Ainslie Dewe
Auckland University of Technology
Nowa Zelandia

Nowa era współpracy bibliotek w Nowej Zelandii

Powszechnie uważa się, że współpraca jest działaniem wartym zachodu. Jej powodzenie zależy wszakże od świadomości, że może ona wymagać pewnych zmian kulturowych. B. Hawkins ^[1] omawia różnice pomiędzy trzema następującymi typami działalności, które często są ze sobą mylone:

• zachowania kooperacyjne, które mogą mieć charakter nieformalny i bardzo ogólny, ale zawsze wiążą się z zachowaniem autonomii,
• działalność koordynowana, która wymaga znacznie większego wzajemnego zaangażowania i podziału zasobów,
• współpraca, która dzięki wspólnej wizji prowadzi do powstania nowej społeczności.

Tak rozumiana współpraca to cel najtrudniejszy do osiągnięcia i Hawkins podaje szereg powodów, dla których jego zdaniem cieszy się ona w szkolnictwie wyższym umiarkowanym powodzeniem.
Szkolnictwo wyższe systematycznie unika współpracy z wielu tradycyjnych powodów: duma instytucyjna; syndrom "nie przez nas wymyślone"; dążenie do wszechogarniającej kontroli (bez względu na to, jak złudnym pomysł ten się okazał!); niezachwiana opinia, że "nasz kampus jest unikalny"; pobożne życzenie, aby wszystko pozostało po staremu. Do tej pory postrzegaliśmy współpracę jak coś, co robiliśmy lub co powinniśmy robić po spełnieniu naszych podstawowych obowiązków. ^[1]

Bywa, że osłabienie współpracy następuje z chwilą, gdy utrata niezależności staje się problemem niezwykłej wagi. W innych przypadkach, długoterminowe korzyści płynące ze współpracy nie są postrzegane jako godziwa rekompensata za konieczność wprowadzenia nagłych zmian w funkcjonowaniu instytucji. Nie dziwi fakt, że to właśnie ci, którzy czerpią ze współpracy korzyści, są jej najbardziej zagorzałymi zwolennikami. Istnieje jednak obawa, że nadmierna gorliwość rzeczników współpracy może odstręczać jej nowych, potencjalnych zwolenników.

Komisja Doradcza ds. Bibliotek i Informacji (LIAC - Library and Information Advisory Commission) rozpoczęła działalność świadoma czekających ją wyzwań, czyniąc "promocję współpracy" jednym ze swoich zadań statutowych.

Polityczny klimat sprzyjający współpracy

Po wielu latach traktowania infrastruktury publicznej jako swoistego laboratorium dla rozchwianej gospodarki rynkowej, rząd Nowej Zelandii stara się obecnie nakłonić instytucje publiczne do większego otwarcia na współpracę. Nie jest łatwo zmienić panujące do tej pory zwyczaje, ale agencje rządowe otwarcie promują inicjatywy współpracy, często wskazując także potencjalne źródła ich finansowania. Na przykład Komisja ds. Szkolnictwa Wyższego (TEC - Tertiary Education Commission), która została utworzona na mocy znowelizowanej w 2002 roku ustawy o szkolnictwie wyższym, oświadcza, iż:
aktywnie działać będzie na rzecz ułatwiania współpracy i kooperacji w szkolnictwie wyższym oraz na rzecz połączenia tego środowiska na szeroką skalę z nowozelandzkim biznesem, przedsiębiorczością oraz różnymi społecznościami. ^[2]
TEC odpowiada za finansowanie wszelkiego nadobowiązkowego kształcenia oraz dodatkowych szkoleń oferowanych przez uniwersytety, politechniki i inne uczelnie. Sześć podstawowych założeń Strategii Szkolnictwa Wyższego to:

• Poprawa wydajności i jakości systemu.
• Te rautaki matauranga Maori - wspieranie maoryskich dążeń rozwojowych.
• Podnoszenie podstawowych umiejętności po to, by wszyscy ludzie mogli uczestniczyć w społeczeństwie wiedzy.
• Rozwijanie umiejętności, które w społeczeństwie wiedzy są Nowozelandczykom potrzebne.
• Edukacja na rzecz rozwoju ludności Pacyfiku.
• Nasilenie prowadzenia badań naukowych, a także kreowania i przyswajania wiedzy w celu budowania społeczeństwa wiedzy.^[2]

Jedną ze zmian niezbędnych do osiągnięcia powyższych celów jest "większa współpraca i racjonalizacja wewnątrz systemu [szkolnictwa wyższego - przyp. tłumacza]". TEC udało się skupić szereg grup roboczych wokół projektu o nazwie "Współpraca w imię efektywności" (Collaborating for Efficiency). Raport podgrupy ds. bibliotek (Library Services Sub-group) ^[3] dostrzega szeroką skalę współpracy, jaka już ma miejsce pomiędzy bibliotekami oraz przedstawia zalecenia służące jej umocnieniu. Nic zatem dziwnego, że to właśnie podgrupa ds. bibliotek była jedną z tych, które osiągnęły największy sukces. Biblioteki działają w myśl podstawowej zasady "dzieląc się tym, co masz, możesz zyskać więcej". Poprosiliśmy naszych użytkowników, aby podzielili się zbiorami bibliotecznymi z innymi użytkownikami i wprowadziliśmy systemy pozwalające na udostępnienie naszych zasobów innym bibliotekom, zarówno na poziomie narodowym, jak i międzynarodowym. Bibliotekarzom współpraca powinna przyjść łatwiej niż przedstawicielom innych grup zawodowych. Jednakże raport sugeruje pójście znacznie dalej, niż to miało miejsce w przeszłości. Wśród zaleceń raportu znalazło się stworzenie:
Biura Współpracy Bibliotek ułatwiającego skoncentrowanie, rozwój i zastosowanie w praktyce konkretnych inicjatyw współpracy, których celem jest usprawnienie działalności bibliotek naukowych oraz sektora szkolnictwa wyższego.^{[3, s.4]}

Równolegle z wyżej wymienionym raportem powstał inny, przygotowany przez Radę Bibliotek Szkół Wyższych Nowej Zelandii (CONZUL - Council of New Zealand University Libraries) oraz Radę Rektorów (NZVCC - New Zealand Vice-Chancellor's Committee). Specjalistą, który podjął się realizacji tego projektu, była Helen Renwick, dawny dyrektor biblioteki Uniwersytetu Massey. Raport "Wielki obraz" ("The Big Picture") rozważał możliwości bliższej współpracy pomiędzy bibliotekami szkół wyższych Nowej Zelandii. Celem "Wielkiego obrazu" było, by:
Dzięki bliskiej współpracy nowozelandzkich bibliotek uczelnianych szkolnictwo wyższe i sektor badań naukowych czerpały jak największe korzyści ze wszystkich nakładów poniesionych na te biblioteki.^{[4, s.6]}

Projekt zakładał dołożenie wszelkich starań, by zastosować wspólny system zarządzania bibliotekami. Szczególnym zaleceniem było "wdrożenie przez biblioteki uczelniane wspólnego oprogramowania, kiedy tylko pojawi się taka możliwość".

Taki system - jak podawano, wymieniając płynące z jego zastosowania korzyści^{[4, s.27]} - pozwoliłby na:

• możliwie jak najpełniejsze współdziałanie systemów bibliotecznych,
• ułatwienie współpracy,
• zminimalizowanie kosztów utrzymania interfejsów,
• pogłębienie wiedzy pracowników zajmujących się systemem i najlepsze wykorzystanie systemu,
• zapewnienie dodatkowych informacji użytkownikom innych uczelni,
• promowanie integracji,
• poprawę zabezpieczeń na wypadek katastrof.

Możliwość taka pojawiła się w roku 2001, kiedy to okazało się, że pięć z ośmiu uczelni należących do CONZUL zamierza kupić nowy system biblioteczny. CONZUL zatwierdziło projekt CONZULSys Shared Systems, w którym ostatecznie zdecydowały się uczestniczyć: Politechnika w Auckland (AUT - Auckland University of Technology), Uniwersytet Otago w Dunedin (University of Otago), Uniwersytet Wiktorii w Wellington (Victoria University of Wellington) oraz Uniwersytet Waikato w Hamilton (University of Waikato).

Możliwość włączenia do projektu w późniejszym etapie jego realizacji wszystkich lub przynajmniej większości bibliotek uniwersyteckich, a następnie innych bibliotek uczelnianych i naukowych Nowej Zelandii, pozostawała celem na przyszłość. Przyjęta przez konsorcjum CONZULSys wizja to:
Wykorzystanie i rozwój jak najlepszych technologii do zapoczątkowania współpracy, która zapewni uczelniom wyższym i środowiskom naukowym Nowej Zelandii nowoczesne metody dostępu do zasobów bibliotek i źródeł informacji.

Konsorcjum z powodzeniem wdrożyło system zarządzania dostępem do informacji i zasobów IRAMS (Information and Resource Access Management System), który utrzymywany jest na specjalnych serwerach przez komercyjnego dostawcę. Mając na celu stworzenie takiej struktury zarządzania, która pozwoli na przystąpienie do konsorcjum kolejnych instytucji, CONZULSys ma zamiar powołać do życia firmę LCoNZ (Library Consortium of New Zealand - Konsorcjum Bibliotek Nowej Zelandii), której udziałowcami byłyby należące do konsorcjum biblioteki uniwersyteckie.

Sukces konsorcjum CONZULSys sprawił, że jest ono uważane za rozwiązanie modelowe dla wszelkich podobnych działań. Analiza możliwości Next Generation Internet (NGI) [szybkiego Internetu nowej generacji - przyp.tłum], uznawanego z najważniejszą infrastrukturę dla "gospodarki" wiedzą w Nowej Zelandii, mówi o konsorcjum CONZULSys jako o wzorcu inicjatyw związanych z rozwojem współpracy. Raport Towarzystwa Internetowego Nowej Zelandii (Internet Society of New Zealand), opatrzony intrygująco brzmiącym tytułem "Współpraca w biegu" (Collaborating at speed), sugeruje, iż:
Powstanie CONZULSys, skupiającego cztery uniwersytety i powołanego do życia w celu pozyskania wspólnego systemu zarządzania bibliotekami, stanowi doskonały przykład nowatorskiego ekonomicznego myślenia. CONZULSys jest nie tylko potencjalnym, bardzo poważnym użytkownikiem narodowego NGI, stanowi także wzorzec dla działań opierających się na współpracy. Inicjatywy NGI oraz CONSULSys powinny być realizowane w bliskim porozumieniu, najlepiej w ramach jednej zarządzającej nimi infrastruktury.^[5]

W innym miejscu z kolei Komisja ds. Szkolnictwa Wyższego (TEC) zachęca do prowadzenia współpracy, zapewniając fundusze na gromadzenie potencjału związanego z elektroniczną edukacją (Fundusz na rzecz rozwoju współpracy w dziedzinie elektronicznej edukacji - e-Learning Collaborative Development Fund) oraz na wpieranie innowacyjności (Fundusz na rzecz innowacyjności i rozwoju - Innovation and Development Fund). CONZULSys również starało się o uzyskanie funduszy z tych źródeł i odniosło sukces w przypadku propozycji utworzenia konsorcjum w celu nabywania najważniejszych, naukowych źródeł elektronicznych dla wszystkich uniwersytetów, trzech politechnik oraz Królewskich Instytutów Badawczych (Crown Research Institutes).

LIAC rozpoczyna swoją podróż po ścieżkach współpracy

Spotkanie inauguracyjne LIAC odbyło się w listopadzie 2003 roku. Pozwoliło ono komisarzom na zapoznanie się z interesami i zadaniami priorytetowymi swoich partnerów, w celu prowadzenia współpracy jako spójna grupa robocza. Komisarze uczestniczyli także w oficjalnym spotkaniu z panią premier i przedstawili jej oczekiwania LIAC.

Pierwszym zadaniem LIAC było przygotowanie perspektywicznego programu pracy. Zaplanowano specjalny dzień na rozpoczęcie prac nad stworzeniem wspólnej wizji oraz programu perspektywicznego, by w kwietniu przedstawić je pani premier. Zgodnie z Ustawą o Bibliotece Narodowej Nowej Zelandii^[6] (National Library of New Zealand Act) podstawę programu stanowić będzie zapewnianie premierowi doradztwa i dostarczanie mu raportów w następujących kwestiach:

• sprawy bibliotek i ośrodków informacji w Nowej Zelandii, z włączeniem matauranga Maori, oraz problemy dostępu do bibliotek i ośrodków informacji,
• rola bibliotek i ośrodków informacji, a także matauranga Maori, w życiu kulturalnym i gospodarczym Nowej Zelandii,
• wszelkie inne sprawy zlecone przez premiera.^{[6, s.13]}

Współpraca w ramach LIAC odbywać się będzie na wielu poziomach. Pomijając inne wymogi, taki sposób działania jest najlepszy z czysto praktycznych względów. LIAC tworzy grupa sześciu różnych instytucji, o odmiennych zadaniach, które spotykają się najwyżej cztery razy w roku. Oczywiste jest zatem, że LIAC musi skoncentrować się na tym, co faktycznie jest w stanie osiągnąć. Najistotniejszym jego zadaniem jest pełnienie funkcji ciała doradczego premiera, a za jego pośrednictwem - także innych członków rządu. Oznacza to, że musi stanowić dla premiera silne wsparcie. Dalsze zaangażowanie w tworzenie nowych możliwości, przygotowywanie konkretnych projektów i poszukiwanie praktycznych rozwiązań może mieć miejsce tylko we współpracy z innymi organizacjami. Należą do nich:

• Biblioteka Narodowa Nowej Zelandii Te Puna Matauranga o Aoteatoa. Dyrektor Biblioteki Narodowej jest z urzędu członkiem LIAC, jednakże zakres działalności LIAC jest znacznie szerszy niż Biblioteki Narodowej,
• dwa stowarzyszenia zawodowe: LIANZA (Library nad Information Association of New Zealand Aotearoa: Te Rau Herenga o Aotearoa (Nowozelandzkie Stowarzyszenie ds. Bibliotek i Informacji Aotearoa), Te Ropu Whakahau - Stowarzyszenie Pracowników Maoryskich Bibliotek i Ośrodków Informacji (Maori Library and Information Workers Association),
• muzea i archiwa - na przykład Te Papa (narodowe muzeum Nowej Zelandii) oraz Archiwa Nowej Zelandii,
• inne biblioteki i ośrodki informacji - na przykład reprezentujące biblioteki naukowe, publiczne czy specjalne,
• inne agencje rządowe - Komisja ds. Szkolnictwa Wyższego (TEC), Ministerstwo Badań, Nauki i Technologii (Ministry of Research, Science and Technology), Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego (Ministry of Economic Ministry),
• instytucje międzynarodowe - na przykład Rada Muzeów, Bibliotek i Archiwów (Wielka Brytania) (Museums, Libraries and Archives Council, UK), Światowy Szczyt Społeczeństwa Informacyjnego (WSIS) (World Summit on the Informational Society).

Partnerstwo a Traktat Waitangi

Traktakt Waitangi, dokument o wielkim znaczeniu dla kulturalnej i konstytucyjnej tożsamości Nowej Zelandii, stanowił dla LIAC punkt wyjścia do określenia własnej roli. O istocie Traktatu z Waitangi dla partnerstwa z Maorysami jako rdzennymi mieszkańcami Nowej Zelandii można przeczytać na stronie www politechniki w Auckland^[7]. Uczelnia ta, jak większość nowozelandzkich instytucji, traktuje Maorysów jako swoich najważniejszych partnerów.
6 lutego 1840 roku podpisano Traktat Waitangi, dający podwaliny Nowej Zelandii. Porozumienie pomiędzy rdzennymi mieszkańcami Aotearoa a przedstawicielami Brytyjskiej Korony podpisało ponad pięciuset przywódców plemiennych. W Traktacie tym Maorysi cedują rządy na rzecz Brytyjskiej Korony w zamian za gwarancje pełnego zarządu nad ich naturalnymi fizycznymi i duchowymi zasobami. W ciągu następnych 150 lat postanowienia Traktatu były wielokrotnie łamane. Dopiero w ostatnim okresie rząd Nowej Zelandii i inne organizacje zaczęły wypełniać uzgodnione w traktacie zobowiązania.

Jako pierwszy krok w wypełnianiu zobowiązań wobec Maorysów LIAC zamówiła opracowanie dotyczące maoryskiej nazwy komisji. Język maoryski jest jednym z dwóch oficjalnych języków w kraju. Autorzy opracowania wyjaśniają:
Język maoryski stanowi podstawę języka Nowej Zelandii i jest jednym z języków chronionych Traktatem. Zapewnia on mieszkańcom kraju wyjątkową tożsamość i wyróżnia Nową Zelandię jako jedyne miejsce na świecie, gdzie język ten jest powszechnie używany.^[8]

Maoryska nazwa Komisji znalazła się w Ustawie o Bibliotece Narodowej. Nazwa ta ma szerokie znaczenie o charakterze ogólnym. Oznacza dosłownie tych, którzy precyzują, wyjaśniają lub doradzają w sprawie kolekcji/gromadzenia informacji. W takim znaczeniu dotyczy ona wszystkich pracowników wiedzy. Nazwa ta w zestawieniu z jej angielskim odpowiednikiem oznacza także oficjalnych doradców w sprawach bibliotek i informacji.

Dla LIAC ważna jest świadomość znaczenia jej nazwy. Jeśli bowiem tradycyjna wiedza Maorysów nie była zachowywana, chroniona i promowana w Aotearoa Nowej Zelandii, gdzie indziej mogłaby uzyskać takie gwarancje? Działania LIAC idą w parze z innymi pracami ma rzecz popularyzacji języka maoryskiego. Na przykład 28 marca 2004 roku uruchomiono nowy kanał telewizyjny, który nadaje programy głównie w tym języku. Przyczyni się to niewątpliwie do promocji kultury i języka rdzennych mieszkańców Nowej Zelandii. Także LIAC, pełniąc funkcje doradcze w zakresie ochrony kultury maoryskiej, przyczynia się do jej zachowania.^[9] (...)

Współpraca z LIANZA

Nowozelandzkie Stowarzyszenie ds. Bibliotek i Informacji LIANZA wydatnie poparło utworzenie LIAC. Wspierana przez Stowarzyszenie Pracowników Maoryskich Bibliotek i Ośrodków Informacji, partnera LIANZA, Narodowa Strategia Informacyjna została zdefiniowana następująco:
Narodowa Strategia Informacyjna ma na celu zapewnienie wszystkim obywatelom dostępu i możliwości korzystania z bogactwa wiedzy narodu w taki sposób, że przyczyni się to do wzrostu dobrobytu kraju pod względem społecznym, politycznym i ekonomicznym. Strategia określa rolę rządu w tworzeniu, zarządzaniu i wykorzystaniu informacji oraz wskazuje kierunki działań, jakie rząd winien podejmować dla wsparcia realizacji strategicznych celów. ^{[10, s.10]} (...)

Strategia zakłada trojakie podejście do wiedzy w nowozelandzkim kontekście:

• dostęp do wiedzy - infrastruktura (sieci telekomunikacyjne, biblioteki itd.),
• zasoby wiedzy - rzeczywiste treści udostępniane za pomocą infrastruktury informacyjnej,
• prawo do wiedzy - umiejętności niezbędne do przekształcenia informacji w wiedzę; umiejętność czytania i pisania, podstawowe umiejętności dot. obsługi komputera, umiejętność korzystania z informacji.^{[10, s.4]}

LIANZA zaleca, by LIAC:

• wprowadzała w życie założenia narodowej strategii informacyjnej, pomagając w ten sposób budować w Nowej Zelandii społeczeństwo oparte na wiedzy,
• rozwijała dalej tę strategię, korzystając z dostępnych Komisji środków,
• rekomendowała i promowała narodową strategię informacyjną odpowiednimi kanałami,
• rozważała i podejmowała działania zalecane przez grupy problemowe LIANZA.

LIAC ze swej strony docenia wysiłki podejmowane dotychczas przez LIANZA oraz konsultacje prowadzone przez różne grupy problemowe, zauważając podobieństwa w sposobach działania do prac CLIP (Charted Institute of Library and Information Professionals) w Wielkiej Brytanii, podejmowanych we współpracy z Radą Bibliotek Muzeów i Archiwów (MLA) i Biblioteką Brytyjską w ramach programu WILIP (Wider Information nd Library Issues).^[11] LIAC rozważa sposoby wprowadzenia w życie zaleceń LIANZA.

Współpraca z muzeami i archiwami

Zgodnie z Ustawą o Bibliotece Narodowej Nowej Zelandii [6] LIAC jest zobowiązany promować współpracę pomiędzy muzeami, bibliotekami i archiwami i podejmuje odpowiednie działania w tym kierunku.

Współpraca z Biblioteką Narodową

Na każdym spotkaniu dyrektor Biblioteki Narodowej przedstawiał aktualne kwestie związane ze strategią. Do pozostających w kręgu zainteresowania LIAC zagadnień strategicznych należą:

• Strategia Digitalizacyjna Biblioteki Narodowej,
• Przegląd Strategii Digitalizacyjnej - raport przygotowywany aktualnie przez Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego dla Cabinet Policy Committee,
• strategia ICT [Information and Telecommunication Technology - przyp. tłum.] Ministerstwa Edukacji,
• strategie elektronicznej edukacji,
• strategia "cyfrowej przepaści".

Szczególną uwagę LIAC poświęciła aktywnemu udziałowi Biblioteki Narodowej w Światowym Szczycie Społeczeństwa Informacyjnego (WSIS). Nowa Zelandia była jedynym państwem, którego oficjalną reprezentację stanowiła Biblioteka Narodowa (chociaż delegację tę wspierali członkowie innych departamentów rządowych Nowej Zelandii). Miało to tym większe znaczenie, że inni przedstawiciele środowiska bibliotek, np. IFLA, mieli wyłącznie status obserwatora lub organizacji pozarządowej. W ten sposób Biblioteka Narodowa Nowej Zelandii odegrała ważną rolę rzecznika najistotniejszych problemów sektora bibliotek i ośrodków informacji. Możliwe stało się także podkreślenie znacznego postępu, jaki poczyniła Nowa Zelandia na drodze do realizacji założeń społeczeństwa informacyjnego. LIAC uważa Deklarację Zasad (Declaration of Principles) oraz Plan Działań (Plan of Action)^[12] za dokumenty pomocne przy określeniu różnic pomiędzy obecnym a pożądanym "krajobrazem informacyjnym" Nowej Zelandii oraz, po dokonaniu analizy tych rozbieżności, przy wyznaczaniu kierunków przyszłych działań.

Jednym z najbardziej imponujących osiągnięć jest ostatnia inicjatywa pozyskiwania w ramach konsorcjum zasobów elektronicznych dla całego kraju. Przystępując do projektu o nazwie EPIC (Electonic Purchasing in Collaboration - Wspólne Nabywanie Zasobów Elektroniczych), biblioteki publiczne, pedagogiczne, naukowe i specjalne zgodziły się wspólnie finansować zakup dziesiątków tysięcy źródeł elektronicznych. Ministerstwo Edukacji przeznaczyło także specjalne fundusze, by inicjatywą objąć także wszystkie szkoły w Nowej Zelandii. Istnieją na świecie przykłady podobnych przedsięwzięć finansowanych centralnie, jednak istota projektu EPIC łączy w sobie zarówno ich różnorodność, jak i ich siłę. Na konferencji prasowej^[13] zwołanej, by poinformować o sukcesie projektu, Biblioteka Narodowa, LIANZA oraz LIAC były jednomyślne w ocenie jego znaczenia. Penny Carnaby, Dyrektor Biblioteki Narodowej, skomentowała to wydarzenie w następujący sposób:
Ta inicjatywa współpracy realizuje także wizję ułatwienia dostępu do informacji rolnikowi na południu kraju, studentowi z Kerikeri czy badaczowi w jednej z wielkich metropolii. (...) To ogromny krok na drodze do demokratyzacji informacji w tym kraju.^[13]

Mirla Edmundson, przewodnicząca LIANZA, zauważa:
[Ten projekt - przyp .tłum.] stwarza zadziwiające możliwości i może w znaczący sposób wpłynąć na życie wszystkich Nowozelandczyków. Pozwala określać sektor bibliotek i ośrodków informacji mianem nowatorskiego i przedsiębiorczego, gdyż pokazujemy, że jesteśmy środowiskiem zainteresowanym aktywnym dostarczaniem informacji do bibliotek, firm, szkół i domów w całym kraju.^[13]

Ja zaś w imieniu LIAC miałam zaszczyt podkreślić znaczenie wizji bibliotekarzy Nowej Zelandii i podsumować sukces projektu w następujący sposób:
Ostatni Światowy Szczyt Społeczeństwa Informacyjnego, którego tematem przewodnim były problemy zawiązane z gwałtownym rozwojem globalnego społeczeństwa informacyjnego, przyjął deklarację zasad oraz plan działania na rzecz dzielenia się informacją i wiedzą. To wspaniały przykład zastosowania w praktyce przyjętych zasad, a Nowa Zelandia odgrywa znaczącą rolę w przeistaczaniu cyfrowej przepaści w cyfrową szansę dla wszystkich.

Wizja LIAC

Główne zadanie dla LIAC, które zarysowało się wyraźnie podczas opracowywania wizji i programu pracy w celu przedstawienia ich premierowi odpowiadającemu za Bibliotekę Narodową, wynika z faktu pojawienia się pełnego entuzjazmu i pobudzonego do działania środowiska. Biorąc po uwagę sukces takich inicjatyw, jak EPIC, LIAC podchwyciła ideę "demokratyzacji informacji", o której powyżej mówi Penny Carnaby^[13] i zawarła ją w sformułowanej w następujący sposób wizji:

Aotearoa - Nowa Zelandia: wiodąca demokracja informacyjna

Należy podjąć szereg kroków, aby wizję tę zrealizować. Pierwszym jest zbadanie istniejącego obecnie "krajobrazu" informacyjnego, określenie potrzeb związanych z informacją i przeanalizowanie różnic między stanem faktycznym a pożądanym. Takie zabiegi pokażą, co ma, a co nie ma miejsca. Następnym etapem jest wykonanie w wyobraźni ogromnego kroku naprzód, aby zobaczyć, co mogłoby mieć miejsce. Ten etap opisywany jest jako "tworzenie wyobrażenia społeczeństwa informacyjnego". Wszystko to odbywać się będzie w ramach założeń opracowywanych właśnie strategii i programów. Przyjęte założenia opisują, jak to się stanie.

Zadaniem LIAC będzie włączenie się do procesu opracowywania strategicznych założeń i wpływanie na ich kształt, a także nadzorowanie projektów "badania krajobrazu informacyjnego" oraz projektów "tworzenia wyobrażeń społeczeństwa informacyjnego". Ponadto rola LIAC polegać ma również na informowaniu Aotearoa - Nowej Zelandii o tych kwestiach związanych z bibliotekami i informacją, które mogą mieć na nie znaczący wpływ.

Wizja LIAC łączy w sobie trzy idee - informacji, demokracji i społeczeństwa - i pozostaje w zgodzie z deklaracją LIANZA dotyczącą dostępu do informacji. Deklaracja zaczyna się, jak następuje:

Nowozelandzkie Stowarzyszenie ds. Bibliotek i Informacji Aotearoa oświadcza, że:

1. Swobodna wymiana informacji stoi na straży naszego demokratycznego społeczeństwa.
2. Członkowie naszego społeczeństwa posiadają fundamentalne prawo dostępu do informacji.

LIAC, pełniąc rolę ciała doradczego premiera, może stać się rzecznikiem przedstawionych powyżej założeń. Ostatnio premier zaaprobował sugerowane przez LIAC rozwiązania.

Wnioski

Wiele z tego, co udało się LIAC osiągnąć przez kilka miesięcy, jakie upłynęły od chwili jej powstania, przypomina raczej etapy koordynacyjny i kooperacyjny współdziałania. Niemniej jednak, jeśli wspólna wizja jest jednym z warunków zaistnienia współpracy, to pierwszy ważny krok został już wykonany, a dążenie do ścisłej współpracy jest oczywiste. Promując współpracę, LIAC porusza się po znacznie szerszych obszarach niż tylko sektor bibliotek i informacji. Istnieje na przykład pogląd, że wszelka wiedza (zdobycze nauki), wytworzona w rodzącym się społeczeństwie wiedzy, przeobraża się z modelu opartego na ścisłym podziale na dyscypliny w to, co określane jest mianem wiedzy Mode 2 i społeczeństwa Mode 2. Wiedza Mode 1 opisywana jest przez Gibbonsa i współautorów [15] jako:
wygenerowana w kontekście podziału na dyscypliny naukowe i mająca przede wszystkim charakter poznawczy. Wiedza Mode 2 wytwarzana jest w szerszych, transdyscyplinarnych kontekstach społecznych i ekonomicznych.^{[14, s.1]}

Kontekst transdyscyplinarny stanowi siłę napędową skuteczniejszej współpracy i przyczynia się do zacierania pierwotnie wytyczonych granic. Zgodnie z Gibbonsem i współautorami:
[Wiedza - przyp. tłum.] Mode 2 jest społecznie bardziej uzasadniona i "zwrotna". Zakłada istnienie szerszych i powoływanych tymczasowych grup różnorodnych specjalistów, zajmujących się problemem osadzonym w bardzo konkretnym kontekście.^{[14, s.3]}

Oceniając rzecz na poziomie lokalnym, z perspektywy biblioteki uczelni technicznej, powiedzieć można, że jest to wielka szansa na udział w transformacji, której celem jest powstanie społeczeństwa wiedzy. Biblioteki, zwłaszcza cyfrowe z potężnymi zasobami danych o charakterze transdyscyplinarnym, zarówno burzą, jak i nakłaniają do zacierania granic pomiędzy dyscyplinami naukowymi. Zasoby cyfrowe bibliotek akademickich są kluczowym elementem sukcesu elektronicznej edukacji. Możliwość wykorzystania bibliotek cyfrowych w programie elektronicznego kształcenia (zamiast zapewniania końcowemu uczestnikowi procesu elektronicznej edukacji źródeł drukowanych) już na etapie jego tworzenia, może w zasadniczy sposób zmienić model nauczania. W przypadku Mode 2 naturalną zaletą instytucji badawczych i uczelni technicznych są tradycje stosowania przez nie kryteriów praktyczności i użyteczności społecznej. Koncepcja grupy złożonej z różnych specjalistów pracujących wspólnie nad rozwiązaniem konkretnego problemu nie jest uczelniom technicznym obca i stanowi podstawę funkcjonowania wielu z nich. Rozwój nowoczesnego społeczeństwa wiedzy Mode 2 zależy od nowatorskich sposobów dystrybucji wiedzy, a biblioteki znalazły się w samym sercu tych przemian. EPIC stanowi przykład modelowych zmian, jakie dokonują się w sposobach dystrybucji wiedzy.

Na poziomie narodowym, nawet tak małe państwo, jak Nowa Zelandia może mieć przewagę nad innymi krajami w przeprowadzaniu niezbędnych zmian społecznych. Nadszedł dla bibliotek czas, by stały się liderem transformacji, której celem jest powstanie społeczeństwa wiedzy, a dla LIAC - by odegrała rolę najważniejszego orędownika tych zmian w Aotearoa - Nowej Zelandii.

Przypisy

[1] HAWKINS, B. Libraries, knowledge management, and higher education in an electronic environment [on-line]. 2000 [dostęp 1 października 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://conferences.alia.org.au/alia2000/proceedings/brian.hawkins.html.

[2] Tertiary Education Commission. Who are we? [on-line]. [dostęp 23 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www3.tec.govt.nz/about_tec/who_we_are.htm.

[3] Collaborating for efficiency: report of the Library Services Subgroup [on-line]. [dostęp 23 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www3.tec.govt.nz/downloads/a2z_publications/cfelibrary_services_report.pdf.

[4] RENWICK, H. The Big Picture: Opportunities for potential areas for closer collaboration among the New Zealand university libraries: A report to CONZUL and the New Zealand Vice-Chancellors' Committee [on-line]. June 2002 [dostęp 1 października 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.conzul.ac.nz/BigPicture.pdf.

[5] Internet Society of New Zealand. Collaborating at speed: innovation infrastructure for a knowledge economy: a proposal to establish an advanced network for research, innovation and education in New Zealand [on-line]. 2002 [dostep1 października 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://www.isocnz.org.nz/public/working-group-reports/ wg-internet2/ngi020919executive-summary.html.

[6] New Zealand Government, National Library of New Zealand (Te Puna Matauranga o Aotearoa) Act 2003 [on-line]. 2003 [dostęp 23 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.natlib.govt.nz/files/Act03-19.pdf.

[7] Treaty of Waitangi. Auckland University of Technology [on-line] [dostęp 15 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.aut.ac.nz/partners/treaty.shtml.

[8] TE KARETU, T., WAITE, J. Te Reo Maori [on-line]. 1988 [dostęp 15 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.tetaurawhiri.govt.nz/english/issues_e/reo/index.shtml.

[9] Maori Television, Background [on-line]. 2004 [dostęp 23 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.maoritelevision.com/corporate/home.htm.

[10] LIANZA. Towards a national information strategy [on-line]. 2002 [dostęp 23 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.lianza.org.nz/text_files/nis_7nov02.rtf.

[11] HOWLEY, S. & STEVENS, A. Routes to knowledge, Update, 3 (1) 2004, s. 38-39.

[12] World Summit on the Information Society, Declaration of principles and Plan of action [on-line]. 2004 [dostęp 23 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.itu.int/wsis/documents/doc_multi.asp?lang=en&id=1161|1160.

[13] Libraries unite to strike digital gold for New Zealanders [on-line]. [dostęp16 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.natlib.govt.nz/bin/media/pr?item=1075147892.

[14] GIBBONS, M. et al. The new production of knowledge: the dynamics of science and research in contemporary societies. London: Sage Publications, 1994.

tłumaczenie: Joanna Grześkowiak

Obszerne fragmenty referatu wygłoszonego na 25. Konferencji IATUL (Kraków, 2004) i opublikowanego w języku angielskim w materiałach konferencyjnych Library Managementi in Changing Environment, IATUL Proceedings, vol. 14 (New Series). Wyd. dla IATUL przez Bibliotekę Głównš Politechniki Krakowskiej (Kraków 2004). Dostępny on-line ze strony IATUL: Dewe, A. A New Era in Library and Information Collaboration in New Zeland. In IATUL Proceedings [on-line]. [dostęp 10 grudnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.iatul.org/conference/proceedings/vol14/fulltexts/Ainslie%20Dewe.pdf.

Nowa era współpracy bibliotek w Nowej Zelandii / Ainslie Dewe// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 10/2004 (61) grudzień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2004. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2004/61/dewe.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187