Nr 9/2002 (38), Użytkownicy systemów sieciowych. Artykuł
| |
Nr 9/2002 (38), Użytkownicy systemów sieciowych. Artykuł |
|
|
|
 |
|
|
|
Ewa Piotrowska,
|
|||
|
|
||
|
Nowoczesne systemy biblioteczne zmierzają obecnie do pełnej integracji z sieciami rozległymi. Wychodzą one poza zarządzanie kolekcją pojedynczej biblioteki na rzecz obsługi rozproszonych zasobów informacji (multikatalogi, sieci CD-ROM oraz zasoby informacyjne Internetu). Chociaż własne zbiory pozostają podstawą pracy bibliotek, to tradycyjne zadania biblioteki: gromadzenie, opracowanie i udostępnianie dokumentów drukowanych zostały wzbogacone o media elektroniczne. Biblioteki przekształciły się w tzw. biblioteki "hybrydowe"[1], udostępniające zarówno drukowane, jak i elektroniczne publikacje oraz źródła informacji. Bardzo bogatym źródłem informacji naukowej jest Internet, tym cenniejszym, że często darmowym, dlatego pierwszorzędne znaczenie ma tworzenie portali bibliotecznych i "bibliotek cyfrowych", rozumianych tutaj jako systemy dostarczające użytkownikom spójnego dostępu do wielkich, zorganizowanych zasobów informacji[2]. Użytkownicy biblioteki coraz częściej korzystają z zasobów Internetu, a ich oczekiwania aby biblioteka dostarczała zamówione dokumenty drogą elektroniczną bezpośrednio do miejsca pracy nie są już nowością w zachodnich bibliotekach naukowych. W 1999 roku eksperci LITA (Library Information Technology Association) w Stanach Zjednoczonych w nowy sposób sformułowali główne zadania bibliotek uczelnianych. Biblioteki powinny skoncentrować się na usługach sieciowych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb użytkowników, a narzędziem zapewniającym interaktywny dostęp do zintegrowanych zasobów i baz danych powinny być dynamiczne portale biblioteczne. Przy ich tworzeniu należy zapewnić dobrze zaprojektowane, zintegrowane z zasobami katalogi OPAC, precyzyjne metadane, rzeczowo opracowane zasoby tekstowe oraz interaktywne usługi informacyjne[3]. Czym jest portal internetowy? "Netopedia - Encyklopedia Internetu Online" podaje następujące wyjaśnienie: "Wrota, brama wejściowa do Sieci, rozbudowany serwis internetowy spełniający - na wzór starożytnych portali zdobiących wejścia do świątyń - funkcje >>przedsionka<< Internetu. W zamyśle twórców, portal jest miejscem, skąd użytkownicy powinni rozpoczynać surfowanie (...)"[4]. W sieci istnieją także vortale czyli "portale wyspecjalizowane w jednej tematyce - np. finansach, technologiach informatycznych, medycynie , prawie itp."[5].
Autorki artykułu prześledzą na konkretnych przykładach, jak na początku XXI wieku dwie biblioteki uczelni pedagogicznych, niemiecka i polska, radzą sobie z wciąż wzrastającymi oczekiwaniami czytelników, tworząc własne witryny na stronach WWW.
Omówione zostaną ogólnoniemieckie i regionalne projekty lub jak w przypadku biblioteki polskiej - wewnątrzbiblioteczne, mające na celu ułatwienie użytkownikom Internetu dostępu do różnych rodzajów informacji.
W przypadku oceny witryn internetowych nie można ograniczyć się do omawiania jednorazowego aktu twórczego, ale raczej należy skupić się na ocenie widocznych elementów procesu zarządzania nimi, ponieważ są one dynamiczną i ciągle zmieniającą się strukturą[6].
Bibliothek der Pädagogischen Hochschule we Freiburgu (http://www.phb.ph-freiburg.de/) jest od 1994 roku partnerem Biblioteki Głównej Akademii Pedagogicznej w Krakowie. Pod względem zadań, zasobów bibliotecznych, liczby czytelników oraz stopnia zautomatyzowania procesów bibliotecznych można ją porównać z Biblioteką Główną AP w Krakowie. Istotną różnicą są tylko finanse, jakie Bibliothek PH otrzymuje na zakup książek i mediów elektronicznych (np. w 2001 r. - 542.050 DM plus kwoty płacone przez ministerstwo za udział biblioteki w Konsorcjum Baden-Württemberg, dzięki któremu użytkownicy mają dostęp do elektronicznych czasopism). Podobnie jak inne biblioteki naukowe okręgu Baden-Württemberg, biblioteka posiada dostępny 24 godziny na dobę serwer, na którym umieściła swoją witrynę internetową. Na stronie głównej znajdują się informacje o ostatnim uaktualnieniu oraz połączenie e-mailowe. Informacje teleadresowe zamieszczono dopiero w dziale Kontakt. Struktura stron jest hierarchiczna, a całość informacji podzielono najwyżej na trzy poziomy. Oznacza to, że użytkownik odwiedzający witrynę Bibliothek PH korzystając z kolejnych menu osiąga każdą interesującą stronę najwyżej za trzema kolejnymi kliknięciami[8]. Główne działy to: Aktualności, Godziny otwarcia, Online-Katalog, System wypożyczania, Kontakt, O nas, Serwis, Katalogi, Bazy danych i elektroniczne publikacje, Dostarczanie dokumentów, Linki WWW.
Aktualności
Godziny otwarcia
Online-Katalog
System Wypożyczania W dziale O nas znajdują się informacje o bibliotece, a w Serwisie użytkownicy mogą zapoznać się z oprogramowaniem potrzebnym do korzystania z czasopism elektronicznych, które są dostępne na stronie Bibliothek PH.
Katalogi
Bazy danych i elektroniczne publikacje Obecnie czytelnicy Bibliothek der Pädagogischen Hochschule mają do dyspozycji 65 elektronicznych publikacji (leksykony, encyklopedie, bibliograficzne i tekstowe bazy danych).Po kliknięciu na poddział Bazy danych i kompendia otrzymuje się listę alfabetyczną i rzeczową publikacji. Dopiero po wybraniu konkretnej pozycji należy wpisać kod dostępu. Dostęp jest zorganizowany poprzez ReDI (Regionale Datenbank-Information). Jest to projekt finansowany ze środków landu Baden-Württemberg, umożliwiający uczestnikom systemu (uczelnie i biblioteki landu) dostęp do wielu baz danych w jednakowym środowisku poprzez Internet. |
|
|
Czasopisma elektroniczne - Elektronische Zeitschriftenbibliothek EZB
Dostarczanie dokumentów
Linki WWW Użytkownicy Bibliothek PH mogą korzystać z Internetu na pięciu terminalach mieszczących się w głównej sali. Chętnych do korzystania z poczty elektronicznej oraz przeglądania stron WWW jest tak wielu, że obecnie na jednym stanowisku komputerowym można pracować tylko przez godzinę. Przy tak dużej ofercie w zakresie informacji elektronicznej konieczne jest ciągłe doskonalenie kompetencji informacyjnych zarówno u studiujących, jak i wykładowców. Bibliothek PH prowadzi szkolenia w grupach około 5 osobowych na zasadzie dobrowolnego uczestnictwa. Informacje o szkoleniach można znaleźć na stronach internetowych biblioteki. Inną formę zajęć dla studentów stanowią seminaria przeprowadzane w pomieszczeniach uczelni na życzenie wykładowców. Biblioteka Główna Akademii Pedagogicznej w Krakowie (http://www.ap.krakow.pl/biblio) postawiła sobie za cel stworzenie na swoim portalu biblioteki wirtualnej[11], przeznaczonej dla naukowców i studentów Akademii Pedagogicznej oraz nauczycieli indywidualnie doskonalących własną wiedzę. Biblioteka taka jest elektronicznym centrum informacji, udostępniającym własne materiały online oraz tematycznie uporządkowane adresy do interesujących miejsc w sieci. Strony WWW biblioteki są umieszczone na dużym serwerze uczelnianym, który jest dostępny całą dobę. Na stronie głównej umieszczono wszelkie dane adresowe (adres instytucji, numery telefonów, faks, e-mail), datę ostatniej aktualizacji i licznik odwiedzin. Każdy użytkownik może przesłać pocztą elektroniczną swoje komentarze lub zapytania. Witryna ma strukturę hierarchiczną, a każdą interesującą stronę odwiedzający osiąga najwyżej za trzema kliknięciami. Główne działy w menu to: O Bibliotece, Aktualności, Godziny otwarcia, Regulamin, OIN poleca, Wideoteka, Bazy danych, O katalogu on-line, Katalog on-line, Książka adresowa, Nasza Uczelnia, Biblioteki w Polsce, Ciekawe linki. Działy O Bibliotece, Aktualności, Godziny otwarcia, Katalog on-line i Bazy danych występują także na portalu Bibliothek der Pädagogischen Hochschule we Freiburgu.
O Bibliotece
Aktualności W kolejnych dwu działach: Godziny otwarcia i Regulamin użytkownik może się zapoznać z regulaminem korzystania z biblioteki oraz godzinami urzędowania.
OIN poleca W dziale Edukacja skoncentrowano się na zebraniu informacji w języku polskim, tylko na początku umieszczając adresy najlepszych niemieckich i amerykańskich vortali edukacyjnych. Tę część podzielono według zagadnień na poddziały: Portale i serwisy edukacyjne, Edukacyjne bazy danych, Dydaktyka, Edukacja na odległość, Egzaminy- matura- ocenianie, Montessori, Nauczyciele, Pedagogika specjalna, Reforma oświaty, Systemy oświatowe. Dział zatytułowany Psychologia zawiera na początku w układzie alfabetycznym światowe portale i serwisy informacyjne, a w dalszej części polskie witryny internetowe oraz dokumenty elektroniczne ułożone według zagadnień. Na końcu umieszczono adresy polskich czasopism psychologicznych i psychiatrycznych.
Wideoteka
Bazy danych
O katalogu on-line
Książka adresowa
Biblioteki w Polsce
Ciekawe linki W Bibliotece Głównej AP, podobnie jak w Bibliothek PH, dostęp do Internetu został skrócony do jednej godziny. W naszej bibliotece dla użytkowników sieci przeznaczono tylko trzy komputery znajdujące się w Oddziale Informacji Naukowej. Przy tak małej liczbie sprzętu i dużej liczbie chętnych ograniczono usługi, z których można korzystać. Czytelnicy biblioteki mogą przeszukiwać strony WWW tylko w celu wyszukiwania informacji przydatnych im do pracy naukowej. Władze Akademii Pedagogicznej w Krakowie od dawna zdawały sobie sprawę z potrzeby zaznajamiania studentów z usługami, jakie oferuje im duża biblioteka naukowa i dlatego obligatoryjnie dla studentów pierwszych lat odbywają się zajęcia z przedmiotu nazwanego "technika korzystania z biblioteki". W ramach tych zajęć od 1997 roku wprowadzono wykłady i ćwiczenia z zakresu posługiwania się elektronicznym katalogiem[12]. Biblioteka Główna AP, tak jak biblioteka we Freiburgu, prowadzi szkolenia dla grup około 5 osobowych dla wszystkich studentów i pracowników naukowych zainteresowanych obsługą baz danych i katalogu online. Informacje o tej formie szkoleń znajdują się na stronie WWW biblioteki w dziale Aktualności. Kolejną formę zajęć stanowią seminaria dla studentów przygotowujących prace magisterskie, przeprowadzane w specjalnym pomieszczeniu Biblioteki Głównej - Mediatece. Mediateka gromadzi i udostępnia informacje na innych niż tradycyjne nośniki informacji (krajowe i zagraniczne bazy danych w sieci lokalnej i na CD-ROM, kasety wideo, bazy danych i czasopisma elektroniczne w sieciach rozległych, katalogi online i inne). WnioskiWitryny obu bibliotek pedagogicznych cechuje wiele podobieństw w organizacji dostępu do informacji. Biorąc pod uwagę kryteria oceny serwisów bibliotecznych, spełniają one większość warunków zapewniających użytkownikowi otrzymanie poszukiwanej informacji. Serwery obu bibliotek są dostępne przez całą dobę, a na stronie głównej czytelnik łatwo znajdzie dane dotyczące ostatniej aktualizacji. Biblioteki zamieszczają informacje o funkcjonowaniu placówki oraz aktualności i bieżące informacje. Zapewniają też dostęp do katalogów online oraz elektronicznych czasopism i baz danych. Biblioteka we Freiburgu daje dodatkowo swoim użytkownikom możliwość dostarczania dokumentów w formie elektronicznej bezpośrednio do komputera zamawiającego. W porównaniu z biblioteką niemiecką Biblioteka Główna AP stworzyła obszerniejszą listę odnośników do stron WWW i dokumentów oraz zaopatrzyła je w krótkie adnotacje, dające internaucie możliwość zorientowania się w ich zawartości treściowej. Oprócz linków w serwisie umieszczono własne zestawienia bibliograficzne i teksty artykułów naukowych pracowników AP. Obydwie biblioteki pedagogiczne zapewniają czytelnikom dostęp do Internetu na specjalnie do tego celu wydzielonych stanowiskach, ale niestety z powodu braku odpowiedniej ilości sprzętu biblioteka krakowska - w przeciwieństwie do niemieckiej - ogranicza korzystanie tylko do celów naukowych. Biblioteki prowadzą różnorodne formy szkoleń dla użytkowników, w tym obowiązkowe zajęcia dla studentów pierwszych lat w bibliotece AP, czego nie wprowadzono w bibliotece we Freiburgu. Witryny bibliotek Akademii Pedagogicznej w Krakowie i Pädagogische Hochschule we Freiburgu starają się koncentrować na potrzebach użytkowników Internetu, korzystając z ich sugestii dzięki kontaktom poprzez pocztę elektroniczną, bazują na elektronicznych źródłach dostępnych w bibliotece (np. bazy danych), są pomocą także dla bibliotekarzy przy wyszukiwaniu informacji w pracy z czytelnikami (linki). Dzięki tworzeniu rozbudowanych witryn obydwie biblioteki zmierzają z dużym powodzeniem do coraz większego wykorzystania Internetu w swojej pracy oraz przekształcania się w biblioteki "hybrydowe". |
|
|
Przypisy1. Por. P. Glanzner: Biblioteka Wyższej Szkoły Pedagogicznej we Freiburgu - partner Biblioteki Głównej AP w Krakowie. Konspekt 2002 nr 10 s. 75. 2. M. Nahotko: OPAC biblioteczny i portal internetowy - podobieństwa i różnice. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej 2001 nr 3 s. 6. 3. A. Lakos, Ch. Gray: Personalized library portals as an organizational culture change agent. Information Technology and Libraries 2000 nr 4 s. 169-174. 4. Netopedia [dostęp 15 września 2002]. Dostępny z World Wide Web: [http://netopedia.techtech.pl/netopedia/portal.php]. 5. Tamże. 6. M. T. Ciolek: The six quests for the electronic grail. Current approaches to information quality in WWW resources. Review Informatique et Statistique dans les Sciences Humaines (RISSH) 1996 nr 10 s. 45-71 [dostęp 15 września 2002]. Dostępny z World Wide Web: [http://www.ciolek.com/PAPERS/QUEST/QuestMain.html]. 7. Przy wyborze kryteriów oceny portali bibliotecznych wzorowano się na artykule R. Sapy: Ocena jakości serwisów WWW [W:] Społeczeństwo informacyjne: jakość edukacji i pracy bibliotekarzy. Kraków 2001, s. 65-73. 8. Struktury witryn WWW opisano na stronach "WEBDESIGN w praktyce" autorstwa J. Stychuta zob. J. Stychut : Struktura witryny www [dostęp 15 września 2002]. Dostępny z World Wide Web: [http://webdesign.art.pl/typografia/struktura.html]. 9. Dokładny opis projektu można znaleźć w publikacji Ch-R. Huthloff: Elektroniczne dysertacje w niemieckich bibliotekach [W:] Elektroniczne publikacje w bibliotekach i ośrodkach informacji: teoria i praktyka. VII Międzynarodowa Konferencja Naukowa. Kraków 2001 s. 39-43 (materiały konferencyjne). 10. P. Glanzner: Biblioteka Wyższej Szkoły Pedagogicznej we Freiburgu - partner Biblioteki Głównej AP w Krakowie. Konspekt 2002 nr 10 s. 76. 11. Biblioteki wirtualne nazywane są też "bibliotekami bez ścian" lub cyfrowymi. S. Skórka: "Biblioteka bez ścian" czyli internetowa prezentacja biblioteki szkolnej [W:] "Nauczanie ku przyszłości" w szkolnym centrum informacji. Kraków 2002 s. 128. 12. Bliższe informacje o przygotowaniu naszych studentów do korzystania z elektronicznych źródeł informacji oraz szkoleniach można znaleźć w artykule A. Strzebońskiej: Przygotowanie użytkowników a możliwości korzystania z elektronicznych źródeł informacji w Bibliotece Głównej Akademii Pedagogicznej w Krakowie [W:] Użytkownicy informacji elektronicznej. Kraków 2000, s. 102-106. 
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
||
