Nr 6/2004 (57), Informacja w sieci. Artykuł
| | Nr 6/2004 (57), Informacja w sieci. Artykuł |
|
 | | | |
Agnieszka Strojek
| |||
| | ||
| WstępStworzenie demokratycznych instytucji i rozpoczęcie procesu przemian opartych na demokratycznych zasadach spowodowało konieczność aktywnego uczestnictwa społeczeństwa w tym procesie. Jednakże, aby móc wziąć w nim czynny udział, obywatele potrzebują wiedzy o procesach wpływających na rozwój społeczeństwa oraz łatwo dostępnej i zrozumiałej informacji o tym, co się wokół nich dzieje. Dla większości osób (szczególnie tych zamieszkałych w miejscowościach odległych od ośrodków naukowych) jedynym miejscem kontaktu ze źródłami wiedzy są biblioteki publiczne. Jens Thorhauge zauważa, że demokracja i społeczeństwo obywatelskie to zadania dla nowoczesnej biblioteki publicznej[1]. Również Ants Viirman pisze, że aby osiągnąć autentyczną demokrację, należy stworzyć członkom społeczeństwa warunki, by mogli formułować własne poglądy na kwestie natury polityczne[2]. Zdaniem Zbigniewa Żmigrodzkiego, wspomaganie przemian demokratycznych to budowanie świadomości społeczeństwa przez zapewnienie dostępu do zróżnicowanej literatury: Przed bibliotekarstwem publicznym w Polsce - w obecnej fazie przemian społecznych - stoją doniosłe zadania, którym może ono sprostać idąc w kierunku realizacji nowego kształtu powszechnej placówki bibliotecznej. Konieczne jest przygotowanie do zaspokajania różnicujących się potrzeb odbiorców świadczeń - nie tylko typowo bibliotecznych, ale i innych, pokrewnych, jakie wyłoniły ostatnie lata[3]. Środowisko bibliotekarskie podejmując służbę dla społeczności lokalnej i widząc konieczność zmian tradycyjnych form działania, rozpoczęło m.in. komputeryzację placówek bibliotecznych, tworzenie dostępu do sieci, a także budowanie stron internetowych. Ogromnym ułatwieniem dla użytkowników jest możliwość dostępu z poziomu strony WWW do katalogu on-line oraz coraz liczniejszych zasobów elektronicznych (baz danych, czasopism elektronicznych, zdigitalizowanych zbiorów). Strona domowa biblioteki jest również znakomitym instrumentem promocji i informacji o usługach bibliotecznych, zwłaszcza tych najnowszych, do których zaliczyć można wszelkiego rodzaju usługi on-line (np.: sprawdzanie konta czytelnika, zamawianie, rezerwacja lub prolongata pozycji, kwerendy on-line, kopiowanie plików zawierających zdigitalizowane dzieła itp.)[4]. Jednakże niewielu bibliotekom publicznym udało się skomputeryzować działalność (świadczą o tym dane GUS przytoczone w dalszej części artykułu). Dużo bibliotek nie posiada własnych serwisów internetowych, a informacje o swojej działalności zamieszcza na stronach WWW urzędów gminnych, miejskich albo nigdzie. Powodem niepowodzeń jest oczywiście brak środków finansowych. Dodatkowe obciążenia nakłada na biblioteki uchwalona 6 września 2001 r. Ustawa o powszechnym dostępie do informacji publicznej (zwana dalej: Ustawą)[5]. Biblioteki samorządowe zostały zobowiązane do budowy stron WWW Biuletynu Informacji Publicznej (dalej: BIP), który jest pewnym etapem realizacji inicjatywy eEurope[6], której ustalenia realizowane są także w Polsce[7]. Zgodnie z przepisami w BIP-ach powinny być zamieszczane aktualne, wiarygodne i wyczerpujące informacje o działaniach organów administracji publicznej i jednostek im podległych. Mając dostęp do tego typu informacji, społeczność lokalna może zapoznać się z polityką władz lokalnych (i nie tylko), zrozumieć działania i samodzielnie ocenić konsekwencje podejmowanych decyzji. Stwarzając dostęp do informacji samorządowej, tworzy się warunki rozwoju demokracji partycypacyjnej. W artykule chcę zaprezentować fragment szerszych badań związanych z poznawaniem konsekwencji społecznego funkcjonowania Ustawy o dostępie do informacji publicznej. Szczególną uwagę zwracam na wymagania normatywne, dotyczące Biuletynu Informacji Publicznej, który zgodnie z intencją ustawodawcy, ma być narzędziem umożliwiającym swobodną wymianę informacji pomiędzy obywatelami, organizacjami i administracją publiczną. W celu uzyskania odpowiedzi na pytanie o stan BIP-ów bibliotecznych w kwietniu 2004 r. przeprowadziłam monitoring stron WWW. Przebadałam serwisy internetowe bibliotek samorządowych, dzieląc badanie na dwa etapy. Etap pierwszy polegał na ustaleniu, czy istniejące strony podmiotowe są zgodne ze strukturą formalną, zaleconą w przepisach, natomiast drugi - na dokonaniu przeglądu zawartości informacyjnej istniejących BIP-ów bibliotek publicznych. Ustawa o dostępie do informacji publicznejNa mocy Ustawy z dn. 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej, biblioteki publiczne jako podmioty reprezentujące osoby prawne samorządu terytorialnego są zobowiązane do udostępniania informacji publicznej, m.in. w Biuletynie Informacji Publicznej. Zgodnie z Ustawą informacją publiczną jest każda informacja o sprawach publicznych. Z kolei sprawą publiczną jest, zadaniem Huberta Izdebskiego, każdy przejaw aktywności władzy publicznej (jej organów), osób pełniących funkcje publiczne i samorządów oraz już tylko niektóre z działań innych osób, jednostek organizacyjnych, a to tylko takie, które wiążą się z wykonywaniem zadań publicznych przy jednoczesnym dysponowaniu majątkiem publicznym[8]. Innymi słowy, od władzy publicznej można domagać się pełnego zakresu informacji związanych z jej działalnością (dotyczy to tylko informacji jawnej), natomiast od pozostałych jednostek, w tym także bibliotek, informacji jedynie w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem samorządu terytorialnego lub majątkiem Skarbu Państwa[9]. Zgodnie z Ustawą udostępnianie informacji publicznej powinno odbywać się m.in. za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej, który jest urzędowym publikatorem teleinformatycznym w formie ujednoliconego systemu stron internetowych. Jednostki zobowiązane do udostępniania informacji publicznej, w tym biblioteki samorządowe, powinny stworzyć własne strony BIP. W komunikacie zamieszczonym na stronie głównej BIP czytamy: jeżeli pozwalają na to warunki techniczne i finansowe, jednostki podległe samorządu terytorialnego powinny tworzyć odrębną stroną BIP[10]. Wydaje się, że powyższa informacja jest sprzeczna z cytowaną Ustawą, gdyż zgodnie z przepisami podmioty, o których mowa w art. 4 ust 1 i 2,[11] tworzą własne strony Biuletynu Informacji Publicznej, na których udostępniają informacje podlegające udostępnianiu w tej drodze[12]. Ustawodawca nie przewiduje zwalniania jakichkolwiek podmiotów z obowiązku tworzenia BIP, jedynie w celu ułatwienia wdrożenia przepisów związanych z Biuletynem, wprowadza zróżnicowane vacatio legis w zależności od informacji, jaka ma być udostępniana. W dalszej części omawianego komunikatu pojawia się kolejna budząca zastrzeżenia informacja - w przypadku kiedy podmiot nie posiada zbyt dużej ilości informacji do opublikowania w zakresie podmiotowej strony BIP, dopuszcza się rozwiązanie, kiedy nadrzędna jednostka agreguje informacje mniejszych podmiotów w zakresie samorządu terytorialnego na własnej podmiotowej stronie BIP przy jednoczesnym zachowaniu wszelkich zaleceń dla tych jednostek odnośnie zachowania dostępu autoryzowanego do publikowania treści oraz jej zabezpieczenia i przechowywania, a także pełnej statystyki podstron. Przyjęcie takiego rozwiązania jest zależne oczywiście od zgody jednostki nadrzędnej oraz formalnego porozumienia pomiędzy podmiotami[13]. Zastanawiające jest, jakie są kryteria oceny wielkości zasobów informacji? Zdecydowanie więcej informacji otrzymują i wytwarzają np. ministerstwa niż urzędy im podległe, a jednak podmioty te mają oddzielne BIP-y. Z kolei, biorąc pod uwagę kondycję finansową bibliotek publicznych (lub podobnych placówek) oraz stadium zaawansowania ich komputeryzacji, pomocne i potrzebne wydaje się rozwiązanie dopuszczane przez Ustawę, tj. tworzenie BIP-ów dla niektórych bibliotek przez instytucje nadrzędne. O rozmiarach operacji, jaką będzie utworzenie BIP-ów dla bibliotek samorządowych, świadczyć mogą dane statystyczne o ich liczebności. Zgodnie z najnowszymi danymi GUS[14] do dnia 31.12.2002 r. mamy w kraju:
Razem 2687 placówek, które albo powinny mieć własne BIP-y, albo przekazywać informacje do BIP-ów jednostek nadrzędnych (dołączając filie biblioteczne i biblioteki w strukturach innych instytucji - np. domów kultury - otrzymujemy liczbę 8783 placówek). Nie bez znaczenia w tym kontekście będzie świadomość stanu informatyzacji bibliotek samorządowych. Według Vademecum Bibliotekarza (stan we wrześniu 2003)[15] tylko 15% bibliotek publicznych rozpoczęło komputeryzacje, a 7,7% ma dostęp do Internetu, z czego 4% stwarza możliwość korzystania z niego użytkownikom. Jedynie 2,1% bibliotek prowadzi własne strony WWW, a ile posiada własny BIP? Próbą uzyskania częściowej choćby odpowiedzi na to pytanie są przedstawione poniżej wyniki monitoringu. W celu uzyskania odpowiedzi na to pytanie w kwietniu 2004 r. przeprowadziłam monitoring stron WWW, którego założenia i wyniki podane są dalej po ogólnej charakterystyce struktury Biuletynów Informacji Publicznej. Struktura Biuletynu Informacji PublicznejZgodnie z Ustawą o dostępie do informacji publicznej, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji został zobowiązany do wydania Rozporządzenia[16], określającego techniczną stronę realizacji przepisów dotyczących BIP, a w tym także ich standardową strukturę na stronach WWW.
Rys. 1. Struktura Biuletynu Informacji Publicznej Biuletyn Informacji Publicznej składa się ze:
Według Rozporządzenia portal strony głównej BIP - http://www.bip.gov.pl/ składa się m.in. z menu podmiotowego w postaci hierarchicznej listy podmiotów zobowiązanych Ustawą do udzielania informacji publicznej oraz elementów takich, jak: logo Biuletynu, imię i nazwisko, adres, numer telefonu, numer faksu i adres e-mail osób redagujących stronę główną Biuletynu, instrukcja korzystania, informacje o liczbie odwiedzin, rejestr zmian treści strony głównej Biuletynu, ze wskazaniem daty, od której zmiany te obowiązują, oraz wyszukiwarka[17].
Rys. 2. Strona główna Biuletynu Informacji Publicznej Zgodnie z Rozporządzeniem na stronie głównej Biuletynu powinno (!) znajdować się jeszcze menu tematyczne w postaci listy tematów dla użytkowników zainteresowanych odpowiedzią na konkretne pytanie, ale do tej pory nie zostało ono zamieszczone. Z kolei podmioty zobligowane do udostępniania informacji publicznych, powinny utworzyć własne strony BIP w postaci odrębnych stron WWW. W przypadku, gdy jednostki posiadają już serwis internetowy, zaleca się wydzielenie stron Biuletynu z istniejącego serwisu przy pomocy przycisku ekranowego. W celu realizacji warunków określonych w Rozporządzeniu podmiot może zlecić utworzenie/utrzymywanie stron podmiotowych firmom informatycznym dysponującym stosownym potencjałem. Zgodnie z zaleceniami strona podmiotowa BIP powinna posiadać także tzw. elementy wspólne: przycisk umożliwiający dostęp do portalu ogólnego BIP, przycisk ekranowy umożliwiający dostęp do ogólnego serwisu WWW podmiotu, logo Biuletynu, imię i nazwisko, numer telefonu, nr faksu, adres e-mail osób redagujących stronę podmiotową BIP, instrukcję korzystania z podmiotowej strony BIP, informację o liczbie odwiedzin strony, menu przedmiotowe, wyszukiwarkę, rejestr zmian treści informacji publicznej zawartych w podmiotowej stronie BIP ze wskazaniem daty, od której zmiany te obowiązują, informację o sposobie dostępu do informacji publicznej będącej w posiadaniu podmiotu tworzącego podmiotową stronę BIP, a nie udostępnionych w Biuletynie podmiotu[18]. Zanim przedstawione zostaną wyniki badania struktury formalnej stron podmiotowych bibliotek publicznych, należy omówić bardzo istotną, a rzadko poruszaną w literaturze przedmiotu, kwestię postaci danych w BIP-ach. Zgodnie z intencją Ustawodawcy Biuletyn Informacji Publicznej, postrzegany jako całość, powinien być systemem informatycznym - swoistym systemem wieloczłonowego czasopisma elektronicznego. Dobrze zaprojektowany i wykonany BIP realizuje następujące funkcje:
Podmiotowe BIP-y, tj. edycje prowadzone przez instytucje zobowiązane do tego przez Ustawę, powinny być zorganizowane w postaci baz danych w oparciu o odpowiednie mechanizmy, by zapewnić nie tylko "pomieszczenie" dużej liczby informacji (Administracja polska wydaje rocznie około 10-12 milionów decyzji (nie mówiąc o przepisach idących w dziesiątki tysięcy)[20], ale także możliwość organizacji hierarchicznych struktur katalogów i odnośników (menu przedmiotowe) oraz zróżnicowane tryby prezentacji dokumentów[21]. Poza tym powinien być przygotowany tak, aby użytkownicy, dysponujący zróżnicowaną infrastrukturą informatyczną, mogli z niego bez przeszkód korzystać oraz umożliwiać łatwą konwersję na język HTML dokumentów publikowanych. W dalszej eksploatacji systemu pojawi się kwestia kontroli wersji dokumentów pomiędzy aktami w urzędzie i w BIP. Trudno sobie wyobrazić sytuację, w której wszelkie dokumenty będą opracowywane dwukrotnie raz w normalnym trybie prac urzędu i ponownie na użytek BIP[22]. W związku z tym konieczne jest przed rozpoczęciem budowy stron podmiotowych BIP wykonanie wielu czynności przygotowawczych. Zdecydowanie największy problem dla większości placówek stanowi przekształcenie informacji na nośniku papierowym w elektroniczne bazy danych oraz stworzenie zinformatyzowanego obiegu dokumentów. Założenia badania podmiotowych stron BIP bibliotek publicznych[23]Na początku kwietnia 2004 r. autorka zdecydowała się na przeprowadzenie monitoringu stron WWW bibliotek samorządowych. Przebadane zostały strony WWW wszystkich bibliotek samorządowych wymienionych w serwisie EBIB-u[24]. Ze względu na istnienie odrębnych przepisów regulujących zawartość informacyjną BIP (Ustawa) i stronę techniczną (Rozporządzenie), badanie zostało podzielone na dwa etapy - badanie struktury formalnej oraz zawartości informacyjnej istniejących Biuletynów. Pierwszą czynnością monitoringu było ustalenie, czy na stronach WWW bibliotek znajduje się Biuletyn Informacji Publicznej. Następnie istniejące strony podmiotowe sprawdzono pod względem ich zgodności ze strukturą zaleconą w Rozporządzeniu. W danych o stanie BIP-ów uwzględnione zostały tylko takie elementy na podmiotowych stronach BIP, które dokładnie spełniają wymogi Rozporządzenia. Przykładowo: w Rozporządzeniu czytamy podmiot wydziela się [...] poprzez umieszczenie [...] przycisku ekranowego z logo Biuletynu. W badaniu nie zaakceptowano przycisków ekranowych bez logo BIP. W drugim etapie dokonano przeglądu zawartości informacyjnej Biuletynów. W tym celu posłużono się katalogiem informacji publicznych z art. 6 Ustawy, aby sprawdzić, czy biblioteki posługują się nim i traktują jako wzorzec, a jeśli tak, to które z informacji wyszczególnionych przez Ustawodawcę "wykorzystują". Zgodnie z postanowieniami Ustawy zamieszczanie w BIP-ach informacji powinno następować w trzech cyklach, a mianowicie:
W monitoringu uwzględniono informacje, które powinny być dostępne w BIP-ach od 1 stycznia 2004 r. Zwracano także uwagę na inne informacje zamieszczane z inicjatywy redakcji BIP-ów oraz etap rozwoju Biuletynów i ich aktualizowanie. Dokonano podziału między zasobami informacji na istniejącym już wcześniej serwisie WWW urzędu a treścią zamieszczoną w Biuletynie. Nie uwzględniono informacji publicznych udostępnianych na stronach serwisu ogólnego podmiotów. Badano tylko informacje znajdujące się w katalogach BIP. Wyniki monitoringu zaprezentowano w postaci tabel. Tabele 1 i 2 ilustrują wyniki pierwszego etapu badania dotyczącego struktury formalnej Biuletynów, natomiast tabele 3 i 4 przedstawiają wyniki analizy zawartości informacyjnej BIP bibliotek publicznych. Wyniki badania BIP-ów bibliotek publicznychPo zapoznaniu się z stronami internetowymi bibliotek widać, że niewielu placówkom udało się skorzystać z możliwości tworzenia stron BIP przez jednostki nadrzędne, natomiast własny BIP posiada zaledwie jedna biblioteka dzielnicy Warszawy, jedna biblioteka miejsko-gminna, osiem bibliotek miejskich i dziewięć wojewódzkich. Najliczniejszą grupę stanowią biblioteki, które nie mają BIP, ale informacje o placówce[26] znajdują się w BIP podmiotu nadrzędnego. Są też takie placówki, które ani nie posiadają BIP, ani nie zamieszczają informacji na stronach BIP jednostki samorządowej. W tym artykule zaprezentowane zostaną jedynie te biblioteki, które posiadają własne strony BIP, pozostałe placówki zostaną opisane w oddzielnej publikacji. a. Badanie struktury formalnejStrony podmiotowe BIP bibliotek przebadano najpierw pod względem zgodności ze strukturą określoną w Rozporządzeniu. Badanie rozpoczęto od sprawdzenia, czy BIP-y są w postaci odrębnych stron WWW. Stwierdzono, że Biuletyny Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu oraz Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Josepha Conrada-Korzeniowskiego w Gdańsku są jedynie ramkami na stronach istniejącego już serwisu internetowego. Taka forma BIP nie jest zgodna z Rozporządzeniem. W wynikach badania nie uwzględniono elementów zgodnych z przepisami, lecz znajdujących się poza strukturą BIP, dlatego wynik przedstawiony w tabeli 2 wskazuje, że Biuletyny tych bibliotek są najmniej zgodne z wymaganą strukturą. Miejska Biblioteka Publiczna w Gorlicach prowadzi własne strony Biuletynu, lecz nie posiada internetowego serwisu ogólnego, dlatego przy prezentacji wyników badań stron BIP tej placówki w wierszach dotyczących zaleceń dotyczących serwisu ogólnego nie zamieszczono oznaczeń. Technicznie najlepiej przygotowane są Biuletyny Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie oraz Przemyskiej Biblioteki Publicznej, gdyż spełniają wszystkie wymagane warunki. W BIP-ach pozostałych bibliotek najczęściej brakuje wyszukiwarki, informacji o dostępie do informacji nieudostępnionych w Biuletynie oraz linków umożliwiających powrót do ogólnego serwisu biblioteki. Wprawdzie w badanych BIP-ach znajdują się elementy wymagane przez przepisy, lecz zdarza się, że nie są wypełnione treścią, np. link do rejestru zmian informacji na stronach BIP w Biuletynie Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Stanisława Grochowiaka w Lesznie. Wyniki przeprowadzonego monitoringu przedstawione zostały w tabelach 1 i 2. W lewej kolumnie wypisano nazwy elementów, które zgodnie z Rozporządzeniem powinny znajdować się na stronach podmiotowych BIP. W główkach pozostałych kolumn wpisano w skrócie nazwy bibliotek posiadających własne strony Biuletynu, a w wierszach odpowiadających dwunastu elementom struktury oznaczono, czy dana placówka je posiada na stronach podmiotowych (+) czy nie (-). Pogrubionym drukiem zaznaczono nazwy bibliotek z najlepiej przygotowanymi Biuletynami. b. Badanie zawartości informacyjnejTrudno jest przeprowadzić podobną analizę pod względem zawartości informacyjnej Biuletynów bibliotek publicznych, gdyż nie istnieje przepis określający obowiązkowy zakres informacji podlegającej udostępnianiu przez te placówki. Wprawdzie art. 6 Ustawy zawiera przykładowy katalog informacji podlegającej udostępnianiu, lecz jest on przeznaczony w głównej mierze dla władz publicznych i ich organów. Ustawodawca zdecydował się na zamieszczenie takiego katalogu w celu wprowadzenia swojego rodzaju metodologii w posługiwaniu się pewnymi pojęciami w całym obszarze informacji publicznej. Po drugie w celu zapisania, tam gdzie jest to bezsporne, czym jest informacja publiczna w rozumieniu, które obejmuje zakres przedmiotowy, rzeczowy. Po trzecie, na potrzeby przepisów końcowych, przejściowych, wdrażania ustawy i publikatora teleinformatycznego, nazwanego Biuletynem Informacji Publicznej[27]. Jakie zatem informacje powinny udostępniać biblioteki publiczne? Ze wspomnianego katalogu wzorcowego biblioteki zapewne powinny zostać wykorzystane tematy, które można zastosować do opisu tego typu placówek, jakimi są biblioteki. Przede wszystkim są to informacje, które wiążą się z wykonywaniem przez placówkę zadań publicznych przy jednoczesnym dysponowaniu mieniem samorządu terytorialnego. Termin zadania publiczne rozumie się jako: zapewnienie dostarczenia określonych usług niezbędnych do funkcjonowania zbiorowości, w tym usług o charakterze społecznym (edukacja, kultura, ochrona zdrowia, pomoc społeczna itp.)[28]. Na podstawie wyników monitoringu można stwierdzić, że przy określaniu zawartości informacyjnej BIP-ów biblioteki posługiwały się wspomnianym katalogiem, wybierając odpowiadające im tematy. W tabelach 3 i 4 przedstawiono, które z informacji proponowanych przez Ustawodawcę zostały wykorzystane przez omawiane placówki. W lewej kolumnie wpisano tematy informacji z art. 6 Ustawy. W nagłówkach pozostałych kolumn wpisano w skrócie nazwy bibliotek, a w wierszach odpowiadających tematom oznaczono, czy dana placówka je zamieszcza (+). Zdecydowanie najwięcej informacji wymienionych w katalogu Ustawy zamieszczono w Biuletynie Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy Dzielnicy Wola oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. Najmniej danych posiada BIP Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej w Dobrym Mieście, a także Biuletyn Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rudzie Śląskiej. Jedynie Książnica Kopernikańska wykorzystuje z omawianego katalogu temat sposoby stanowienia aktów i pod hasłem tym zamieszcza się zarządzenia dyrektora. Biorąc pod uwagę informacje z katalogu Ustawy, należy stwierdzić, że biblioteki zamieściły wyłącznie dane wymagane przez Ustawodawcę do 1 lipca 2003 r., tylko Książnica Pomorska wprowadziła tzw. wirtualne biuro, czyli możliwość sprawdzenia stanu sprawy (art. 6 ust. 1 pkt. 3e). Nasuwa to wniosek, że badane BIP-y z reguły nie są aktualizowane. Z kolei tylko sześć bibliotek zamieszcza informacje o prowadzonych rejestrach, ewidencjach i archiwach oraz o sposobach ich udostępniania. Mianowicie Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy Dzielnicy Wola http://www.bpwola.waw.pl/BIP/newpage72.htm w kategorii tej wymienia: rejestr zamówień publicznych; rejestry czytelników wg placówek; ewidencję książek - księgi inwentarzowe i ubytków; ewidencję środków trwałych - rejestr komputerowy główny i poszczególnych placówek; rejestry prowadzone odręcznie na placówkach; archiwum osobowe; archiwum dokumentacji finansowo-księgowej. W Biuletynie http://www.biblioteka.jaworzno.iap.pl/bip/index.htm Miejskiej Biblioteki Publicznej w Jaworznie czytamy: Biblioteka Centralna prowadzi rejestr nabytków. Zbiory biblioteczne ewidencjonowane są w każdej filii i dziale udostępniania w księgach inwentarzowych. W każdej filii i dziale udostępniania znajdują się ogólnodostępne katalogi zbiorów. Informacje o zbiorach wprowadzonych do bazy komputerowej udostępnione są w Internecie na stronie http://www.biblioteka.jaworzno.iap.pl. Majątek trwały ewidencjonowany jest w księgach inwentarzowych oraz w spisach inwentarzowych w miejscu zlokalizowania. Z kolei na stronach BIP Książnicy Kopernikańskiej http://bip.ksiaznica.torun.pl/ wymieniono: rejestry czytelników, rejestr środków trwałych, rejestr wypożyczonych zbiorów, katalog druków zwartych od XIX w., katalog druków ciągłych od XIX w., katalog zbiorów specjalnych. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach informuje, że prowadzi: katalogi zbiorów, katalog czytelników - bazę danych osobowych czytelników zarejestrowaną przez generalnego inspektora ochrony danych osobowych, bibliografię regionalną, spisy zdawczo-odbiorcze dokumentów przekazywanych do archiwum, książkę wyjść służbowych i prywatnych pracowników, dzienniki korespondencyjne, księga kontroli zewnętrznych, rejestr skarg, rejestr delegacji pracowników, książkę środków trwałych, księgi inwentarzowe, książkę druków ścisłego zarachowania, rejestr zamówień publicznych i archiwum zakładowe WBP http://bip.wbp-kielce.one.pl/index.php?act1=9. Śródmiejska Biblioteka Publiczna w Krakowie wymienia katalogi zbiorów oraz rejestry czytelników http://www.sbp.neostrada.pl/bip/index.html. Ostatnia Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. dr. Witolda Bełzy w Bydgoszczy prowadzi rejestry czytelników, rejestr środków trwałych, rejestr wypożyczonych zbiorów, katalogi druków zwartych od XIX w., katalogi druków ciągłych od XIX w., katalogi zbiorów specjalnych http://www.bip.biblioteka.lo.pl/?cid=97. W tym miejscu należy zaznaczyć, że Ustawa określa minimalny, obowiązkowy zakres informacji publicznych, zamieszczanych w BIP, jednocześnie zezwala na publikowanie innych informacji o charakterze publicznym, pod warunkiem, że nie są to treści o charakterze komercyjnym. Poza informacjami wymienionymi w tabelach 3 i 4 na stronach podmiotowych BIP bibliotek znajdują się informacje m.in. o:
PodsumowanieZ przeprowadzonych badań wynika, że zaledwie kilkanaście bibliotek stworzyło własne strony podmiotowe BIP, lecz Biuletyny te budzą dużo zastrzeżeń. Biorąc pod uwagę strukturę formalną, większość z prezentowanych BIP-ów nie spełnia podstawowego warunku - nie są zbudowane w oparciu o mechanizmy bazodanowe. Wiele z tych Biuletynów nie posiada prostej wyszukiwarki. Przypuszczalnie były tworzone jedynie z zamiarem wywiązania się z ustawowych obowiązków, a nie zinformatyzowania obiegu dokumentów. Na wyróżnienie zasługuje Książnica Pomorska, gdyż jako jedyna na podmiotowych stronach BIP zamieszcza tzw. wirtualne biuro. Przez to miejsce użytkownik będzie miał możliwość sprawdzić stan realizacji swojej sprawy. Wprawdzie biuro jeszcze nie działa, ale ten link daje podstawy, aby sądzić, że został rozpoczęty proces przekształcania informacji z nośnika papierowego w elektroniczne bazy danych. Zastrzeżenia budzi też ich zawartość informacyjna. Wydaje się, że twórcy BIP-ów zapomnieli, że są to Biuletyny placówek, których zadaniem jest zaspakajanie potrzeb czytelniczych i organizacja dostępu do książek i czasopism (zadania publiczne), zakupionych z funduszy samorządu terytorialnego (dysponowanie majątkiem publicznym). Informacje o księgozbiorach, katalogach, ewidencjach, rejestrach powinny być najważniejsze i pojawiać się we wszystkich BIP-ach bibliotek publicznych. Po drugie prezentowane informacje powinny być podane w zrozumiałym języku, przejrzyście i wyczerpująco. Nie mogą zawierać niewyjaśnionych skrótów, przykładowo takich, jak np. WBP. Przy zamieszczanych informacjach powinno znajdować się także oznaczenie osoby odpowiedzialnej za treść przekazywanego komunikatu, rejestr zmian informacji wraz ze wskazaniem daty, od której te zmiany obowiązują, gdyż, jak się wydaje, stanowią najistotniejsze elementy z całej struktury BIP. Wskazują na wiarygodność i aktualność przekazywanych informacji. Jednak w niektórych BIP-ach oznaczenia odpowiedzialności nie są wcale stosowane (Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy Dzielnicy Wola). Konieczne jest także zwrócenie uwagi na aktualizacje. W wielu bibliotekach ostatnia aktualizacja miała miejsce w okresie lipiec-wrzesień 2003 r. lub jej się w ogóle nie prowadzi tak, jak np. w Biuletynie Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Stanisława Grochowiaka w Lesznie. Wszystkie zaprezentowane "zastrzeżenia" z pewnością wynikają z kilku zasadniczych przyczyn:
Merytorycznego wsparcia w zakresie tworzenia BIP-ów przez biblioteki publiczne należałoby oczekiwać przede wszystkim od Departamentu Współpracy z Samorządami i Upowszechniania Kultury Ministerstwa Kultury. Niestety, ani Ministerstwo, ani Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich nie podjęło działań mających na celu pomoc bibliotekarzom w tym zakresie. Z kolei pomoc finansową może zapewnić jedynie samorząd terytorialny. Zgodnie z postanowieniami Ustawy w celu udostępniania informacji publicznej, jednostki samorządu terytorialnego zobowiązane są m.in. do zainstalowania w miejscach publicznych urządzeń umożliwiających obywatelom zapoznanie się z tą informacją. Najprostszym - choć niekoniecznie najtańszym - sposobem jest zainstalowanie komputera włączonego do sieci Internet, np. w sali biblioteki publicznej, [...][29]. Być może łatwiej byłoby wyegzekwować środki pieniężne, jeśli biblioteki publiczne, upowszechniając własne informacje, pomagałyby samorządom w szerzeniu dostępu do informacji publicznej (informacji samorządowej). Czy to nastąpi? Przypisy[1] THORHAUGE, J. Biblioteki publiczne w procesie zmian. Bibliotekarz 2003, nr 5, s. 8-11. ISSN 0208-4333. [2] VIIRMAN, A. Biblioteki publiczne a demokracja. Bibliotekarz 1999, nr 12, s. 2-5. ISSN 0208-4333. [3] ŻMIGRODZKI, Z. Biblioteki publiczne jako czynnik rozwoju nowoczesnej demokracji. Bibliotekarz 1998, nr 1, s. 8-10. ISSN 0208-4333. [4] DUDZIAK-KOWALSKA, M. Internetowe strony WWW bibliotek jako element public relations. In Biuletyn EBIB [on-line]. 2004 nr 5 (56) [dostęp 25 maja 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/56/kowalska.php. ISSN 1507-7187. [5] Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej [tekst jednolity]. Dziennik Ustaw, 2001, nr 112, poz. 1198. [6] eEurope: An Information Society for All [on-line]. [dostęp 11 maja 2004] Dostępny w World Wide Web: http://www.informatyzacja.gov.pl/scripts/detail.asp?id=65. [7] Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce : dokument programowy przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 28 listopada 2000 r. In Komitet Badań Naukowych [on-line]. [dostęp 16 maja 2003]. Dostępny w World Wide Web: http://kbn.icm.edu.pl/cele/cele.html. [8] IZDEBSKI, H. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej. Komentarz. In Izdebski Hubert (red.). Dostęp do informacji publicznej. Wdrażanie Ustawy [on-line]. Warszawa: Urząd Służby Cywilnej, 2001 [dostęp 15 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.usc.gov.pl/gallery/12/120.docIzdebski. [9] Najczęściej zadawane pytania. In Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. [dostęp 26 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bip.gov.pl/document.asp?id=1. [10] Art. 4 ust 1. Ustawy zobowiązuje do udostępniania informacji publicznej osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego, czyli m.in. samorządowe jednostki kultury. [11] Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej [tekst jednolity]. Dziennik Ustaw, 2001, nr 112, poz. 1198. [12] Najczęściej zadawane pytania. In Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. [dostęp 26 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bip.gov.pl/document.asp?id=1. [13] Najczęściej zadawane pytania. In Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. [dostęp 26 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bip.gov.pl/document.asp?id=1. [14] Kultura w 2002 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2003. ISSN 1506-4360. [15] BILIŃSKI, L. (red.). Vademecum bibliotekarza: praktyczne i aktualne informacje dla bibliotekarzy. Warszawa: Verlag Dashöfer, 2003. ISBN 83-8828-556-4. [16] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 maja 2002, Dziennik Ustaw, nr 67, poz. 619. [17] Tamże. [18] Tamże. [19] Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej. Warunki sukcesu przy wdrażaniu systemów informatycznych dedykowanych dla Biuletynu Informacji Publicznych. In Biuletyn Informacji Publicznej w administracji państwowej i urzędach centralnych. Materiały. [20] ŁĘTOWSKI, J. Prawo administracyjne. Warszawa: Wydawnictwo Ecostar, 1995, s. 13. [21] Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej. Warunki sukcesu przy wdrażaniu systemów informatycznych dedykowanych dla Biuletynu Informacji Publicznych. In Biuletyn Informacji Publicznej w administracji państwowej i urzędach centralnych. Materiały konferencyjne 4 czerwca 2003. [Warszawa]: [Centrum Promocji Informatyki], [2003], s. 27. [22] Tamże. [23] STROJEK, A. Czy administracja publiczna gotowa jest na udostępnianie informacji publicznej drogą elektroniczną? praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej 2003, nr 4, s. 19-25. [24] Baza polskich bibliotek. In EBIB Elektroniczna Biblioteka [on-line]. [dostęp 2 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/. [25] Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej [tekst jednolity]. Dziennik Ustaw, 2001, nr 112, poz. 1198. [26] Najczęściej są to jedynie dane adresowe. [27] ALEKSANDROWICZ, T.R. Komentarz do ustawy o dostępie do informacji publicznej. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2002, s. 136. [28] IZDEBSKI, H. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej. Komentarz. In Izdebski Hubert (red.). Dostęp do informacji publicznej. Wdrażanie Ustawy [on-line]. Warszawa: Urząd Służby Cywilnej, 2001 [dostęp 15 kwietnia 2004]. Dostępny w World Wide Web: http://www.usc.gov.pl/gallery/12/120.docIzdebski. [29] ALEKSANDROWICZ, T.R. Komentarz do ustawy o dostępie do informacji publicznej. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, 2002, s. 155.  | |
| | | |
| |||
| | ||
