Maria Witt
Piotr Witt
Paryż

Słów parę o BNF, czyli Bibliothèque Nationale de France

Paryżanie twierdzą, że jest najniebezpieczniejsza na świecie. W zimie i po każdym deszczu nawet osobom młodym i wysportowanym trudno utrzymać się na śliskiej rampie wejściowej wyłożonej gumą. Dla osób starszych czy niepełnosprawnych dostęp fizyczny jest prawie niemożliwy. Do BNF człowiek najpierw się więc wspina, a potem zjeżdża na poziom wyjściowy. Mimo niebezpieczeństw i trudności biblioteka ta przyciąga tłumy. Komu uda się bezpiecznie pokonać schody i nie złamać nogi na śliskiej platformie, tego czeka perspektywa korzystania z 14 milionów książek i innych druków.

Prezydent Mitterrand wybrał święto państwowe 14 lipca 1988 r. – rocznicę zdobycia Bastylii, aby zapowiedzieć budowę największej i najnowocześniejszej biblioteki świata. Główną jej część otwarto w grudniu 1996 r., resztę dwa lata później. Na czas budowy nowego gmachu (1988–1998) założono przedsiębiorstwo nazwane Bibliotheque de France, które działało równolegle ze starą Bibliotheque Nationale. Przed inauguracją nowych gmachów dokonano połączenia obydwu pod nazwą Bibliotheque Nationale de France. Dopiero w kilka lat później przystąpiono do remontu istniejących zabytkowych budynków. Po otwarciu nowej siedziby dawny gmach Bibliotheque Nationale przy ulicy Richelieu – wraz ze słynną, historyczną salą Labrouste i Galerią Colberta – oddano bibliotece Instytutu Historii Sztuki – INHA. Jego remont ma potrwać do roku 2017. Restaurowane są także zabytkowe wnętrza Salonu Muzycznego Biblioteki Arsenału. To obecnie najważniejsze przedsięwzięcie Ministerstwa Kultury. W BNF istnieją dwa odrębne zespoły czytelń: dwie „studnie” wiedzy:

• RDJ – Rez de Jardin (poziom ogrodu) – przeznaczona jest dla badaczy; wstęp od 18. roku życia, po akredytacji, za okazaniem karty ze zdjęciem przyznawanej po przedstawieniu wiarogodnej motywacji, za opłatą 53 euro rocznie. Niektórym kategoriom użytkowników przysługują zniżki (35 euro), inni są całkowicie zwolnieni z opłat, np. renciści i bibliotekarze. Czynna od poniedziałku do soboty.
• HDJ – Haut de Jardin – Bibliotheque d’Etudes – czytelnia publiczna mieszcząca się na parterze, składa się z 10 czytelń (330 000 książek, 2000 tytułów czasopism etc. – otwarta jest dla wszystkich od 16. roku życia. Roczna karta w cenie 35 euro (ze zniżką 18 euro) wydawana jest po okazaniu dowodu osobistego. Począwszy od września 2009 r. po godzinie 17.00 lub z biletem aktualnej wystawy, wstęp do niej jest darmowy. Czytelnia otwarta od wtorku do niedzieli od 9.00 do 19.00.

Ogród w oficjalnej nazwie czytelń pochodzi od drzew posadzonych w wykopie, które, według pierwotnej koncepcji, czytelnik miałby przed oczyma, siedząc w czytelni usytuowanej na poziomie sutereny. W realizacji wyszło inaczej: drzewa widać tylko z korytarza, przez szybę, od strony czytelni maskują je szczelnie regały z książkami, których istnienia architekt widocznie nie przewidział. Ochrona środowiska naturalnego jest dzisiaj w modzie: BNF broni swego (martwego) lasu i swego placu niebezpiecznych „defilad”. Ptaków w tym lesie nie ma.

Karta biblioteczna daje prawo korzystania również ze zbiorów specjalnych rozrzuconych po Paryżu Ze strukturą organizacyjną BNF można zapoznać się na stronie: http://webapp.bnf.fr/rapport/pdf/organigramme.pdf^[1]. W historycznym gmachu Bibliotheque Nationale przy ulicy Richelieu mieszczą się zbiory rycin i fotografii, w dawnej bibliotece Arsenału – zbiory muzyczne, w gmachu Opery – biblioteka teatralna: projekty kostiumów i scenografii, partytury, fotografie teatralne, pamiątki i nawet stare makiety dekoracji. Departament Muzyczny, którego zbiory rozrzucone są w trzech miejscach: przy skwerze Louvois, naprzeciwko starego gmachu (Site Richelieu-Louvois) mieści zasadniczą część kolekcji: partytury drukowane i rękopiśmienne, druki i rękopisy muzyczne. Część ze 140 000 rękopisów zawierają zbiory Arsenału i Opery. Do poszukiwań druków muzycznych w zbiorach BNF służy Bibliographie Nationale Francaise de la Musique, dostępna w Internecie od 2003 r. - http://bibliographienationale.bnf.fr/Musique/BibNatFraMusique.html.

W starym gmachu BNF można także zapoznać się ze zbiorami Krajowego Instytutu Audiowizualnego INA. INATHEQUE zbiera i przechowuje dokumenty dotyczące radia i telewizji francuskiej od 1995 r. Katalog INA jest dostępny w Internecie pod adresem: http://www.ina.fr/. Oprócz tego istnieją w BNF Departement Audiovisuel (którego zbiory są dostępne tylko dla badaczy) i zdigitalizowane kolekcje filmowe Centre National de Cinematographie (Archives Francaises du Film). Na stronie http://bibliographienationale.bnf.fr/DSAM/BibNatFraDsam.html można znaleźć bibliografię publikacji audiowizualnych – dokumentów, które wpłynęły na zasadzie egzemplarza obowiązkowego. Jest dostępna od 2004 r. Wszystkie te oddziały wchodzą w skład Bibliotheque Nationale de France.

BNF dysponuje łącznie 3500 miejsc czytelnianych, z których 1500 znajduje się w czytelni publicznej i 1600 w naukowej. Nawet przy tak obszernej bazie w niektórych okresach roku trudno jest się dostać do Biblioteki Narodowej, co wynika z liczby uczelni, a tym samym studentów, w Paryżu i regionie podparyskim. BNF podaje, że w 2008 r. 950 300 czytelników zajmowało miejsce w salach czytelnianych, z czego w bibliotece naukowej 390 000 i 560 000 w publicznej. Jak widać ze statystyk, naukowcy dysponują znacznie większym komfortem. W części publicznej gros użytkowników stanowi młodzież: 85% (75% to studenci, a 10% nastolatki w wieku od 16 do 18 lat).

Oprócz czytelników przychodzą do BNF zwiedzający. W 2008 było ich około 350 000. Domagają się oni pewnych udogodnień, na przykład wstępu na wystawy i szerszego używania języka angielskiego. W 2009 r. było 16 wystaw czasowych. Największym powodzeniem cieszyła się wystawa „Kontrowersje” (66 500 zwiedzających). BNF pożycza także dzieła na wystawy w kraju i za granicą. Przykładowo, dwie wystawy poświęcone Chopinowi, zorganizowane z okazji Roku Chopinowskiego, zawierają wiele dokumentów ze zbiorów BNF. Obecnie trwają przygotowania do wystawy rękopisów z Qumran (13 kwietnia – 11 lipca 2010 r.). Paryska Biblioteka Narodowa przechowuje od czasów nabycia w 1953 r. 377 fragmentów tych rękopisów odkrytych w 1947 r. nad brzegiem Morza Martwego. Chodzi o najstarsze ze znanych do dnia dzisiejszego tekstów religijnych judeochrześcijańskich, które dały początek Biblii. Są to niewątpliwie najcenniejsze rękopisy przechowywane w BNF. Inny cenny rękopis hebrajski z X w. odkryto niedawno w BNF, w papierach po Noelu Gironie. Z nowych zbiorów do najciekawszych nabytków należy zapewne kompletny rękopis Histoire de ma vie (Historia mego życia) Giacomo Casanovy, słynnego osiemnastowiecznego awanturnika. Jest to opis pasma niekończących się przygód w Wenecji, Paryżu, Warszawie, Petersburgu. 3500 stron w dwunastu tomach BNF nabyła dzięki hojności anonimowego darczyńcy od spadkobierców lipskiego domu wydawniczego Brockhausa, w którego piwnicach rękopis spoczywał od 1821 r. W tym samym czasie zbiory BNF wzbogaciły się o niezwykłej urody kaligrafię perską z XVII w. – poemat Mevlany, założyciela (w XIII w.) bractwa derwiszów tańczących – będącą darem Henri Schillera.

Na uwagę zasługuje Departament Arts et Spectacles – zgodnie z tradycją utrwaloną od czasów Augusta Rondel’a, założyciela kolekcji, która zapoczątkowała zbiory – gromadzone są tu wszelkie pamiątki dotyczące spektakli i widowisk. Swoje naturalne miejsce ma tutaj piosenka popularna. Niedawno zakupiono do zbiorów archiwalia dotyczące spektaklu „Homme de la Mancha” Jacques’a Brela. W czerwcu 2008 r. Danielle Bonel, osobista sekretarka i „oświetleniowiec” Edith Piaf, przekazała w darze zespół niezwykłych pamiątek związanych z osobą pieśniarki. Są wśród nich programy i plakaty koncertów, rękopisy, fotografie, listy wielbicieli, a także przedmioty osobiste, między innymi dwie słynne czarne sukienki. Jak będą skatalogowane? „Egzemplarz oryginalny” i „dublet”? „Słynna czarna sukienka, wyd. I i wyd. II”^[2]? Inwentarz zbiorów (niestety bez ilustracji!) można znaleźć pod adresem: http://archivesetmanuscrits.bnf.fr/.

Nieprzebrane zbiory przynoszą wiele niespodzianek. Ostatnio w BNF miały miejsce pierwsze światowe wykonania Comunion des Saints i Georges Dandin – nieskończonej opery Gounoda, obydwa utwory odkryto niedawno w zbiorach.

BNF obsługuje również czytelników na odległość; biblioteka podaje, że jej strona internetowa była odwiedzana ponad 15 mln razy. Przede wszystkim odwiedzana jest znana dobrze Gallica, która proponuje z każdym dniem coraz więcej zdigitalizowanych dokumentów. W 2008 r. zarejestrowała 3 mln wizyt, w ciągu których obejrzano 38 mln stron. Od 2008 r Gallica włącza dzieła, chronione prawem autorskim, na mocy porozumień z wydawcami^[3]. Do zbiorów BNF weszło także 15 000 książek elektronicznych Elseviera i Springera. Wszystkie one są dostępne ze stanowisk komputerowych BNF i z domu – dla posiadaczy karty BNF^[4].

Dla historyków i licznych we Francji miłośników historii przeznaczony jest serwis Europeana Regia. Powstaje on w ramach nowego europejskiego program digitalizacji Europeana Regia. Jego celem jest stworzenie wspólnej biblioteki wirtualnej zawierającej najważniejsze dokumenty królewskie Europy od średniowiecza do renesansu. Przewiduje się, że w 2012 r. będzie można dotrzeć do tych dokumentów przez Gallikę, Belgikę, Manuscripta mediaevalia i oczywiście przez Europeanę. Nad programem czuwa BNF. Projekt pod jej egidą skupia pięć wielkich bibliotek europejskich. Poza BNF uczestniczą w nim: Bibliotheque Royale de la Belgique, Bibliotheque d’Etat de Baviere, Herzog August Bibliotek, Wolfenbuttel, Biblioteka Uniwersytecka z hiszpańskiej Walencji oraz 12 innych bibliotek, w tym aż 10 miejskich, a także szwajcarska biblioteka wirtualna E-codices. Do projektu mają przyłączyć się także British Library i Parker Bibliotheque z Cambridge. Warto może, aby Polska również zainteresowała się tym projektem^[5].

Współpraca BNF z innymi wielkimi bibliotekami Francji – poprzednio dość wstrzemięźliwa – nabrała teraz rozpędu. Wspólnie ze Zgromadzeniem Narodowym digitalizowane są zbiory biblioteki parlamentarnej (600 000 woluminów), 2 grudnia 2009 r. podpisano analogiczną umowę z paryską Izbą Przemysłu i Handlu. Mówiąc o Bibliotheque Nationale de France, nie sposób nie wspomnieć o nowych serwisach, które pojawiły się wraz z informatyzacją:

• PLATON (Plateforme Sécurisée de Transfert des Ouvrages Numeriques) to nowatorski system do bezpiecznego przenoszenia dzieł cyfrowych pozwalający zabezpieczyć prawa autorskie przy udostępnianiu publikacji dla wydawców pracujących na rzecz osób niepełnosprawnych – więcej informacji na stronie: http://www.bnf.fr/fr/acces_dedies/anx_edit/a.edition_adapte_editeurs.html.
• SINDBAD – wkroczył do BNF w 2005 r. „Poser une question a un bibliothécaire” – (Zapytaj bibliotekarza!) – zachęca pierwsza strona BNF.

Service d'Information des Bibliothécaires a Distance odpowiada na pytania bibliograficzne w ciągu trzech dni. Można zadać pytanie przez Internet, pocztą albo przez telefon. Serwis jest bardzo popularny. W 2008 r. czytelnicy zadali 9200 pytań, 55% przez Internet i 44% przez telefon (danych za 2009 r. jeszcze nie opublikowano). Przy okazji warto wspomnieć, że podobny serwis ma także Biblioteka Pompidou. Kilkanaście bibliotek uniwersyteckich uruchomiło rok temu podobny (Rue des facs), wzorując się na serwisie amerykańskim http://www.bnf.fr/en/collections_and_services/a.ask_a_librarian_sindbad.html. Pod tym adresem można również znaleźć link do doskonale opracowanego przewodnika poszukiwań w bibliotece http://grebib.bnf.fr, który zawiera użyteczny słownik (niestety tylko francuskojęzyczny) często używanych terminów bibliotecznych.

Zakładki „signets” http://signets.bnf.fr/accueil.html to cenny zbiór adresów stron z ich opisami. Serwis prowadzony od jesieni 1997 r. w Intranecie, w rok później udostępniony w Internecie. Zawiera obecnie ponad 7300 źródeł i 16 000 linków. Uaktualniany regularnie przez 120 osób, z których każda poświęca temu zadaniu ok. jeden dzień w miesiącu. Zachęcamy do odwiedzania! Lista alfabetyczna tematów i klasyfikacja systematyczna. Po francusku.

Internetowe serwisy stały się ostatnio przedmiotem „egzemplarza obowiązkowego”: BNF zaczęła je zbierać i utrwalać. W 2008 r. było już ponad 12,4 miliardów plików o objętości 136 terabajtów^[6]. Od niedawna BNF poświęca bardzo wiele uwagi specjalnej kategorii czytelników – dzieciom. Otwarto ostatnio nową czytelnię cyfrową dla dzieci w wieku 8–12 lat i ich rodziców. Prefigurację tego programu stanowi czynna od 14 października 2009 r. do 9 kwietnia 2010 wystawa pt. „Babar, Harry Potter et Cie – livres d’enfants d’hier et d’aujourd’hui” http://expositions.bnf.fr/livres-enfants/infos/01.htm. Oprócz tego, pod adresem http://signets.bnf.fr/html/categories/c_020livre_enfant.html, BNF umieściła linki do ważnych stron internetowych dotyczących literatury dziecięcej dostępnej w wersji cyfrowej.

W 2010 r. BNF zatrudnia prawie 2500 bibliotekarzy, co pochłania 60% budżetu. Ma 3800 komputerów, które będą zastąpione do 2012 r., zgodnie z nowymi normami, przez cichsze, wydajniejsze i mniej energochłonne. Według ostatnich statystyk 65% personelu uważa BNF za dobrego pracodawcę, ale jednocześnie 50% twierdzi, że jest im ciężko wystąpić z jakąkolwiek propozycją, a ponad 70% skarży się, że ich opinie nie są w dostatecznym stopniu brane pod uwagę. 40% uważa pracę za stresującą. 80% pracowników działów informacji jest zadowolonych z pracy. Personel ma do dyspozycji wewnętrzny serwis intranetowy pt. Biblionautes, który został nagrodzony I nagrodą 12. wydania Francuskiej Nagrody Intranetu 2009, zwłaszcza za doskonałą dostępność dla pracowników niepełnosprawnych. Można tylko przyklasnąć i naśladować. Ostatnio jednak coraz częściej niezadowolenie bibliotekarzy bierze górę i dochodzi do strajków. W połowie grudnia personel BNF protestował przeciwko nowym projektom reorganizacji przestrzeni, urządzenia sal i reform dotyczących pracy. Chodzą słuchy, że katalogowanie będzie wkrótce wykonywane poza biblioteką. Precedensów nie brakuje, jak choćby Electre – baza księgarska częściowo już dzisiaj opracowywana w Azji. Nowe technologie pozwalają na delokalizację bez przenoszenia budynków.

O Bibliotece Narodowej Francji można by pisać jeszcze długo. Zainteresowanych odsyłamy do informacji zawartych na stronach BNF http://www.bnf.fr/fr/acc/x.accueil.html oraz w biuletynie „Chroniques” dostępnym w wersji elektronicznej^[7]. Niestety większość informacji jest w języku francuskim, na co zwykle skarżą się cudzoziemcy.

Przypisy

[1] Wszystkie podane odesłania do stron internetowych przedstawiają wersję aktualną w dn. 15.03.2009 r.

[2] Dla zainteresowanych – opis brzmi : Robe noire en coton, manches 1/2, col droit, 10 boutons en décors, 2 poches plaquées a l`avant, fermeture a glissiere au dos COS-2008/0369/01.

[3] Zobacz: Gallica Digital Library Charter: 1997 – 2007. W: Pour les professionnels [on-line]. Paris: Bibliotheque nationale de France, 2009 [dostęp 15 marca 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bnf.fr/en/professionals/a.gallica_digital_library_charter.html.

[4] Więcej pod adresem: http://blog.bnf.fr/lecteurs/index.php/tag/elsevier/

[5] Zobacz komunikat prasowy z dnia 24 lutego 2010 r.: Europeana Regia, un projet de numérisation de manuscrits piloté par la BnF. Communiqué de presse 24/02/2010 [on-line]. Paris: Bibliotheque nationale de France, 2010 [dostęp 15 marca 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bnf.fr/Satellite?blobcol=urldata &blobheader=application%2Fpdf &blobheadername1=Content-Disposition&blobheadername2=MDT-Type &blobheadervalue1=inline%3B+filename%3Dcp_europeana_regia.pdf&blobheadervalue2=abinary%3B+charset%3DUTF-8 &blobkey=id&blobtable=MungoBlobs&blobwhere=1223999948948&ssbinary=true.

[6] Więcej na ten temat: Dépôt légal des sites Web. W: Pour les professionnels [on-line]. Paris: Bibliotheque nationale de France, 2010 [dostęp 15 marca 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bnf.fr/fr/professionnels/depot_legal/a.dl_sites_web_mod.html#SHDC__Attribute_BlocArticle0BnF.

[7] Chroniques, le magazine de la BnF [on-line]. Paris: Bibliotheque nationale de France, 2010 [dostęp 15 marca 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bnf.fr/fr/la_bnf/a.chroniques.html. Dwumiesiecznik. ISSN : 1283-8683.

Słów parę o BNF, czyli Bibliothèque Nationale de France / Maria Witt, Piotr Witt// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 2/2010 (111) marzec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/111/a.php?witt_witt. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187