Nr 1/2011 (119), Serwisy i usługi informacyjne. Artyku
| | Nr 1/2011 (119), Serwisy i usługi informacyjne. Artyku |
|
 | | | |
Lilianna Nalewajska
| |||
| | ||
| Zagęszczający się labirynt informacyjny, nowe technologie i wzrastająca szybko liczba i rodzaje źródeł informacji powodują, że dla przeciętnego czytelnika znalezienie odpowiedzi na pytania, dotarcie do potrzebnej literatury może okazać się trudnym zadaniem. W poszukiwaniach powinni pomagać bibliotekarze, dysponujący wiedzą na temat aktualnych źródeł informacji, zorientowani w świecie katalogów, baz danych, bibliotek tradycyjnych i tych wirtualnych. Właśnie cyfrowe środowisko i usługi internetowe oferowane przez biblioteki dają czytelnikom możliwość zadawania pytań i otrzymywania odpowiedzi w krótkim terminie. Elektroniczne usługi informacyjne są popularną i wygodną formą komunikacji – pytanie przesłać można do dowolnej biblioteki na świecie, o każdej porze, czasem nawet w swoim ojczystym języku. Usługa Ask the Library (Zapytaj bibliotekę) prowadzona jest zazwyczaj przez kilka współpracujących bibliotek w obrębie jednego kraju, ale funkcjonują również konsorcja bibliotek z kilku krajów, współpracujące on-line. Przykładem ogólnokrajowej elektronicznej usługi informacyjnej jest Fråga biblioteket / Zapytaj bibliotekę w Szwecji http://www.eref.se, http://www.Fragabiblioteket.se[1]. Usługa prowadzona jest przez szwedzkie biblioteki publiczne i akademickie. Serwis powstał w roku 1998. Od 2003 r. liderem projektu była Miejska Biblioteka Örebro, od 1 lipca 2006 r. serwisem zarządza Centrum Informacji i Wypożyczeń w Malmö, Sztokholmie i Umea na zlecenie Szwedzkiej Rady Kultury (Swedish Arts Council). Z tymi głównymi ośrodkami współpracuje około siedemdziesięciu bibliotek publicznych w całej Szwecji. Takie ogólne informacje zamieszczone są na stronie serwisu. Jednak o sposób jego działania najlepiej zapytać bibliotekarzy prowadzących tę usługę. Tak też zrobiłam i dzięki wyjaśnieniom koleżanek z Uppsali, Sztokholmu i Malmö, mogę dosyć szczegółowo opisać zasady i sposób funkcjonowania usługi Fråga biblioteket. E-usługa Fråga biblioteket jest skierowana przede wszystkim do mieszkańców Szwecji, ale pytanie może zadać każdy, z dowolnego zakątka świata. Nie ma żadnych ograniczeń ani specjalnych regulaminów. Trzeba jednak pamiętać, że udzielane odpowiedzi będą dotyczyły głównie Szwecji – tamtejszych bibliotek, ich katalogów, publikacji, instytucji. Na pytania dotyczące innych krajów bibliotekarz może udzielić dosyć ogólnikowej odpowiedzi lub skierować np. do konkretnych instytucji w danym kraju. Pierwotnym założeniem była współpraca między bibliotekami publicznymi i akademickimi przy prowadzeniu e-usługi Fråga biblioteket. Dzięki temu użytkownicy mogli przesyłać dowolne pytania, od najprostszych po najbardziej specjalistyczne. Pytanie odbierał dyżurujący bibliotekarz – każda biblioteka co pewien czas (przy tak dużej liczbie instytucji współpracujących na każdą z nich przypadało kilka dyżurów w roku) pełniła ogólnokrajowy dyżur. Jeśli dyżur pełniła biblioteka akademicka, a pytanie nie miało naukowego charakteru, bibliotekarz przekazywał je do bibliotek publicznych. W przypadku pytań specjalistycznych odpowiedź padała z biblioteki naukowej. Pierwszym etapem był zatem podział pytań i przesyłanie ich do odpowiednich bibliotek. Okazało się jednak, że prowadzenie takiej usług generuje dodatkowe koszty dla bibliotek akademickich – dyżur bibliotekarza trwał do późnego wieczora, co podrażało jego pracę, a z drugiej strony przesyłane pytania miały najczęściej nienaukowy charakter i praca bibliotekarza akademickiego ograniczała się w znacznej mierze jedynie do kierowania pytań do bibliotek publicznych. Dlatego współpraca między bibliotekami akademickimi a publicznymi dobiega końca. Biblioteki akademickie rezygnują z dyżurów ogólnokrajowych. Zachowują natomiast dyżury lokalne, tj. odpowiadają na pytania skierowane bezpośrednio do konkretnej biblioteki przez serwis Fråga biblioteket umieszczony na ich stronie internetowej lub prowadzą czat, ale nie uczestniczą już w ogólnokrajowym serwisie. Tak pracuje m.in. Biblioteka Uniwersytecka w Uppsali. Wcześniej czytelnicy także mogli przesyłać pytania do konkretnej biblioteki, korzystając z linku Fråga biblioteket umieszczonego na stronie internetowej danej biblioteki naukowej. Wydaje się, że takie rozwiązanie w zupełności wystarcza. Współpraca bibliotek publicznych i akademickich przy wspólnym prowadzeniu e-usługi nie jest zatem konieczna wobec przeważającej liczby pytań ogólnych i o charakterze popularnym bądź popularno-naukowym.
Niemniej, Fråga biblioteket pozwala na korzystanie z wielu innych rozwiązań, dlatego warto bliżej przyjrzeć się jej funkcjonowaniu. Usługa Fråga biblioteket w podstawowej wersji w języku szwedzkim i angielskim oferuje dwa narzędzia sieciowe: czat, a więc szukanie informacji razem z bibliotekarzem, które odbywa się w czasie rzeczywistym, oraz mailowe zgłaszanie pytań. Odpowiedzi drogą mailową przesyłane są najpóźniej następnego dnia. W przypadku pytań i odpowiedzi w językach innych niż szwedzki i angielski – usługa realizowana jest nieco dłużej i odpowiedzi przesyłane są w ciągu trzech dni roboczych. Przydatny może być zestaw typowych pytań dotyczących np. najciekawszej i najmodniejszej książki w Szwecji lub jak się przygotować, by zostać dziennikarką (pytanie 15-letniej polskiej uczennicy). W drugim przypadku bibliotekarz zalecił, poza kilkoma publikacjami, również kontakt z Wydziałem Dziennikarstwa UW lub UJ. Bibliotekarze starają się podawać konkretne przykłady lub kierują i wskazują, gdzie można uzyskać potrzebne informacje. Na przykład na pytanie dotyczące procentowej zawartości tlenku węgla w powietrzu bibliotekarze radzą, by skorzystać z podręczników szkolnych. W celu prowadzenia usługi w tak wielu językach, zorganizowana została sieć około sześćdziesięciu operatorów (bibliotekarzy) na terenie całego kraju. Na każdy język, w którym są przesyłane pytania, przypada minimum pięć osób odpowiadających w danym języku. Liczba ta nie jest przypadkowa. Chodzi bowiem o to, by każdego dnia tygodnia jedna osoba posługująca się danym językiem mogła pełnić dyżur. Jak się dowiedziałam, w 2009 r. do Fråga biblioteket przesłano 38 pytań w języku polskim.
Usługa oferująca możliwość zadania pytania w innych językach jest szczególnie interesująca i przydatna, biorąc pod uwagę współczesną multikulturowość. Pytanie można napisać po angielsku, fińsku, hiszpańsku, francusku, niemiecku, rosyjsku, polsku oraz w językach serbsko-chorwackim, arabskim i perskim. W niektórych przypadkach nieodzowne jest przełączenie się na wybór odpowiedniej klawiatury i można pisać np. w języku polskim (dzięki wirtualnemu emulatorowi Gate2home, gdzie znajduje się dodatkowa oferta skorzystania z Wikipedii, lub Google w polskiej wersji językowej).
Poza możliwością zadawania pytań w kilku językach obcych, serwis Fråga biblioteket / Ask the Library jest wzbogacony o usługę Barn? Fråga hår/Ask the Children’s Library (Zapytaj bibliotekę dziecięcą). Warto zwrócić uwagę na tę ofertę skierowaną do dzieci w wieku 0–16 lat (w przesyłanym formularzu zapytania należy zaznaczyć wiek). Serwis jest prowadzony przez kilkanaście bibliotek dziecięcych i miejskich w Szwecji. Ich lista znajduje się na stronie internetowej tego serwisu, ale niektóre łącza wymagają aktualizacji. Dzięki umieszczonym linkom do bibliotek dzieci mogą samodzielnie korzystać z informacji oraz katalogów. W ten sposób rozwijana jest umiejętność zdobywania informacji oraz samodzielnego korzystania z internetowych serwisów bibliotecznych.
Obok serwisu Barn? Fråga hår/Ask the Children’s Library umieszczono drugą e-usługę: Fråga andra – Zapytaj innych. Znajdują się tam linki tematyczne (np. medycyna, kultura, przyroda i technika) oraz bezpośrednie łącze do serwisu Forskning.se (http://www.forskning.se), który jest ogólnokrajowym serwisem on-line dostarczającym informacji na temat badań naukowych i ich wyników. Forskning.se jest skierowany co prawda m.in. do starszej młodzieży, nauczycieli, studentów, a nie do dzieci, jednak jego założeniem jest przekazywanie informacji w możliwie prostym, nie technicznym języku. Na rysunku 5 widać linki do naukowego serwisu Forsking.se oraz dotyczące poszczególnych zagadnień: medycyna i zdrowie, społeczeństwo i kultura, natura i technika. Łącze Fråga forskare / Pytania do naukowców kieruje nas do Wyższej Szkoły Technicznej w Lulea. Ikona kreta na górze ekranu kieruje do Zapytaj Jenny o książkę mówioną – bardzo ciekawy serwis, gdzie udostępniane są nagrania audio książek oraz katalogi książek w języku Braille’a. Książki brajlowskie wysyłane są pocztą.
Dzieci mają do dyspozycji jeszcze jeden niezwykle interesujący serwis Eller ga till Fråga forskare pa Lulea Tekniska Högskola, czyli Zapytaj badaczy z Wyższej Szkoły Technicznej w Lulea. Do wyboru jest kilka dziedzin: dobre-trujące-wybuchowe; kosmos; atomy i dinozaury; lód i śnieg; przyroda i my; cyfry i figury; technika na co dzień; światło, optyka i laser; góry i kamienie. Zabawne symbole graficzne zachęcają, by kliknąć w któryś z nich i dowiedzieć się, kto zajmuje się badaniami w danej dziedzinie, zobaczyć zdjęcie naukowca, który odpowiada na pytania, poczytać wcześniej zadane pytania i udzielone odpowiedzi lub przesłać własne pytanie. Tego typu serwis pozwala dzieciom nie tylko na uzyskanie fachowych odpowiedzi na nurtujące je pytania, lecz także kształtuje umiejętność zdobywania informacji ze źródeł o wysokiej jakości merytorycznej. Tym bardziej, że strona internetowa Fråga forskare podaje linki do Wyższej Szkoły Technicznej w Lulea oraz do Teknikens Hus – Centrum Nauki należącego do Uniwersytetu w Lulea, posiadającego bogatą ofertę edukacyjną oraz wykaz linków „do reszty świata”, czyli centrów nauki w Szwecji i innych krajach na świecie. Mamy tu zatem do czynienia z kształtowaniem information literacy już od najmłodszych lat.
Szwedzka usługa elektroniczna Fråga biblioteket jest zatem przykładem ciekawej współpracy kilku ogólnokrajowych serwisów informacyjno-naukowych, skierowanych do szerokiego grona odbiorców, zróżnicowanych pod względem wiekowym, wykształcenia czy potrzeb informacyjnych. Pozornie prosty formularz tej usługi, podzielony ogólnie na część skierowaną do użytkowników dorosłych i do dzieci, kryje wiele możliwości. I, co godne podkreślenia, część przeznaczona dla użytkownika dziecięcego okazuje się niezwykle rozbudowana merytorycznie. Zakładana pierwotnie konieczność współpracy między bibliotekami akademickimi i publicznymi została zweryfikowana w trakcie funkcjonowania serwisu. Okazało się, że większość pytań ma charakter ogólny i dlatego biblioteki naukowe nie muszą być angażowane w tę usługę w tak dużym stopniu. Występuje naturalny podział użytkowników na „ogólnych”, których liczba dominuje, oraz „specjalistycznych”. Ci ostatni kierują swoje pytania bezpośrednio do bibliotek naukowych. Dlatego szwedzkie biblioteki uniwersyteckie, np. Biblioteka Uniwersytecka w Uppsali, mimo że zamieszczają na swoich stronach internetowych linki do serwisu Fråga biblioteket, nie biorą już udziału w ogólnokrajowej usłudze, ale prowadzą ją indywidualnie, lokalnie. Warto jeszcze dodać, że szwedzkie biblioteki akademickie oferują różnego typu serwisy usługowe skierowane nie tylko do studentów. Polityka tych bibliotek polega na udostępnianiu swoich zbiorów wszystkim zainteresowanym. Dlatego prowadzone są inne usługi, nie tylko internetowe, ułatwiające korzystanie z zasobów bibliotecznych. Mogą to być prowadzone w czasie rzeczywistym czaty - Chat with a librarian, pomoce Helpdesk dotyczące korzystania z katalogu lub mailowe kierowanie pytań. Ciekawą ofertą jest możliwość umówienia się z bibliotekarzem na konkretny termin w bibliotece (Book a Librarian, Reserve a Librarian, Make an appointement with a Librarian), by na miejscu uzyskać bardziej szczegółowe wyjaśnienia. Ta ostatnia oferta jest godna uwagi. Czytelnik z wyprzedzeniem przesyła swoje pytanie lub temat do bibliotekarza, a ten ma czas, by przygotować kompetentne wyjaśnienia. Przykład szwedzkiej ogólnokrajowej e-usługi bibliotecznej pokazuje, że przy projektowaniu tego rodzaju serwisu należy brać pod uwagę bardzo szerokie spektrum użytkowników i ich zróżnicowane potrzeby informacyjne. Szczególnie podkreślić należy fakt, że serwis Fråga biblioteket skierowany jest do zarówno dorosłych, jak i do użytkowników dziecięcych. Nie zapomniano także o osobach niewidzących, dla których przeznaczony jest link Zapytaj Jenny o książkę mówioną. Wydaje się zatem, że najważniejszą wartością użytkową jest dostosowanie serwisu do tak szerokiego grona użytkowników. Przypis[1] Wszystkie podane w tekście odesłania do stron internetowych przedstawiają wersję aktualną w dniu 12.01.2011 r.  | |
| | | |
| |||
| | ||
| blog comments powered by Disqus | ||
