II Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych
Wrocław, 18-19 czerwca 2009

Poprzedni - Spis treści - Następny
            

Danuta Szewczyk-Kłos, Dorota Wierzbicka
Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego

Pierwsza polska platforma książek elektronicznych w wersji dla bibliotek – opis i ocena po roku funkcjonowania
The first ebook platform for libraries in Poland: description and evaluation after the past year`s activity

Abstrakt

Artykuł stanowi ocenę pierwszej platformy polskich naukowych książek elektronicznych korpo.ibuk.pl, stworzonej przez Wydawnictwo Naukowe PWN. Zawiera omówienie zasad subskrypcji i funkcjonowania serwisu na podstawie doświadczeń pierwszych klientów – Biblioteki Głównej i OINT Politechniki Wrocławskiej oraz Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego. Obejmuje także analizę danych statystycznych dotyczących klientów korporacyjnych, zebranych po roku obecności oferty na rynku. Ponadto zawiera omówienie wyników badań ankietowych przeprowadzonych w styczniu 2009 r. wśród studentów Uniwersytetu Opolskiego, których celem było określenie poziomu zadowolenia z usług i oferty tytułowej platformy ibuk.pl. W artykule przedstawiono również formy promocji serwisu wśród studentów i pracowników naukowych Uniwersytetu Opolskiego oraz Politechniki Wrocławskiej.

Abstract

The paper evaluates the first academic ebook platform in Poland, korpo.ibuk.pl, created by the Scientific Publishers PWN. It discusses how subscription to the service is carried out and the principles of the service, on the basis of experience of its first users: the Main Library and Scientific Information Centre of the Wrocław University of Technology (Wrocław Technical University) and the Main Library of Opole University. It analyzes also statistical data on corporate clients, collected one year after the service started, and includes a study of a questionnaire carried out in January 2009 on students of Opole University, which was to find out what was the level of satisfaction with the service and with the selection of the available titles. The paper also describes how students and researchers at Opole University and Wrocław Technical University were informed about the availability of the service.

Stosowanie technologii informacyjnych we współczesnej nauce i edukacji stało się powszechne i codzienne. Zapowiadane już w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku prognozy F. W. Lancastera w dużej mierze sprawdziły się: Końcówka będzie wejściem pracownika naukowego do szerokiej sieci komunikacji, bez ograniczeń geograficznych, (…) pracownik naukowy będzie mógł umieścić w pamięci systemu prace innych autorów, które zamierza wykorzystać w postaci cytatów. Prace te dostępne będą w postaci pełnych tekstów[1]. Otwarty dostęp do elektronicznych zasobów źródeł informacji naukowej zwiększył możliwość wymiany myśli pomiędzy środowiskami naukowymi, wpłynął także na innowacyjność badań naukowych. Postęp w dziedzinie elektronicznych publikacji spowodował, że ta forma przekazu staje się coraz bardziej atrakcyjna. Hipertekst, multimedia stwarzają nowe możliwości zdobywania wiedzy[2]. Atrakcyjność mediów elektronicznych polega również na globalnym i powszechnym dostępie do aktualnych wyników badań naukowych. Instytucje pośredniczące w komunikacji społecznej pomiędzy wytwórcami informacji a odbiorcami informacji, takie jak biblioteki naukowe, muszą stale aktualizować i dostosowywać ofertę usług do potrzeb swoich użytkowników. Katalogi on-line z informacją o tradycyjnych drukowanych zasobach gromadzonych w magazynach bibliotecznych oraz dostęp do baz elektronicznych zagranicznych czasopism naukowych są już standardem w polskich bibliotekach naukowych. Obecnie użytkownikom bibliotek uczelnianych coraz powszechniej oferowany jest dostęp do aktualnej literatury publikowanej w elektronicznych wersjach książek naukowych i podręczników akademickich. Tradycyjna funkcja biblioteki polegająca na gromadzeniu i udostępnianiu zbiorów w postaci drukowanych książek i czasopism zmienia się na rzecz organizowania dostępu do elektronicznej wersji tych publikacji. Pojęcie książka elektroniczna doczekało się już wielu określeń. Małgorzata Góralska w artykule Książka on-line. Próba objaśnienia zjawiska[3] definiuje ten termin również na różne sposoby, proponując jednocześnie aby książki elektroniczne udostępniane użytkownikom przez Internet nazwać książkami internetowymi. Książka elektroniczna, pomijając wszystkie zawiłości terminologiczne, to książka zapisana w formacie cyfrowym jako plik danych. Tak przygotowane pliki można czytać na ekranie komputera lub innego osobistego przenośnego urządzenia np. palmtopa.

Do cech wyróżniających książki elektroniczne, oferowane między innymi przez platformy wydawców zagranicznych, można zaliczyć m.in.:

  • dostęp przez numery IP sieci uczelnianej lub hasło, co pozwala na zwiększenie liczby jednoczesnych użytkowników,
  • zaawansowane przeszukiwanie kolekcji,
  • indeksowanie pełnotekstowe,
  • różne formaty przeglądania,
  • teksty w formacie PDF, pozwalające na wygodne kopiowanie fragmentów i drukowanie stron,
  • teksty zaopatrzone w odnośniki i linki do plików multimedialnych,
  • możliwość tworzenia własnych kolekcji do tematów badawczych lub materiałów dydaktycznych,
  • dostęp do statystyk wykorzystania,
  • możliwość pobierania gotowych opisów w formacie MARC21.

Dzięki tym cechom czytelnik nie tylko zapoznaje się z tekstem, ale otrzymuje wciąż nowe zadania: zdynamizowania statycznych ilustracji, odkrycia nowych powiązań między elementami dzieła, stworzenia nowego kształtu tekstu itd.[4]. Użytkownik książki elektronicznej staje się nie tylko jej czytelnikiem, ale też, na podstawie dostępnych interaktywnych narzędzi, współautorem nowych treści i informacji. Poza podstawową sprawnością czytania i rozumienia tekstów, wymaga to posiadania dodatkowych umiejętności z zakresu technologii informacyjnych. Bibliotekarze natomiast otrzymują szereg dodatkowych możliwości automatycznego kontrolowania dostępów i wykorzystania kolekcji oraz utrzymania standardów opisów bibliograficznych.

Od kilku lat dzięki nowym technologiom zagraniczni wydawcy dostarczają czytelnikom bibliotek akademickich bogatą ofertę książek elektronicznych. Serwisy Safari Books Online, Knovel, Ebrary, MyiLibrary zawierają publikacje największych wydawców literatury naukowej ze wszystkich dziedzin wiedzy. Największe międzynarodowe koncerny wydawnicze książek naukowych, takie jak Springer, Elsevier, Taylor & Francis oferują za pośrednictwem polskich przedstawicieli, np. ABE Marketing czy IPS, własne kolekcje książek elektronicznych. Rozwój oferty książek elektronicznych spowodował, podobnie jak w przypadku baz czasopism elektronicznych, powstanie konsorcjów, które mają na celu obniżenie kosztów dostępu do kilkuset, a czasami i kilku tysięcy tytułów zagranicznej literatury naukowej[5].

W ostatnich latach czołowi polscy wydawcy książki akademickiej i naukowej również rozpoczęli działania w kierunku zorganizowania serwisu umożliwiającego wyszukiwanie oraz dostęp w wersji on-line do wybranych publikacji książek elektronicznych.

Wydawnictwo Naukowe PWN jest najstarszą, największą i wiodącą oficyną wydawniczą na polskim rynku w kategorii wydawców publikacji naukowych, słowników i podręczników akademickich. Zainicjowało ono w lutym 2007 r. wydawanie polskich, naukowych książek elektronicznych na platformie ibuk.pl czytelnia on-line. Projekt rozpoczął się od udostępnienia czytelnikom indywidualnym około 200 publikacji naukowych wydawnictw PWN i WNT. W kwietniu 2007 r. Bożena Bednarek-Michalska[6] na łamach internetowego „Biuletynu EBIB” zachęcała bibliotekarzy do zapoznania się z nową ofertą na polskim rynku wydawniczym. Platforma oferowała zakup dostępu do pełnych tekstów oraz wersje z opcją wydruków w trzech wariantach czasowych. Przykładowy dostęp do jednego z tytułów przedstawiał się następująco:

  1. dostęp dobowy 2,44 zł,
  2. dostęp dobowy + 10 stron wydruku 3,66 zł,
  3. dostęp tygodniowy + 20 stron wydruku gratis 2,59 zł

dostęp miesięczny + 60 stron wydruku gratis 7,77 zł, dostępy z opcją wydruku miały różne ceny zależnie od katalogowej ceny drukowanej wersji tytułu.

Użytkownicy platformy korzystający z komputerów z systemem operacyjnym Windows po zalogowaniu i zainstalowaniu programu Itelix iLibrary Reader mogli nie tylko przeglądać katalog i wybierać interesujące ich pozycje z bazy publikacji akademickich PWN i WNT, ale przede wszystkim mieli dostęp do pełnych tekstów z możliwością robienia wydruków. Propozycja dla użytkowników indywidualnych musiała się spotkać z zainteresowaniem, ponieważ po kilku miesiącach rozszerzono ofertę o dostęp dla klientów korporacyjnych. Biblioteki naukowe otrzymały propozycję dostępu testowego do nowego serwisu polskich książek elektronicznych.

W styczniu 2008 r. pierwsza biblioteka uczelniana (Biblioteka Główna i Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Wrocławskiej) zakupiła dostęp do części serwisu dostępnej pod adresem korpo.ibuk.pl. Serwis zawierał wtedy około 300 tytułów książek elektronicznych wydawnictw PWN, PWN/MIKOM, WNT, głównie podręczników akademickich dotyczących nauk ekonomicznych, społecznych, humanistycznych, matematyczno-przyrodniczych i informatyki. Subskrypcja Biblioteki Politechniki Wrocławskiej obejmowała dostęp do 203 tytułów z dziedziny nauk ekonomicznych, matematyczno-przyrodniczych i informatyki. Pięciu użytkowników zalogowanych w sieci lokalnej politechniki po zainstalowaniu specjalnego oprogramowania, czytnika Itelix iLibrary Reader EE, i wpisaniu haseł mogło jednocześnie korzystać z pełnych tekstów zakupionych podręczników akademickich. Czytnik pozwalał wydawnictwu zabezpieczać prawa autorskie i nie zezwalał na kopiowanie i drukowanie treści udostępnianych tytułów.

Drugą w kraju biblioteką akademicką, która z Wydawnictwem Naukowym PWN podpisała umowę licencyjną na użytkowanie elektronicznych wersji publikacji znajdujących się w serwisie ibuk.pl, była Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego. Od 10 kwietnia 2008 r. pracownicy naukowi i studenci tej uczelni mieli dostęp do pełnych tekstów podręczników akademickich z dziedziny pedagogiki, chemii i biologii. Lista książek obejmowała 58 tytułów. Jednocześnie umowa gwarantowała prawo do automatycznego rozszerzania listy o nowe pozycje z danej dziedziny wiedzy. Umowa licencyjna zawierała również gwarancję bezpłatnego użytkowania oprogramowania Itelix iLibrary Reader EE, umożliwiającego dostęp do publikacji, oraz zobowiązanie do dostarczania przez wydawcę statystyk wykorzystania publikacji. Statystyki zawierają dane dotyczące m.in. liczby otwarć danego tytułu, liczby przeczytanych stron, całkowitego czasu czytania oraz daty dodania tytułu do kolekcji. Wydawnictwo zadbało również o odpowiednią oprawę marketingową i promocję w postaci plakatów, różnego rodzaju ulotek i folderów reklamowych. W listopadzie 2008 r. kolekcja powiększyła się o 74 tytuły literatury naukowej i podręczników akademickich z dziedziny nauk humanistycznych. Uwzględniając potrzeby rynku, wydawnictwo, dzięki uwagom internautów, zmieniło oprogramowanie pozwalające na dostęp do zakupionych książek elektronicznych. Nowe oprogramowanie wymaga włączonej obsługi JavaScript i uruchamia się bez konieczności instalowania dodatkowego oprogramowania. Obecnie użytkownicy mają do dyspozycji dwa niezależne programy umożliwiające czytanie książek w ibuku, sposoby te są bardzo szczegółowo opisane w instrukcjach umieszczonych na stronie serwisu korpo.ibuk.pl. Podczas korzystania z programu iPaper przy tytułach, do których użytkownicy biblioteki mają zakupioną licencję, pojawia się przycisk „czytaj”. Treść książki otwiera się jako nowa karta lub nowe okno zależnie od uruchomionej przeglądarki internetowej.

Serwis jednak nadal nie zezwala na kopiowanie i drukowanie tekstów autoryzowanym użytkownikom w ramach zakupionych licencji dla uczelni. Usługa taka jest dostępna jedynie dla użytkowników indywidualnych. Koszt zakupu opcji z wydrukiem jest uzależniony od wyboru typu dostępu i ceny katalogowej tytułu:

  1. dostęp dobowy – 3,66 zł,
  2. dostęp dobowy + 10 stron wydruku – 4,88 zł,
  3. dostęp tygodniowy + 20 stron wydruku – 6,99 zł,
  4. dostęp miesięczny + 60 stron wydruku – 20,97 zł,
  5. dostęp semestralny + 100 stron wydruku – 34,95 zł.

Po roku funkcjonowania oferty na rynku, licencję uprawniającą do korzystania z serwisu polskich książek elektronicznych wykupiło 20 bibliotek, w tym 19 bibliotek akademickich i jedna biblioteka publiczna. Liczba odbiorców serwisu wśród klientów korporacyjnych rozszerzała się systematycznie w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy, co przedstawiono w tabeli 1.

Tab. 1. Klienci korporacyjni Wydawnictwa Naukowego PWN.

MIESIĄC PODPISANIA UMOWY LICZBA NOWYCH KLIENTÓW
styczeń 2008 1
kwiecień 2008 1
maj 2008 1
czerwiec 2008 1
wrzesień 2008 1
październik 2008 3
listopad 2008 1
grudzień 2008 3
styczeń 2009 (stan na 16.01.09.) 8

Źródło: Dane na podstawie statystyk udostępnionych przez Wydawnictwo Naukowe PWN.

W styczniu 2009 r. wśród bibliotek uczelnianych największą grupę stanowiły biblioteki uniwersyteckie (8 bibliotek), biblioteki politechniczne (7 bibliotek), 2 biblioteki państwowych wyższych szkół zawodowych oraz 2 biblioteki wyższych szkół niepublicznych.

Wydawnictwo Naukowe PWN konsekwentnie rozszerza ofertę o dostęp do książek elektronicznych innych wydawców. W styczniu 2009 r. serwis zawierał publikacje 8 wydawnictw (PWN, WNT, PZWL, WAM, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Scholar, WKiŁ, IMPULS), literaturę podzielono na siedem podstawowych kategorii. W lutym 2009 r. kolekcja obejmowała już ofertę dostępu do około 700 tytułów książek elektronicznych wymienionych powyżej wydawnictw.

Serwis ibuk.pl czytelnia on-line oferuje dostęp do podręczników i literatury naukowej z nauk: ekonomicznych, społecznych, matematyczno-przyrodniczych, informatycznych, humanistycznych, medycznych i innych. Każda z tych kategorii dzieli się na podkategorie, co umożliwia nabycie różnych wariantów kolekcji w zależności od potrzeb użytkowników poszczególnych bibliotek. Zakup dostępów może się odbywać na trzy różne sposoby:

  • całe kolekcje w ramach wybranych kategorii,
  • wybrane tytuły z różnych kategorii,
  • całe kolekcje plus wybrane tytuły z innych kategorii.

Model zakupu w pierwszej i drugiej wersji wybrało po 8 bibliotek, natomiast trzecia wersja spotkała się z zainteresowaniem 4 bibliotek. Liczby dostępnych tytułów książek w 20 bibliotekach korzystających z bazy ibuk.pl. przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1. Liczba tytułów książek zakupionych przez dwadzieścia bibliotek (nieobejmująca subskrypcji)

Rys. 1. Liczba tytułów książek zakupionych przez dwadzieścia bibliotek (nieobejmująca subskrypcji)
Źródło: Dane na podstawie statystyk udostępnionych przez Wydawnictwo Naukowe PWN.

Największa zakupiona kolekcja obejmuje dostęp do 392 tytułów książek, najmniejsza do 17. Średni zakup w 20. analizowanych bibliotekach to 194 tytuły książek elektronicznych z bazy ibuk.pl. Twórcy serwisu umożliwili użytkownikom przesyłanie propozycji tytułów do zakupu za pomocą opcji „Zgłoś zakup bibliotece”. Z uzyskanymi w ten sposób sugestiami bibliotekarze mogą się zapoznać za pośrednictwem strony administratora i wziąć je pod uwagę podczas podejmowania decyzji dotyczących nowych nabytków.

W styczniu 2009 r., w celu sprawdzenia odbioru serwisu ibuk.pl, wśród studentów studiów stacjonarnych Uniwersytetu Opolskiego przeprowadzono badania ankietowe, których celem była ocena poziomu korzystania z książek elektronicznych, w szczególności tych zamieszczonych w serwisie. Ankieta składała się z 14 pytań, w tym 10 zamkniętych wymagających odpowiedzi Tak lub Nie, trzech otwartych i jednego półotwartego. Pierwsze sześć pytań dotyczyło korzystania z książek elektronicznych w ogólności: czy respondentowi odpowiada taka forma pozyskiwania informacji, jeśli wykorzystuje e-booki, to z jakich serwisów najchętniej je pobiera (darmowych czy komercyjnych, polskich czy zagranicznych, a może oferowanych ze strony biblioteki macierzystej uczelni?), czy są wśród nich polskie książki elektroniczne. Kolejne osiem pytań odnosiło się do kolekcji książek elektronicznych zamieszczonych w ibuk.pl czytelnia on-line, który to serwis prenumerowany jest przez Bibliotekę Główną Uniwersytetu Opolskiego. Studenci oraz pracownicy uniwersytetu mogą z niego korzystać ze wszystkich komputerów sieci uczelnianej. Pytania miały na celu ocenę poziomu zadowolenia z usługi, oferty tytułowej serwisu oraz najlepszych sposobów rozpropagowania go w środowisku akademickim.

Badaniami objęto studentów następujących kierunków: pedagogiki, filologii angielskiej, historii, biotechnologii, biologii, chemii oraz nauk społecznych – socjologii i politologii. Przy doborze grupy badawczej kierowano się tematyką wykupionych przez Bibliotekę Główną kolekcji z zakresu: pedagogiki, biologii, chemii oraz nauk humanistycznych, w tym filologii, historii, sztuki, kulturoznawstwa i religioznawstwa. Z dużym prawdopodobieństwem należy się spodziewać, że to właśnie studenci wybranych kierunków najczęściej korzystali z ibuk.pl, gdyż zestaw tytułów odpowiada ich naukowym zainteresowaniom.

Liczba respondentów w stosunku do ogólnej liczby studiujących na danym kierunku przedstawia się następująco: spośród 672 studentów socjologii i politologii 271 wypełniło ankietę, z filologii angielskiej 145 osób z 251 studiujących oraz na historii 243 osoby z 408, na biotechnologii i biologii 152 z 474, studenci Wydziału Chemii w liczbie 311 wypełnili 105 ankiet, studenci pedagogiki w liczbie 1427 wypełnili 359 ankiet. W sumie uzyskano 1275 wypełnionych ankiet, na podstawie których sformułowano następujące wnioski:

  1. Spośród wszystkich ankietowanych 48% korzysta z książek elektronicznych.
  2. Ponad połowa respondentów (62%) pytana, czy taka forma przyswajania wiedzy i pozyskiwania informacji im odpowiada, odpowiedziało zdecydowanie Tak. W przypadku tego pytania ankieterki analizując wyniki, musiały wziąć pod uwagę fakt, że 8% badanych niekorzystających z e-booków nie zdecydowało się na żadną z alternatywnych odpowiedzi, dopisując po prostu: Nie mam zdania.
  3. Tylko 16% ankietowanych korzystało z kolekcji książek elektronicznych umieszczonych w specjalistycznych zagranicznych serwisach komercyjnych, np. Ebrary czy Safari Books Online, 25% badanych robiło to za pośrednictwem strony domowej biblioteki uczelnianej, natomiast 57% użytkowało serwisy książek elektronicznych dostępne w sieci WWW, i to zarówno te komercyjne, jak i darmowe.
  4. Na pytanie o użytkowanie polskich książek elektronicznych 44% respondentów odpowiedziało twierdząco. Zatem prawie połowa ankietowanych wykorzystuje książki elektroniczne do poszerzania swojej wiedzy i w dużej mierze są to książki polskie, co można tłumaczyć większym zainteresowaniem studentów polską niż zagraniczną literaturą m.in. ze względu na wciąż panujące bariery językowe lub fakt, że przyswajanie tekstu w języku obcym wymaga więcej wysiłku.

Kolejne pytania wiązały się z serwisem ibuk.pl. Z ankiety wynika, że spośród ankietowanych 20% korzysta z kolekcji książek elektronicznych zamieszczonych w serwisie ibuk.pl czytelnia on-line. Spośród tych osób 82% jest zadowolonych z tej usługi. Respondenci odpowiadając na pytanie dotyczące wprowadzenia udogodnień do ibuk.pl, proponowali przede wszystkim umożliwienie korzystania z komputerów domowych, a także ulepszenie szaty graficznej i poprawienie przejrzystości interfejsu, rozbudowanie możliwości wyszukiwania, zwiększenie prędkości ładowania stron oraz dodanie możliwości tworzenia autoprzypisów.

Oferta tytułowa serwisu odpowiada 71% badanych. Zbyt mało jest ich zdaniem dostępnych tytułów z biologii, ekonomii, historii, klasyki literatury pięknej, kulturoznawstwa, matematyki, politologii, prawa, psychiatrii, slawistyki, socjologii i teologii. Studentom brakuje przede wszystkim podręczników akademickich z tej tematyki, ale postulują także wprowadzenie do serwisu encyklopedii oraz naukowej literatury specjalistycznej. Należy jednak zwrócić uwagę, że każdy ankietowany chciałby zwiększyć liczbę tytułów książek z dziedziny, którą studiuje.

Po przeanalizowaniu odpowiedzi na pytanie sprawdzające: Czy Pana/Pani macierzysta biblioteka uczelniana umożliwia dostęp do kolekcji książek elektronicznych ibuk.pl? okazało się, że 64% ankietowanych odpowiedziało twierdząco, natomiast 24%, że nie, a pozostałe 12% nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie. Zatem 36% przebadanych osób nie zdawało sobie sprawy z możliwości korzystania z serwisu ibuk.pl. Jednak zastanawiające jest porównanie tych wyników z odpowiedziami na pytanie: W jaki sposób dotarła do Pani/Pana informacja o możliwości bezpłatnego korzystania z serwisu ibuk.pl w ramach sieci uczelnianej? Analizując odpowiedzi udzielone przez wszystkich ankietowanych okazało się, że najskuteczniejszą formą promocji serwisu są materiały reklamowe rozprowadzane na uczelni. Tę odpowiedź wskazało 24% respondentów. Nie mniej skuteczna jest, według 20% badanych, rekomendacja samego wykładowcy. Kolejne 18% ankietowanych dotarło do informacji o możliwości korzystania z serwisu ibuk.pl dzięki informacjom znajdującym się na stronie domowej biblioteki uczelnianej, natomiast 15% za pomocą tzw. poczty pantoflowej, czyli dzięki poleceniu koleżanki lub kolegi. Z kolei 8% respondentów wskazało na inne niż zasugerowane przez ankietera sposoby rozpowszechniania ibuka. Są to: zachęta bibliotekarza, informacje uzyskane w bibliotece, szkolenia biblioteczne oraz, co ciekawe, uczestnictwo w niniejszej ankiecie, która okazała się być swego rodzaju materiałem reklamowym serwisu.

Z odpowiedzi ankietowanych wynika także, że część osób, które zadeklarowały, że nie korzystają z książek elektronicznych umieszczonych w kolekcji ibuk.pl i są przekonane, że biblioteka nie umożliwia dostępu do tego serwisu, podało jednak sposób, w jaki dowiedziały się o możliwości bezpłatnego korzystania w ramach sieci uczelnianej. Do tej grupy należą głównie osoby, które usłyszały o ibuku od wykładowcy lub kolegów. Wiedziały, że taki produkt istnieje, ale nie korzystały z niego i nie powiązały serwisu polskich książek elektronicznych z biblioteką uczelnianą. Prawdopodobnie też wśród studentów ciągle panuje stereotypowe przekonanie, że biblioteka akademicka to przede wszystkim wypożyczalnia drukowanych podręczników. Jeżeli tak, to tym bardziej należy położyć nacisk na promocję elektronicznych źródeł informacji, coraz bardziej niezbędnych w procesie edukacji, a jak wynika z niniejszej ankiety, jeszcze wciąż nie do końca odkrytych i niedocenionych przez studentów. Po przeanalizowaniu odpowiedzi na pytanie otwarte dotyczące najskuteczniejszych form promocji serwisów książek elektronicznych w środowisku studenckim okazało się, że najlepszym sposobem wg ankietowanych są ulotki (138 głosów) oraz plakaty (94 głosy). W sumie, według 232 respondentów wszelkiego rodzaju materiały reklamowe rozmieszczone w widocznych miejscach na uczelni, to najlepszy pomysł na promocję takich serwisów.

Następną, bardzo skuteczną według ankietowanych, formą reklamy jest rekomendacja wykładowców. Tę opcję wskazało 95 badanych. Bardzo ważna dla respondentów była również widoczna informacja na stronie Uniwersytetu Opolskiego oraz stronach poszczególnych wydziałów (69 głosów), a także na stronie Biblioteki Głównej (40 głosów).

Reklama w Internecie to według 72 ankietowanych także dobry sposób promocji, zwłaszcza reklamy umieszczane na Naszej Klasie, w Google czy na innych stronach często odwiedzanych przez studentów np. na stronie samorządu studenckiego. Do skutecznych form rozpropagowywania serwisów książek elektronicznych badani zaliczyli również fora internetowe, blogi, wysyłanie e-maili do studentów oraz informację w formie newsletterów dostarczaną za pośrednictwem listy mailingowej. Jedną z ciekawszych propozycji był pomysł, by po zalogowaniu się na konto czytelnika w systemie ALEPH pojawiała się informacja o e-bookach w bibliotece. Na znaczenie informacji i reklamy w samej bibliotece, w tym zachętę ze strony bibliotekarzy, wskazało 56 ankietowanych, natomiast 46 badanych opowiedziało się za reklamą w miejscach uczęszczanych przez studentów, m.in. akademikach, miejscach stołowania się czy podczas Piastonaliów – opolskich dni studenta. Spośród ankietowanych 41 osób wskazało, że dobrą formą rozpropagowania jest rekomendacja wśród kolegów i znajomych, natomiast 24 osoby za ważną formę promocji uznały szkolenia biblioteczne, w tym informacje na przysposobieniu bibliotecznym, a także tradycyjne ogłoszenia umieszczane na przeznaczonych do tego celu tablicach (również 24 osoby). Reklamę w mediach lokalnych i studenckich zaproponowało 21 ankietowanych. Bardzo interesujący okazał się pomysł na przeprowadzenie akcji promocyjnej, której celem byłoby uzmysłowienie studentom, że jeśli nie ma książki na półce, to można sięgnąć po e-book. Według respondentów w trakcie propagowania serwisów książek elektronicznych udostępnianych na uczelni należy przede wszystkim podkreślać, że jest to dostęp darmowy, a e-booki są bardzo wygodnym w korzystaniu źródłem informacji. Jedna osoba uznała, że serwisy książek elektronicznych nie potrzebują promocji w środowisku studenckim, ponieważ student jak czegoś potrzebuje, to sam znajdzie. Opisane powyżej propozycje ankietowanych na pewno zostaną wykorzystane do rozpropagowania serwisu ibuk.pl na uczelni.

Podobne formy promocji stosuje Biblioteka Główna i Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej Politechniki Wrocławskiej oraz biblioteki wydziałowe tej uczelni. Należy do nich oczywiście rozpowszechniane na uczelni wszelkiego rodzaju materiałów reklamowych, takich jak ulotki, naklejki informacyjne na komputery czy plakaty. Ponadto za pomocą poczty elektronicznej wysyłane są wiadomości e-mail z informacjami na temat ibuka. Na Politechnice Wrocławskiej przybierają one formę elektronicznych newsletterów, zawierających przykładowo listę nowych tytułów w serwisie. Organizowane są również wszelkiego rodzaju szkolenia z zakresu korzystania z korpo.ibuk.pl. W celu uzyskania szczegółowych informacji na temat sposobów rozpropagowania serwisu na uczelni, 10 lutego 2009 r. przeprowadzono wywiad z kierowniczką Biblioteki Wydziału Informatyki i Zarządzania Politechniki Wrocławskiej – mgr Ewą Zysek-Nockowską. Autorskim pomysłem kierowniczki biblioteki są specjalne nalepki z napisem „korpo.ibuk.pl” i logo serwisu, które umieszcza się na okładkach książek w czytelni, dostępnych również w formie elektronicznej. Ponadto na terenie biblioteki – w czytelni i wypożyczalni, obok stanowisk komputerowych rozmieszczono materiały reklamowe. Kolejną formą promocji są wiadomości e-mail z informacją o nowościach, wysyłane raz na trzy miesiące do pracowników uczelni. W celu zachęcenia pracowników naukowych do korzystania z serwisu i polecania go studentom, Ewa Nockowska przeprowadziła dwie prezentacje na Radzie Wydziału: pierwszą – dotyczącą biblioteki, z naciskiem na zbiory elektroniczne oraz drugą – poświęconą tylko elektronicznym źródłom informacji, podczas której szczegółowo omówiła ibuk.pl. Studenci bardzo entuzjastycznie podeszli do możliwości korzystania z serwisu przede wszystkim ze względu na to, że książki elektroniczne są w języku polskim. Jedyne, na co się skarżyli, to brak wyraźnego oznaczenia nowości, co przeszkadza również bibliotekarzom, a przede wszystkim brak możliwości korzystania z ibuka z komputerów domowych. Politechnika Wrocławska jest co prawda wyposażona w system OneLog, umożliwiający korzystanie z elektronicznych zbiorów biblioteki poza terenem uczelni, ale korpo.ibuk.pl nie został jeszcze do tego systemu włączony. Trwają nad tym intensywne prace. Jednak, jak stwierdziła Ewa Zysek-Nockowska, jak już ktoś skorzysta z ibuka, to [do niego] wraca.

Dostęp do zaawansowanych technologii informatycznych oraz elektronicznych źródeł informacji w postaci repozytoriów wiedzy i baz danych jest niezbędny do prowadzenia badań naukowych na światowym poziomie. Stąd też zainteresowanie książkami elektronicznymi stale rośnie, zwłaszcza w środowisku akademickim, dlatego biblioteki uczelniane w coraz większym stopniu włączają ten rodzaj zbiorów do swoich zasobów. Ponadto z punktu widzenia bibliotek, jedną z wielu niekwestionowanych zalet serwisu jest też możliwość niemal natychmiastowego „przekazania” danego tytułu kolejnemu użytkownikowi (…). Dla porównania: wypożyczona książka drukowana jest niedostępna aż do momentu zwrotu przez czytelnika (…). W dużych sieciach bibliotek uczelnianych przy wypożyczeniach (…) przekraczających milion operacji w skali roku wprowadzenie do oferty bibliotek książek elektronicznych jest (…) konieczne[7]. korpo.ibuk.pl doskonale wpisał się w tę tendencję. W chwili obecnej jest to jedyny na rynku serwis oferujący elektroniczne książki naukowe w języku polskim, co z pewnością jest jego ogromnym atutem w walce z konkurencją. Ocena ibuka po roku funkcjonowania jest zdecydowanie pozytywna. Dostęp do pełnych tekstów podręczników akademickich w dobie e-learningu (kształcenia na odległość) jest jednym z warunków efektywnego kształcenia studentów i uczestników różnych kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe. Dlatego jedną ze słabych stron projektu PWN jest brak możliwości korzystania z bazy korpo.ibuk.pl z komputerów domowych, ale tę usterkę już w niektórych bibliotekach, po spełnieniu przez uczelnię określonych warunków oraz dzięki współpracy bibliotekarzy i informatyków, pokonano. Od marca 2009 r. użytkownicy w Politechnice Wrocławskiej mogą korzystać z książek dostępnych w serwisie korpo.ibuk.pl z komputerów domowych po zarejestrowaniu się w systemie OneLog.

Część użytkowników bibliotek wskazuje również na problem braku możliwości kopiowania i drukowania fragmentów tekstów podręczników. Wśród ankietowanych, którzy wzięli udział w przedstawionych w artykule badaniach ankietowych, usługa ta nie była jednak szczególnie ważna. Serwis w krótkim czasie zdobył uznanie i wiele bibliotek zdecydowało się na jego zakup. Fakt, że stale podlega ulepszeniom, świadczy o wyczuleniu twórców na potrzeby użytkowników. Jeżeli tylko Wydawnictwo Naukowe PWN będzie dbało o sukcesywne rozszerzanie oferty tytułowej, kierując się popularnością danej książki wśród studentów, to z pewnością może liczyć na wierne grono odbiorców.

Przypisy

[1] LANCASTER, F. W. Rozpowszechnianie informacji naukowej i technicznej. Zarys systemu eliminującego zastosowanie papieru. Zagadnienia Informacji Naukowej 1976, nr 2, s. 22. ISSN 0324-8194.

[2] GÓRALSKA, M. Elektroniczne książki. Zagadnienia Informacji Naukowej 1996, nr 2, s. 33-40. ISSN 0324-8194.

[3] GÓRALSKA, M. Książka on-line. Próba objaśnienia zjawiska. Biuletyn EBIB [on-line]. 2003 nr 7 (47). [Dostęp 10 lutego 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2003/47/goralska.php. ISSN 1507-7187.

[4] GÓRALSKA, M. Książka elektroniczna – przeszłość i perspektywy. W: Oblicza kultury książki. Prace i studia z bibliologii i informacji naukowej. Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005, s. 11-28. ISBN: 83-229-2546-8.

[5] DUDZIAK, D., WOJTASIK, U. A. Czy łatwo kupić zagraniczną książkę elektroniczną? Biuletyn EBIB [on-line]. 2007 nr 3 (84). [Dostęp 17 kwietnia 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/84/a.php?dudziak_wojtasik. ISSN 1507-7187.

[6] BEDNAREK-MICHALSKA, B. IBUK – książka elektroniczna. Biuletyn EBIB [on-line]. 2007 nr 4 (85). [Dostęp 6 stycznia 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/85/a.php?michalska. ISSN 1507-7187.

[7] DUDZIAK, D., IWAŃSKA, M. Korpo.ibuk.pl – pierwszy polski serwis książek elektronicznych dla bibliotek. W: SZARSKI, H., KUZIELA, M. (red.) Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych. Z Problemów Bibliotek Naukowych Wrocławia. Wrocław: Studio Wydawniczo-Poligraficzne TAart, 2008, s. 156-171. ISBN 978-83-85417-28-6.

            

Poprzedni - Spis treści - Następny

(C) 2009 EBIB

            Pierwsza polska platforma książek elektronicznych w wersji dla bibliotek – opis i ocena po roku funkcjonowania / Danuta Szewczyk-Kłos, Dorota Wierzbicka // W: II Wrocławskie Spotkania Bibliotekarzy Polonijnych. Wrocław, 18-19 czerwca 2009. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], Redakcja "Elektronicznej Biblioteki", 2009. - (EBIB Materiały konferencyjne nr 20). - ISBN 83-921757-6-X. -Tryb dostępu : http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/mat20/szewczyk.php