Nr 1/2011 (119), Serwisy i usługi informacyjne. Artyku |
Joanna Pomianowicz
| |||
WprowadzenieDo zadań bibliotek należy dostarczanie użytkownikom aktualnej, pełnej i wiarygodnej informacji, dlatego w ich ofercie, oprócz literatury drukowanej, znajdują się zasoby elektroniczne, takie jak: bazy danych, czasopisma elektroniczne, książki elektroniczne, materiały konferencyjne i inne. Poza obszerną zawartością źródła te oferują – i tym się różnią od materiałów drukowanych – szerokie możliwości wyszukiwania, filtrowania, eksportu oraz narzędzia służące do przetwarzania danych. Są to najczęściej zasoby tworzone przez firmy komercyjne, a ich subskrypcja stanowi zazwyczaj pokaźną pozycję w budżetach bibliotek. W tej bogatej ofercie istnieje jednak obszar słabo zagospodarowany – polska literatura naukowa. Dlatego w naszym kraju zaczęły się pojawiać inicjatywy mające na celu wypełnienie tej luki. Powstawały bazy danych, informatory, biblioteki cyfrowe i portale oferujące polskiemu użytkownikowi informację na temat publikacji naukowych polskich lub w języku polskim. Alternatywą dla usystematyzowanych źródeł informacji są rozproszone zasoby Internetu bardzo chętnie wykorzystywane przez użytkowników. Jednak wyszukanie wartościowych materiałów na wybrany temat nie jest proste. Pomocą służą serwisy tematyczne o kontrolowanej jakości (ang. subject gateways), czyli dziedzinowe przewodniki po zasobach internetowych, uporządkowane tematycznie[1]. Są one tworzone zazwyczaj przez bibliotekarzy i specjalistów informacji naukowej, którzy wyszukują i katalogują godne polecenia źródła informacji spełniające wysokie kryteria jakościowe. W Polsce najczęściej powstają wykazy linków udostępniane na stronach bibliotek i instytucji naukowych, jednak nie mają one postaci bazy danych, a zatem i możliwości wyszukiwania. Jednym z wyjątków jest bardzo dobry serwis „Ekonomia on-line” http://kangur.uek.krakow.pl/biblioteka/ekonomia/[2], tworzony przez Bibliotekę Główną Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, który od momentu powstania w 2000 r. jako zbiór linków, ewoluował do formy serwisu subject gateway, opartego na bazie danych. W środowisku bibliotek technicznych również dostrzeżono potrzebę zbudowania podobnego serwisu, którego koncepcję i tworzenie przedstawiono w niniejszym artykule. Koncepcja serwisu BazTOLW 2006 r. w gronie uczestników Konsorcjum BazTech[3] powstała idea dostarczenia użytkownikom informatora na temat rozproszonych w Internecie polskich źródeł informacji z zakresu nauk technicznych. W grudniu 2006 r. zespół w składzie: Lidia Derfert-Wolf (Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy), Halina Ganińska (Politechnika Poznańska) oraz Grzegorz Płoszajski (Politechnika Warszawska) stworzył Koncepcję tworzenia serwisu typu subject gateway „BazTOL – polskie zasoby sieciowe z zakresu nauk technicznych”[4]. Autorów Koncepcji… motywowały trudności w wyszukiwaniu informacji o odpowiedniej jakości w ogromnych zasobach Internetu. Inspiracją stały się istniejące już tego typu serwisy zagraniczne, takie jak: Intute (http://www.intute.ac.uk/), Vascoda (http://www.vascoda.de/) czy BUBL (http://bubl.ac.uk/). W koncepcji stworzono zarys, a w trakcie dalszych prac określono kryteria doboru źródeł. Do bazy kwalifikowane są zasoby tworzone w Polsce bez względu na język, zasoby w języku polskim tworzone za granicą[5] oraz tworzone za granicą przez polskich naukowców bez względu na język[6]. Tematyka obejmuje szeroko pojęte nauki techniczne i ścisłe oraz inne nauki pokrewne, co odzwierciedla podział dziedzinowy zasobów przedstawiony na rysunku 1.
W BazTOL zakłada się rejestrowanie 23 typów źródeł (rys. 2).
Zasoby katalogowane są w formacie Dublin Core, uzupełnionym o inne pola użyteczne dla czytelnika, np. ISSN/ISBN w wypadku czasopism lub książek, oraz pola administracyjne, niewidoczne dla użytkowników[7]. Adresatami informacji zawartych w BazTOL-u są pracownicy naukowi, dydaktyczni i naukowo-dydaktyczni, nauczyciele, członkowie zespołów badawczych, projektowych i wdrożeniowych, studenci i doktoranci, bibliotekarze oraz inne zainteresowane osoby[8]. Uczestnicy projektuPortal BazTOL powstaje w ramach Konsorcjum BazTech. Przy jego budowie współpracuje 21 bibliotek i ośrodków INTE spośród uczestników Konsorcjum (rys. 3). Koordynatorem Konsorcjum jest Politechnika Krakowska, a koordynatorem projektu BazTOL jest Politechnika Poznańska. Redaktorami i recenzentami bazy danych są bibliotekarze i specjaliści informacji naukowej z instytucji uczestniczących w projekcie. Obecnie w BazTOL-u pracuje 36 redaktorów oraz 6 recenzentów. Zarówno portal, jak i kolekcje rekordów powstają w ramach dofinansowania MNiSW SPUB-BWN.
Baza danych i interfejs redaktoraLinki i opisy zasobów sieciowych katalogowanych w BazTOL-u są zorganizowane i przechowywane w bazie danych. Specyfikacja oprogramowania dla BazTOL-a powstała w roku 2007. Jej autorami jest zespół informatyków Biblioteki Politechniki Poznańskiej[9]. Założenia bazy danych oparto na „Informatorze o zasobach internetowych dla nauk technicznych TOL Technika Online” http://library.put.poznan.pl/TOL/index.html, stworzonym wcześniej przez Politechnikę Poznańską. Prace nad projektem i budową bazy danych dla Portalu BazTOL były konsultowane na każdym etapie z uczestnikami Konsorcjum. Pod koniec 2007 r. baza, wraz z interfejsem dla redaktorów, była przygotowana do wprowadzania rekordów. W miarę testowania oprogramowania i katalogowania zasobów do systemu były wprowadzane modyfikacje na podstawie propozycji zgłaszanych przez redaktorów i recenzentów, aż do uzyskania obecnego kształtu. Pola rekordu (rys. 4) obejmują:
Interfejs dla redaktorów służy do pracy tym, którzy opracowują rekordy oraz recenzentom. Zawiera formularz do wprowadzania i edycji rekordów (rys. 5.) z opcjami manipulowania rekordami odpowiednio dla każdego typu użytkowników (zapisu, anulowania zmian, przesłania do recenzji, usuwania, zatwierdzania do udostępnienia itp.). Posiada on wbudowany mechanizm unikania dublowania opisów, który uniemożliwia wprowadzenie istniejącego już w bazie URL-a. Dane pól z powtarzającymi się wpisami (np. dziedzina, typ, format, język, słowa kluczowe) są przechowywane i pobierane ze słowników dostępnych z poziomu formularza, co zarówno umożliwia kontrolę poprawności wpisów, jak i ułatwia redaktorom ich wprowadzanie. Podane są również informacje identyfikujące rekord (np. numer i data edycji) i redaktora oraz dostępny jest podgląd cyklu życia rekordu.
Redaktorzy i recenzenci mają do dyspozycji zakładkę „Moje zasoby”. Dla redaktorów zawiera ona zestawienia rekordów na różnych etapach opracowania (status rekordu), zaproszeń do edycji rekordów od i dla innych redaktorów oraz słów kluczowych i nazw wydawców wprowadzonych przez danego redaktora do słowników. Dla recenzentów są tam generowane zestawienia zasobów recenzowanych. Interfejs administratora wyposażony jest w moduł zarządzania kontami redaktorów i recenzentów, a także opcję edycji słowników. Dostępne są również statystyki: zasobów oraz wykorzystania zasobów[10]. Interfejs czytelnikaPortal dostępny jest pod adresem http://baztol.library.put.poznan.pl/, pod którym znajduje się moduł wyszukiwania. Zawiera on funkcję przeglądania rekordów według dziedzin i poddziedzin (przy każdej podana jest liczba rekordów do niej przyporządkowanych – zob. rys. 1) oraz funkcje wyszukiwania: prostego i zaawansowanego (według różnych kryteriów – zob. rys. 6).
Wynikiem wyszukiwania jest lista rekordów spełniających kryteria (rys. 7.). Zawiera ona tytuł zasobu w postaci linku do zasobu i opis skrócony do ok. 256 znaków. Po kliknięciu linku „Więcej” program wczytuje pełen opis zasobu (rys. 4.).
Za pomocą funkcji „Zgłoś uwagi” czytelnicy mogą przesłać propozycję zasobu, zgłosić błąd w opisie zasobu, a także wysłać komentarz na temat działania bazy danych. Do dyspozycji mają również opcję „Pomocy” do posługiwania się bazą danych. Dla czytelników przygotowano również strony informacyjne BazTOL, zaprojektowane przez Bibliotekę Politechniki Krakowskiej (rys. 8). Zawierają one skrótowe informacje na temat portalu i bazy danych oraz katalogowanych zasobów. Udostępnione są również materiały informacyjno-promocyjne, a także instrukcje i materiały pomocnicze dla redaktorów i recenzentów.
Budowa kolekcji BazTOLObecnie w bazie znajduje się 810 opisów zasobów z różnych dziedzin. Opracowanie rekordów odbywa się zgodnie z opracowaną specjalnie dla BazTOL Instrukcją katalogowania zasobów w portalu BazTOL[11]. Podział zadań i procedury wprowadzania, modyfikacji i usuwania danych w bazie danych BazTOL reguluje instrukcja Zarządzanie kolekcją i wprowadzanie danych w ujęciu organizacyjnym[12]. Zgodnie z tą instrukcją, w celu utrzymania odpowiedniej jakości bazy danych, został przyjęty dwuetapowy system opracowania zasobów. Za pierwszy etap odpowiedzialni są redaktorzy. Obejmuje on poniższe zadania, których wykonanie ułatwiają materiały pomocnicze opracowane specjalnie dla BazTOL-u:
Każdy redaktor zajmuje się opracowywaniem zasobów z jednej dziedziny, przydzielonej danej bibliotece. Za drugi etap pracy nad rekordem odpowiedzialny jest recenzent. Wprowadzone przez redaktorów rekordy są weryfikowane przez niego pod względem:
Ocena rekordów przez recenzentów odbywa się na podstawie cytowanych opracowań: Instrukcji katalogowania… oraz Oceny jakości źródeł internetowych z zakresu nauk technicznych w portalu BazTOL. W wypadku stwierdzenia błędów recenzent i redaktor uzgadniają ostateczną wersję opisu zasobu. Jednym z czynników świadczących o jakości serwisu typu subject gateway jest aktualność danych. Redaktorzy BazTOL zobowiązani są do systematycznej kontroli aktualności danych wprowadzonych do bazy[17]. Dla ułatwienia im tego zadania w systemie zaimplementowano unikalny mechanizm automatycznej weryfikacji aktualności linków (URL-i). Program ten cyklicznie sprawdza możliwość połączenia się ze źródłami w Internecie. W wypadku braku połączenia zmienia status URL na „niedostępny”, informując w ten sposób redaktora o konieczności sprawdzenia źródła. Wymiana wiedzy – współpraca twórców BazTOLTwórcom portalu BazTOL zależy na tym, by oferował on najbardziej miarodajne informacje. By uzyskać ten efekt, potrzebna jest współpraca wszystkich uczestników projektu, uważne podejście do wyboru źródeł i zgodne z regułami katalogowanie, a przede wszystkim solidna znajomość reguł. Dlatego w projekcie położono duży nacisk na rozwój umiejętności i wymianę wiedzy pomiędzy jego uczestnikami. Już na początku pracy powstały wymienione wcześniej opracowania służące pomocą redaktorom i recenzentom na różnych etapach ich pracy. Instrukcja katalogowania… ewoluowała wraz z rozwojem bazy danych i modyfikacją zasad katalogowania. Wszystkie przydatne materiały i dokumenty zamieszczane są na witrynie BazTOL, w dziale „Dokumenty” http://baztol.library.put.poznan.pl/baztol/pl/dokumenty.html. Ponadto zorganizowano dwa spotkania dla redaktorów i recenzentów: w 2007 r. w Bibliotece Politechniki Poznańskiej, a w 2008 r. w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W razie wątpliwości redaktorzy i recenzenci mają również możliwość konsultowania się na bieżąco z autorami instrukcji oraz koordynatorem projektu. Istnieje dodatkowy kanał komunikacji, jakim jest lista dyskusyjna powstała na początku budowy portalu BazTOL. Lista ta służy uczestnikom projektu do wymiany doświadczeń, uzyskiwania odpowiedzi na nurtujące problemy, a także konsultowania zmian proponowanych do portalu. W codziennej pracy nad rekordami redaktorzy mają natomiast możliwość skonsultowania się z innymi redaktorami. Służy temu funkcja zaproszenia innego redaktora do edycji rekordu. Powstała również opcja wysłania rekordu do konsultacji wybranemu specjaliście dziedzinowemu spoza grona uczestników projektu (zob. rys. 5). Perspektywy projektuObecnie portal znajduje się na serwerze Biblioteki Politechniki Poznańskiej pod adresem http://baztol.library.put.poznan.pl/. Rozważa się możliwość wspólnego przeszukiwania bazy danych BazTOL z bazą BazTech. Na obecnym etapie tworzenia portalu jego twórcy podjęli decyzję o przemyśleniu kierunków jego rozwoju. Następujące pytania wymagają odpowiedzi i podjęcia dalszych działań:
Niezbędne jest również rozwiązanie problemów związanych z rozwojem bazy danych, takich jak konieczność bieżącej aktualizacji coraz większej liczby rekordów, co jest warunkiem utrzymania wysokiego poziomu oferowanej informacji. Mamy nadzieję, że wszystkie problemy znajdą swoje pozytywne rozwiązanie, ponieważ portal BazTOL jest wspaniałym przykładem efektywnej współpracy wielu instytucji i bibliotekarzy-pasjonatów. Przypisy[1] DERFERT-WOLF, L. Serwisy tematyczne o kontrolowanej jakości w Internecie – subject gateways. Biuletyn EBIB [on-line]. 2004, nr 6 (57) [Dostęp 22.01.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/57/derfert.php. [2] Wszystkie odesłania do stron internetowych przedstawiają wersję aktualną w dniu 15.01.2011 r. [3] Konsorcjum BazTech (http://www.biblos.pk.edu.pl/konsorcjum/) – porozumienie bibliotek i instytutów naukowo-badawczych (obecnie 22) powstałe w 1998 r. w celu tworzenia bazy danych BazTech (http://baztech.icm.edu.pl/). [4] DERFERT-WOLF, L., GANIŃSKA, H., PŁOSZAJSKI, G. Przyjęta koncepcja tworzenia serwisu typu subject gateway „BazTOL – polskie zasoby sieciowe z zakresu nauk technicznych” [on-line]. Wersja 2.2. Warszawa, 20 sierpnia 2007 [Dostęp 15.01.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://baztol.library.put.poznan.pl/baztol/docs/baztol_koncepcja.pdf. [5] Tamże. [6] Instrukcja katalogowania zasobów w portalu BazTOL Oprac. Zespół: PP, AGH, PK, UTP. [on-line]. Wersja 4.02, 5.01.2009 [Dostęp 15.01.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://baztol.library.put.poznan.pl/baztol/docs/baztol_instrukcja_katalogowania.pdf. [7] Tamże. [8] DERFERT-WOLF, L., GANIŃSKA, H., PŁOSZAJSKI, G. dz. cyt. [9] BAJER, J., OBER, K.. Specyfikacja oprogramowania portalu „Polskie zasoby sieciowe z zakresu nauk technicznych pod nazwą BazTOL” [dokument niepublikowany]. Wersja 1. Poznań: Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej, 7 września 2007. [10] POMIANOWICZ, J. BazTOL jako przykład serwisu typu subject gateway o kontrolowanej jakości. W: Informacja dla nauki a świat zasobów cyfrowych. Poznań: Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej, 2008, s. 126–138. [11] Instrukcja katalogowania zasobów w portalu BazTOL. dz. cyt. [12] POMIANOWICZ, J. Zarządzanie kolekcją i wprowadzanie danych w ujęciu organizacyjnym [on-line]. Wersja 2.1, 5.12.2007. [Dostęp 15.01.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://baztol.library.put.poznan.pl/baztol/docs/baztol_zarzadzanie_kolekcja.pdf. [13] DERFERT-WOLF, L. Strategie wyszukiwania źródeł sieciowych: materiał pomocniczy dla redaktorów BazTOL [on-line]. Bydgoszcz, listopad 2007 [Dostęp 15.01.2011] Dostępny w World Wide Web: http://baztol.library.put.poznan.pl/baztol/docs/baztol_strategia_wyszukiwania.htm. [14] Instrukcja katalogowania zasobów w portalu BazTOL. dz. cyt. [15] BEDNAREK-MICHALSKA, B. Ocena jakości źródeł internetowych z zakresu techniki [on-line]. Toruń, październik 2007 [Dostęp 15.01.2011]. Dostępny w World Wide Web: http://baztol.library.put.poznan.pl/baztol/docs/baztol_ocena_jakosci.pdf. [16] Instrukcja katalogowania zasobów w portalu BazTOL. dz. cyt. [17] POMIANOWICZ, J. Zarządzanie kolekcją... dz. cyt. |
| |||
blog comments powered by Disqus |