Piotr Bierczyński
Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna
Łódź

Działalność Komisji Opracowania Rzeczowego Zbiorów przy ZG SBP w kadencji 2001 - 2005

Dnia 18 maja 2001 r. dotychczasowy Zarząd Komisji zakończył kadencję rozpoczętą 16 czerwca 1997 r.^[1] Podczas posiedzenia sprawozdawczo-wyborczego spośród ośmiu zgłoszonych kandydatów w tajnym głosowaniu wybrano czteroosobowy nowy Zarząd Komisji, który ukonstytuował się w składzie: Piotr Bierczyński (Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Łodzi) - przewodniczący, Jadwiga Woźniak (Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego) - wiceprzewodnicząca, Wanda Klenczon (Biblioteka Narodowa, Ośrodek Normalizacji Bibliograficznej) - sekretarz, Anna Stanis (Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, Ośrodek Języka i Kartoteki Wzorcowej KABA) - członek Zarządu.

W okresie kadencji 2001-2005 Zarząd Komisji zrealizował trzy konferencje: (29-30 listopada 2001 r. - Formułowanie charakterystyk wyszukiwawczych literatury pięknej dla dorosłych oraz dla dzieci i młodzieży, 14-16 października 2003 r. - Użytkownik - języki informacyjno-wyszukiwawcze, 6-7 października 2004 r. - Opracowanie rzeczowe zbiorów w bibliotekach amerykańskich i angielskich - bibliotekarstwo amerykańskie i angielskie źródłem wiedzy i inspiracją dla bibliotekarstwa polskiego) oraz cztery warsztaty o wspólnym tytule Język haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej - nowe słownictwo, najnowsze ustalenia metodyczne, stosowanie w katalogach bibliotek (3-5 czerwca 2002 r., 20-22 maja 2003 r., 17-19 maja 2004 r., 14-16 czerwca 2005 r.). Ponadto tematykę warsztatów w 2004 i 2005 r. rozszerzono o temat: Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna w bazach bibliograficznych i katalogowych.

Ogółem 92 referaty i komunikaty wygłosiły 62 osoby z różnych bibliotek i ośrodków, w tym z Biblioteki Narodowej, instytutów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, bibliotek szkół wyższych, Centrum NUKAT, wojewódzkich i miejskich bibliotek publicznych, bibliotek pedagogicznych oraz z uniwersyteckich instytutów literatury. W konferencjach i warsztatach, które wszystkie odbywały się w gościnnych pomieszczeniach Biblioteki Narodowej, uczestniczyło łącznie około 650 osób. Zasadą organizowanych konferencji i warsztatów była możliwość uczestniczenia w nich przez wszystkie dni lub w tylko w dzień z określoną tematyką. W poszczególnych dniach liczba uczestników wahała się od 75 do 115 osób. Noclegi rezerwowano w Hotelu Uniwersytetu Warszawskiego "Sokrates" przy ul. Smyczkowej. Uczestnicy otrzymywali powielane przez organizatorów materiały przygotowane przez autorów referatów i komunikatów. Ogółem takie zestawy liczyły od 90 do 190 stron. Przebieg konferencji i warsztatów nagrywano każdorazowo na taśmę magnetofonową. Koszty organizacji konferencji i warsztatów pochodziły wyłącznie z wpływów z opłat konferencyjnych. Nie było konieczne sięganie po wsparcie finansowe ze środków ZG SBP. Informacje o działalności Komisji umieszczano na stronie internetowej Komisji http://www.wimbp.lodz.pl/korz/ (na serwerze Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łodzi) oraz w komunikatach internetowego serwisu SBP http://ebib.oss.wroc.pl/sbp.

W pracach działalności Komisji realizowanych podczas konferencji i warsztatów w kadencji 2001-2005 można wyodrębnić kilka grup tematycznych. Dominowały zagadnienia tworzenia leksyki i stosowania języka haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej (JHP BN) w bazach katalogowych i bibliograficznych, w tym w bibliografiach regionalnych. Tematykę JHP BN realizowali przede wszystkim specjaliści z BN, w tym Wanda Klenczon i Anna Stolarczyk (ogółem 17 tematów) oraz Aldona Borowska, Jolanta Hys, Jadwiga Sadowska, Beata Wieczorkowska. Ponadto doświadczenia i problemy związane z wdrażaniem JHP BN przekazali: Maria Bereśniewicz (Książnica Pomorska w Szczecinie), Piotr Bierczyński (WiMBP w Łodzi), Piotr Boczkowski (WiMBP w Łodzi), Alicja Browko (PBP w Wałbrzychu), Alina Grochowska (Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy - Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego), Dorota Jankowska (WiMBP w Łodzi), Bożena Lech-Jabłońska (WBP w Lublinie), Adam Stopa (Biblioteka Filozofii i Socjologii UW), Bożena Wasilewska (WBP w Olsztynie), Sylwia Wesołowska (Książnica Pomorska w Szczecinie), Agata Witkowska (Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy - Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego).

Język haseł przedmiotowych KABA był przedmiotem m. in. wystąpień Teresy Głowackiej (Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie), Anny Stanis (Centrum NUKAT, następnie Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie), Magdaleny Krynickiej (Centrum NUKAT). Założenia funkcjonowania języków informacyjno-wyszukiwawczych w NUKAT przedstawiła Maria Burchard.

Drugą grupę zagadnień, którą omawiano podczas konferencji i warsztatów, stanowiły problemy genologiczne tekstów literackich i potrzeby w zakresie leksyki i metodyki związanej z formułowaniem charakterystyk wyszukiwawczych literatury pięknej. Propozycje rozwiązania tych problemów w katalogach poszczególnych bibliotek zaprezentowali: Teresa Spirydonow i Anna Kułak (Książnica Podlaska w Białymstoku), Jolanta Błażejewska (Biblioteka Publiczna Dzielnicy Warszawa Praga - Południe), Dorota Malczewska-Stus (Książnica Beskidzka w Bielsku-Białej), Alicja Mularczyk (Miejska Biblioteka Publiczna Łódź - Górna), Elżbieta Urbanowicz i Joanna Bryszewska (Miejska Biblioteka Publiczna Łódź - Śródmieście). Dotychczasowe praktyczne doświadczenia bibliotek zostały skonfrontowane z pracami literaturoznawców oraz bibliotekoznawców zajmujących się literaturą piękną dla dzieci i młodzieży. Referaty przedstawili: Tadeusz Żabski (Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego), Bogdan Pięczka (Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego), Alicja Baluch (Instytut Filologii Polskiej Akademii Pedagogicznej w Krakowie), Joanna Papuzińska (Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych UW), Zofia Adamczykowa (Uniwersytet Śląski w Katowicach, Zakład Dydaktyki Literatury Polskiej), Małgorzata Chrobak (Instytut Filologii Polskiej Akademii Pedagogicznej w Krakowie), Grzegorz Leszczyński (Instytut Literatury Polskiej UW), Michał Zając (Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych UW). Irena Augustynowska (WiMBP we Wrocławiu) przedstawiła klasyfikację literatury dla dzieci i młodzieży oraz tematowanie literatury pięknej dla dorosłych w niemieckich bibliotekach publicznych, a Jadwiga Woźniak-Kasperek (IINiSB UW) opracowanie rzeczowe utworów literackich w Stanach Zjednoczonych.

Wykorzystaniu Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej w katalogach komputerowych oraz bazach bibliograficznych poświęcono jedenaście referatów i komunikatów, które przedstawili: Teresa Turowska (BN), Adam Stopa (Biblioteka Instytutu Filozofii i Socjologii UW), Barbara Sosińska-Kalata (IINiSB UW), Jolanta Hys (BN), Dariusz Grygrowski (IINiSB UW), Seweryn Dobrzelewski (IINiSB UW), Elżbieta Mickiewicz (Biblioteka Główna Politechniki Białostockiej), Ewa Florek (Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy - BG Woj. Mazowieckiego; Biblioteka Wydziału Zarządzania UW), Hanna Krasuska-Terka (Biblioteka Pedagogiczna w Siedlcach).

Pozostała, równie ważna problematyka podejmowana podczas konferencji dotyczyła różnorodnych zagadnień związanych z teorią i funkcjonowaniem języków informacyjno-wyszukiwawczych. Tematyka tych referatów była następująca: Interfejsy użytkownika oparte na języku naturalnym a wyszukiwanie informacji - Maria Próchnicka (IBiIN UJ), Twórcy i użytkownicy języków informacyjno-wyszukiwawczych - Jadwiga Sadowska (BN), Heurystyka informacyjna a język informacyjno-wyszukiwawczy - Stanisława Kurek-Kokocińska (KBiIN UŁ), Czynniki wpływające na korzystanie z JIW przez studentów - użytkowników Biblioteki Głównej Politechniki Świętokrzyskiej - Jolanta Sobielga, Użytkownik systemu biblioteczno-informacyjnego w społeczeństwie informacyjnym - Jolanta Szulc (Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego), Katalog przedmiotowy - istota, wartość, aktualność - Jadwiga Woźniak (IINiSB UW), Języki informacyjno-wyszukiwawcze w sieci Dolnośląskiej Biblioteki Pedagogicznej - Lucyna Turowska-Trudzik (DBP we Wrocławiu),Opracowanie rzeczowe zbiorów elektronicznych z wykorzystaniem metadanych - Marek Nahotko (Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ), Kontrola autorytatywności i wzorcowości danych w Bibliotece Kongresu w Stanach Zjednoczonych - Ewa Król (Bloomsburg University of Pennsylvania), Marilou Hinchcliff, head of Cataloging Harvey A. Andrusss Library (Bloomsburg University of Pennsylvania), Kierunki rozwoju opracowania rzeczowego w polskich bibliotekach medycznych - Anna Uryga, Elżbieta Bohatkiewicz, Jolanta Cieśla, Alicja Krzyk, Urszula Zdeb - (Biblioteka Medyczna Collegium Medicum UJ), Ewolucja dostępności informacji zdrowotnej w Stanach Zjednoczonych - Jeanne Miller (USA), Klasyfikacje w bibliotekach amerykańskich - rola i sposób wykorzystywania - Barbara Sosińska-Kalata (IINiSB UW), Klasyfikacja Biblioteki Kongresu w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie - 9 lat doświadczeń - Jarosław Wołodko (Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie).

Na zakończenie niektórych konferencji i warsztatów uczestnicy formułowali wnioski pod adresem organizatorów oraz Dyrekcji Biblioteki Narodowej, gdyż dotyczyły one JHP BN. Część z wniosków została zrealizowana. Podczas warsztatów w roku 2002 i 2003 za ważne uznano:

1. Aktualizację Słownika JHP BN w okresach jedno lub dwutygodniowych. Według informacji na stronie WWW BN baza jest aktualizowana co miesiąc. W sierpniu 2005 r. na CD-ROM była dostępna Kartoteka wzorcowych haseł przedmiotowych BN (stan obecny: kwiecień 2005).
2. Zapewnienie dostępności wersji elektronicznej wkładki do Przewodnika Bibliograficznego - Wykaz nowych artykułów przedmiotowych i zmian w SJHP BN i umieszczania w wykazie obszerniejszych wyjaśnień metodycznych. Podczas warsztatów w maju 2003 r. uczestnicy wyrazili zadowolenie z ukazania się Biuletynu JHP BN (jako wkładki do drukowanego Przewodnika Bibliograficznego). Jednocześnie postulowano, aby poza wersją drukowaną Biuletyn był dostępny także w wersji elektronicznej (na stronie WWW Biblioteki Narodowej). Od połowy 2003 r. wszystkie numery Biuletynu JHP BN są dostępne na stronie BN http://www.bn.org.pl/index.php?id=6&jhp=3.
3. Uzupełnianie kartotek wzorcowych haseł przedmiotowych BN także o niepowiązane systemem odsyłaczy rozwinięte hasła przedmiotowe. Od III kwartału 2005 r. hasła przedmiotowe JHP BN, w tym hasła przedmiotowe rozwinięte nie powiązane systemem są dostępne w NUKAT i stanowią wzorzec przy ustalaniu prawidłowej konstrukcji haseł w tym języku.
4. Opracowywanie przez BN instrukcji i poradników tematycznych wskazujących wzorcowe rozwiązania metodyczne. Publikacje drukowane z tego zakresu powinna wyprzedzać informacja elektroniczna na stronach WWW Biblioteki Narodowej). W 2004 r. ukazała się instrukcja w opracowaniu Wandy Klenczon i Anny Stolarczyk dotycząca haseł korporatywnych^[2] .
5. Przyspieszenie prac nad uzupełnieniem leksyki z zakresu opracowania przedmiotowego zbiorów nieksiążkowych, w tym kartografii, ikonografii, fotografii.
6. Publikowanie w prasie bibliotekarskiej i na stronach WWW Biblioteki Narodowej informacji na temat funkcjonowania JHP BN i rekordów opracowanych w tym języku w NUKAT.
7. Opracowanie programu współpracy z wojewódzkimi bibliotekami publicznymi w zakresie tworzenia i rozwoju zasobu leksykalnego JHP BN. W IV kwartale 2002 r. powstał w BN Zespół ds. Rozwoju JHP BN, w skład którego weszło trzech przedstawicieli wojewódzkich bibliotek publicznych.
8. Wprowadzenie w bazie Bibliografii Zawartości Czasopism zasad tworzenia haseł przedmiotowych i ustaleń metodycznych przyjętych w katalogu BN w systemie INNOPAC.
9. Uzupełnianie haseł przedmiotowych BN o kolejne hasła odmian gatunkowych opowiadań i powieści, przydatnych nie tylko do tworzenia haseł dla opracowań literackich, ale też do formułowania charakterystyk wyszukiwawczych tekstów literackich.
10. Powołanie zespołu składającego się z przedstawicieli tworzących JHP BN i JHP KABA, którego celem byłoby maksymalne zwiększenie terminów o identycznej notacji w NUKAT. Maksymalne ograniczenie różnic w nazwach przyjętych w JHP KABA i JHP BN (głównie dla haseł korporatywnych i geograficznych) ma szczególne znaczenie w NUKAT.

W maju 2005 r. wiceprzewodnicząca Zarządu Komisji Opracowania Rzeczowego - Jadwiga Woźniak-Kasperek przekazała do Wydawnictwa SBP wybór referatów i komunikatów wygłoszonych w latach 2002-2004 podczas konferencji i warsztatów organizowanych przez Zarząd Komisji, które będą wydane w serii Propozycje i Materiały (pod redakcją J. Woźniak-Kasperek). W publikacji znajdą się m. in. referaty z konferencji Opracowanie rzeczowe zbiorów w bibliotekach amerykańskich i angielskich - bibliotekarstwo amerykańskie i angielskie źródłem wiedzy i inspiracją dla bibliotekarstwa polskiego, która odbyła się 6-7 października 2004 r.

W grudniu 2004 r. w Wydawnictwie SBP w serii Nauka - Dydaktyka - Praktyka ukazała się praca zbiorowa pod redakcją Barbary Sosińskiej-Kalaty UKD w środowisku komputerowym, w której zawarto rozszerzone, zaktualizowane wersje kilku referatów przedstawianych podczas konferencji organizowanych przez Zarząd Komisji.

Co nie zostało zrealizowane w stopniu zadowalającym? Aktywność przejawiali tylko niektórzy członkowie powołanego w kwietniu 2000 r. Klubu Użytkowników UKD, choć akces zgłosiło blisko 30 osób. Na stronę Klubu http://www.wimbp.lodz.pl/korz/index.phtml?str=ukd#top zgłoszono jedynie w 2001 r. cztery teksty (wszystkie w 2001 roku). Uzupełnienia aktualizacji wymaga bibliograficzna baza z zakresu języków informacyjno-wyszukiwawczych ulokowana na stronach Komisji, za prowadzenie której odpowiedzialny jest piszący te słowa. Konieczne jest m.in. uzupełnienie zamieszczonych tam opisów bibliograficznych o charakterystyki wyszukiwawcze w JHP BN, JHP KABA, słowa kluczowe z tezaurusa oraz UKD. Trudno w tym omówieniu ocenić efekty działalności Komisji Opracowania Rzeczowego Zbiorów przy ZG SBP. Udział w posiedzeniach, warsztatach, konferencjach, lektura materiałów powielanych dla uczestników, publikowanych w prasie fachowej i innych wydawnictwach, także częściowo dostępnych w Internecie przyczyniły się zapewne do doskonalenia stosowania przede wszystkim JHP BN i UKD w bazach komputerowych. Więcej osób - nie tylko bibliotekarzy stosujących JHP KABA - zapoznało się z tym językiem. W niektórych referatach oraz podczas dyskusji wielokrotnie przewijała się problematyka opracowania rzeczowego w NUKAT, choć wielu problemów z tym związanych nie udało się jeszcze rozwiązać. Prezentacja kolejnych pozytywnych doświadczeń, bliższa współpraca teoretyków - specjalistów od języków informacyjno-wyszukiwawczych oraz praktyków - bibliotekarzy i informatyków pracujących nad programami i katalogami komputerowymi powinna przynieść wyniki satysfakcjonujące bibliotekarzy, a przede wszystkim użytkowników. Myślę również, że powinna ulec zmianie formuła działalności Klubu Użytkowników UKD oraz w większym zakresie należy wykorzystać Internet do przekazywania informacji i wymiany doświadczeń. Być może powinno powstać forum Języki informacyjno-wyszukiwawczelub oddzielne fora nt. JHP BN, JHP KABA czy UKD - w ramach forum w serwisie EBIB.

Niewątpliwie nowy impuls w działalności Komisji wniosłoby nawiązanie przez Komisję kontaktów z odpowiednimi grupami problemowymi działających w innych krajach i przy organizacjach bibliotekarskich.

Wybory Zarządu na kadencję 2005-2009 odbyły się w 15 czerwca 2005 r. w Bibliotece Narodowej podczas VII Ogólnopolskich warsztatów Język haseł przedmiotowych BN - nowe słownictwo, najnowsze ustalenia metodyczne, stosowanie w katalogach bibliotek; Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna w bazach bibliograficznych i katalogowych.

Wybrany został nowy zarząd Komisji w składzie: Aldona Borowska (BN) - przewodnicząca, Jadwiga Woźniak-Kasperek (IINiSB UW), Grażyna Wilczyńska (Biblioteka Uniwersytecka KUL), Anna Stanis (Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie).

Bibliografia

[1]  BIERCZYŃSKI, P. Z działalności Komisji Opracowania Rzeczowego Zbiorów przy ZG SBP (od czerwca 1997 r. do maja 2001 r.). Bibliotekarz 2001, nr 10, s. 17-19.

[2]  KLENCZON, W., STOLARCZYK A. Hasło korporatywne w opracowaniu przedmiotowym. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2004. - (Materiały Metodyczne JHP BN; nr 1).

Działalność Komisji Opracowania Rzeczowego Zbiorów przy ZG SBP w kadencji 2001 - 2005 / Piotr Bierczyński// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 7/2005 (68) sierpień/wrzesień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2005. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2005/68/bierczynski3.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187