, wybrane materiały konferencyjne, serie książkowe. Pełny zasób jest tworzony od 1996 r., natomiast w wyborze występuje od połowy XIX wieku. Scopus podzielony jest na cztery główne kategorie tematyczne: Life Sciences, Heath Sciences, Social Sciences, w obrębie których znajdują się kolejne podkategorie. W bazie SCI-Expanded (http://zatoka.icm.edu.pl/sci/) wyszukiwanie cytowań odbywa się na dwa sposoby:
Rezultaty wyszukiwania, czyli cytowania, kopiowane są z baz SCI-Expanded oraz Scopus do pola „indeks cytowań” (IC) w bazie Bibliografii Publikacji Pracowników Politechniki Krakowskiej, tworzonej w programie TINLIB.
Ze względu na wymagania stawiane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, w pierwszej kolejności do indeksu cytowań bazy „Bibliografii Publikacji Pracowników PK” wprowadza się cytowania wyszukane w bazie SCI-Expanded. Rezultat wyszukiwania uzupełniany jest jednak o cytowania publikacji z bazy Scopus, ponieważ indeksuje ona dużo więcej tytułów czasopism (ponad 21 000) niż baza SCI-Expanded (10 863) (dane z 3 kwietnia 2009 r.), a co za tym idzie, otrzymujemy większy rezultat wyszukiwania. Opis bibliograficzny dokumentu w indeksie cytowań tworzy się według następującego wzoru: nazwisko, inicjały imienia, tytuł artykułu, tytuł czasopisma/materiałów konferencyjnych, wolumen, rok, numer, strony oraz w nawiasach kwadratowych informacja, z której bazy opis został przejęty. Taka forma opisu została dopasowana do systemu TINLIB. Chodziło o możliwość rozróżnienia opisów bibliograficznych indeksu cytowań od opisów bibliograficznych publikacji bibliografii (rys. 6).
Na stronie WWW bibliografii przy opisie bibliograficznym dokumentu, do którego znaleziono cytowania, widoczna jest dodatkowa zakładka odsyłająca do indeksu cytowań, ułożonego w układzie alfabetycznym.
Przyjęto założenie, że indeks cytowań tworzony jest tylko i wyłącznie dla publikacji pracowników zarejestrowanych w bazie Bibliografii Publikacji PK. Innymi słowy, jeżeli pracownik PK nie dostarczy swoich publikacji (książek, artykułów, referatów) czy to w formie drukowanej, czy elektronicznej do „zbibliografowania”, nie będzie dla tego autora utworzony pełny indeks cytowań. Pracownik Politechniki Krakowskiej ma możliwość wyszukiwania w bazie Bibliografii Publikacji Pracowników swoich prac pod kątem indeksu cytowań. Wpisując w formularzu wyszukiwania swoje nazwisko i wybierając opcję „indeks cytowań”, otrzymuje listę tytułów dokumentów, dla których stworzono indeks cytowań. Autorki, tworząc indeks cytowań dla „Bibliografii Publikacji Pracowników PK”, zarówno w bazie SCI-Expanded, jak i w bazie Scopus, zakładają alerty dla konkretnego nazwiska pracownika oraz poszczególnych jego publikacji, aby na bieżąco móc aktualizować bazę. Dotychczas wprowadzono do indeksu cytowań 2068 opisów bibliograficznych publikacji dla 327 autorów, w okresie od lutego 2008 r. do lutego 2009 r. Z siedmiu wydziałów znajdujących się na Politechnice Krakowskiej udało się utworzyć indeks cytowań dla całego Wydziału Inżynierii Środowiska i dla Instytutu Mechaniki i Podstaw Konstrukcji Maszyn oraz dla kilku pracowników PK z innych jednostek, którzy indywidualnie zgłosili się do biblioteki z prośbą o pomoc przy wyszukaniu cytowań dla ich prac. Obecnie tworzony jest indeks cytowań dla kolejnego wydziału – Wydziału Matematyki, Fizyki i Informatyki Stosowanej. Zakończenie„Baza Bibliografii Publikacji Pracowników Politechniki Krakowskiej” tworzona jest od początku w systemie TINLIB. Jest to autorski moduł opracowany przez informatyków pracujących w bibliotece dla potrzeb rejestracji dorobku publikacyjnego pracowników PK. Baza tworzona jest od początku na bieżąco. Opisy za rok 1992 i lata następne wprowadzane są z autopsji. Nie dokonywano żadnych automatycznych konwersji, jak to ma miejsce np. przy bazach tworzonych w Expertusie. Początkowo zakładano, że będzie ona służyła jedynie do szybszego sposobu zbierania i opracowywania opisów w celu wydawania jej drukiem. Obecnie nie widzi się już potrzeby takiej kontynuacji. Systematycznie uzupełniania baza jest dla pracowników narzędziem bieżącej informacji o ich dorobku publikacyjnym, zarejestrowanym zgodnie z obowiązującymi normami bibliograficznymi. Zdając sobie sprawę, że stopień kompletności bibliografii w ramach jednostek naukowych czy poszczególnych osób jest różny oraz chcąc zachęcić pracowników uczelni do innego przestrzegania obowiązku dostarczania publikacji, postanowiono zmienić sposób tworzenia bazy. Stąd podjęte próby ukazania szerokich możliwości funkcjonalnych bibliografii jako źródła informacji, poprzez uzupełnienie jej o dodatkowe możliwości przeszukiwania. Uzupełniana obecnie o cytowania bibliografia umożliwia dostarczanie wykazów publikacji naukowych na potrzeby: procedur awansów akademickich, przewodów doktorskich i habilitacyjnych, akredytacji jednostek, wniosków o granty, rocznych sprawozdań naukowych pracowników i jednostek uczelnianych. Baza może też stanowić pomoc przy ocenie wewnętrznej oraz przy rozdziale funduszy na badania. Przypisy[1] Akademia Górniczo-Hutnicza W Krakowie (Wydziały Architektury, Inżynierii i Komunikacji). Wydziały Architektury, Inżynierii i Komunikacji Akademii Górniczej w Krakowie: program na rok akademicki 1948/49 i kronika za lata 1945–1948. Kraków: Nakł. Wydziałów Architektury, Inżynierii i Komunikacji A.G. w Krakowie, 1948. [2] Wszystkie podane odesłania do stron internetowych przedstawiają wersję aktualną w dn. 31.03.2009 r. [3] Zarządzenie nr 34 Rektora Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki z dnia 7 grudnia 2004 r. znak R05-0141- 78/2004 [on-line]. 2004 [Dostęp 31 marca 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.biblos.pk.edu.pl/zarzadzenie_rektora_pk. Bibliografia
|
Poprzedni - Spis treści -
(C) 2009 EBIB
"Bibliografia Publikacji Pracowników Politechniki Krakowskiej" - próba stworzenia nowoczesnej bazy danych / Ewa Lang,, Joanna Radzicka // W: Bibliograficzne bazy danych : kierunki rozwoju i możliwości współpracy. Bydgoszcz, 27-29 maja 2006. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], Redakcja "Elektronicznej Biblioteki", 2009. - (EBIB Materiały konferencyjne nr 19). - ISBN: 83-921757-5-1. -Tryb dostępu : http://www.ebib.pl/publikacje/matkonf/mat19/lang_radzicka.php |