Nr 1/2001 (19), Czasopisma elektroniczne. Artykuł
| | Nr 1/2001 (19), Czasopisma elektroniczne. Artykuł |
|
 | | | |
Maria Janowska
| |||
| | ||
| Nowe techniki informatyczne spowodowały zmiany w sposobach nabywania dokumentów przez biblioteki. Biblioteki kupując książki, czasopisma, czy inne druki stawały się ich właścicielami. Mogły je przechowywać przez czas nieograniczony, mogły - w granicach określonych przepisami prawa autorskiego - udostępniać i kopiować[2] określone fragmenty. Inaczej jest z czasopismami elektronicznymi.[3] Czasopism elektronicznych nie kupuje się w tradycyjnym sensie tej transakcji. Biblioteka, zamierzając udostępnić swoim użytkownikom zawartość czasopism elektronicznych, musi najpierw zawrzeć umowę z wydawcą, w której określone są warunki korzystania z tych czasopism. Umowa taka jest zazwyczaj zawierana na czas określony, najczęściej określa kto może i kto nie może korzystać z danego wydawnictwa (z zasady do korzystania uprawnieni są pracownicy biblioteki oraz - w przypadku bibliotek uczelnianych - pracownicy i studenci uczelni macierzystych, dostęp jest natomiast praktycznie niemożliwy dla użytkowników niezarejestrowanych w bibliotece); tryb dostępu (w tym możliwość korzystania poprzez sieć lokalną); zasady korzystania (czy użytkownicy mają prawo tylko do oglądania, czy mogą wykonywać kopie - papierowe lub elektroniczne). Umowa taka ma charakter cywilnoprawny, co - zgodnie z zasadą swobody kształtowania treści umów, obowiązującą w prawie cywilnym większości krajów - oznacza, że strony zawierające umowy mogą swobodnie ustalać warunki umowy. Przy zawieraniu takich umów biblioteki muszą dokładnie przyjrzeć się proponowanym w nich warunkom. Muszą pamiętać, że to wydawca jest właścicielem praw wyłącznych, który rezygnuje na rzecz biblioteki z części swoich przywilejów; do materiałów dostępnych w Internecie nie mają zastosowania licencje ustawowe, o których mówi art. 28 prawa autorskiego.[4] Jako pomoc przy negocjacjach związanych z zawieraniem umów z wydawcami może służyć opracowanie EBLIDA autorstwa Emanuelii Giavarra How to avoid legal pittfalls.[5] W opracowaniu tym wylicza się następujące podstawowe prawa, o których uzyskanie biblioteki powinny się starać:
Nie jest natomiast dopuszczalne:
Biblioteka ze swej strony powinna się zobowiązać do zagwarantowania, że przy korzystaniu będzie przestrzegać warunków licencji i do informowania wydawców w przypadkach naruszenia warunków licencji przez użytkowników; w umowie powinna być także klauzula, że biblioteka nie ponosi odpowiedzialności za działania podejmowane przez użytkowników po uzyskaniu dostępu do sieci. Jak widać, nabywanie publikacji w postaci elektronicznej wymaga dodatkowego wysiłku związanego z negocjowaniem umów licencyjnych. Na szczęście droga jest częściowo przetarta: wiele konsorcjów bibliotek na świecie wypracowało z wydawcami porozumienia. Teksty tych porozumień są dostępne w Internecie.[9] Wprowadzenie w problematykę umów licencyjnych będzie także tematem kolejnego programu zainicjowanego przez EBLIDA dla bibliotek krajów Europy Środkowo-Wschodniej - programu CELIP, który rozpoczął się w tym roku. Trzeba bowiem pamiętać, że biblioteki muszą nabywać publikacje elektroniczne. W przeciwnym razie nie będą się liczyć jako centra informacji. Przypisy:[1] Termin gromadzenie użyty został nieco przewrotnie. Publikacji elektronicznych nie gromadzi się w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Należy jednak pamiętać, że w świetle Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539) do podstawowych zadań biblioteki należy: "1) gromadzenie, opracowywanie, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych" (Art. 4. 1) i że do tych materiałów należą także dokumenty elektroniczne (w Art. 5 stwierdza się: "Materiałami bibliotecznymi są w szczególności dokumenty zawierające utrwalony wyraz myśli ludzkiej, przeznaczone do rozpowszechniania, niezależnie od nośnika fizycznego i sposobu zapisu treści, a zwłaszcza: dokumenty graficzne (piśmiennicze, kartograficzne, ikonograficzne i muzyczne) ... i elektroniczne.") W artykule omawia się jeden z problemów związanych z nabywaniem jednego z rodzajów tak specyficznego materiału bibliotecznego. [2] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych Dz. U. nr 24, poz. 83 z późniejszymi zmianami art. 28. [3] Przez czasopisma elektroniczne rozumieć będę czasopisma dostępne w Internecie. [4] Uzasadnienie można znaleźć w artykule Dawida Kota Korzystanie z utworów przez instytucje użyteczności publicznej w świetle technik cyfrowego przetwarzania danych W: Informacja elektroniczna a prawo autorskie. Warszawa SBP 2000, s.9-26. [5] Tłumaczenie na język polski znajduje się w pracy Informacja elektroniczna a prawo autorskie. Warszawa SBP 2000 s. 67-83. [6] Przez Członków Instytucji rozumie się pracowników instytucji macierzystej oraz - w przypadku bibliotek uczelnianych - studentów uczelni. [7] Przez udostępnianie na miejscu rozumie się nie tylko udostępnianie w pomieszczeniach biblioteki, lecz także udostępnianie za pośrednictwem stanowisk komputerowych znajdujących na terenie uczelni macierzystej. [8] Przez użytkowników zewnętrznych rozumie się użytkowników biblioteki, którym zezwala się na dostęp do sieci zabezpieczonej (tj. sieci, do której dostęp mają wyłącznie zarejestrowani użytkownicy, których tożsamość można sprawdzić zarówno w momencie logowania, jak i w jakiś czas po nim). [9] Pod www.eblida.org Pierwotny adres: http://ebib.oss.wroc.pl/2001/19/janowska.html  | |
| | | |
| |||
| | ||