Nr 7/2010 (116), Ewidencja i opracowanie zbiorów. Badania, teorie, wizje |
Barbara Główka
| |||
W trzecim numerze „Przeglądu Bibliotecznego” z roku 2009 ukazał się artykuł Hanny Długołęckiej, pracownika Biblioteki Szkoły Głównej Handlowej. Zaprezentowano w nim przeprowadzoną telefonicznie ankietę na temat stosowania e-learningu[1] oraz jej wyniki. Autorka wskazała m.in. na dużą aktywność bibliotek uczelni ekonomicznych w upowszechnianiu e-learningu. Natomiast w poniższym artykule przedstawiono wdrażanie tej formy edukacji na odległość w jednej, konkretnej bibliotece ekonomicznej — w Bibliotece SGH. E-learning jest pojęciem szerszym i obejmuje wszystkie formy kształcenia na odległość, w których proces edukacji realizowany jest przy użyciu nowoczesnych technologii elektronicznych. Natomiast kształcenie przez Internet to jedna z form e-learningu. Forma ta umożliwia przekazywanie treści dydaktycznych oraz komunikowanie się ze studentami za pomocą globalnej sieci komputerowej Internet bądź mniej otwartych sieci – intranetów i ekstranetów. Dla potrzeb niniejszego artykułu pojęcia "nauczanie przez Internet", ”nauczanie na odległość” oraz "e-learning" potraktowano jednoznacznie i stosowano zamiennie[2]. Warto zauważyć, że poszukująca nowoczesnych form upowszechniania informacji Biblioteka Szkoły Głównej Handlowej jest starą książnicą (ma ponad stuletnią tradycję – istnieje od 1906 r.). Założona została równolegle z uczelnią, jeszcze pod zaborem rosyjskim. Już w okresie międzywojennym mogła się poszczycić prowadzeniem ćwiczeń bibliotecznych dla studentów pierwszego roku, będąc pod tym względem pierwszą biblioteką uczelnianą w Polsce[3]. Obecnie, oprócz katalogu komputerowego w systemie ALEPH, Biblioteka SGH oferuje czytelnikom dostęp do baz danych rejestrujących ok. 30 000 tytułów czasopism zagranicznych. Na tej podstawie bibliotekarze udzielają informacji katalogowych, bibliograficznych i rzeczowych z zakresu nauk wykładanych w uczelni, a więc szeroko pojętych nauk ekonomiczno-społecznych. Ponadto na podstawie warsztatu informacyjnego szkolą użytkowników. W ciągu ostatnich dwóch lat cyfrowa przestrzeń informacyjna książnicy SGH rozszerzyła się o platformę e-learningową, zawierającą szkolenie on-line dla studentów pierwszego roku. Dzięki temu zmniejszyło się obciążenie bibliotekarzy dydaktyką, bowiem wśród uczestników szkoleń nie rejestrujemy już studentów pierwszego roku. Po wprowadzeniu do elektronicznego wykazu zaliczeń (w którym wymienione są wszystkie przedmioty zaliczone przez studenta SGH w danym semestrze) końcowych ocen ze Szkolenia on-line, czyli elektronicznego zaliczenia – odpadł też pracownikom biblioteki dodatkowy obowiązek podpisywania setek indeksów. Obecnie lekcje biblioteczne prowadzone są jedynie ze specjalnymi grupami użytkowników – uczniami liceów ekonomicznych, doktorantami itp. Kształcenie przez Internet to dobra praktyka. Ta forma umożliwia przekazywanie treści dydaktycznych oraz komunikowanie się ze studentami zdalnie, za pomocą globalnej sieci. Opracowanie internetowego kursu bibliotecznego dla studentów przebiegało etapami, w oparciu o przygotowany w bibliotece scenariusz[4]. Prace nad wykorzystaniem Internetu do nauczania rozpoczęto w naszej uczelni w listopadzie 2001 r. Realizacją zajęło się Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej SGH, tworząc platformę e-learningową. Dzięki niej zainteresowani studenci mogli szybko odnaleźć materiały uzupełniające do wykładów i ćwiczeń na studiach dziennych, zaocznych i podyplomowych uzupełniających, czy też programy wykładów kursowych. Zimą, w 2007 r. rozpoczęto prace nad przygotowaniem materiałów do Szkolenia bibliotecznego on-line. Dużą mobilizację dla biblioteki stanowiło istniejące już od jesieni 2006 r. elektroniczne szkolenie w zakresie BHP. Studenci pierwszego semestru studiów w SGH mają obowiązek zrealizowania dwóch szkoleń zarówno bibliotecznego, jak i w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Wspomniane powyżej Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej potwierdziło możliwość przyłączenia Szkolenia… do e-platformy. Trzeba było jednak przygotować materiał. Celem kursu bibliotecznego miało być zapoznanie użytkowników z funkcjonowaniem biblioteki oraz z zasadami korzystania z jej zasobów i usług, a przede wszystkim ze sposobami wyszukiwania i zamawiania literatury. Ustalono, że warunkiem zaliczenia Szkolenia… będzie prawidłowo rozwiązany test. Aby poprawnie odpowiedzieć na pytania testowe, należało zapoznać się z treścią kursu oraz z witryną internetową Biblioteki Szkoły Głównej Handlowej. Różnorodność zadań i usług biblioteki wpłynęła na ujęcie materiału dydaktycznego w strukturze modularnej. W celu uniknięcia nieścisłości każdy dział biblioteki opracowywał swój moduł i pytania do tego modułu. W przygotowaniach brały udział wszystkie działy zajmujące się udostępnianiem informacji: Oddział Udostępniania Zbiorów, a w nim sekcje czytelń (Czasopism i Ogólnej), Wypożyczalnia, Oddział Informacji Naukowej i Centrum Dokumentacji Europejskiej. W każdej komórce organizacyjnej za moduł odpowiadał wytypowany pracownik. W pierwszej edycji do treści Szkolenia bibliotecznego on-line dołączono ok. 200 pytań, w następnej turze szkoleń (w 2009 r.) – po weryfikacji pozostawiono 140. Całość w wersji papierowej stanowiła spory skrypt (ok. 130 stron tekstu, włączając w to regulaminy czytelń i wypożyczalni w formacie PDF itp.). W kolejnym etapie Adam Charkiewicz z Oddziału Informacji Naukowej, pełniący rolę eksperta merytorycznego (w terminologii angielskiej Subject Master), przekazał materiał pracownikowi Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej SGH, który w stosownym czasie nadał całości formę konweniującą z resztą materiałów platformy elektronicznej uczelni. Po raz pierwszy studenci zapoznawali się ze Szkoleniem bibliotecznym on-line i rozwiązywali testy w październiku 2008 r. W roku akademickim 2009/2010 szkolenie przeprowadzono ponownie. Proces edukacji bibliotecznej na platformie elektronicznej Szkoły Głównej Handlowej rozpoczyna się od umieszczenia w sieci informacji dla studentów pierwszego semestru studiów licencjackich lub magisterskich. Każdy student, który zapisze się na obowiązkowe szkolenie biblioteczne, powinien wypełnić dostępną w sieci elektroniczną kartę zgłoszeniową. Znajduje się tam także instrukcja zapisu oraz podstawowe informacje o szkoleniu na platformie elektronicznej SGH. Link do uczelnianej platformy e-learningowej (wraz z materiałami informacyjnymi) i właściwych kart zgłoszeniowych, rozsyłany jest przez dziekanaty do studentów, którzy przeszli proces rekrutacji i zostali zakwalifikowani na studia. Ponadto przekazywana jest informacja zawierająca datę zakończenia kursu, a tym samym ostateczny termin zaliczenia obowiązkowego testu. Podobną informację zainteresowany student znajdzie również na stronie WWW biblioteki. Z tego samego źródła dowie się także, że może korzystać z materiałów szkoleniowych oraz rozwiązać test w każdym miejscu z dostępem do Internetu, a w Oddziale Informacji Naukowej i Centrum Dokumentacji Europejskiej Biblioteki SGH może liczyć na pomoc pracowników, którzy chętnie odpowiedzą na pytania związane ze Szkoleniem…. Zestaw pytań testowych jest inny dla każdego studenta, ponieważ system losowo wybiera 20 pytań wielokrotnego wyboru spośród całego zbioru, zatem możliwość wygenerowania podobnych testów jest znikoma. Czas przewidziany na rozwiązanie testu wynosi 90 minut. Do zaliczenia wystarczy 60% prawidłowych odpowiedzi. W przypadku niezaliczenia, można ponownie rozwiązać test, jednak nie wcześniej niż po upływie 24 godzin od ostatniego generowania. Dzięki temu, że do elektronicznych wykazów zaliczeń wprowadzono przeznaczone dla poszczególnych dziekanatów listy zaliczeniowe Szkolenia on-line, czyli elektroniczne zaliczanie, żaden student nie musi przychodzić z indeksem do biblioteki. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej istnieje możliwość korzystania ze stażów, praktyk zagranicznych i studiowania w wybranym przez siebie kraju UE (m.in. w ramach programu ERASMUS, którego nazwa nawiązuje do imienia Erazma z Rotterdamu). W związku z tym na uczelni, a w konsekwencji także w bibliotece, jest wielu anglojęzycznych studentów. Uwzględniając tę grupę czytelników, w 2009 r., przygotowano angielską wersję Szkolenia bibliotecznego on-line. Materiały dydaktyczne oraz 66 pytań testowych opracowała Monika Kowalik z Centrum Dokumentacji Europejskiej, graficznie – Maciej Bednarczyk, także z CDE, a elektronicznie – wspomniane wcześniej – Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej. Jako osoba zajmująca się dydaktyką (szkoleniem w Bibliotece SGH zajmują się pracownicy Oddziału Informacji Naukowej i Centrum Dokumentacji Europejskiej) mogę potwierdzić przydatność Szkolenia bibliotecznego na odległość. Prowadząc tradycyjne zajęcia dla dużych grup studentów nie trudno wpaść w rutynę lub pominąć istotne informacje. Wcześniej przygotowany i utrwalony w Internecie scenariusz strzeże przed sztampą. Także studenci dostrzegają wiele zalet e-szkolenia. Główną zaletą jest możliwość uczenia się z dowolnego miejsca. W przyadku nauczania tradycyjnego – wykładowca i kursanci muszą jednocześnie przebywać w tym samym miejscu i w tym samym czasie. Internet natomiast umożliwia studentowi pracę w domu, w akademiku, słowem – gdziekolwiek, a bibliotekarzowi zapewnia możliwość kontrolowania procesu rozwiązywania testu przez studentów. Pozytywną stroną jest też „elastyczność czasowa” – test można rozwiązywać rano, wieczorem lub w nocy, jak kto woli. Biblioteka poinformowała wszystkich pracowników uczelni o Szkoleniu… na forum „Gazety SGH”: Szkolenie biblioteczne na odległość w Bibliotece SGH spełnia warunki ogólnie przyjęte dla kształcenia on-line [napisał jeden z bibliotekarzy – wyjaśnienie B.G.] określane jako ”3J”, zawierające się w wyrażeniach „just for me” (tzn., że szkolenie odpowiada potrzebom uczestników), „just in time” (przeprowadzane jest we właściwym czasie), „just-enough” (gwarantuje satysfakcjonujący poziom nauczania). Wielką zaletą kształcenia bibliotecznego na odległość jest jego powszechna dostępność i względna asynchroniczność polegająca na tym, że osoby z niego korzystające mogą rozpocząć szkolenie i je zakończyć w zależności od indywidualnych preferencji, a także powracać do niego w zależności od własnych potrzeb w trakcie dalszych lat studiów lub pracy naukowej[5]. W cytowanym we wstępie artykule, H. Długołęcka sugeruje, że rozwiązaniem dla bibliotek akademickich mógłby być „blended learning” [nauczanie mieszane, zmiksowane(?) – połączenie szkolenia tradycyjnego z internetowym – wyjaśnienie B.G.]. W swoim założeniu blended learning doskonale wpisuje się w oczekiwania zarówno biblioteki, jako placówki dydaktycznej świadczącej usługi, jak i odbiorcy którym jest student[6]. Przypisy[1] DŁUGOŁĘCKA, H. Przysposobienie biblioteczne od tradycyjnych metod nauczania po e-learning. Przegląd Biblioteczny 2009, R. 77, z. 3, s. 359-369. [2] e-Learning [on-line]. [Dostęp 16.09.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.learning.pl/elearning/index.html. Zob. też: Nauka na odległość. W: TEN – Towarzystwo Edukacji Niestacjonarnej [on-line]. [Dostęp 16.09.2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.profesornet.pl/na_odl.htm. [3] DŁUGOŁĘCKA, H. dz. cyt., s. 361. [4] Historię e-szkolenia w Bibliotece SGH przedstawił Adam Charkiewicz z OIN (Szkolenie biblioteczne on-line w Szkole Głównej Handlowej) podczas Ogólnopolskiej „E-learning wyzwaniem dla bibliotek” (Elbląg 23-24 września 2009). [5] TANEWSKI, P. Szkolenie biblioteczne na odległość w Bibliotece SGH. Gazeta SGH 2008, nr 242, s. 35. [6] DŁUGOŁĘCKA, H. dz. cyt., s. 369. |
| |||