Ludwik Grzebień, SI
Andrzej Paweł Bieś, SI
Biblioteka Naukowa Księży Jezuitów w Krakowie

Kolekcja Biblioteki Naukowej Księży Jezuitów

Założyciel zakonu jezuitów, św. Ignacy Loyola (1491-1556), znał z własnego doświadczenia wartość i siłę oddziaływana książki. W jego osobistym doświadczeniu religijnym ważną rolę odegrały Vita Christi Ludolfa z Saksonii oraz Flos Sanctorum Jakuba de Voragine, czytane podczas rekonwalescencji. Powołując w XVI wieku do życia Towarzystwo Jezusowe, jako narządzie wewnętrznej odnowy i reformy Kościoła, włączył do tej misji również słowo drukowane. Już pierwsi członkowie zakonu opracowywali katechizmy i modlitewniki, dokonywali tłumaczeń Biblii, pisali traktaty o obronie wiary (apologie), zbiory kazań i żywotów świętych. W Polsce do najbardziej znanych autorów należą, m.in. ks. Piotr Skarga i ks. Jakub Wujek. Obok prac naukowych i książek ascetycznych jezuici pisali i wydawali także podręczniki przeznaczone do prowadzonych przez siebie szkół.

Magazyn książek

Księgozbiory stanowiły podstawowe wyposażenie jezuickich kolegiów. W każdym domu zakonnym istniała biblioteka domowa oraz księgozbiory specjalistyczne i podręczne, głównie o charakterze humanistycznym. W Polsce przedrozbiorowej największe biblioteki posiadały kolegia prowadzące studia teologiczne lub filozoficzne, np. w: Braniewie, Wilnie, Poznaniu, Kaliszu, Krakowie i Lwowie. Liczyły one przeważnie od 10000 do 20000 tomów. Biblioteki domowe w rezydencjach obejmowały zwykle do 5000 wol. Dziś wiele bibliotek publicznych posiada egzemplarze książek z dawnych bibliotek jezuickich.

Starodruk z kolekcji

W styczniu 1872 roku ks. Stanisław Stojałowski (1845-1911), wydając pismo "Apostolstwo Serca Jezusowego" (późniejszy "Posłaniec Serca Jezusowego"), położył podwaliny pod pierwsze w Galicji wydawnictwo katolickie - Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy. Z czasem, obok popularnych broszur i ascetyczno-dewocyjnego miesięcznika, zaczęto wydawać kolejne periodyki o tematyce misyjnej ("Misje Katolickie") oraz społeczno-kulturalnej ("Przegląd Powszechny"). Na potrzeby redakcji powstała już w 1872 roku odrębna Biblioteka Pisarzy. Powiększano ją poprzez zakupy, dary oraz egzemplarze książek nadsyłanych do recenzji. Biblioteka zawierała podstawowe encyklopedie, słowniki, wydawnictwa źródłowe oraz publikacje z zakresu teologii, filozofii i historii Kościoła. Biblioteka ta doznała znacznego uszczerbku podczas II wojny światowej. Obecnie, pod wieloletnim kierownictwem ks. prof. dr hab. Ludwika Grzebienia SJ, liczy ok. 220 000 wol. książek (ok. 160 000 tytułów) oraz blisko 2 000 tytułów czasopism.

Osobną bibliotekę tworzyli jezuici na użytek zakonnych studiów filozoficznych i teologicznych. Gdy w 1926 roku studia filozoficzne przeniesiono z Nowego Sącza do Krakowa, w kolegium obok Biblioteki Pisarzy wyrosła specjalistyczna Biblioteka Filozoficzna. Krakowski jezuicki ośrodek filozoficzny uzyskał kościelne prawa akademickie od Kongregacji do spraw Seminariów i Uniwersytetów w 1932 roku, otrzymując status wydziału. Na podstawie ustawy Sejmu z 1989 roku Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego uzyskał prawa państwowe, co umożliwiło studia osobom świeckim i rozwój uczelni. Biblioteka Filozoficzna, kierowana od lat 50. przez zasłużonego ks. Czesława Michalunio SJ, gromadzi przede wszystkim literaturę filozoficzną i liczy obecnie 150 000 woluminów (ok. 70 000 tytułów). Posiada również wyjątkowo bogaty zbiór czasopism obcojęzycznych z zakresu filozofii. Czasopisma bieżące to 217 tytułów, w tym 97 zagranicznych.

Dawna Czytelnia Biblioteki Pisarzy

Wyodrębniony zbiór w Bibliotece Pisarzy tworzy tzw. Biblioteka Prowincji. W 1929 roku ks. Stanisław Bednarski (1896-1942) zorganizował w Krakowie centralną Bibliotekę Prowincji Małopolskiej Towarzystwa Jezusowego, w której zgromadził - na zasadzie depozytów - stare druki ze wszystkich domów prowincji, oprócz Chyrowa. Zbiór liczy prawie 20 000 druków (30 000 tomów) cennych dzieł polskich i obcych, w tym wiele druków unikalnych. Znajdują się tu, m.in.: część księgozbioru Józefa Kalasantego Szaniawskiego (1764-1843), książki z dawnych bibliotek jezuickich z Austrii, wiele rzadkich druków z Połocka, a także tezy z zakresu prawa z dawnych uniwersytetów niemieckich, w końcu liczne jesuitica, w tym podręczniki szkolne. W 1980 roku utworzono w Bibliotece Pisarzy dział rękopisów i zbiorów graficznych.

Bezcenną kolekcję Biblioteki Pisarzy stanowią fotokopie i mikrofilmy z dokumentacją archiwalną i biblioteczną dotyczącą dziejów jezuitów w Polsce. Pochodzą one przede wszystkim z Archiwum Rzymskiego Towarzystwa Jezusowego (Archivum Romanum Societatis Iesu - ARSI). W kolekcji tej zabezpieczono również w postaci mikrofilmów niektóre rękopisy z Archiwum Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie (ATJKr) oraz rękopisy z polskich archiwów i bibliotek niejezuickich. Uzupełnieniem kolekcji są mikrofilmy akt dotyczących jezuitów polskich, a przechowywanych w bibliotekach Austrii, Szwecji i Litwy.

Projekt kompleksu wydawniczo-dydaktycznego z nową czytelnią

W latach 1983-1988 wzniesiono, dzięki pomocy jezuitów niemieckich, nowy Dom Pisarzy i gmach Biblioteki jako odrębne skrzydło kolegium krakowskiego. Poświęcenia budynku dokonał 11 maja 1988 roku generał zakonu P. H. Kolvenbach. Magazyny biblioteczne zaplanowano na ok. 600 000 wol. Zbiory Biblioteki Pisarzy przeniesione do nowego gmachu, zostały w 1990 roku skomputeryzowane i udostępnione publicznie. Pięć lat później do Domu Pisarzy przeniesiono również Bibliotekę Filozoficzną. Obie biblioteki liczą razem ok. 370 000 wol. książek oraz 525 tytułów czasopism bieżących i tworzą Bibliotekę Naukową Księży Jezuitów. Jest ona zapleczem naukowym dla prowadzonej przez jezuitów Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej "IGNATIANUM" (http://www.jezuici.krakow.pl/ignatianum/). Zakres gromadzenia zbiorów obejmuje obok filozofii, pedagogiki i psychologii, również literaturę religijną i teologiczną, historię - zwłaszcza Kościoła i wychowania - oraz nauki społeczne.

Ze względu na charakter księgozbioru, w którym większość tytułów gromadzona była wyłącznie w jednym egzemplarzu, Biblioteka udostępnia zbiory jedynie na miejscu. Z tymczasowej publicznej czytelni korzysta codziennie ponad 40 osób. Katalogi, sukcesywnie uzupełniane o nowe nabytki, są udostępnione on-line pod adresem http://www.jezuici.krakow.pl/bibl/i.htm i liczą w sumie ponad 230000 rekordów. Bazy danych dostępne w Internecie są obsługiwane przez aplikację opracowaną w naszej Bibliotece. Z dokładniejszą charakterystyką można zapoznać się na stronie http://www.jezuici.krakow.pl/bibl/info.htm. Obecnie jedną z głównych potrzeb Biblioteki Naukowej jest urządzenie dużej czytelni, dostosowanej do potrzeb studentów i ludzi nauki.

Nota biograficzna:

1. Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995. Oprac. L. Grzebień, Kraków 1996; S. Bednarski S.: Biblioteka Prow. Małopolskiej. "Nasze Wiadomości" 9 (1928-1931) 75-79.

2. Bednarski S.: Biblioteka J. K. Szaniawskiego. Kraków 1929.

3. Bednarski S.: Polonica w archiwach jezuickich. "Nauka Polska" 1935 nr 20, s. 141-167.

4. Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995. Oprac. L. Grzebień. Kraków 1996.

5. Grzebień L.: Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku. "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne" 1975 nr 30, s. 223-278; 1975 nr 31, s. 225-281.

6. Kosmanowa B.: Książka i jej czytelnicy w dawnej Polsce. Warszawa 1981.

7. Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy 1872-1972. Kraków 1972.

Kolekcja Biblioteki Naukowej Księży Jezuitów / Ludwik Grzebień, Andrzej Paweł Bieś // W: EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 6/2002 (35) czerwiec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2002. - Tryb dostępu: http://www.ebib.pl/2002/35/grzebien.php. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187