Nr 6/2002 (35), Biblioteki kościelne i teologiczne. Artykuł
| |
Nr 6/2002 (35), Biblioteki kościelne i teologiczne. Artykuł |
|
 |
|
|
|
Bożena Boryczka
|
|||
|
|
||
|
Nowoczesna technologia komputerowa i polityka, państwa zmierzająca ku społeczeństwu informacyjnemu, wymusza na bibliotekach i bibliotekarzach szkolnych nowe działania. Nie mówi się już o bibliotece w tradycyjnym rozumieniu znaczenia tego słowa, ale o bibliotece jako szkolnym multimedialnym centrum informacji - przestronnej, wyposażonej w nowoczesny sprzęt komputerowy, stwarzającej warunki do aktywnego przetwarzania informacji w celu rozwiązywania przez uczniów problemów i zadań. Nowoczesna biblioteka szkolna to miejsce, gdzie uczniowie mogą samodzielnie korzystać z jej zbiorów, nie tylko z książek, ale także foliogramów, przeźroczy, nagrań dźwiękowych, filmów wideo, programów komputerowych, programów multimedialnych oraz z dostępu do sieci Internet. Wynika z tego, że powinny być tam zgromadzone nie tylko zbiory dla uczniów, ale wszystkie zbiory medialne szkoły. Nowa rola bibliotek wiąże się więc z komputeryzacją i wykorzystaniem technologii informacyjnej w dość szerokim zakresie, a co za tym idzie - z właściwym ich wyposażeniem i odpowiednim przygotowaniem nauczycieli bibliotekarzy do pełnienia funkcji pracowników informacji. Powyższe wnioski odnoszą się do tego, jak powinno być. Jaka natomiast jest rzeczywistość w polskich bibliotekach szkolnych? Od stycznia 2001 do stycznia 2002 roku na większości szkoleń dla nauczycieli bibliotekarzy prowadzonych w Ośrodku Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów w Warszawie przeprowadzona została ankieta diagnozująca stopień wykorzystania technologii informacyjnej w pracy biblioteki szkolnej. Zebrany materiał obejmuje 100 ankiet wypełnionych przez bibliotekarzy szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich z terenu województwa mazowieckiego. Zgodnie z danymi udostępnionymi przez Departament Analiz i Udostępniania Głównego Urzędu Statystycznego w roku szkolnym 2000/2001, w województwie mazowieckim funkcjonowała następująca liczba szkół:
Zakładając, że w każdej wymienionej powyżej placówce znajduje się biblioteka, liczbę 5015 można przyjąć za przypuszczalną liczbę bibliotek szkolnych w województwie mazowieckim. W zestawieniu z nią ilość ankiet nie jest duża, stanowi zaledwie 2%. Nie ulega jednak wątpliwości, że odzwierciedla ona pewien fragment rzeczywistości warunków panujących w bibliotekach szkolnych, któremu warto się przyjrzeć. Analizując ankietę skupiłam się na następujących zagadnieniach:
Użytkownicy, etaty, warunki lokaloweZe zbiorów stu ankietowanych bibliotek szkolnych korzysta łącznie 75597 czytelników, w tym 69241 to uczniowie, 5029 - nauczyciele i 1327 - inni czytelnicy (administracja, obsługa, nauczyciele innych szkół, studenci). Trudno byłoby policzyć wszystkich bibliotekarzy pracujących w bibliotekach, dlatego zdecydowałam się na określenie liczby etatów. W stu bibliotekach zanotowano 229 etatów. Bibliotekarze pracują w różnych wymiarach - dopełnienia etatów w bibliotece przez nauczycieli innych przedmiotów nie są dzisiaj rzadkością. Zdarzają się sytuacje, gdzie na trzy pracujące w bibliotece osoby ani jedna nie ma pełnego etatu. Biorąc pod uwagę liczbę czytelników korzystających z bibliotek, łatwo zauważyć, że na jeden etat w bibliotece przypada 330 uczniów. Ankieta wykazała, że 49 bibliotek posiada jedno pomieszczenie. W większości wypadków dla celów bibliotecznych zostały zaadoptowane sale lekcyjne, zaś metraż ich jest bardzo zróżnicowany. Występują zarówno standardowe pomieszczenia, jak też powiększone o część sąsiedniej klasy. Zgłoszony został także przypadek, gdzie biblioteka zajmuje 12 metrowe pomieszczenie na zapleczu sali lekcyjnej. 35 bibliotek dysponuje dwoma pomieszczeniami. W większości wypadków jedna sala przeznaczona jest na czytelnię, zaś druga na wypożyczalnię. Nie zawsze jednak czytelnia wykorzystywana jest zgodnie z przeznaczeniem - występują nieliczne biblioteki, gdzie w czytelni odbywają się normalne, planowe zajęcia lekcyjne. 13 bibliotek posiada trzy pomieszczenia, zaś liczbą pomieszczeń wyższą niż cztery dysponują trzy biblioteki.
Warunki lokalowe bibliotek szkolnych nie są więc zadowalające. Trudno mówić o centrum informacyjnym, jakim powinna być biblioteka szkolna, kiedy wszystkie czynności - udostępnianie, wypożyczanie i prace techniczne - odbywają się w jednym pomieszczeniu. Trudno będzie prowadzić zajęcia z edukacji czytelniczej i medialnej, kiedy jednorazowo w bibliotece mieści się kilku uczniów. Trudno też mówić o właściwych warunkach do wykorzystania technologii informacyjnej w pracy z czytelnikami, kiedy na wstawienie ewentualnych komputerów dla uczniów po prostu nie ma miejsca. Stan komputeryzacjiAnkieta wykazała, że w stu bibliotekach szkolnych znajduje się 130 komputerów. Biorąc pod uwagę tylko suche dane statystyczne można więc powiedzieć, że nie jest źle, skoro na jedną bibliotekę średnio przypada 1,3 komputera. Dokładne wyniki komputeryzacji przedstawione zostały na wykresie. Jak wynika z zestawienia 40 bibliotek nie posiada komputerów, zaś 31 bibliotek ma tylko jedno stanowisko komputerowe. Dwa albo trzy komputery znajdują się w 26 bibliotekach, cztery komputery w dwóch bibliotekach i tylko trzy biblioteki mają pięć i więcej stanowisk komputerowych. W kilku wypadkach bibliotekarze skarżą się, że otrzymali stary sprzęt, który jest zużyty, ma mało pamięci operacyjnej i ubogie oprogramowanie. Do jednej biblioteki zakupiony został zestaw 10 komputerów, jednak nie jest od dłuższego czasu zainstalowany. Nowoczesne centrum informacyjne powinno być lepiej wyposażone. Z jednym starym komputerem trudno będzie pracować, nie mówiąc już o efektywnym wykorzystaniu technologii informacyjnej w pracy z czytelnikami.
Centrum informacyjne to miejsce, gdzie proces udostępniania i katalogowania książek powinien być zautomatyzowany. Program zarządzający pracą biblioteki pozwala na szybszą, łatwiejszą i wydajniejszą pracę. Pomaga nauczycielom bibliotekarzom: prowadzić księgi inwentarzowe, rejestrować czytelników, udostępniać książki, prowadzić statystykę czytelnictwa, tworzyć opisy do katalogów, a także kontrolować terminy zwrotu książek i drukować ponaglenia. Ankieta wykazała, że 38 bibliotek posiada komputerowy program zarządzający pracą biblioteki. W większości bibliotek jest to MOL (25), MOL 2000+ (11) i CoLiber (2). Uważna analiza wyników ankiety dostarcza interesujących informacji - w dziewięciu bibliotekach dysponujących dwoma lub trzema komputerami nie ma zakupionego programu bibliotecznego. Ze strony bibliotekarzy padały sugestie, że szkoły nie mają środków finansowych na zakup odpowiedniego oprogramowania lub też sprzęt komputerowy znajdujący się w bibliotekach ma nieodpowiednie parametry, aby zainstalować na nim program biblioteczny. Skomputeryzowanie bibliotek szkolnych nie tylko usprawnia ich pracę i przyspiesza proces dotarcia czytelnika do potrzebnego źródła informacji, ale umożliwia także dostęp do światowych zasobów informacyjnych poprzez sieć Internet. Badania ankietowe wykazały, że na 100 bibliotek szkolnych tylko 26 dysponuje połączeniem z Internetem, w tym trzy biblioteki korzystają z połączenia modemowego, zaś pozostałe mają stałe łącze (SDI). Dostęp do źródła informacji, jakim jest niewątpliwie sieć Internet oznacza dla czytelników rozwijanie umiejętności poszukiwania, przetwarzania i efektywnego wykorzystywania informacji. Biblioteka - centrum informacyjne udostępniając swoje zasoby daje uczniom możliwość doskonalenia metod samodzielnej pracy z różnymi źródłami informacji.
Z ankiety wynika, że w 24 bibliotekach uczniowie mogą korzystać z dostępu do sieci Internet, w jednej bibliotece sporadycznie wyszukują informacje, zaś inna biblioteka ze stałym łączem nie udostępnia tej usługi. Bibliotekarze zaobserwowali, że uczniowie najczęściej wyszukują informacji potrzebnych do przygotowania wszelkiego rodzaju referatów, notatek na lekcje. Szukają aktualności, np. informacji o Oskarach, nagrodzie Nobla - tego w tradycyjnych zbiorach nie znajdą. Zdarzają się przypadki korzystania w bibliotece z poczty elektronicznej i wirtualnych pogawędek. Edukacyjne programy multimedialne są niezwykle przydatne w procesie nauczania - uczenia się. Nowoczesne centrum powinno gromadzić tego typu wydawnictwa. Tymczasem na 100 ankietowanych bibliotek tylko 35 posiada w swoich zbiorach wydawnictwa multimedialne (łącznie zgromadzono 346 sztuk). W trzynastu bibliotekach znajduje się od jednego do pięciu takich wydawnictw; pięć bibliotek posiada 10 multimediów; 11 bibliotek może się pochwalić zbiorem ponad 15 wydawnictw multimedialnych. Maksymalna liczba tego typu wydawnictw to 30 (trzy biblioteki). Najczęściej wymieniane są encyklopedie multimedialne i programy do interaktywnej nauki języka obcego. Widać zatem, że niewielka liczba bibliotek szkolnych, bo tylko 35%, dysponuje różnej wielkości zbiorem wydawnictw multimedialnych. Z pewnością nie spełnia to oczekiwań jej użytkowników. Szczegółowe zestawienie liczby multimediów w ankietowanych bibliotekach przedstawione zostało na wykresie.
Strona WWW jest dowodem, że szkolna biblioteka idzie z czasem, wykorzystując nowe technologie do udzielania informacji. Jako szkolne centrum informacyjne biblioteka powinna przejmować inicjatywę w udostępnianiu informacji tą drogą. Tymczasem na 100 ankietowanych bibliotek tylko jedna posiada stronę WWW, zaś w dwóch bibliotekach strona jest w trakcie tworzenia. Związane jest to głównie z brakiem odpowiednich umiejętności nauczycieli bibliotekarzy w zakresie tworzenia stron WWW, ograniczonym dostępem do sieci Internet, a także brakiem świadomości z korzyści wynikających z posiadania witryny WWW. Komputeryzacja biblioteki szkolnej to nie tylko program zarządzający pracą biblioteczną i Internet, to także inne oprogramowanie. W ankietowanych, skomputeryzowanych bibliotekach (60 bibliotek) różnymi programami posługuje się 35 bibliotekarzy, zaś 25 bibliotekarzy nie robi tego. Wykorzystuje się głównie edytory tekstów, sporadycznie arkusz kalkulacyjny i program do tworzenia prezentacji. Największa popularnością cieszy się Word - korzysta z niego 74% bibliotekarzy. Pięć osób (14%) posługuje się Excelem, zaś WordPadem i PowerPointem posługuje się po dwóch bibliotekarzy (6%). Bibliotekarze posługując się tym oprogramowaniem piszą sprawozdania, ogłoszenia, redagują gazetkę biblioteczną, tworzą statystyki czytelnictwa, a także pomoce, które później wykorzystują w prowadzeniu zajęć z edukacji czytelniczej i medialnej.
Jedna osoba zgłosiła, że nie korzysta w pracy z komputera, ponieważ i tak nic nie wydrukuje. Powód jest bardzo prozaiczny - brak tuszu w drukarce i brak funduszy na jego zakup. Dochodzimy wreszcie do przygotowania bibliotekarzy i ich stosunku do wprowadzania technologii informacyjnej do bibliotek szkolnych.
|
|
|
Jak wynika z wykresu ankietowani bibliotekarze uczestniczyli łącznie w 101 różnych formach doskonalenia. 19 osób zdobyło umiejętność obsługi programu Biblioteka szkolna MOL, 17 osób zapoznało się z programem bibliotecznym MOL 2000+. Dwie osoby ukończyły przeszkolenie z zakresu obsługi programu MAK, a jedna osoba zaliczyła studia podyplomowe z informatyki. 11 osób zapoznało się z zagadnieniami Internetu i multimediów, zaś 51 bibliotekarzy ukończyło kurs z zakresu podstaw automatyzacji. Nadmienić należy także, że do podanej w zestawieniu liczby szkoleń należałoby doliczyć także szkolenia, w których uczestniczyli bibliotekarze w momencie wypełnienia ankiety. Wykazana zatem liczba szkoleń jest wartością płynną, stale ulega zmianie, co powinno tylko cieszyć. Dowodzi to faktu, że ta grupa zawodowa w większości jest świadoma zmian zachodzących w bibliotekach szkolnych. Bibliotekarze widzą potrzebę ustawicznego doskonalenia swoich umiejętności w zakresie korzystania z komputerów i wykorzystania technologii informacyjnej w codziennej pracy. Z pewnością pewną barierą w kontynuowaniu szkoleń są środki finansowe - bibliotekarze w większości wypadków sami pokrywają koszty związane ze swoim udziałem w szkoleniach. 85 bibliotekarzy nadal chce pogłębiać swoją wiedzę i doskonalić umiejętności na szkoleniach, głównie z zakresu Internetu i multimediów oraz obsługi programu MOL. Większość z nich jest zainteresowana możliwościami wykorzystania technologii informacyjnej w codziennej pracy i uważa, że bezwzględnie należy komputeryzować biblioteki. We wprowadzaniu technologii informacyjnej do bibliotek nie widzą zagrożenia dla bibliotek i nie uważają tego za główne źródło zmniejszenia czytelnictwa. Przeciwnie - padały głosy, że komputer w bibliotece może przyciągnąć większą liczbę czytelników, a mądry bibliotekarz potrafi to właściwie wykorzystać. Do opracowania wyników ankiety należy dodać następujący komentarz. Ankieta przeprowadzana była od stycznia 2001 do stycznia 2002 roku. Nie ulega wątpliwości, że przez ten rok zaszło dużo zmian w rzeczywistym obrazie bibliotek szkolnych w województwie mazowieckim. Wiele bibliotek zostało wyposażonych w sprzęt komputerowy, część z nich z pewnością posiada już program zarządzający pracą biblioteki (o czym świadczy wzrastające zapotrzebowanie na szkolenia z zakresu obsługi programu MOL 2000+). Daje to nadzieję na skrócenie drogi dzielącej tradycyjne biblioteki od nowoczesnego szkolnego centrum informacyjnego. |
|
|
Literatura przedmiotu1. Kąkolewicz Mariusz, Standard wyposażenia szkół w urządzenia medialne. 2. Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2000/2001. Publikacja GUS. 3. Boryczka Bożena, Wykorzystanie technologii informacyjnej w pracy biblioteki w gimnazjum. "Poradnik dla nauczycieli" 2001 nr 10.
4. Boryczka Bożena, Biblioteki szkolne w Internecie
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
||
