Nr 3/2000 (11), Biblioteki fachowe. Artykuł
| | Nr 3/2000 (11), Biblioteki fachowe. Artykuł |
|
 | | | |
Anna Adamek
| |||
| | ||
|
W krótkiej formie artykułu nie sposób przeanalizować wszystkich aspektów biblioteki muzealnej. Głównym celem poniższego tekstu jest zatem opisanie organizacji i działalności biblioteki w kontekście instytucji muzealnej, a przede wszystkim czynników, które przyczyniają się do sprawnej obsługi czytelników. Ważny aspekt edukacyjny biblioteki jest tematem na oddzielny artykuł i został w tym tekście pominięty. Podobnie, problemy związane z brakiem miejsca, zarządzaniem finansowym, kosztami akwizycji oraz problemami technicznymi, z którymi borykają się wszystkie biblioteki, nie będą poniżej omawiane.
Biblioteka Muzealna zajmuje szczególne miejsce wśród bibliotek specjalistycznych. Muzeum i biblioteka działają w oparciu o te same założenia programowe: ich rola polega na kolekcjonowaniu, przechowywaniu i odnawianiu oraz upowszechnianiu materiałów związanych z historią kraju i narodu.
Podobny profil działalności może jednak często prowadzić do konfliktów. Kto bowiem powinien odpowiadać za bibliotekę? Czy jej użytkownikiem jest pracownik muzeum, czy też turysta, który zapłacił za wstęp i dostęp do muzealnej kolekcji? Kto odpowiada za zakup książek? Jak upewnić się, czy budżet przeznaczony na rozszerzanie zasobów bibliotecznych nie zostanie zmniejszony na rzecz eksponatów? Równie złożonym problemem jest konserwacja "białych kruków". Czy bibliotekarz jest tak samo wyspecjalizowany w tej dziedzinie jak konserwator zabytków? Badania naukowe na temat bibliotek muzealnych, sponsorowane przez Special Libraries Association dowodzą, że tego typu biblioteki znajdują się zazwyczaj w trudnej sytuacji finansowej i organizacyjnej. Już w 1977 roku Victor Danilov sugerował, że w bibliotekach muzealnych brakuje środków finansowych, etatów oraz użytkowników ("underfinanced, understaffed, and underutilized")[1]. Nowsze badania - przeprowadzone przez Esther Bierbaum z Uniwersytetu w Iowa - potwierdziły, że sytuacja niewiele się zmieniła w roku 1996. Większość bibliotek muzealnych wciąż nie miała w tym czasie jasno określonego miejsca i roli w instytucji macierzystej, a znikomy budżet nie pozwalał na odpowiedni rozwój kolekcji i zatrudnienie wykwalifikowanych pracowników. Trudno dostępny, chaotyczny i przypadkowy księgozbiór nie był postrzegany przez dyrekcję jako wartościowy dodatek do muzealnej kolekcji.[2]
Biblioteka Muzeum Narodowego Nauki i Techniki w Ottawie wyróżnia się zdecydowanie na tle negatywnego obrazu księgozbiorów muzealnych. Sukces biblioteki jest w znacznym stopniu odzwierciedleniem szczególnego klimatu, jaki otacza historię postępu kanadyjskiej nauki i techniki.
"Potrzeba jest matką wynalazku" - to stare przysłowie nigdy nie brzmi tak prawdziwie, jak w odniesieniu do rozwoju Kanady. Pionierzy, którzy ponad 250 lat temu dotarli do brzegów kontynentu, szybko przekonali się, że stosowana w Europie technologia zarówno gospodarcza, jak i rolnicza nie często sprawdza się w nowych warunkach geograficznych. Zdani tylko na siebie szukali sposobów na przetrwanie w trudnym klimacie. Najbardziej palącym problemem było oczywiście ujarzmienie natury. W kraju tak rozległym geograficznie jak Kanada, państwo nie mogło zaistnieć bez sprawnego systemu komunikacji lądowej i wodnej. Rozwój nauki i techniki jest więc w tym kraju utożsamiany z przetrwaniem jednostkowym i narodowym. Kanadyjczycy są dumni z szybkiego rozwoju technologii kolejowej, aeronautyki, skonstruowania telefonu oraz radia bezbateryjnego, a także z wynalazków wymuszonych przez panujący w Kanadzie klimat: pojazdów śnieżnych, pługów obrotowych do odśnieżania, a nawet łyżworolek. Kontrowersje związane z wpływami Wielkiej Brytanii czy Ameryki na kanadyjskie wynalazki wywołują emocje równie gorące, jak przegrany mecz hokejowy.
Biblioteka Muzeum Narodowego Nauki i Techniki służy jako główne i autorytatywne źródło informacji na temat dziedzictwa naukowego Kanady. Z prośbą o informację zwracają się do nas naukowcy i studenci, producenci filmowi i pisarze, a także osoby zainteresowane naprawą rodzinnych pamiątek: starych samochodów, zegarów, modeli pociągów czy statków. Pozytywny klimat, który podnosi wartość biblioteki wśród społeczeństwa, ma duży wpływ na sukces instytucji. Jednakże równie ważna jest rola, jaką biblioteka odgrywa w macierzystej organizacji; przede wszystkim jej pozycja w formalnej strukturze muzeum oraz współpraca w budowaniu kolekcji zarówno muzealnej, jak i bibliotecznej. Mówiąc o sukcesie biblioteki nie można też zapomnieć o kwalifikacjach pracowników oraz oferowanych usługach. Organizacja biblioteki i jej miejsce w strukturze muzeum.Biblioteka Muzeum Nauki i Techniki jest częścią Wydziału Zbiorów i Badań Naukowych. Jasno wyznaczone miejsce w strukturze muzeum pomaga określić podstawowe zadanie biblioteki oraz wskazać jej głównych czytelników. Biblioteka przede wszystkim służy pomocą w studiach prowadzonych przez pracowników Wydziału Zbiorów i Badań Naukowych, a więc kustoszy, naukowców, historyków i konserwatorów. Pracownicy innych wydziałów muzeum również mają dostęp do wszystkich usług oferowanych przez bibliotekę. Nie korzystają jednak z zasobów biblioteki w takim samym stopniu jak personel zainteresowany badaniami naukowymi na temat dziedzictwa technologicznego Kanady. Osoby niezatrudnione w muzeum mają dostęp do ograniczonych usług. Muzeum mieści się w kilku, znacznie oddalonych od siebie budynkach. Biblioteka jest podzielona na trzy agendy: Bibliotekę Główną, Informację Naukową dla Nauczycieli i Studentów oraz Bibliotekę Muzeum Lotnictwa. Biblioteka Główna dzieli budynek z Wydziałem Zbiorów i Badań Naukowych, którego pracownicy są głównymi użytkownikami biblioteki. Dostęp do zbiorów jest otwarty - użytkownicy mogą zatem korzystać z nich samodzielnie, bądź przy pomocy pracowników biblioteki. Muzeum Nauki i Techniki w Ottawie odwiedzają w dużej mierze uczniowie szkół podstawowych i średnich oraz rodziny z dziećmi. Informacja Naukowa dla Nauczycieli i Studentów jest zatem umiejscowiona w samym muzeum, oferując swe usługi w godzinach otwarcia muzeum. Z kolei zbiory aeronautyczne znajdują się w Muzeum Lotnictwa, którego pracownicy są głównymi użytkownikami księgozbioru. Współpraca między pracownikami muzeum i biblioteki w gromadzeniu wartościowych zbiorów.
Wszechstronna współpraca pomiędzy czytelnikami a pracownikami biblioteki przebiega bardzo sprawnie. Zbiory Biblioteki Głównej są podzielone według dziedzin specjalizacji kustoszy. Zawierają zatem między innymi działy: rolnictwa, transportu lądowego i morskiego, nauk ścisłych i astronomii, komunikacji i energetyki oraz technologii przemysłowej. Pracownicy naukowi muzeum wraz z dyrektorem biblioteki dzielą odpowiedzialność za rozwój zbiorów, w tym selekcję książek nowych i egzemplarzy antykwarycznych, negocjacje prywatnych i państwowych darów oraz reklamę usług biblioteki. W księgozbiorze biblioteki można znaleźć wydawnictwa historyczne i archiwalne - niedostępne w innych instytucjach. Zbiory Biblioteki Głównej zawierają około 20 000 monografii, w tym wiele egzemplarzy unikatowych, przechowywanych w klimatyzowanym pomieszczeniu. Wydział Zbiorów i Badań Naukowych często współfinansuje zakup wyjątkowo wartościowych pozycji, a ich ochroną zajmują się wykwalifikowani konserwatorzy zabytków. Biblioteka posiada także około 900 tytułów periodyków, często niepublikowanych już od stuleci.
Najcenniejszą część zbiorów bibliotecznych stanowi tak zwana literatura przemysłowa.
Najstarsze tego typu wydawnictwa w zbiorach Muzeum Nauki i Techniki pochodzą z początku XVIII wieku. Niewielu antykwariuszy prowadzi sprzedaż literatury przemysłowej, jest więc ona droga i trudno dostępna. Ekspertyza kustoszy okazuje się konieczna w odpowiedniej ocenie wartości kupowanych egzemplarzy; bibliotekarze natomiast są niezastąpieni w wynajdywaniu źródeł sprzedaży. W skład wyżej wspomnianej kolekcji wchodzą głównie katalogi opisujące wyroby wytwórców przemysłowych oraz podręczniki używane do naprawy lokomotyw, statków, samochodów, ale także przedmiotów gospodarstwa domowego: lodówek, pralek, radia. Oprócz katalogów, zbiór zawiera również ok. 20 000 druków reklamowych, cenników, rozkładów jazdy i map, listów i danych o historii poszczególnych fabryk. Zbiór literatury przemysłowej jest nieocenionym źródłem informacji na temat historii rozwoju technologii kanadyjskiej. Praca nad nową ekspozycją muzealną często zaczyna się właśnie od dokładnych badań nad literaturą przemysłową z danej dziedziny. Szczegółowe informacje zawarte w podręcznikach są wykorzystywane w naprawie zabytków, a rysunki, próbki farb lub fotografie pomagają w przywróceniu starym przedmiotom ich oryginalnego wyglądu. Atrakcyjne broszury reklamowe wzbudzają zainteresowanie turystów odwiedzających wystawy muzealne. Oprócz tradycyjnych materiałów drukowanych biblioteka dysponuje także zbiorem fotografii, światłodruków, mikrofilmów i CD?ROM z zakresu nauki i techniki.
Kwalifikacje pracowników oraz usługi oferowane przez bibliotekę.
Wysokie kwalifikacje pracowników biblioteki mają wpływ na jej sukces w instytucji zdominowanej przez naukowców i pomagają w budowaniu wzajemnego szacunku do kompetencji i wartości wykonywanej pracy.[3] Biblioteka zatrudnia dwóch magistrów oraz siedmiu dyplomowanych techników bibliotekarstwa i informacji naukowej. Zgodnie z wymaganiami kanadyjskiego rządu federalnego pracownicy są dwujęzyczni, oferując usługi w języku angielskim i francuskim. Biblioteka stara się ułatwić dostęp do zbiorów i kładzie nacisk na wysoką jakość oraz szybkość udzielanej informacji naukowej. Materiały są katalogowane w systemie Horizon z użyciem standardów Biblioteki Kongresu. Opis bibliograficzny egzemplarzy jest szczegółowy, a tematy i sygnatury często są dostosowane do specjalnych potrzeb biblioteki. System Horizon pozwala na równoczesny dostęp do katalogu bibliotecznego z poziomu komputerów pracowników. Poczta elektroniczna i komputerowy system rejestracji wypożyczeń ułatwiają zamawianie i wypożyczanie materiałów. Około 300 periodyków jest co miesiąc rozprowadzanych do wszystkich pracowników muzeum. Magazyny popularnonaukowe, które cieszą się dużym zainteresowaniem są gromadzone w bibliotece, czytelnicy mogą natomiast zamówić kopie wydrukowanych w nich artykułów. Biblioteka muzealna współpracuje również w zakresie wypożyczeń międzybibliotecznych (interlibrary loans). Pracownicy muzeum mają zatem dostęp do księgozbiorów wszystkich bibliotek świata, a koszty wypożyczania książek są pokrywane z budżetu biblioteki. Dzięki poczcie elektronicznej i specjalnemu systemowi kurierów, materiały zamawiane z bibliotek kanadyjskich są zazwyczaj dostarczane "na biurko" czytelnika w ciągu 3-4 dni od momentu zamówienia. Jest to serwis wysoko ceniony przez użytkowników biblioteki. Informacja naukowa jest najważniejszą z usług oferowanych przez bibliotekę. Pytania kierowane przez pracowników muzeum traktowane są priorytetowo. Biblioteka, oprócz swoich zbiorów, ma dostęp do źródeł elektronicznych: Dialog, Uncover, Medline, AG Canada, czy Amicus. Większość informacji jest dostarczana klientowi w przeciągu jednej godziny. Około 50% pytań kierowanych do biblioteki pochodzi od osób niezatrudnionych przez muzeum. Przy udzielaniu informacji na temat kanadyjskiego dziedzictwa technicznego biblioteka współpracuje ściśle z pracownikami naukowymi muzeum, licząc na ich ocenę oraz pomoc w doborze odpowiednich źródeł informacji. W krótkim podsumowaniu można stwierdzić, że doświadczenia Biblioteki Muzeum Narodowego Nauki i Techniki w Ottawie wskazują na fakt, iż wyraźnie określone miejsce w strukturze organizacyjnej muzeum oraz ścisła współpraca z czytelnikami stanowią podstawowy warunek sukcesu biblioteki specjalistycznej. Użytkownicy, którzy doceniają oferowane usługi biblioteczne, przyczyniają się tym samym do pomnażania wartościowych zbiorów. Równocześnie dobre zbiory są częściej wykorzystywane i bardziej cenione przez czytelników. Dzięki temu biblioteka muzealna będąca w opinii Danilova instytucją niedofinansowaną, o zbyt niskiej liczbie pracowników oraz nie w pełni wykorzystaną zmieni się w instytucję, w której wysoko wykwalifikowani specjaliści, dysponujący odpowiednim budżetem. Przypisy[1] V. Danilov: Libraries at science and Technology Museums. Curator R: 20: 1977, nr 6, s. 98-101. [2] E. Bierbaum: Museum Libraries. The More Things Change... Special Libraries R. 87: 1996 nr 2, s. 74-87. [3] System kształcenia bibliotekarzy w Kanadzie różni się od systemu polskiego. Aby starać się o przyjęcie na wydział bibliotekarski, należy najpierw ukończyć wyższe studia humanistyczne lub fakultet z zakresu nauk ścisłych i otrzymać tytuł Bachelor of Art lub Bachelor of Science, przyznawany po skończeniu studiów, a przed obrona pracy magisterskiej. Studia na wydziale bibliotekarskim trwają 2-3 lata i kończą się obroną pracy magisterskiej. Tytuł dyplomowanego technika Bibliotekarstwa i Informacji Naukowej można otrzymać po 2-3 latach studiów w colleg`u. Większość techników dyplomowanych wcześniej ukończyła studia wyższe na poziomie BA/BS, bez tytułu magistra. Pierwotny adres: http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib11/a_adamek.html  | |
| | | |
| |||
| | ||
