Maria Lamberti
Biblioteka Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

E-LIS (Eprints in Library and Information Science) jako otwarte międzynarodowe archiwum dokumentów elektronicznych

W 7. konferencji ICOLC (International Coalition of Library Consortia), odbywającej się w Poznaniu w dniach 28.09-01.10.2005, uczestniczyła kilkuosobowa grupa bibliotekarzy i informatyków z Włoch, wśród których był Domenico Dellisanti reprezentujący CILEA (Consorzio Interuniversitario Lombardo per la Elaborazione Automatica) oraz Paola Gargiulo z CASPUR (Consorzio Interuniversitario per le Applicazioni di Supercalcolato Per Università e Ricerca). W toku kuluarowych rozmów Włosi zachęcali nas, abyśmy włączyli się do realizowanego przez nich już od 2 lat projektu poprzez umieszczanie w serwisie o dźwięcznej nazwie E-LIS polskich artykułów i innych materiałów naukowych. Ważnym argumentem, który mógłby według kolegów z Włoch ułatwić autorowi polskiemu podjęcie decyzji, jest możliwość deponowania dokumentów w języku narodowym wraz z abstraktem w języku angielskim. W związku z tymi rekomendacjami postanowiłam przyjrzeć się projektowi i przedstawić go redakcji EBIB.

E-LIS narodziło się w 2003 roku dzięki inicjatywie międzynarodowej grupy specjalistów w zakresie technologii i informacji naukowej. Przyjmuje do swoich zasobów różnorodne naukowe lub techniczne dokumenty publikowane i niepublikowane. Oprócz tradycyjnych studiów z zakresu bibliotekoznawstwa i bibliografii ulokowano w archiwum wiele prac z zakresu najnowszych technologii wykorzystywanych do tworzenia zasobów elektronicznych w bibliotekach na świecie. Gospodarzem archiwum jest włoskie konsorcjum CILEA,^[1]które darmowo zapewnia dla zdeponowanych materiałów miejsce na swoich serwerach oraz wszechstronną opiekę techniczną.

Wśród 3060^[2] ulokowanych w serwisie dokumentów znajdziemy wiele artykułów i prezentacji konferencyjnych, które omawiają m.in. konstrukcje bibliotek cyfrowych oraz związane z tym problemy techniczne, a także prawne. Portal archiwum E-LIS znajdziemy pod adresem internetowym: http://eprints.rclis.org.

Powołanie serwisu E-LIS jest ściśle związane z ruchem Open Access. Serwis działa na zasadach wolontariatu oraz wykorzystuje open source. Celem jego twórców było stworzenie modelowej konstrukcji otwartego światowego archiwum, w którym specjaliści informacji naukowej oraz bibliotekarze mogą umieszczać własne publikacje, zachowując równocześnie prawa autorskie do ulokowanych w tym serwisie materiałów. Interesującą typologię dokumentów znajdujących się w archiwum przedstawił A. Marchitelli, włoski edytor E-LIS, w swojej prezentacji wygłoszonej w Rzymie w dniu 12 października 2005 roku.^[3]

Większość zdeponowanych w repozytorium materiałów to referaty konferencyjne, artykuły z czasopism elektronicznych oraz prezentacje. Rzadziej zamieszczane są bibliografie, prace dyplomowe, artykuły z czasopism drukowanych czy preprinty. Być może taka sytuacja wynika z niezbyt wnikliwie czytanych umów autorskich i zbyt szybkiej rezygnacji z praw, które mogłyby autorom przysługiwać. Twórcy archiwum E-LIS kierowali się w tym zakresie przepisami dotyczącymi praw autorskich ustalonymi dla projektu RoMEO,^[4] gdzie zwraca się uwagę na to, aby autorzy negocjowali zbyt restrykcyjne warunki umowy lub publikowali w bardziej przyjaznych dla siebie czasopismach naukowych.

Dla autorów publikacji naukowych bardzo pożytecznym źródłem wiedzy na temat stosunku wydawcy do praw autorskich jest portal Sherpa, dostępny pod adresem: http://www.sherpa.ac.uk/romeo.php. Dzięki umieszczonej tam wyszukiwarce można od razu ustalić, jaki jest zakres praw autora do umieszczania swojej publikacji w repozytoriach pre- i postprintów i jaką politykę w sprawie praw autorskich prowadzi interesujący nas wydawca. Na podstawie wyników wyszukiwania w tym portalu można przyjąć, że przyjazne autorom wydawnictwa, to np.: American Institute of Physics, American Library Association, American Mathematical Society, Blackwell Publishing, Cambridge Academic Press, SAGE Publications, Emerald, nieprzyjazne: American Chemical Society, American Medical Association, American Sociological Association.

Do niedawna wśród autorów deponujących swoje publikacje w archiwum E-LIS nie było polskich specjalistów informacji naukowej i bibliotekarzy, o czym już wspominałam wcześniej. W ostatnich miesiącach sytuacja ta zaczyna się zmieniać na lepsze. Do projektu weszło Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich i EBIB.^[5]Według stanu z 19 grudnia 2005 roku w archiwum mieliśmy już 9 publikacji.^[6] Dla porównania dane innych krajów kształtują się następująco: Włochy (506), Kuba (354), USA (203), Wielka Brytania (192), Meksyk (114), Niemcy (100).

Celem powołania archiwum E-LIS było stworzenie wspólnej platformy do zespołowej pracy teoretyków nauki o informacji, bibliotekarzy, informatyków oraz wszystkich tych, którym jest bliska idea ruchu Open Access. Myślę, że warto skorzystać z zaoferowanej w ten sposób możliwości współpracy dla osiągnięcia wspólnego dobra, jakim niewątpliwie jest uzyskanie dostępu do materiałów do tej pory trudno dostępnych lub niedostępnych w ogóle. Dotyczy to w szczególności prezentacji przygotowywanych obok referatów przez uczestników większości konferencji naukowych. Poza tym, większość polskich czasopism bibliotekarskich i bibliotekoznawczych nie jest jeszcze na razie, jak wiemy, dostępna w wersji on-line. Autorzy artykułów opublikowanych w tych czasopismach nie mogą w związku z tym przedstawiać swoich osiągnięć naukowych i organizacyjnych na szerszym (międzynarodowym) forum. Myślę, że poza tym skorzystanie z darmowej oferty, jaką proponuje projekt E-LIS, jest nie do przecenienia szczególnie w dobie realizacji wspólnych europejskich projektów i związanych z nimi poszukiwań partnerów do współpracy wśród zagranicznych specjalistów.

Przypisy

[1] Zob. stronę domową konsorcjum: Cilea [on-line]. [dostęp 19 grudnia 2005]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cilea.it/.

[2] Stan w dniu 18 grudnia 2005 r.

[3] MARCHITELLI, A. E-LIS: Un archivio aperto internazionale per la Biblioteconomia e la Scienza dell Informazione. In E-LIS e-prints in Library and Information Science [on-line]. [dostęp 19 grudnia 2005]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/archive/00004662/.

[4] Zob. stronę projektu RoMEO: Project RoMEO. In Loughborough University [on-line]. Loughborough University, 2006 [dostęp 19 grudnia 2005]. Dostępny w World Wide Web: http://www.lboro.ac.uk/departments/ls/disresearch/romeo/index.html.

[5] Z rekomendacji pani Marii Lamberti, za zgodą władz SBP i po analizie projektu KWE SBP zdecydowała się wejść do projektu w 2005 roku. [przyp. red]

[6] Wykaz polskich publikacji w E-LIS [dostęp 19 grudnia 2005]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/view/countries/PL-.html [przyp.red.]

E-LIS (Eprints in Library and Information Science) jako otwarte międzynarodowe archiwum dokumentów elektronicznych / Maria Lamberti// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 1/2006 (71) grudzień/styczeń. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2006. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2006/71/lamberti.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187