EBIB 
Nr 2/2005 (63), Dostęp do informacji. Artykuł
 Poprzedni artykuł Następny artykuł   

 


Małgorzata Krawczyk
Biblioteka Główna Akademii Górniczo-Hutniczej
Kraków

Rola i funkcjonowanie wymiany publikacji w kształtowaniu księgozbiorów bibliotek naukowych w dobie zachodzących zmian - ankieta


Wiele ankietowanych instytucji wyrażało opinię o finansowej opłacalności wymiany wydawnictw. Zwracano uwagę na proporcje pomiędzy wartością wysyłanych a otrzymywanych publikacji. Są biblioteki, które nie prowadzą statystyki finansowej, inne czynią to bardzo skrupulatnie. Ankietowani odpowiedzieli na zadane pytania w sposób wyczerpujący. Niektóre wypowiedzi były szczególnie cenne, wzbogacone swobodnym komentarzem. Były i takie, na które odpowiedziano w sposób niekompletny, z pominięciem niektórych pytań. Na 26 bibliotek, z których otrzymano odpowiedzi (100%), wszystkie prowadzą wymianę krajową i zagraniczną z wyjątkiem Akademii Rolniczej w Poznaniu, która w 2000 r. zawiesiła prowadzenie wymiany zagranicznej ze względu na zbyt wysokie opłaty pocztowe. Liczba kontrahentów zawiera się w przedziale od jednego do kilkudziesięciu lub więcej, np. 405 (Akademia Rolnicza w Lublinie). Ankietowanych pytano o to, jaki procent rocznych przybytków stanowią materiały otrzymywane w drodze wymiany, osobno dla krajowej i zagranicznej. W tym przypadku zbiór odpowiedzi był zróżnicowany. Rozpiętości danych nie da się w żaden sposób ujednolicić, co świadczy o bardzo indywidualnym charakterze wymiany dla każdej jednostki. Wydawać by się mogło, że roczny procent przybytków może zależeć od liczby kontrahentów. Zdarza się, że 1% jest relatywny zarówno dla 1, jak i dla 4, 21 czy 28 kontrahentów w pojedynczych przykładach, a 89% lub 80% odpowiednio dla 98 i 130 kontrahentów zagranicznych. Dla wymiany krajowej proporcje też są zróżnicowane i w żadnym przypadku się nie powtarzają. Przykładowo: 8% jest osiągane w wymianie mającej zarówno 3, jak i 80 kontrahentów, a wyższe wartości odpowiednio:

  • 40% -16 kontrahentów,
  • 70% - 23 kontrahentów,
  • 9,9% - 220 kontrahentów.

Podobnie kształtują się dane dotyczące liczby tytułów wysyłanych i otrzymywanych w każdym typie wymiany. Wśród ankietowanych bibliotek tylko cztery (15,38%) otrzymują z zagranicy wyłącznie książki, tylko jedna (3,85%) wyłącznie czasopisma. Zarówno książki, jak i czasopisma otrzymuje 19 bibliotek (37,08%). W obrębie wymiany krajowej, jedna biblioteka (3,85%) otrzymuje same książki, aż 24 biblioteki (92,31%) pozyskują zarówno książki, jak i czasopisma. Nie ma natomiast biblioteki, która otrzymywałaby wyłącznie wydawnictwa ciągłe. Kolejne cztery pytania dotyczyły liczby wysyłanych i otrzymywanych tytułów czasopism w obu typach wymiany. Pojawiają się duże rozpiętości: od jednego wysyłanego tytułu polskiego, do 103 otrzymywanych w zamian z zagranicy. W przypadku tej samej instytucji - biblioteki instytutu badawczego - za jeden tytuł wysłany w kraju, otrzymywano w zamian 19 tytułów. Daje to dwa razy większą wartość materiałów otrzymywanych w stosunku do wysyłanych. W innej bibliotece wysyła się w obu wymianach po pięć tytułów, a otrzymuje: z kraju 30 tytułów, z zagranicy 290. Bilans jest korzystny dla biblioteki: trzy razy większa wartość otrzymywanych materiałów z zagranicy. W innym przypadku Biblioteka Akademii Medycznej wysyła za granicę jeden tytuł, a w Polsce dwa tytuły czasopism. W obu typach wymiany otrzymuje więcej niż wysyła: z zagranicy 22 tytuły czasopism, z kraju 23 w wymianie z 56 kontrahentami zagranicznymi i 80 krajowymi. W obu przypadkach wymiana jest opłacalna trzykrotnie. W grupie bibliotek Akademii Rolniczych jedna wykazała aż 15-krotnie wyższą wartość otrzymywanych dokumentów w stosunku do wysyłanych. Prowadzi wymianę z 405 parterami zagranicznymi i 220 krajowymi. Wysyła niewiele tytułów czasopism: 4 tytuły za granicę i 2 dostępne w Internecie, 5 tytułów w kraju i 2 dostępne w Internecie. Otrzymuje po 80 i 81 tytułów w zamian. Biblioteka tak motywuje słuszność istnienia u siebie wymiany: Biblioteka w ramach wymiany zagranicznej otrzymuje wiele wartościowych tytułów, głównie z dziedziny weterynarii, wzbogaca to naszą ofertę dla użytkowników, a nam pozwala na zaprenumerowanie innych potrzebnych tytułów. Korzyści dla Biblioteki płynące z wymiany przewyższają wysokie koszty związane z wysyłką egzemplarzy okazowych do instytucji zagranicznych. Biblioteka jednej z politechnik wykazała wartość otrzymywanych materiałów o 1/3 mniejszą w stosunku do wartości materiałów wysyłanych. Wysyła sześć tytułów za granicę, a otrzymuje 74 oraz jeden tytuł w kraju, a otrzymuje 110 tytułów. Wymiana opiera się na współpracy z 58 kontrahentami zagranicznymi i 44 krajowymi. W grupie pięciu bibliotek uniwersyteckich, które udzieliły odpowiedzi, żadna nie wykazała nieopłacalności wymiany. Rezultaty odpowiedzi na pytania 8 i 8a, dotyczące przybliżonych relacji pomiędzy wysyłanymi a otrzymywanymi materiałami, najlepiej obrazują poniższe wykresy:

Należy dodać, że ankietowani uzupełniali odpowiedzi na pytania dodawanymi przez siebie danymi, jeśli różniły się od wskazanych w pytaniach. W przypadku wymiany zagranicznej w p. 8b dla wartości "większej niż 3 x" wystąpiły inne:

  • 1 raz: 3,5x większa,
  • 1 raz: 4x większa,
  • 1 raz: 6x większa,
  • 1 raz: nieco większa,
  • 1 raz: 15x większa.

W dwóch przypadkach wymiana zagraniczna była równoważna dla książek i trzykrotnie większa dla czasopism, w jednym przypadku równoważna dla czasopism i trzykrotnie mniejsza dla druków zwartych. Wymianę krajową przedstawia poniższy wykres:

W grupie inne dane wskazano wartość o 1/3 mniejszą od wartości wysyłanych materiałów; dotyczyła ona tej samej biblioteki, która podała tę wartość dla wymiany zagranicznej. Jedna z bibliotek wykazała równowagę wartości dla wymienianych czasopism, przy wartości trzykrotnie większej dla otrzymywanych druków zwartych. Większość materiałów, zarówno książek, jak i czasopism przychodzi do polskich bibliotek regularnie - tak stwierdziło 17 ankietowanych (65,38%), a 5 (19,23%) potwierdziło ich nieregularne otrzymywanie. W czterech przypadkach (15,38%) nie udzielono odpowiedzi. Ankietowanym trudno było odpowiedzieć jednoznacznie na pytanie, dlaczego tak się dzieje. Pojawiały się raczej przypuszczenia co do ewentualnych trudności finansowych w przypadku niektórych kontrahentów lub do sposobu organizacji pracy: Otrzymujemy skomasowane przesyłki, co pewien czas, np. siedem numerów miesięcznika. My też komasujemy wysyłkę, gdy ukaże się kilka tytułów naszych wydawnictw.

Najprawdopodobniej jednak jest tak, jak ujęła to jedna z ankietowanych bibliotek: Około 30-35% kontrahentów zagranicznych przysyła swoje materiały nieregularnie. Wynika to z zasady wzajemności. Jeśli nasze czasopisma wysyłamy nieregularnie, wysyłka w naszą stronę wygląda tak samo lub jest wstrzymywana. Czasem, aż do utraty kontrahenta. Kontrahenci byłego ZSRR kierują się względami daleko posuniętej oszczędności (co wynika z listów) tak, że bywa to wymiana tylko w ich stronę. Polskie materiały napływają bardziej regularnie - taką opinię wyraziło 20 ankietowanych (76,92%), a 6 (23,08%) wykazało nieregularne otrzymywanie. W 19 przypadkach (73,08%) stwierdzono regularne wysyłanie za granicę, w mniejszości, tj. w 7 przypadkach (26,92%) stwierdzono, że tak nie jest. Aż 18 (69,23%) nie udzieliło odpowiedzi, dlaczego tak się dzieje. Najczęściej jednak wykazywano nieregularne lub opóźnione ukazywanie się polskich materiałów (4 biblioteki=15,38%), trudności finansowe lub organizacyjne bibliotek w nabywaniu materiałów na wymianę (2 biblioteki=7,69%) i tyle samo stanowiły przyczyny tzw. inne, np. wysokie opłaty pocztowe.

Dalsza analiza ankiety ujawnia, że zależności finansowe wywierają wysoki wpływ na kształtowanie księgozbioru. Większość, bo 18 (69,22%) bibliotek uznało, że nie byłoby ich stać (podwójne podkreślenie!) na zakupienie tytułów w przypadku, gdyby pozyskanie ich w drodze wymiany zagranicznej było niemożliwe, np. na skutek rezygnacji z prowadzenia wymiany. Brak było 2 (7,69%) odpowiedzi, a 6 (23,08%) bibliotek mogłoby takie materiały zakupić. Jedna z bibliotek, która nie podała nazwy, odpowiedziała: Niektóre tytuły Biblioteka musiałaby zakupić, ponieważ są bardzo poczytne, odbyłoby się to kosztem innych prenumerowanych czasopism. Z pozostałych niestety trzeba byłoby zrezygnować.

Najwięcej emocji pojawiło się w odpowiedziach na pytanie 13: "Czy uważacie Państwo, że wymiana zagraniczna powinna funkcjonować w Waszej Bibliotece?" Brak odpowiedzi wystąpił w dwóch przypadkach (7,69%), jeden głos - Biblioteki Akademii Ekonomicznej w Katowicach - wskazał brak takiej konieczności (3,85%), motywując ten wniosek następująco: Niekoniecznie. Mamy bowiem kontakty z IPS oraz z ABE Marketing, które zajmują się dystrybucją literatury zagranicznej. Z tych źródeł nabywamy książki i czasopisma zagraniczne. Ponadto gdy chodzi o czasopisma obcojęzyczne, mamy dostępy do elektronicznych wersji pełnotekstowych poprzez prenumeratę kilku baz danych on-line". W tym przypadku wymiana nie jest bardzo rozbudowana: opiera się na współpracy z czterema kontrahentami zagranicznymi i 24 krajowymi. Ankietowani skorzystali z możliwości udzielenia komentarza do pytania 13. Wszystkie są cenne i ciekawe, można by je zacytować. Oprócz danych liczbowych i proporcji, wyczytać można obawy związane z dalszym funkcjonowaniem wymiany zagranicznej. W niektórych przypadkach nie da się już bardziej ograniczyć przeznaczonych na ten cel środków. Jest to tym bardziej niepokojące, że wymiana zagraniczna (i polska) odbywa się zasadniczo dzięki bezpłatnemu przekazywaniu na ten cel publikacji przez wydawnictwa uczelniane. Wydawnictwa, będące dotąd integralną jednostką uczelni, współpracowały z biblioteką główną, wspierając ją w dostarczaniu publikowanych przez siebie materiałów. Co się zatem stanie, gdy dojdzie do zmiany tego układu, wydawnictwa zostaną sprywatyzowane, a biblioteki nie będą w stanie udźwignąć dodatkowych obciążeń finansowych na zakup egzemplarzy, otrzymywanych dotychczas za darmo? Jeśli będą miały szczęście, może spotkają się z odrobiną przychylności, by podobnie jak w USA, otrzymać rabaty z uczelnianych wydawnictw. Niektóre amerykańskie wydawnictwa uczelniane umożliwiają bibliotekom nabywanie egzemplarzy na wymianę po obniżonych cenach, uwzględniających obniżki w od 20-50% do 90%[2].

Dlaczego inne biblioteki w świecie nie zawieszają wymiany chociaż równie troskliwie kontrolują swoje finanse? Lata 90. dla bibliotek amerykańskich były okresem reorganizacji programów wymiany, zmian w zatrudnieniu personelu, a co za tym idzie - stosowania programów oszczędnościowych. Doceniono profesjonalizm i doświadczenie. Zmieniono styl pracy z bardziej "spontanicznego" i nieukierunkowanego na rzecz bardziej przemyślanego i wymiernego. Wbrew pozorom, w Polsce ten proces przebiega systematycznie i od długiego czasu. Analiza ankiety dowodzi, że osiągnęliśmy już na tyle wysoki stopień ograniczeń, że ten rodzaj działalności musi przynosić tylko efekty.

Podsumowując wypowiedzi i komentarze, można o wymianie powiedzieć, że:

  • w porównaniu do drogiej prenumeraty, jest stosunkowo tanią formą pozyskiwania tytułów zagranicznych. Podkreślano niskie środki finansowe na zakup i prenumeratę;
  • daje możliwość pozyskiwania wielu tytułów niedostępnych na rynku księgarskim;
  • umożliwia prezentowanie dorobku własnej uczelni za granicą;
  • dzięki niej pracownicy naukowi mogą realizować własne dezyderaty;
  • wysyła się egzemplarze okazowe do wydawnictw cytujących, np. Chemical Abstracts.

Cytowane wypowiedzi mówią same za siebie:

Politechnika Warszawska: Kontakt z partnerami zagranicznymi to nie tylko możliwość pozyskania czasopism, ale także promocja własnych wydawnictw za granicą. Wydawnictwa własnej Uczelni otrzymujemy bezpłatnie w ramach umowy z Oficyną Wydawniczą Politechniki Warszawskiej, przez co trudno mówić o równoważnych przepisach finansowych. W zamian za 19 tytułów własnych (wysyłamy 700 egz.) i 4 kupowanych (24 egz.) otrzymujemy 160 tytułów wydawnictw zagranicznych (łącznie 774 zeszyty). Obecnie istniejący model wymiany jest możliwy dzięki temu, że Biblioteka Główna otrzymuje BEZPŁATNIE z Oficyny Wydawniczej 19 tytułów wydawnictw ciągłych. W przypadku wprowadzenia odpłatności, najprawdopodobniej zostanie przerwana przede wszystkim wymiana zagraniczna.

Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej: 1. Materiały biblioteczne z wymiany są cennym uzupełnieniem naszych zbiorów, szczególnie o wydawnictwa specjalistyczne i wąsko tematyczne. 2. Forma wymiany jako droga pozyskania nabytków jest formą łatwą i prostą (bez sporządzania i podpisywania zamówień do wydawnictw i opracowywania faktur).

Biblioteka Instytutu Naukowo-Badawczego (nie podano nazwy): Nie wyobrażam sobie gromadzenia zbiorów bez istnienia wymiany zagranicznej, ponieważ mimo wysokich kosztów kupna wydawnictw i drogiej wysyłki, jest to w dalszym ciągu jedyne tańsze źródło nabywania zbiorów. Biblioteka z trudem dźwiga ciężar kupna kilkunastu tytułów czasopism zagranicznych.

Biblioteka Muzeum Ziemi PAN: Wymiana zagraniczna publikacji naukowych jest podstawowym źródłem pozyskiwania naszych zbiorów. Umożliwia tani i systematyczny dostęp do najnowszych prac naukowych, niemożliwych do uzyskania (w naszym przypadku) na innej drodze.

Akademia Medyczna w Gdańsku: Z uwagi na brak funduszy ilość czasopism zagranicznych nabywanych przez Bibliotekę w ramach stałej prenumeraty zmniejsza się z roku na rok. W tej sytuacji wymiana zagraniczna publikacji powinna nadal funkcjonować jako źródło pozyskiwania dodatkowych tytułów niezbędnych dla środowiska naukowego Uczelni.

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie: Wymiana zagraniczna powinna funkcjonować, ponieważ pozyskujemy takie wydawnictwa, które nie występują na rynku księgarskim, np. rozprawy naukowe uniwersytetu w Gissen czy Essen. Stanowią one bazę do porównań nad pracami badawczymi prowadzonymi na naszym uniwersytecie.

Uniwersytet Wrocławski: Wysyłamy AUW (nasz materiał wymienny) - to promocja naszej nauki i piśmiennictwa. Otrzymujemy wiele publikacji, które są niedostępne na rynku księgarskim. Wymiana stanowi źródło dostępu do publikacji nierozprowadzanych profesjonalnie. Z finansowego punktu widzenia nie przynosi strat.

Uniwersytet Rzeszowski: Wymiana zagraniczna jest korzystna dla biblioteki, gdyż pozwala pozyskiwać bezpłatnie publikacje wydawane poza granicami kraju. Taka forma współpracy zapewnia również promocję naszych wydawnictw uczelnianych.

PAT Kraków: Zdecydowanie TAK, przy braku środków na zakupy wymiana i dary pozwalają nam na zapewnienie minimalnych potrzeb czytelników.

Politechnika Częstochowska: Zdecydowanie tak. Wymiana w naszej Bibliotece należy do liczących się źródeł nabytków. Trudna sytuacja ekonomiczna Biblioteki skłania do szczególnie poważnego potraktowania tej drogi uzupełniania zbiorów. Wymiana zagraniczna w szczególności stanowi ważne źródło gromadzenia zbiorów bibliotecznych. Jest ważną formą międzynarodowej współpracy naukowej i kulturalnej, stanowiąc jednocześnie promocję publikacji i wydawnictw uczelnianych. Pozwala na szybszy przepływ informacji naukowej - może zapewnić jej szerszy zasięg, obejmuje bowiem również tę część naukowej produkcji wydawniczej, która nie jest przedmiotem obrotu księgarskiego. Umożliwia zaopatrywanie Biblioteki w zagraniczną literaturę naukową, co przy coraz większych ograniczeniach finansowych nabiera większej rangi. Najbardziej pożądaną dla celów wymiany formą wydawniczą jest czasopismo, z jego krótkim cyklem produkcji i ustaloną częstotliwością ukazywania się.

Na zakończenie chciałam zacytować wypowiedź biblioteki, która zmuszona była zastosować najbardziej drastyczne z możliwych rozwiązań, tzn. zrezygnować z prowadzonej wymiany: Wymiana zagraniczna w naszej Bibliotece była prowadzona do 2001 r. włącznie. Wysyłaliśmy 9 serii Roczników Akademii Rolniczej w Poznaniu oraz 44 tytuły czasopism polskich. Wszystkie te wydawnictwa kupowaliśmy na wymianę w celu wysłania ich do 117 punktów zagranicznych oraz 71 polskich. W zamian otrzymywaliśmy ok. 250 tytułów zagranicznych oraz 197 polskich. Ze względu na rosnące koszty opłat za przesyłki zagraniczne oraz trudności finansowe byliśmy zmuszeni do rezygnacji z wymiany zagranicznej.

Miejmy jednak nadzieję, że przykre skutki ogólnie panujących trudności finansowych nie będą przyczyną dotkliwych redukcji. Oby prywatyzacja uczelnianych wydawnictw naukowych, jeśli już będzie miała miejsce, nie była podstawową przeszkodą w realizacji programów pracy bibliotek. Pocieszająca jest jeszcze jedna wypowiedź, z której mimo wszystko wyłania się optymistyczne przesłanie. Biblioteka PAN w Krakowie, dla której wymiana zagraniczna pod względem finansowym była zawsze korzystna, uważa, że: W wymianie wydawnictw pomiędzy ośrodkami naukowymi zawsze nadrzędnym celem jest przepływ informacji, ważne są żywe oraz szybkie kontakty i pomimo że w obecnej dobie naukowcom i ludziom ciekawym nowego do tych celów służy Internet, nie można skazywać Biblioteki na zaprzestanie prowadzenia wymiany, odmawiając jej na ten cel funduszów. Światowe ośrodki naukowe, na pewno bardziej skomputeryzowane i intensywniej do kontaktów naukowych wykorzystujące Internet, nie rezygnują z tego powodu z wymiany swoich publikacji naukowych. [...] W przedstawionym okresie dziejów wymiany zagranicznej Biblioteki PAN w Krakowie, po rozkwicie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, pierwszych trudnościach lat osiemdziesiątych, ograniczeniach finansowych lat dziewięćdziesiątych, wytworzyła się sytuacja, która stawia pod znakiem zapytania dalsze trwanie tejże wymiany. Zaprzestanie jej to nie tylko strata dla samej Biblioteki, ale tez strata dla Nauki Polskiej. Towarzystwo Naukowe Krakowskie, Biblioteka Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności, a także Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, troszcząc się o jej rozwój i utrzymanie, pomimo trudności - często zewnętrznych - nigdy nie dopuściły do całkowitego jej zahamowania[3].

Przypisy

[1] Artykuł nawiązuje do tekstu: KRAWCZYK, M. Rozwój i znaczenie funkcjonowania wymiany publikacji na przykładzie wybranych bibliotek polskich i zagranicznych. In Biuletyn EBIB [on-line]. 2005, nr 1 (62) [dostęp 21 stycznia 2005]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2005/62/krawczyk.php.

[2] DIEDRICHS, P.C., DAVIS, T.L. Serials Exchanges: Streamlining and Elimination. In Serials Review [on-line]. 1997 (Spring), Vol. 23, No. 1, pp. 10 [dostęp 7 maja 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://vls.icm.edu.pl. ISSN 0098-7913.

[3] KOSTECKA-ŁUKAWSKA, K. Zagraniczna wymiana wydawnictw Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie w latach: 1964-1999. Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie (2000), r. XLV, s. 449-461.

Bibliografia

1. DIEDRICHS, P.C., DAVIS, T.L. Serials Exchanges: Streamlinging and Elimination. In Serials Review [on-line]. 1997 (Spring), Vol. 23, No. 1, pp. 9-22 [dostęp 7 maja 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://vls.icm.edu.pl. ISSN 0098-7913.

2. GIWER, O., SOCIK, I., TONAKIEWICZ, A. (red.). Zadania biblioteki wyższej uczelni technicznej wczoraj, dziś i jutro: materiały konferencyjne, Warszawa 7-8 listopada 1995 r. Warszawa: Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej, 1995.

3. KOCÓJOWA, M., BABIŃSKI, G.S. (red.) Rola bibliotek w rozwoju demokracji. Zesz. Nauk. UJ Prace z Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, z. 2 [4]. Kraków: Wyd. UJ, 1995. ISSN 1230-7025.

4. KOSTECKA-ŁUKAWSKA, K. Zagraniczna wymiana wydawnictw Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie w latach: 1964-1999. Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie (2000), r. XLV, s. 449-461.

5. LEONHARDT,T.W. The Gifts and Exchange Function in ARL Libraries: Now and Tomorrow. In Library Acquisitions: Practice & Theory [on-line]. 1997 (Summer), Vol. 21, Issue: 2, pp. 141-149 [dostęp 13 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sciencedirect.com/science/journal/03646408. ISSN 0364-6408.

6. ŁOŚ, L., RADOŻYCKI, J. Problemy międzynarodowej wymiany wydawnictw Polskiej Akademii Nauk. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.

7. NISONGER, T.E. Collection Assessment in the Library Without Walls. In Library Acquisition:Practice & Theory [on-line]. 1997, Vol. 21, No. 4, pp. 478-481 [dostęp 13 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sciencedirect.com/science/journal/03646408. ISSN 0364-6408.

8. SMITHS, E. Resolving the Acquisitions Dilemma: Into the Electronic Information Environment. College and Research Libraries 1991, vol. 52, No. 3, pp. 231-240.