Michał Stańkowski
BiblioNETka

http://www.biblionetka.pl - czyli jak zostać zapalonym czytelnikiem

Wstęp

Dostępna w XXI w. liczba i różnorodność mediów sprawia, że nawyk czytania książek staje się coraz mniej powszechny. Książka nie tylko nie jest już atrakcyjna jako forma rozrywki, traci także swoją pozycję jako źródło wiedzy, ustępując miejsca mediom nowocześniejszym. Szczególnie dzieci i młodzież zdecydowanie wolą współczesne środki przekazu, takie jak: Internet czy telewizja.

Nie ma powodu bronić pozycji książki jako podstawowego źródła informacji i wiedzy - stała się ona bowiem jednym z wielu dostępnych obecnie. Osobnym zagadnieniem jest literatura piękna. Żaden inny rodzaj przekazu nie jest w stanie spełnić takiej roli jak ona. Nawyk lektury owocuje rozwijaniem wyobraźni, wzbogacaniem wrażliwości, rozwija umiejętności posługiwania się językiem i formułowania myśli, pobudza rozwój intelektualny. Słowem - człowiek, który często sięga po książkę, jest wrażliwszy, bogatszy wewnętrznie i ma większą łatwość komunikowania się z innymi. Mowa tu oczywiście o odbiorcy literatury ambitnej, wysokich lotów. Ten problem zostanie jeszcze poruszony w dalszej części artykułu.

Ponieważ czytanie uznawane jest za czynność zdecydowanie nieatrakcyjną przez sporą część kilku- i kilkunastolatków, wymaga ono specjalnej zachęty. Jak się zdaje, najefektywniejsze są tu dwie drogi:

1. Napisanie książki, która stanie się światowym bestsellerem.
2. Posłużenie się najpopularniejszą współczesną "zabawką" - Internetem.

Ponieważ to pierwsze udaje się rzadko i nielicznym (ostatnio J.K. Rowling, autorce Harry'ego Pottera), zdecydowanie dostępniejszy jest ten drugi sposób. Na nim właśnie opiera się idea BiblioNETki.

Czym jest BiblioNETka

BiblioNETka to serwis internetowy poświęcony książkom. Nie jest po prostu kolejną stroną, która prezentuje informacje o świecie książek i o pisarzach. BiblioNETka jest zarówno forum wymiany opinii o książkach, jak i bardzo szybko rosnącą bazą informacji na temat książek, a także miejscem, gdzie osoba poszukująca lektury może uzyskać rekomendacje interesujących dla niej książek.

Najciekawszym elementem serwisu jest właśnie mechanizm rekomendujący książki na podstawie danych otrzymanych od użytkownika. Użytkownik rejestruje się, podając m.in. swój wiek i płeć (planowane jest rozszerzenie formularza rejestracji o dane na temat wykształcenia i zainteresowań), a następnie ocenia przeczytane wcześniej książki, przydzielając punkty w skali 1-6. Wystarczy, że oceni 30-40 pozycji, a BiblioNETka korzystając z informacji o podobnych czytelnikach, poleci mu nową lekturę. Rekomendacje dawane przez system są poparte krótkim wyjaśnieniem, a dzięki coraz większej bazie recenzji książek użytkownik może od razu dowiedzieć się czegoś o polecanych książkach.

Historia BiblioNETki

Początki BiblioNETki sięgają 2001 roku. System powstał jako element pracy magisterskiej na wydziale Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej. Przewidziany był do użycia jako mechanizm wspomagający decyzje klienta księgarni internetowej. Będące częścią tej pracy badania skuteczności systemu rekomendującego książki, przeprowadzone wśród uczestników internetowej grupy dyskusyjnej pl.rec.ksiazki, pozwoliły na wyciągnięcie wniosku, że istnieje zainteresowanie BiblioNETką jako systemem niezależnym - miejscem, gdzie można uzyskać rekomendacje książek do czytania i dowiedzieć się czegoś o nich.

Pierwsza wersja systemu, działająca przez kilka miesięcy 2001 roku, służyła jedynie przetestowaniu skuteczności algorytmu polecającego książki. Jednak zainteresowanie użytkowników okazało się tak duże - ujawniając niespodziewanie ogromne zapotrzebowanie na tego typu serwis - że BiblioNETka trafiła na stałe do sieci. W ten sposób przekształciła się, od sierpnia 2003 r., w odrębny, samodzielnie funkcjonujący serwis internetowy.

Pierwotna wersja, zawierająca jedynie katalog książek i pisarzy oraz system rekomendujący książki, została z czasem poszerzona o wiele ważnych elementów. W chwili obecnej główną część BiblioNETki stanowią:

1. katalog książek (z możliwością wyszukiwania według tytułów lub autorów),
2. system rekomendujący książki na podstawie wiedzy o użytkowniku,
3. system wymiany recenzji, umożliwiający użytkownikom dodawanie i komentowanie recenzji książek,
4. forum, służące wymianie opinii o książkach między użytkownikami.

BiblioNETka jako pomoc w rozwijaniu czytelnictwa

Zebranie opinii użytkowników o systemie polecania książek pozwoliło odkryć zdumiewające zjawisko. Okazuje się, że istnieje dość liczna grupa ludzi (głównie młodzieży), która bardziej ufa rekomendacjom komputera niż człowieka. Po lektury polecone przez bibliotekarkę, nauczyciela, a nawet przyjaciół, nie sięgają tak chętnie, jak po książki zarekomendowane przez komputer.

Znakomitym przykładem może być przypadek licealisty stroniącego od czytania, który po uzyskaniu od BiblioNETki listy polecanych książek zainteresował się nimi i zaczął je czytać w takiej kolejności, jaką zasugerował komputer. Ponieważ był zadowolony z doboru lektur, jego niechęć do czytania znacznie się zmniejszyła. Teraz czyta chętniej i więcej niż przed skorzystaniem z BiblioNETki.

Warto zastanowić się, dlaczego tak się dzieje. Częściową odpowiedź na to pytanie daje analiza statystyk książek najniżej i najwyżej ocenianych przez użytkowników BiblioNETki. Okazuje się, że najniżej oceniane są lektury szkolne! Oczywiście nie wszystkie - jedną z najwyżej ocenianych w BiblioNETce książek jest "Mistrz i Małgorzata" Michaiła Bułhakowa - jednak częstotliwość występowania na liście najniżej ocenianych książek takich pisarzy, jak: Sienkiewicz, Prus czy Żeromski, daje do myślenia. Młodzież, zniechęcona do nudnych jej zdaniem lektur, nie ma zaufania do nauczycieli i nie kieruje się ich rekomendacjami. Jednocześnie komputer jest dla niej naturalnym i godnym zaufania narzędziem, bardzo szeroko wykorzystywanym w wielu dziedzinach życia, zatem jego rekomendacje są dla niej dużo bardziej wiarygodne i - choćby przez zwykłą ciekawość - warte sprawdzenia.

Katalog książek jest tworzony przez użytkowników BiblioNETki i oczywiście sporą jego część stanowi literatura popularna, nie zawsze najwyższych lotów, niemniej zawiera on również wiele wybitnych pozycji literatury polskiej i światowej. Czytelnik literatury popularnej korzystający z BiblioNETki ma więc dużą szansę stopniowo zasmakować w literaturze znacznie bardziej wartościowej. Jest to możliwe dzięki systemowi rekomendacji, recenzjom zamieszczanym w BiblioNETce i wymianie poglądów z innymi użytkownikami na forum.

BiblioNETka w szkole

Na podstawie danych zarejestrowanych użytkowników wiadomo, że uczniowie są sporą ich częścią (blisko 30% ogółu użytkowników). Pozwala to uznać, że już w chwili obecnej BiblioNETka wspomaga edukację i rozwój czytelnictwa. Można ten udział zwiększyć, zachęcając uczniów i nauczycieli do korzystania z omawianego serwisu.

Biblioteki szkolne mogą propagować czytelnictwo, informując uczniów o istnieniu BiblioNETki i korzyściach płynących z jej używania. Lekcje biblioteczne mogą instruuować, jak korzystać z BiblioNETki - to ostatnie w przypadku, gdy biblioteka dysponuje komputerem do użytku uczniowskiego.

Nauczyciele informatyki mogliby demonstrować korzystanie z serwisów internetowych na przykładzie BiblioNETki (najlepiej we współpracy z bibliotekarzami), w ten sposób niejako przy okazji zapoznając z nią uczniów. BiblioNETka jest dobrym narzędziem również dla polonistów.

BiblioNETka w bibliotece

BiblioNETka jest znakomitym źródłem informacji o książkach. Opinie i recenzje, choć często kontrowersyjne, są bliższe użytkownikom, ponieważ są pisane przez zwykłych czytelników, a nie profesjonalnych recenzentów (co nie zawsze musi oznaczać, że są gorsze albo mniej obiektywne - często jest wręcz na odwrót!). Dodatkowo mechanizm rekomendujący książki, stanowiący część BiblioNETki, jest dla wielu ludzi bardzo dobrym punktem wyjścia przy wyborze lektury. Byłoby korzystne dla czytelników, aby biblioteki promowały BiblioNETkę, a w przypadku, jeśli mają dostęp do Internetu, udostępniały ten serwis odwiedzającym.

BiblioNETka jest systemem otwartym - dzięki unikatowej architekturze bazy danych i przygotowanym narzędziom istnieje możliwość wymiany danych pomiędzy nią a innymi systemami, nie tylko działającymi w sieci. Przykładem może być udostępniona niedawno użytkownikom BiblioNETki informacja o dostępności poszczególnych tytułów w pierwszej polskiej elektronicznej prywatnej wypożyczalni książek saro.pl. W przypadku szerszego zainteresowania bibliotek istnieje możliwość dokonania podobnej integracji z systemami bibliotecznymi. Dzięki temu użytkownik BiblioNETki, nie ruszając się z domu, mógłby dowiedzieć się, czy interesujące go tytuły są dostępne w bibliotece, z której korzysta.

Perspektywy rozwoju BiblioNETki

W chwili obecnej (początek listopada 2004 r.) w bazie danych serwisu znajduje się ponad 30 000 tytułów, prawie 10 000 nazwisk autorów, blisko 300 000 ocen książek. W BiblioNETce zarejestrowało się ponad 6000 ludzi, a codziennie odwiedza ją około 3000 osób. Liczba recenzji i opisów książek wprowadzonych przez użytkowników serwisu powoli zbliża się do 7000. Przyrost jest ogromny - w początkach istnienia BiblioNETki baza danych zawierała zaledwie kilkaset książek około 200 autorów, kilkudziesięciu zarejestrowanych użytkowników (i niewiele więcej odwiedzających) i nie było w niej ani jednej recenzji. Od lipca 2004 r. liczba użytkowników zarejestrowanych w BiblioNETce podwoiła się, a recenzji i opinii o książkach jest trzykrotnie więcej.

Z powyższych danych można wysnuć optymistyczny wniosek, że BiblioNETka jest serwisem potrzebnym i cieszącym się rosnącą popularnością. Należy przy tym podkreślić, że działalność BiblioNETki opierała się dotychczas przede wszystkim na zapale, dobrej woli i osobistym zaangażowaniu zaledwie kilku osób. BiblioNETka dużo zawdzięcza także kooperacji z innymi serwisami internetowymi (np. Poltergeist, EBIB), a przede wszystkim niedawno nawiązanej współpracy z programem Interkl@sa. Popularność i szerokie wykorzystanie BiblioNETki mogłyby znacznie przyspieszyć jej rozwój, uatrakcyjnić sposób prezentacji, wzbogacić zawartość merytoryczną (np. o wywiady z pisarzami), a także dać możliwość stworzenia analogicznych serwisów dotyczących innych dziedzin (np. filmu).

http://www.biblionetka.pl - czyli jak zostać zapalonym czytelnikiem / Michał Stańkowski// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 9/2004 (60) listopad. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2004. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2004/60/stankowski.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187