EBIB 
nr 9/2001 (27), Biblioteki pedagogiczne i szkolne.
Artykuł
Poprzedni artykuł Następny artykuł     

Tekst recenzowany


 
Rozmiar: 45 bajtów

Marta Sobieszek
Biblioteka Główna UMK, Toruń

Rola i skuteczność bibliotekarza szkolnego na przykładzie modelu amerykańskiego

Rozmiar: 45 bajtów

"To jak szkoła myśli o swojej bibliotece, świadczy o tym, jak myśli o edukacji." - Harold Howe, były Komisarz Oświaty Stanów Zjednoczonych 1

Od kilkudziesięciu lat w Stanach Zjednoczonych o bibliotekach szkolnych mówi się w kontekście centrów medialnych.2 Dzieje się tak dlatego, że w obecnej erze dynamicznie rozwijającej się elektronicznej informacji naukowej, zasoby medialne odgrywają coraz większą rolę w kształceniu nowych pokoleń. Bardzo szybko i słusznie zauważono, że misją nowoczesnych bibliotek szkolnych powinno być przygotowywanie uczniów do skutecznego poruszania się w ogromnej ilości informacji elektronicznej, od czego zależy przecież sukces indywidualny a także zbiorowy całego społeczeństwa amerykańskiego. Aby spełnić swoją misję, bibliotekarze szkolni wyspecjalizowani w mediach, administratorzy szkół i nauczyciele muszą sprawić, by nowocześni uczniowie potrafili zlokalizować dokumenty i korzystać ze znalezionej informacji, a przy tym odpowiednio ocenić jej wartość i umiejętnie ją przekazać. Największą rolę w spełnieniu tej misji odgrywają bibliotekarze szkolni. Zatem, dzisiejszy bibliotekarz szkolny to bibliotekarz medialny lub specjalista od mediów, czyli tzw. LMS (ang. library media specialist), który zna się nie tylko na tradycyjnych operacjach bibliotecznych ograniczonych do gromadzenia, organizowania i udostępniania zbiorów, ale jest także menedżerem sprzętu i wiedzy elektronicznej, prowadzącym aktywną działalność informacyjno-pedagogiczną.

Jeśli chodzi o liczbę zatrudnionych wykwalifikowanych bibliotekarzy, dzisiejszy stan w amerykańskich bibliotekach szkolnych nie jest zadawalający. Z artykułu U.S. News and World Report autorstwa Mary Lord, pt. "Gdzie się podziali wszyscy bibliotekarze?" dowiadujemy się, że naukowcy przewidują zapotrzebowanie na blisko 25 000 bibliotekarzy szkolnych do roku 2005. Przyczyną trudności znalezienia wykwalifikowanych specjalistów jest kilka zjawisk. Jedno z nich, to niskie zarobki nauczycielskie przy zwiększonej liście obowiązków, co powoduje, że wiele specjalistów odchodzi do bardziej atrakcyjnych stanowisk w firmach prywatnych. Ponadto aktualnie duży procent pracowników wybiera się na emeryturę, a inni zmuszeni są opuścić swoje stanowiska na skutek kryzysów budżetowych. 3 Natomiast jeśli w grę wchodzą porównania międzynarodowe, amerykańskie biblioteki znajdują się w sytuacji dosyć komfortowej, chociażby ze względu na wyposażenie bibliotek, wykształcenie bibliotekarzy, istnienie aktywnych środowisk bibliotekarzy szkolnych i bogatą historię standardów bibliotekarskich. Dane z lat 1990-91 wykazują, że 96% szkół publicznych i 87% szkół prywatnych (podstawowych i średnich) w owym czasie posiadało bibliotekę lub bibliotekę z centrum medialnym.4 Liczba uczniów przypadających na jednego bibliotekarza jest szeroko zróżnicowana w zależności od stanu i jego sytuacji materialnej. W 2000 roku dane krajowe podawały, że jeden bibliotekarz szkolny przypadał na średnio 953 uczniów. Najgorsza średnia wynosiła 3548 uczniów na jednego bibliotekarza w Kalifornii, a najlepsza 439 na jednego bibliotekarza w stanie Arkansas. 5

Pierwsze standardy dla bibliotek szkolnych ogłoszone przez Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy (American Library Association) pojawiły się już w 1918 roku. Dzisiaj, w każdym stanie, normy ustanawiane są przez stowarzyszenia bibliotekarzy szkolnych, które korzystają z przepisów narodowych, aby utworzyć własne odpowiadające potrzebom i warunkom regionalnym, oświatowym i ekonomicznym. Standardy te są jednak tylko modelem i nie muszą być respektowane. Na przykład, w Teksasie w 2000 roku, na 773 uczniów przypadał jeden bibliotekarz, podczas gdy według standardowego poziomu koniecznego dla tej liczby uczniów powinien przypadać jeden bibliotekarz dyplomowany i jeden niedyplomowany. W Massachusetts w 1998 roku przypadał jeden bibliotekarz na 1498 uczniów, podczas gdy poziom minimalny wymaga zatrudnienia na 1, 6 etatów, a poziom zalecany to są dwa etaty6. Wymagania zawodowe także różnią się w zależności od stanu. W większości przypadków bibliotekarz szkolny musi posiadać dyplom nauczycielski i odbyć odpowiednie szkolenia bibliotekarskie. W niektórych przypadkach wymaga się dyplomu magisterskiego z bibliotekoznawstwa i informacji naukowej ze specjalizacją w bibliotekarstwie szkolnym/medialnym. W innych stanach żąda się dodatkowych kwalifikacji stanowych do zatrudnienia w regionalnych systemach bibliotecznych. Podobnie jak w przypadku norm ilościowych dotyczących personelu, tak i jakość czyli wymagania zawodowe nie zawsze są przestrzegane.

Rola bibliotekarza szkolnego uległa dynamicznym zmianom zależnym od warunków społeczno-kulturalnych, a także ekonomicznych USA. Zmiany te zarejestrowano dosyć obszernie w literaturze naukowej sięgającej lat 30. i kontynuowanych do dziś. Mimo znacznej przepaści pomiędzy literaturą a jej zastosowaniem, ważnym dorobkiem są prace naukowe rozważające szereg kwestii, takich jak: znaczenie bibliotek szkolnych w osiągnięciach uczniów, standardy dla bibliotek szkolnych, misje i cele bibliotek szkolnych/centrów medialnych, umiejętność posługiwania się informacją, samokształcenie, odpowiedzialność społeczna i wiele innych.

W 1956 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy Szkolnych (American Association of School Librarians) uznało bibliotekę szkolną za centrum materiałów edukacyjnych drukowanych i medialnych, a rolę bibliotekarza szkolnego jako koordynatora, konsultanta i kierownika sprawującego nadzór nad materiałami szkolnymi na każdym poziomie administracji szkolnej. Pod wpływem zmian społeczno-kulturalnych lat 60., które przyniosły za sobą szereg dyskusji na temat roli oświaty w rozwiązywaniu problemów nurtujących amerykańskie społeczeństwo, pojawiły się opisy roli bibliotekarza szkolnego jako nauczyciela. Zwiększył się nacisk na urozmaicanie materiałów dydaktycznych, drukowanych i medialnych, przeznaczonych dla wszystkich poziomów i dziedzin. Dalsze studia i prace nad bibliotekarstwem szkolnym pozwoliły na zdefiniowanie roli bibliotekarza szkolnego nie tylko jako tego, który zbiera, organizuje i udostępnia materiały pomocnicze, ale jako także tego, który bierze udział w analizie i tworzeniu programu nauczania, w planowaniu środowiska szkolnego, w ocenie poziomu i skuteczności stosowanych materiałów oświatowych i w innych podobnych kwestiach. Proponowano, aby bibliotekarz szkolny przygotowywał materiały służące do nauki, szkolił nauczycieli i administratorów w selekcji materiałów edukacyjnych, asystował przy ewaluacji wyników uzyskanych przy stosowaniu danych materiałów i pomocy medialnych. Inne opisy roli bibliotekarza szkolnego nawoływały do aktywnej działalności informacyjnej poprzez oprowadzanie nowych uczniów po centrum, indywidualne i grupowe szkolenia a także wizyty klasowe, wszystko w celu uświadomienia jak korzystać z zasobów centrum medialnego.

W 1969 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy Szkolnych i Departament Kształcenia Audiowizualnego (Department of Audiovisual Instruction) podlegające Stowarzyszeniu Oświaty Narodowej (National Education Association) stworzyły nowe standardy definitywnie ustalające, że bibliotekarz szkolny to specjalista medialny zaangażowany także w służbę nauczycielską. Oprócz wyżej wymienionych zadań, standardy podkreślały większą współpracę z nauczycielami, większą odpowiedzialność w zakresie planowania zajęć i programu nauczania. Mimo to, że standardy wyżej podanych organizacji nie miały jeszcze kompletnego pokrycia w praktyce, stworzenie ich już w latach 70. ukazało, że zwiększenie udziału bibliotekarza szkolnego w zajęciach dydaktycznych zyskało większą akceptację administratorów, nauczycieli i uczniów. Przez lata 70. i 80. rola bibliotekarza szkolnego jako nauczyciela stawała się coraz wyraźniejsza i została wzbogacana o nowe metody nauczania, a także stopniowo znajdowała coraz większe zastosowanie w rzeczywistości. Pojawienie się komputerów w latach 80. sprawiło, że nauczycielska rola bibliotekarzy uległa rewolucji, gdy do listy obowiązków dołączyła umiejętność zarządzania nową technologią i przekazywania wiedzy na temat korzystania z niej.

Pod koniec lat 80. Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy wydało przełomową pracę zatytułowaną Potęga informacji - wzory dla bibliotek szkolnych/centrów medialnych (Information Power: Guidelines for School Library Media Program),7 która nakazała pożegnać się z ideą tradycyjnego bibliotekarza, wypożyczającego książki i czytającego dzieciom. Książka ta, wznowiona w 1998 roku (Information Power: Building Partnerships for Learning), szybko stała się wzorem dla szkół i bibliotek szkolnych i po dziś stanowi ważny dokument podkreślający ich zasadniczą misję. Misja, którą opisują autorzy w pierwszym wydaniu, pozostała ta sama także i w drugim. Głosi ona, iż celem bibliotek szkolnych/centrów medialnych jest troska o to, aby uczniowie i pracownicy szkoły potrafili skutecznie korzystać ze świata wiedzy i informacji. Centrum medialne ma za zadanie wspierać program nauczania, zapewniając wystarczającą ilość i jakość zasobów, personelu i szkolenia, aby uczniowie i nauczyciele stali się skutecznymi i samodzielnymi użytkownikami informacji.8 Według modelu Potęgi informacji, biblioteki szkolne/centra medialne "osiągają swoją misję poprzez zapewnianie intelektualnego i fizycznego dostępu do materiałów wszelkiego rodzaju, poprzez szkolenia rozwijające kompetencję i zainteresowanie czytaniem, oglądaniem i używaniem informacji oraz poprzez współpracę z nauczycielami w tworzeniu planów nauczania zaspokajających indywidualne potrzeby uczniów".9 Skomplikowana rola i szeroki zakres obowiązków bibliotekarza szkolnego składa się z trzech głównych nachodzących się na siebie funkcji: specjalisty od informacji, nauczyciela oraz konsultanta oświaty. Bibliotekarz szkolny/specjalista medialny wykonuje te funkcje poprzez pomaganie uczniom przy wyszukiwaniu i zrozumieniu informacji, szkolenie nauczycieli o materiałach i technologiach dydaktycznych oraz poprzez doradzanie w planowaniu programu nauczania. Poza tym, że jest to dzieło o inspirującej wizji, Potęga informacji dostarcza szczegółowych standardów, które stanowią konkretne cele każdego pracownika oświaty.

Przez ostatnie 25 lat pojawiło się ponad 60 różnych projektów badań naukowych dowodzących, że bibliotekarze szkolni/specjaliści od mediów mają pozytywny wpływ na osiągnięcia uczniów. W ostatnich latach trudnych dla amerykańskiego systemu oświaty oraz reform z nią związanych pojawiło się ich jeszcze więcej w celu zwrócenia uwagi administratorów oświaty na ogromne zapotrzebowanie na biblioteki szkolne na wysokim poziomie a zarazem ich dającą się zmierzyć wartość. Badania przeprowadzone przez James'a Baughmana, zatytułowane "Biblioteki szkolne a wyniki testów MCAS" ("School Libraries and MCAS Scores"), 10 opisują niedociągnięcia systemu oświaty stanu Massachusetts w zapewnieniu wysokiego standardu bibliotek szkolnych, a także dowodzą, iż na każdym poziomie szkolnym uczniowie wykazują się lepszymi wynikami w corocznym egzaminie stanowym w szkołach, tam gdzie istnieje dobry program biblioteczny z pełnoetatowym bibliotekarzem medialnym. Inne prace opisujące sytuację na Alasce, w Pensylwanii i Kolorado 11 dowiodły, że uczniowie uzyskują lepsze wyniki w nauce jeśli:

  • szkoła zatrudnia pełnoetatowego bibliotekarza/specjalistę od mediów,
  • pracownicy biblioteki prowadzą warsztaty dla uczniów i nauczycieli w celu zapoznania ich z zasobami medialnymi,
  • bibliotekarze współpracują z nauczycielami w planowaniu lekcji lub zajęć informacyjno-dydaktycznych dla uczniów,
  • biblioteka ma przedłużone godziny otwarcia,
  • biblioteka szkolna blisko współpracuje z bibliotekami publicznymi,
  • biblioteka oferuje dostęp do baz elektronicznych i Internetu,
  • biblioteka posiada regulamin dotyczący poszerzania zbiorów.12

Według badań w Pensylwanii i Kolorado, uczniowie także wykazali się lepszymi wynikami, jeśli wzrosły zbiory biblioteki i fundusze przeznaczone na każdego ucznia oraz jeśli wzrosła ilość wykwalifikowanych profesjonalistów. Zauważono też, że współpraca bibliotekarzy z nauczycielami i udział bibliotekarzy w kształtowaniu programu szkolnego pozytywnie wpływa na oceny uczniów. Inne badania dowiodły, że uczniowie w szkołach z lepiej wyposażonym centrum medialnym, bez względu na sytuację ekonomiczną danego regionu i bez względu na poziom wykształcenia dorosłych, także lepiej radzą sobie z czytaniem.

Nie ulega wątpliwości, że amerykański sposób postrzegania bibliotekarza szkolnego jako specjalisty od mediów i nauczyciela zaangażowanego w kształtowanie programu i metod nauczania, to model dobrze wypracowany w literaturze profesjonalnej, jak i w praktyce. Istnieją liczne dowody statystyczne i naukowe na to, że rola bibliotekarza szkolnego/specjalisty od mediów spełnia zasadniczą misję amerykańskiego systemu oświaty. Niestety mimo skutecznego kształcenia uczniów i nauczycieli w posługiwaniu się wiedzą i informacją, praca bibliotekarzy szkolnych pozostaje ciągle niedoceniana przez administratorów oświatowych.

BIBLIOGRAFIA:

  1. American Association of School Librarians, Resource Guide for School Library Media Program Development - Student Achievement: http://www.ala.org/aasl/resources/achievement.html
  2. J. C. Baughman: School Libraries and MCAS Scores. Boston 2000: www.simmons.edu/~baughman/mcas-school-libraries/Baughman%20Paper.pdf
  3. K. W. Craver: The Changing Instructional Role of the High School Library Media Specialist, 1950-1984. A Survey of Professional Literature, Standards and Research Studies. "School Library Media Quarterly" 1986 wol. 14 nr. 4,; School Library Media Research Online: http://www.ala.org/aasl/SLMR/slmr_resources/select_craver.html
  4. N. Everhart: Looking for a few good librarians. "School Staffing Survey 2000" 2000; http://www.slj.com/articles/articles/20000901_8998.asp
  5. Ch. Hamilton-Pennell, [i in.]: Dick and Jane Go to the Head of the Class. "School Library Journal Online Articles": http://www.slj.com/articles/articles/20000401_7475.asp
  6. Information Power. Building Partnerships for Learning. Chicago 1998.
  7. Information Power. Guidelines for School Library Media Program. Chicago 1988.
  8. R. M. Ingersoll, M. Han: School Library Media Centers in the United States: 1990-91. Survey Report. 1994.
  9. K. C. Lance, [i in.]: How School Librarians Help Kids Achieve Standards. The Second Colorado Study. Denver 2000: http://www.lrs.org/documents/lmcstudies/CO/execsumm.pdf
  10. K. C. Lance [i in.]: Information Empowered. The School Librarian as an Agent of Academic Achievement in Alaska Schools. Juneau 1999: www.library.state.ak.us/dev/infoemp.html
  11. K. C. Lance, [i in.]: Measuring Up to Standards. The Impact of School Libraries & Information Literacy in Pennsylvania Schools. Greensburg 2000: www.statelibrary.state.pa.us/PDF_files/measuringup.pdf
  12. K. C. Lance: The Impact of School Library Media Centers on Academic Achievement. "School Library Media Quarterly" 1994 wol. 22 nr. 3; School Library Media Research: http://www.ala.org/aasl/SLMR/slmr_resources/select_lance.html
  13. M. Lord: Where have all the librarians gone?. U.S. News and World Report, 12 czerwca, 2000: www.usnews.com/usnews/issue/000612/lib.htm
  14. C. A. Lowe: The Role of the School Library Media Specialist in the 21 Century. ERIC Digests: http://www.ed.gov/databases/ERIC_Digests/ed446769.html
  15. C. A. Lowe: The Roles and Responsibilities of Library and Information Professionals in the 21st Century. ERIC Digests: http://ericir.syr.edu/ithome/digests/EDO-IR-2000-08.html
  16. Nuts and Bolts of the Big6. In search of information literacy: http://www.kn.pacbell.com/wired/big6/
  17. Occupational Outlook Handbook: http://stats.bls.gov/oco/ocos068.htm
  18. B. Staniów: Standardy dla bibliotek szkolnych w USA i w Europie. "Biblioteki szkolne". 2001 nr 6.

[1]"What a school thinks about its library is a measure of what it thinks about education" - Harold Howe, former U.S. Commissioner of Education.
[2]Przez centrum medialne (ang. media center) zwykle rozumie się fizyczne pomieszczenie, w którym znajdują się urządzenia i materiały audiowizualne, katalog komputerowy, terminale komputerowe z dostępem do Internetu i możliwością odtwarzania CD-ROM-ów, telewizja kablowa, a czasem nawet studio telewizyjne z kamerami. Poza pojęciem fizycznym, centrum medialne to także serce szkoły, w którym zachodzi ważny proces wymiany informacji.
[3]Lord.
[4]Ingersoll.
[5]Everhart.
[6]Staniów.
[7] American Library Association, Association for Educational Communications and Technology.
[8]"The mission of the library media program is to ensure that students and staff are effective users of ideas and information. The library media program supports the curriculum by providing adequate resources, personnel and training so that both students and teachers become independent users of information". (ALA, AECT, 1988, p.1).
[9]"This mission is accomplished: by providing intellectual and physical access to materials in all formats, by providing instruction to foster competence and stimulate interest in reading, viewing, and using information and ideas, by working with other educators to design learning strategies to meet the needs of indivudual students". (ALA, AECT, 1998, p.1).
[10]MCAS - Massachusetts Comprehensive Assessment System.
[11]Lance.
[12]Hamilton-Pennell.

 
Rozmiar: 45 bajtów Na początek Rozmiar: 45 bajtów


EBIB 9/2001 (27), Biblioteki pedagogiczne i szkolne
M. Sobieszek,
Rola i skuteczność bibliotekarza szkolnego na przykładzie modelu amerykańskiego:  www.ebib.pl/2001/27/sobieszek.html