Nr 7/2010 (116), Ewidencja i opracowanie zbiorów. Artykuł
| | Nr 7/2010 (116), Ewidencja i opracowanie zbiorów. Artykuł |
|
 | | | |
Małgorzata Dudziak-Kowalska
| |||
| | ||
| WprowadzeniePodstawowym założeniem uruchomionego w połowie 2002 r. Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego NUKAT było przyjęcie kooperacyjnych metod katalogowania zbiorów. Szybko dostrzeżono wzajemne korzyści wynikające z tego rodzaju współpracy, dlatego z roku na rok liczba bibliotek skupionych wokół NUKAT systematycznie wzrasta. Warto przypomnieć, że w chwili uruchomienia katalogu w 2002 r. było ich 27, natomiast w roku 2010 już 93 biblioteki współtworzą katalog, z czego 18 to biblioteki wyłącznie pobierające dane. Współkatalogowanie w NUKAT pozwala na jednorazowe opracowanie dokumentu, którego opis bibliograficzny, po pojawieniu się w bazie katalogu centralnego, może być wielokrotnie kopiowany do baz lokalnych. Taka metoda pracy stwarza możliwość racjonalizacji opracowania zbiorów, likwidacji dublowania pracy oraz tworzenia w skali kraju systemu spójnych, poddających się automatycznej modyfikacji danych. Bezpośrednią, wymierną korzyścią odczuwalną przez większość bibliotek współtworzących katalog centralny jest przyspieszenie procesu opracowania zbiorów nowych oraz usprawnienie retrokonwersji katalogów. Doświadczenia Biblioteki Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (BG AGH) w zakresie kooperatywnej metody opracowania zbiorów zwartych w ramach NUKATWspółkatalogowanie spowodowało, że osoby tworzące rekord bibliograficzny dokumentu zaczęły spotykać się z sytuacjami, z którymi w lokalnych katalogach nie miały do czynienia. Wspólna baza katalogowa sprawiła, że przeznaczony do opracowania dokument może być już w niej zarejestrowany i mieć:
Baza katalogu centralnego pozwala również stwierdzić, dla których dokumentów należy utworzyć nowy rekord bibliograficzny. Wymaga on niejednokrotnie opracowania nowych haseł wzorcowych, które są niezbędne zarówno do opisu formalnego, jak i charakterystyki przedmiotowej. Jakie zatem wymierne korzyści przynosi w praktyce współpraca w zakresie opracowania zbiorów zwartych? Odpowiedzi na to pytanie szukano w analizie zjawiska z punktu widzenia jednej z bibliotek uczestniczącej w projekcie – Biblioteki Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. W tym celu w okresie od marca do czerwca 2010 r. analizowano proces opracowania formalnego i przedmiotowego książek wpływających do biblioteki. Z uwagi na funkcjonujący w Oddziale Opracowania Zbiorów BG AGH podział pracy poszczególne procedury rozpatrywane były odrębnie. Analizie poddano bieżące wpływy publikacji polskich i obcych oraz dokumenty polskie i obce pochodzące z retrokonwersji katalogu, w sumie 1210 książek. Struktura analizowanego księgozbioru:
Już wstępne obliczenia pozwoliły stwierdzić, że wśród 1210 analizowanych dokumentów, 689 (57%) miało już rekord bibliograficzny w katalogu NUKAT. Dla pozostałych 521 książek stanowiących 43% badanego zbioru rekord bibliograficzny wraz z charakterystyką przedmiotową został opracowany przez BG AGH. Poniższe zestawienie przedstawia poszczególne grupy publikacji oraz proporcje pomiędzy rekordami bibliograficznymi kopiowanymi z katalogu NUKAT a rekordami utworzonymi przez BG AGH. Publikacje polskie (bieżące nabytki) – 593
Publikacje obce (bieżące nabytki) – 243
Publikacje polskie (retrokonwersja) – 227
Publikacje obce (retrokonwersja) – 147
Do powyższego zestawienia warto dodać kilka koniecznych słów komentarza. Nietrudno zauważyć, że w obrębie nowych publikacji polskich znaczącą przewagę stanowią rekordy bibliograficzne kopiowane z katalogu NUKAT. Prawdę mówiąc, takie były i nadal są oczekiwania większości instytucji współtworzących katalog. Jest bowiem rzeczą oczywistą, że od chwili uruchomienia katalogu centralnego największy wkład w opracowanie nowych rekordów bibliograficznych będą wnosić duże biblioteki uniwersyteckie, otrzymujące egzemplarz obowiązkowy, mające możliwość realizacji znaczących zakupów oraz dysponujące dobrze zorganizowanymi, wyspecjalizowanymi zespołami katalogerów. Także w wypadku rekatalogowanych publikacji polskich zwraca uwagę wysoki procent (70%) kopiowanych rekordów bibliograficznych, co niewątpliwie wskazuje, że biblioteki współpracujące z NUKAT w bardzo szerokim zakresie dokonują retrospektywnej konwersji swoich katalogów. Wspólna baza katalogowa okazała się i w tym wypadku skutecznym, niedrogim i szybkim sposobem na systematyczną likwidację katalogów kartkowych i znaczną rozbudowę macierzystych OPAC-ów. Należy założyć, że w następnych latach liczba kopiowanych z NUKAT rekordów bibliograficznych wydawnictw polskich nie tylko utrzyma się na tym samym poziomie, ale z pewnością będzie wzrastała. Odmiennie natomiast przedstawiają się dane w obrębie wydawnictw obcych tak nowych nabytków, jak i pochodzących z retrokonwersji katalogu. Dla 83% nowych publikacji tego rodzaju oraz 86% rekatalogowanych rekord bibliograficzny został utworzony przez BG AGH. Niewątpliwie ma na to wpływ specyfika księgozbioru BG AGH w zakresie literatury obcojęzycznej. Warto podkreślić, że zarówno w przeszłości, jak i obecnie decyzja o nabyciu wybranego tytułu w większości wypadków jest podejmowana w porozumieniu z pracownikami naukowymi AGH, reprezentującymi nierzadko bardzo wąskie specjalizacje w dziedzinie nauk technicznych. Pozyskiwane w ten sposób książki to wysoce specjalistyczna literatura techniczna, a BG AGH jest przeważnie jedynym posiadaczem tego rodzaju wydawnictw wśród bibliotek współpracujących z NUKAT. W celu uzupełnienia wyników analizy, należy dodać parę istotnych informacji odnoszących się także do opracowania rzeczowego. Jak już wcześniej powiedziano, spośród całości analizowanego księgozbioru (1210) dla 521 pozycji rekord bibliograficzny sporządzony został przez BG AGH. Były to pełne rekordy bibliograficzne, a więc wraz z charakterystyką przedmiotową w jhp KABA oraz ze wszystkimi koniecznymi do opisu hasłami wzorcowymi. Natomiast w pozostałych 689 rekordach bibliograficznych skopiowanych z katalogu NUKAT stwierdzono, że:
Poniżej przedstawiono szczegółowe zestawienie dotyczące opracowania przedmiotowego w rekordach bibliograficznych skopiowanych z katalogu NUKAT. Publikacje polskie (bieżące nabytki) – 470
Publikacje polskie (retrokonwersja) – 157
Publikacje obce (bieżące nabytki) – 42
Publikacje obce (retrokonwersja) – 20
Spośród wszystkich skopiowanych z katalogu NUKAT rekordów bibliograficznych aż 89% miało opracowaną charakterystykę rzeczową. Z przeprowadzonej analizy wynika jednak, że w znacznej liczbie rekordów (34%) opis przedmiotowy wymagał różnego rodzaju poprawek. W większości wypadków były to bardzo istotne modyfikacje, a polegały głównie na:
Warto przypomnieć, że według procedur obowiązujących w katalogu NUKAT możliwe jest dopisywanie do istniejącej charakterystyki przedmiotowej kolejnych haseł lub brakujących określników formy. Są to poprawki, które nie powodują zatrzymywania rekordów bibliograficznych przez administratora bazy. Wszelkie inne modyfikacje muszą uzyskać akceptację biblioteki, która sporządziła charakterystykę przedmiotową i w tej sytuacji rekord bibliograficzny pozostaje w statusie Zatrzymany 1 do momentu uzgodnienia stanowisk między zainteresowanymi bibliotekami. Często zdarza się, że trwa to nawet kilka dni, a katalogowana pozycja zamiast trafić w najkrótszym czasie do użytkownika, pozostaje w opracowaniu do ostatecznego zatwierdzenia rekordu bibliograficznego. Powstaje zatem pytanie, czy opłaca się wprowadzać modyfikacje, skoro są one i czasochłonne, i pracochłonne, a sporo bibliotek w ogóle nie zwraca uwagi na ewidentne błędy w opisach bibliograficznych? Odpowiedź brzmi – warto, ponieważ aby proces współkatalogowania przebiegał właściwie i aby można było osiągnąć zamierzony cel, jakim niewątpliwie jest wysoka jakość danych we wspólnej bazie katalogowej, każda spośród współpracujących bibliotek powinna przestrzegać ustalonych zasad. Tych kilka krytycznych uwag nie może przesłonić faktu, że wśród wszystkich skopiowanych z katalogu NUKAT rekordów bibliograficznych zdecydowana większość (55%) spełniała zarówno formalne, jak i merytoryczne kryteria poprawności opisu przedmiotowego. Na zakończenie warto odnotować, że spośród 689 rekordów bibliograficznych skopiowanych z katalogu centralnego tylko w nielicznych wypadkach wprowadzano modyfikacje w opisie formalnym. Polegały one głównie na drobnych korektach w strefie tytułu, a także uzupełnianiu opisu o dodatkowe informacje o dokumencie, np. o jego dostępności w wersji elektronicznej. PodsumowanieKooperacyjna metoda opracowania zbiorów nie oznacza jedynie szybkiego przyrostu rekordów bibliograficznych w katalogu centralnym NUKAT. Powyższa analiza wskazuje, że o efektach można mówić również w odniesieniu do katalogów lokalnych. Wydaje się, że poziom efektywności, jaki uzyskuje BG AGH w zakresie opracowania zbiorów zwartych, w pełni zaspokaja oczekiwania. Przypomnijmy, że dla większości publikacji polskich zarówno nowych nabytków, jak i dokumentów rekatalogowanych istnieją już w katalogu NUKAT pełne, poprawnie sporządzone rekordy bibliograficzne, które wystarczy jedynie skopiować do OPAC-u. Zaoszczędzony w ten sposób czas umożliwia realizację innych, ważnych celów biblioteki, jak np. prowadzenie, w znacznie szerszym zakresie niż do tej pory, retrokonwersji katalogu. Obecne zadania kooperacji bibliotek w zakresie opracowania zbiorów powinny skoncentrować się na aspektach jakościowych. Ważne jest bowiem, aby realizowana przez kilkadziesiąt bibliotek wspólna baza katalogowa spełniała nie tylko ilościowe, ale i jakościowe kryteria. Osiągnięcie tego celu jest możliwe dzięki dobrym i sprawdzonym narzędziom, jakimi są obowiązujące standardy, wdrożone procedury i wypracowana metodologia.  | |
| | | |
| |||
| | ||
| |||