 |
Rozwój sieci teleinformatycznych i technologii komputerowych upowszechnił
nowe formy komunikacji i dystrybucji informacji. Publicznie dostępne
systemy, a zwłaszcza - będące przedmiotem dalszych rozważań - katalogi
OPAC, oferują bogaty zestaw rozwiązań w zakresie komunikacji użytkowników
z biblioteką, realizacji funkcji informacyjnych, prezentowania zbiorów i
metod udostępniania materiałów bibliotecznych.
Do nich zaliczyć mozna między innymi:
-
Elektroniczne zamawianie dokumentów -
składanie poprzez sieć
komputerową zamówień wypożyczeń bibliotecznych i międzybibliotecznych,
obejmujących autoryzację czytelnika i kontrolę dostępności zamawianego
materiału. Należy podkreślić, iż możliwość składania zamówień w cyklu
całodobowym, z dowolnego "miejsca" (komputera podłączonego do Internetu),
nie wymaga bezpośredniego (osobistego) kontaktu czytelnika z biblioteką.
-
Zautomatyzowany system wypożyczeń i rezerwacji, który zwiększa
udział
użytkowników w kontroli indywidualnych wypożyczeń i zamówień. Na
szczególną uwagę zasługuje możliwość zdalnego przedłużania wypożyczeń, o
ile wcześniej w systemie nie odnotowano rezerwacji na wypożyczony
egzemplarz, anulowania rezerwacji nieaktualnych, czy wreszcie modyfikacja
danych teleadresowych na koncie czytelnika. Wszystkie te operacje dostępne
są zarejestrowanym użytkownikom z poziomu OPAC i eliminują nakład pracy
bibliotekarza.
-
Wykorzystanie mechanizmów poczty elektronicznej w dystrybucji
informacji. Zastosowania na tym polu mogą być różne - począwszy od
najbardziej rozpowszechnionych - wykorzystania programów pocztowych do
przesyłania komunikatów (np. kwerend, dezyderatów, zamówień
międzybibliotecznych) między użytkownikami systemu lub w relacjach
użytkownik - system. Jako przykład bardziej zaawansowanych rozwiązań,
posłużyć może funkcja selektywnej dystrybucji informacji (SDI),
wykorzystująca procedury pocztowe do automatycznego dostarczania pod
wskazany adres elektroniczny, określonej informacji z systemu. SDI w
katalogach online całkowicie automatyzuje procesy wyszukiwania
zgodnie z preferencjami użytkownika, który jednorazowo określa zestaw
instukcji wyszukiwawczych i przedziały czasu, w których będzie informowany
o wynikach - w określonym czasie stosowne raporty zostaną umieszczone w
jego skrzynce pocztowej. Selektywna dystrybucja informacji jest szeroko
stosowana w serwisach dokumentacyjnych i wydawnictwach elektronicznych,
tym niemniej należy się spodziewać, że zostanie szerzej zaimplementowana w
systemach bibliotecznych.
Poczta elektroniczna stanowi tanią i efektywną metodę dystrybucji
informacji. W porównaniu do poczty tradycyjnej przesyłki trafiają do
adresatów na całym świecie w kilka minut. Znakomicie nadaje się do
rozprowadzania elektronicznych dokumentów np. materiału
naukowo-dydaktycznego w postaci zdygitalizowanej - artykułów z czasopism,
wybranych rozdziałów z książek, przechowywanych w zbiorach bibliotecznych.
-
Rozwój katalogów multimedialnych - poszerzanie zasobu
informacyjnego o nowe formy cyfrowej prezentacji materiałów bibliotecznych
z użyciem hipermediów. Obok sformalizowanego opisu bibliograficznego w
katalogach online, można prezentować fragmenty zbiorów w postaci
elektronicznej np.: spisy treści, noty wydawnicze, elementy graficzne
przejęte z dzieł, ścieżki dźwiękowe i video zbiorów audiowizualnych,
odnośniki (hiperłączniki) do elektronicznych wydań dokumentów
publikowanych w Internecie.
Struktury danych w zintegrowanych systemach bibliotecznych pochodzenia
zagranicznego uwzględniają konieczność powiązania lokalnej informacji z
zewnętrznymi zbiorami danych. W systemie Aleph do tego celu wykorzystuje
się specjalnie zdefiniowane pole EXTERNAL, które zawiera informację o
lokalizacji zbioru zewnętrznego i rodzaju aplikacji niezbędnej do jego
prezentacji. Zważywszy na to, że nowoczesne OPAKI funkcjonują w systemie
WWW, do prezentowania w katalogach online zbiorów zewnętrznych zazwyczaj
służy uniwersalny system hipermedialny.
Podsumowując powyższe, należy stwierdzić, że postęp w
teleinformatyce wpływa na rozszerzenie funkcji OPAC i wyznacza nowe
kierunki w rozwoju usług elektronicznych skomputeryzowanej biblioteki w
zaspakajaniu potrzeb swoich użytkowników.
Zjawisko obniżki kosztów urządzeń komputerowych i pamięci masowych,
upowszechnienie nowego medium - Internetu powodują, że wzrasta
zainteresowanie problematyką dygitalizacji zbiorów bibliotecznych i tym
samym, elektronicznym dostarczaniem cyfrowych kopii dokumentów pierwotnych
(e-kopii), co stanowi alternatywne i konkurencyjne rozwiązanie wobec
masowej reprodukcji zbiorów, wykonywanej m. in. w punktach ksero.
Założenia do realizacji elektronicznego dostarczania materiałów ze zbiorów
bibliotecznych mogą być następujące:
- Funkcje zamawiania w OPAC umożliwiają obok zwykłych zamówień
bibliotecznych rejestrację i kontrolę zamówień fotokopii. W systemie
rozliczane są one osobno, stanowią wydzieloną część modułu udostępniania
(Circulation). Zamówienie (e-kopii) nie może dotyczyć całości
tytułu, którego opis bibliograficzny prezentowany jest w katalogu
bibliotecznym, lecz ściśle określonej jego części, zawiera takie elementy
jak:
- tytuł części (tytuł artykułu, rozdziału)
- imię i nazwisko autora/autorów
- liczba stron do skopiowania
- metoda dostarczenia (poczta elektroniczna, poczta tradycyjna, odbiór
na miejscu)
- docelowy adres emailowy (jeśli wybrano elektroniczną metodę dostarczenia)
Zamówienia kopii mogą obejmować zamówienia różnego typu: kserokopii,
kopii sporządzanych przy pomocy urządzeń skanujących, aparatów cyfrowych
itd.
- Opis katalogowy nie zawiera najważniejszych elementów informacji,
niezbędnych do prawidłowego określenia zamówienia fotokopii. Brakuje w nim
danych o układzie treściowym dzieła, który zwykle odwzorowuje spis
treści. Na podstawie opisu katalogowego użytkownicy nie są w stanie
sprecyzować
zamówienia: wymienić nazwisk autorów i tytułów pojedynczych artykułów
czasopismach czy rozdziałów w wydawnictwach zwartych. Mimo dostępności
online dodatkowych źródeł informacji bibliograficznej np. Bibliografii
Zawartości Czasopism, wydawnictw abstraktowych, elektronicznych wydań
czasopism, które z reguły prezentują w sieci spisy treści numerów
bieżących i archiwalnych, w rozwijaniu usług elektronicznego dostarczania
tekstów należy wzbogacać opisy katalogowe o prezentacje przejętych z
książek i czasopism spisów treści. Wymaga to stworzenia dodatkowego
stanowiska pracy w procesie opracowania zbiorów, gdzie bibliotekarz
zajmowałby się skanowaniem spisów treści i przetworzeniem ich na postać
hipertekstową (programy do rozpoznawania tekstów mają możliwośc zapisu
informacji w formacie .html), uzupełnianiem pola EXTERNAL, tworząc
powiązania między rekordem bibliograficznym a zbiorem zewnętrznym poprzez
numer systemowy dokumentu w bazie bibliograficznej.
- Kopiowanie i dystrybucja pełnych tekstów do użytku indywidualnego
wymaga sporządzenia wyceny tej usługi, liczonej od
ilości skopiowanych stron. Cena za stronę powinna uwzględniać koszty
informatyczne, koszty pracy personelu, taryfy telekomunikacyjne, podatek
należny fiskusowi. Ze względu na możliwość realizacji zamówień kopii w
formie elektronicznej nięzbędne jest opracowanie systemu rozliczeń z
użytkownikami, którzy odpowiednio wcześniej muszą wpłacić określoną kwotę
na konto realizacji usługi, z którego po dostarczeniu tekstów potrącano by
odpowiednie kwoty. Sprawy rozliczeń powinien regulować przejrzysty
regulamin.
Zautomatyzowane przetwarzanie dokumentów tradycyjnych wymaga użycia
odpowiednich urządzeń skanujących. Urządzenia te współpracują z komputerem
za pomocą specjalistycznego oprogramowania do przetwarzania obrazu
(programy graficzne) i oprogramowania OCR (Optical Character Recognition
- optyczne rozpoznawanie znaków), które odczytuje teksty z obrazu
dokumentu i przekształaca je w edytowalne dokumenty elektroniczne.
Formaty zapisu rozpoznanych znaków (tekstów) mogą być różne. Do
najpopularniejszych należą: .doc, .rtf, .html, .txt, .pdf.
Odtworzenie kolorowej strony dokumentu A4 w formie obrazu, w skali 1:1
wymaga około 20 megabajtów pamięci na dysku komputera i nie jest efektywne
(pomimo użycia programów kompresujących) w elektronicznej dystrybucji
dokumentów.
Najbardziej ekonomiczną formą elektronicznego zapisu stron
dokumentów tradycyjnych jest forma tekstowa.
Poniżej zamieszczono przykłady plików w różnych
formatach zeskanowanej
strony książki, zawierającej tekst i ilustrację, przetworznej przez
program OCR - FineReader 4.0 i ich wielkości w megabajtach.
O ile formaty zapisu .doc, .rtf, .pdf dobrze odtwarzają zawarty w tekście
rysunek, to w formatach .txt i .html grafika jest pomijana.
Wśród dostępnych formatów na uwagę zasługuje standard .pdf opracowany
przez firmę Adobe. W formacie
.pdf tworzone są wszelkiego rodzaju
publikacje elektroniczne, ponieważ dokumenty pdf mogą zawierać
formatowany
tekst, grafikę, elementy multimedialne oraz interaktywne łącza. Do ich
odczytywania konieczne jest posiadanie udostępnianego bezpłatnie programu
Acrobat Reader, którego
poszczególne wersje instalacyjne dostępne są na stronach internetowych
firmy. Wśród dostępnych wersji do odczytu polskich znaków diakrytycznych
najbardziej przydatną jest wersja 3.0.
Ze względu na powszechność stosowania tego formatu w zapisie dokumentów
elektronicznych, jak również niezależność odczytu i wydruku plików .pdf
od
wykorzystywanych lokalnie platform sprzętowych, niską objętość plików
wynikowych powinien stać się standardem w elektronicznym dostarczaniu
tekstów w bibliotekach.
Pierwotny adres: www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib14/puszkiewicz.html
Adres w archiwum: ebib.oss.wroc.pl/arc/e014-06.html  | |
