Nr 2/2010 (111), Biblioteki narodowe. Artykuł
| | Nr 2/2010 (111), Biblioteki narodowe. Artykuł |
|
 | | | |
Grażyna Jaroszewicz
| |||
| | ||
| (ISO/TR 28228:2009 Information and documentation – Performance indicators for national libraries)Biblioteki narodowe, jako instytucje pełniące specyficzne funkcje w swoich państwach, wymagają także specyficznych narzędzi służących ocenie ich działalności. Opracowane przez ISO, po raz pierwszy w 1998 r.[1], wskaźniki funkcjonalności bibliotek, choć z założenia uniwersalne, uwzględniające różne typy bibliotek, nie objęły wszystkich aspektów ich działalności, w tym części zagadnień dotyczących misji i zadań bibliotek narodowych. Stąd pojawiła się potrzeba stworzenia wskaźników, które odpowiadałyby specyfice książnic narodowych. Prace nad nimi prowadzono w różnych grupach – między innymi w Sekcji Bibliotek Narodowych IFLA oraz w ramach Konferencji Narodowych Bibliotek Europejskich (Conference of European National Libraries). W 2008 r. ukazało się drugie wydanie normy ISO 11620:2008 Information and documentaion – Library performance indicators. W następnym roku opublikowano Raport Techniczny ISO/TR 28118:2009 Information and documentation – Performance indicators for national library, wykorzystując w nim część wskaźników z ISO 11620:2008 oraz dodając nowe, testowane lub stosowane w bibliotekach narodowych. Powstał w ten sposób zestaw narzędzi do oceny funkcjonowania książnic narodowych. Aspekty działalności, na które zwrócono szczególną uwagę w raporcie jako na charakterystyczne dla bibliotek narodowych, dotyczą stopnia kompletności gromadzenia krajowej produkcji wydawniczej (w formie drukowanej i elektronicznej), szybkości opracowania i kompletności bibliografii narodowej, ochrony narodowego dziedzictwa piśmienniczego i współpracy międzynarodowej. Jednocześnie zwrócono uwagę na możliwe problemy związane ze stosowaniem wskaźników w bibliotekach narodowych, które czasami pełnią również inne funkcje (np. bibliotek uniwersyteckich, parlamentarnych), nie mają określonej grupy użytkowników, ich misje i zadania różnią się w poszczególnych krajach, a niekiedy dzielą status biblioteki narodowej z innymi instytucjami w państwie. Omawiany Raport Techniczny ISO składa się z czterech zasadniczych części: Wprowadzenia, zawierającego między innymi definicje 56 terminów, oraz trzech załączników: A – Opis wskaźników funkcjonalności, B – Misja i podstawowe cele bibliotek narodowych i C – Gromadzenie narodowych zasobów Internetu (Collecting the national part of the Internet). W załączniku A opisano 30 wskaźników funkcjonalności bibliotek narodowych[2]:
Wskaźniki funkcjonalności mają służyć przede wszystkim jako narzędzie do samooceny bibliotek. Ich pomiary powinny być dokonywane regularnie, a wyniki porównywane np. rok do roku. Porównania między bibliotekami muszą być przeprowadzane „ostrożnie”, z uwzględnieniem specyfiki każdej biblioteki. Należy również pamiętać o tym, że nie jest możliwe osiągnięcie w tym samym czasie optymalnych wartości wszystkich wskaźników, np. wskaźnik satysfakcji użytkowników może być wysoki, przy jednoczesnych dużych kosztach płacowych. Załącznik B raportu został poświęcony misji i głównym celom bibliotek narodowych. Najważniejsze zadania biblioteki narodowej przedstawiono w odniesieniu do zbiorów, dostępu, marketingu, współpracy i zarządzania. W załączniku C Gromadzenie narodowych zasobów Internetu poruszono zagadnienia związane z metodami (przede wszystkim harvestowaniem) i jakością działań zmierzających do archiwizacji dokumentów sieciowych w bibliotekach narodowych. W wielu krajach trwają prace dotyczące ram prawnych, strategii oraz narzędzi, które mają ułatwiać archiwizację zasobów Internetu. Problemy stwarza już samo określenie zasięgu i „granic” egzemplarza obowiązkowego zasobów internetowych, wybór kryteriów etc. Decyzje bibliotek w tym zakresie muszą mieć charakter strategiczny. Za najważniejszy wskaźnik odnoszący się do egzemplarza obowiązkowego uznano kompletność, którą w przypadku stron WWW należy określać za pomocą badania zakresu (coverage), głębokości (depth) i częstotliwości gromadzenia (frequency). Autorzy raportu zaznaczają, że biblioteki archiwizujące zasoby sieciowe potrzebują nowych wskaźników funkcjonalności. Obecnie najczęściej stosowanymi miarami jest wielkość zbioru, wyrażona za pomocą gigabajtów lub terabajtów i liczba plików, jednostek lub dokumentów, określona za pomocą liczby adresów URL. W następnym wydaniu raport prawdopodobnie zostanie uzupełniony o wskaźniki odnoszące się do tego stosunkowo nowego i trudnego aspektu funkcjonowania bibliotek narodowych. Ciekawą częścią raportu są przykłady podawane przy opisie poszczególnych wskaźników. Autorzy dokumentu przytaczają rezultaty badań prowadzonych w bibliotekach narodowych: Holandii, Japonii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Szwecji, Finlandii, Danii, a także w bibliotekach uniwersyteckich (w Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii), w niemieckich bibliotekach regionalnych i innych. W przedstawionych badaniach nie zawsze wykorzystywano metody podane w raporcie. Zawarte w dokumencie przykłady mają przybliżyć skalę możliwych wartości wskaźników i pomóc bibliotekom w interpretacji ich własnych badań. Twórcy raportu wyrazili nadzieję, że opracowany przez nich dokument zachęci również do dokonywania porównań między bibliotekami – jest to jednak cel drugorzędny i trudny do realizacji. Porównania wartości badanych wskaźników funkcjonalności muszą uwzględniać różnice między bibliotekami – w zakresie misji, celów, zadań, zasobów, grup użytkowników, struktury itp. Na wyniki i porównania z pewnością trzeba będzie jeszcze poczekać – w kwietniu 2010 minie dopiero rok od publikacji raportu. Przypisy[1] 11620:1998 Information and documentation – Library performance indicators; ISO 11620:1998/Amd 1:1998 Additional performance indicators for libraries; ISO/TR 20983:2003 Information and documentation __ Performance indicators for electronic library service; ISO 11620:2008 Information and documentation – Library performance indicators. [2] Są to propozycje tłumaczenia nazw wskaźników; w przyszłości, gdyby dokument był tłumaczony w całości, mogą one ulec zmianie; w tłumaczeniu wykorzystano: PN- ISO 11620:2006 Informacja i dokumentacja – Wskaźniki funkcjonalności bibliotek; PN-ISO 5127: 2005 Informacja i dokumentacja – Terminologia; Głowacka, E., Derfert-Wolf, L. Wskaźniki funkcjonalności elektronicznych usług bibliotecznych według Raportu Technicznego ISO/TR 20983. „Przegląd Biblioteczny” 2006, z. 4, s. 445-460 oraz prezentację przygotowaną przez B. Capik, P. Czyżewicz, G. Jaroszewicz, M. Krynicką Wskaźniki funkcjonalności bibliotek narodowych przedstawioną na zebraniu Instytutu Bibliograficznego w Bibliotece Narodowej w 2009 r.  | |
| | | |
| |||
| | ||
| |||