Nr 2/2010 (111), Biblioteki narodowe. Badania, teorie, wizje
| | Nr 2/2010 (111), Biblioteki narodowe. Badania, teorie, wizje |
|
 | | | |
Kamila Grzędzińska
| |||
| | ||
| O najważniejszych źródłach internetowych, pozwalających na zapoznanie się z organizacją, funkcjonowaniem i rozwojem bibliotek w Republice Czeskiej pisał już na łamach EBIBu Petr Žák[1]. Przedstawił wówczas kilka ciekawych stron internetowych poświęconych sprawom bibliotek i dedykowanych głównie środowisku bibliotekarzy. Ja chciałabym się skupić na projektach, które przygotowane zostały z myślą o czytelnikach, czyli głównych odbiorcach, użytkownikach i recenzentach wszelkich działań i starań bibliotekarzy. Interesuje mnie, jak czeskie biblioteki ze sobą współpracują, dbając o zaspokajanie potrzeb czytelnika, wykorzystując możliwości Internetu i jakie otrzymują rezultaty w wyniku swoich starań. Wiele specjalistycznych serwisów i portali tematycznych poświęconych jest sprawom bibliotecznym, a ich zawartość przeznaczona jest zazwyczaj dla bibliotekarzy. Czytelnik poszukujący informacji o bibliotekach i ich zbiorach najczęściej ma do dyspozycji witryny internetowe poszczególnych bibliotek, które informują o gromadzonych zbiorach, oferowanych usługach, dają możliwość przeglądania katalogu on-line i dokonywania operacji w ramach swojego konta bibliotecznego (np. rezerwowanie książek). Poprzez swoje strony biblioteki starają się promować własną działalność, informują o różnych akcjach kulturalnych, dają możliwość kontaktu poprzez pocztę elektroniczną. Taka działalność nie jest już nowością, jest to standard i konieczność. Biblioteki w Republice Czeskiej oferują szeroką gamę usług bibliotecznych i informacyjnych. Niemal każda biblioteka ma stronę w Internecie, która coraz częściej staje się czymś znacznie więcej niż tylko tablicą ogłoszeniową i wizytówką biblioteki. Strony bibliotek są platformą kontaktu z czytelnikiem, miejscem, które może i powinno umożliwić zaspokojenie jego potrzeb informacyjnych. Taką rolę pełnią biblioteczne katalogi on-line, systemy zamówień i rezerwacji książek za pomocą łączy internetowych, rzetelna informacja naukowa, katalogi użytecznych linków, dostęp on-line do naukowych baz danych, fora dyskusyjne i usługi typu pytanie-odpowiedź, dzięki którym czytelnik ma możliwość skorzystania z wiedzy bibliotekarza w czasie rzeczywistym. Strony bibliotek stają się rozbudowanymi portalami informacyjnymi i potrzebują promocji wśród użytkowników, nie tylko tych, którzy korzystają z jej zasobów na co dzień. Wiedza o bibliotekach, o ich działalności i oferowanych usługach jest często niewielka, a przede wszystkim mocno rozproszona, wyszukiwanie informacji w wielu miejscach jest czasochłonne, meczące i dość nieefektywne. Dziś użytkownik chce otrzymywać odpowiedzi na swoje pytania szybko i w jednym miejscu, oczekuje, że informacje będą podane w sposób przystępny i przyjazny. Doświadczenia pracowników oddziałów informacyjnych czeskich bibliotek jednoznacznie wskazywały, że brakuje miejsca, w którym czytelnik może otrzymać najważniejsze informacje na temat wielu bibliotek – dane teleadresowe, przegląd oferowanych usług bibliotecznych, informacje o bazach informacyjnych i sposobie dostępu do ich zasobów, wiadomości o akcjach kulturalnych, pożyteczne linki. Tak narodził się pomysł stworzenia strony o bibliotekach dedykowanej ich użytkownikom – knihovny.cz[2]. Knihovny.cz – portal o czeskich bibliotekachPortal powstał dzięki współpracy Biblioteki Narodowej, Państwowej Biblioteki Technicznej i kilku bibliotek miejskich: Praha, Žďár nad Sázavou, Třebíč, Prostějov). Realizacja pomysłu była możliwa dzięki dotacji Ministerstwa Kultury Republiki Czeskiej, udzielonej w ramach programu VISK 8/B – Udostępnianie źródeł informacyjnych na rok 2004, projekt: Knihovny.cz – portal o informacyjnych usługach bibliotecznych[3]. Celem projektu Knihovny.cz było zebranie w jednym miejscu przystępnych informacji o czeskich bibliotekach – ich różnorodnych zbiorach, dostępnych usługach informacyjnych i szerokich możliwościach, które oferują swoim użytkownikom. Portal ma zapewniać łatwy dostęp do baz danych i źródeł naukowych bibliotek czeskich i wybranych bibliotek zagranicznych oraz dostarczać informację o dostępności i warunkach korzystania z usług bibliotecznych. Innym celem projektu jest upowszechnienie wiedzy o organizacji systemu bibliotecznego w Republice Czeskiej i propagowanie wiedzy o bibliotekach. Portal powstał z myślą o różnych użytkownikach bibliotek, również tych, którzy nie mają na co dzień styczności z tymi instytucjami i nie są zorientowani w korzyściach, jakie one im oferują. Oczekiwanym rezultatem funkcjonowania strony jest większa wiedza o bibliotekach, świadomość dostępności usług bibliotecznych oraz wzrost kompetencji informacyjnych obywateli, czyli umiejętności wyszukiwania i wykorzystywania źródeł informacyjnych. Portal promuje nowoczesne biblioteki, które w ostatnich latach pełnią rolę centrów informacyjnych i ośrodków animacji życia kulturalnego w regionie.
Projektując zawartość portalu, jego twórcy starali się sprostać oczekiwaniom człowieka, który do tej pory miał niewielkie doświadczenie w korzystaniu z bibliotek, a chciałby korzystać z ich zasobów. Dlatego też na stronie można znaleźć odpowiedzi na tak podstawowe pytania, jak: czym właściwie jest biblioteka, w jaki sposób można skorzystać z jej zasobów, gdzie znaleźć tę, która najbardziej odpowiada oczekiwaniom czytelnika – gromadzi zbiory o odpowiednim profilu i jest w najbliższej okolicy. Sekcja Co to je knihovna? (Czym jest biblioteka), obok definicji biblioteki i jej użytkownika, zawiera informacje o systemie bibliotecznym w Republice Czeskiej, prawodawstwie bibliotecznym i sposobach finansowania bibliotek. Natomiast w sekcji Kde je moje knihovna? (Gdzie jest moja biblioteka) można skorzystać z prostej wyszukiwarki i znaleźć odpowiednią bibliotekę według typu lub lokalizacji – województwa czy też miasta. Wpisanie nazwy miasta do pola wyszukiwawczego lub kliknięcie na odpowiednią część mapy przenosi użytkownika do adresowej bazy bibliotek i instytucji naukowych, prowadzonej przez Bibliotekę Narodową w Pradze[4]. Możliwe jest też zawężenie wyszukiwania poprzez wybór typu biblioteki: publicznej lub specjalistycznej – naukowej. Większość czytelników przychodzi do biblioteki, poszukując literatury na określony temat, dlatego ważne jest określenie profilu gromadzonych zbiorów w danej bibliotece i informacja o dostępie do baz danych i źródeł informacyjnych. Orientację w literaturze przedmiotu i ofercie wydawniczej zapewnia korzystanie z bibliografii i wszelkich bibliograficznych baz danych. Pomocą służą tu dwie sekcje portalu. W sekcji Co bylo vydáno? (Co zostało opublikowane) czytelnik znajdzie ogólne informacje o tym, czym są bibliografie i jakie informacje można w nich znaleźć oraz jak je przeszukiwać. Najważniejszą jednak częścią tej sekcji jest spis bibliograficznych baz danych – książek, czasopism, artykułów, dokumentów specjalnych, źródeł w czeskim Internecie oraz źródeł zagranicznych. W większości przypadków zapewniony jest bezpośredni dostęp do tych baz ze strony portalu. Nazwy źródeł opatrzone są ikonami, które wyjaśniają, w jakiej formie dana baza jest dostępna: ogólnodostępna baza on-line, dostęp on-line na podstawie licencji, katalog biblioteczny on-line, bazy CD, katalogi kartkowe czy też drukowane bibliografie. Po wyszukaniu odpowiedniego dokumentu, książki, czasopisma czy artykułu, użytkownik może ustalić za pośrednictwem katalogu centralnego, czy dana pozycja znajduje się w jego bibliotece. Informacje o licencjonowanych bazach danych, które są kupowane i udostępniane czytelnikom przez biblioteki, są uzupełnione o pożyteczne instrukcje, jak z nich korzystać. W zamyśle jego twórców portal ma dostarczać jedynie podstawowe informacje, ponieważ odpowiedzi na bardziej szczegółowe pytania udzielają poszczególne biblioteki. Informacje o źródłach informacyjnych mają postać bazy danych, która zbiera i porządkuje informacje o bazach: nazwę i typ źródła, jego charakterystykę oraz adres URL, jeśli jest to źródło on-line o wolnym dostępie. Portal knihovny.cz zawiera również bardzo interesującą pomoc dla czytelnika, a mianowicie słownik terminologii bibliotecznej, z którą można spotkać się w bibliotece. Sekcja Rozumíte v knihovně? (Rozumiecie w bibliotece) oferuje krótkie wyjaśnienia podstawowych specjalistycznych terminów, a dla tych, którzy są zainteresowani pogłębianiem wiedzy, oraz dla bibliotekarzy, każde hasło opatrzono linkiem, który prowadzi do bazy terminologii bibliotekoznawstwa i nauk informacyjnych[5]. Słowniczek powstaje na bieżąco, na podstawie nadsyłanych przez użytkowników uwag i terminów do opracowania. Twórcy portalu liczą na współpracę z odbiorcami nie tylko w sprawie aktualizacji słownika, ale również w sprawie treści dostępnych na stronie, użytecznych działów i sekcji. Na stronie udostępniono formularz do zgłaszania wszelkich uwag, propozycji i pomysłów. Możliwość wpływania na zawartość strony i współtworzenia portalu daje też użytkownikowi proste i bardzo pożyteczne narzędzie do informowania o bieżących i planowanych zdarzeniach kulturalnych. Za pomocą prostego narzędzia można przesyłać informacje o targach książki, spotkaniach autorskich, wystawach i innych imprezach czytelniczych, które odbywają się w miejscu zamieszkania użytkownika. Informacje te są publikowanie po formalnym zatwierdzeniu przez administratora i w ten sposób powstaje aktualizowana przez czytelników baza akcji kulturalnych związanych z książką i bibliotekami z całego kraju. Po upłynięciu terminu trwania imprezy system kasuje wpisy. Portal ma wersję w języku angielskim, choć nie wszystkie sekcje zostały przetłumaczone w całości. Kompleksowo przetłumaczono sekcje: Co to je knihovna? (Czym jest biblioteka), Co bylo vydáno? (Co było opublikowane) i O projektu (O projekcie), pozostałe zostały krótko scharakteryzowane i opatrzone linkami. Nowa odsłona portalu knihovny.czInauguracja portalu odbyła się w ramach akcji BMI 2005 (Březen – měsic Internetu) w marcu 2005 r., miesiąc po zaprezentowaniu projektu środowisku bibliotekarskiemu. Do promocji portalu przygotowano plakaty oraz banery z logo w kilku wersjach, które biblioteki i inne instytucje kultury mogą pobrać i zmieścić na własnych stronach internetowych. Już w chwili powstania portalu planowano zmiany zarówno w jego wyglądzie, jak i zawartości. Śledzono statystyki odwiedzin i zachowań użytkowników oraz zbierano wszelkie nadsyłane uwagi, aby wraz ze zmianami wychodzić naprzeciw oczekiwaniom. W ciągu dwóch pierwszych lat istnienia portalu okazało się, że jego zawartość jest użyteczna i potrzebna nie tylko obecnym i przyszłym użytkownikom bibliotek, ale też samym bibliotekarzom. Stałe zapotrzebowanie na informację oraz rozwój technologii, narzędzi komunikacyjnych i świadomości oraz wymagań użytkowników bibliotek spowodowały, że podjęto prace nad przebudową i aktualizacją portalu. Zmiany były inspirowane popularną ideą Web 2.0, nową koncepcją dialogu z czytelnikiem, potrzebą promocji bibliotek i aktywizacji środowiska bibliotekarskiego. Koncepcja Web 2.0, charakteryzowana jako „wolność” tworzenia i szerzenia informacji, przejawia się m.in. w obustronnej komunikacji między biblioteką a jej użytkownikami, między samymi użytkownikami oraz szerokim dostępem do informacji. Starania bibliotek, skoncentrowane na potrzebach użytkowników, wspiera rozwój technologii informacyjnych i nowe narzędzia szybkiej komunikacji. Przebudowa portalu knihovny.cz miała na celu poszerzenie możliwości bezpośredniego dostępu do źródeł i informacji o usługach bibliotek. Niektóre sekcje okazały się mało wykorzystywane przez użytkowników, którzy oczekują jasnych informacji i prostych instrukcji, które jak najkrótszą drogą zaprowadzą ich do poszukiwanych dokumentów. Większość internautów przyzwyczajona do korzystania z wyszukiwarek internetowych uważa, że Internet jest wystarczającym źródłem informacji, a od serwisu WWW oczekuje przejrzystości i intuicyjnej łatwości jego użytkowania. Portal biblioteczny ma za zadanie nie tylko informować i zapewniać dostęp, zachęcać do odwiedzania bibliotek i korzystania z ich zbiorów i usług, ale także inteligentnie edukować czytelnika w kwestii wyszukiwania źródeł informacyjnych i samodzielnej oceny ich jakości. Zaprojektowane zmiany na portalu knihovny.cz miały te zadania wspomagać. Do konsultacji w sprawie wprowadzanych zmian w portalu Biblioteka Narodowa zaprosiła inne biblioteki współpracujące w ramach czeskiej sieci wymiany usług między bibliotekami. Po raz pierwszy nowy projekt przedstawiono w 2007 r. Zdecydowano się pozostawić, w zaktualizowanej postaci, sekcje: Co to je knihovna? (Czym jest biblioteka), Kde je moje knihovna? (Gdzie jest moja biblioteka), Co bylo vydáno? (Co było opublikowane), Rozumíte v knihovně? (Rozumiecie w bibliotece) oraz Opinie i Uwagi. Sekcje: Co knihovna nabízí? (Co oferuje biblioteka) i Do knihovny po internetu (Do biblioteki przez Internet) zostały przebudowane na podstawie już istniejących działów. Zupełnie nowe będą natomiast sekcje: Digitální knihovny (Wirtualne biblioteki), Hendikepovaní uživatelé (Niepełnosprawni użytkownicy) oraz Volný internet (Wolny Internet) – zbiór interesujących linków. Baza źródeł została zaktualizowana z zachowaniem rozróżnienia poszczególnych baz graficznymi symbolami. Zachowano również możliwość dodawania przez użytkowników informacji o akcjach kulturalnych, forum dyskusyjne na portalu Pandora.cz i wersję w języku angielskim. Największą popularnością cieszą się bazy źródeł, są one doceniane również przez bibliotekarzy, którzy w jednym miejscu mają informacje nie tylko o bazach i dokumentach dostępnych on-line, ale też o bibliografiach w postaci drukowanej. Zmiany mają poprawić użyteczność portalu, który jest dedykowany wszystkim: początkującym i zaawansowanym użytkownikom bibliotek, internautom, bibliotekarzom, pracownikom informacji. Usługi typu pytanie-odpowiedźElektroniczna usługa informacyjna typu „pytanie-odpowiedź” (ask a librarian) jest rozpowszechnioną formą szybkiego i łatwego kontaktu czytelnika z bibliotekarzem za pomocą poczty elektronicznej, różnego rodzaju komunikatorów czy specjalnych formularzy zamieszczanych na stronach bibliotek. Takie usługi funkcjonowały w bibliotekach już od lat 80. XX w., a największy ich rozwój obserwuje się od lat 90. Jednym z pierwszych serwisów tego typu był Electronic Access to Reference Service (EARS), uruchomiony w University of Maryland Health Services Library w Baltimore w 1984 r. Natomiast usługi posługujące się czatem i innymi narzędziami zaczęły pojawiać się pod koniec lat 90.[6]. Za pomocą tych narzędzi czytelnik może uzyskać w stosunkowo krótkim czasie, bądź też w czasie rzeczywistym, odpowiedzi na swoje pytania, kwerendy bibliograficzne, wskazówki dotyczące poszukiwań w literaturze interesującego go przedmiotu. Wiele polskich bibliotek stosuje z powodzeniem tę formę kontaktu z czytelnikiem, robią to jednak każda na swoją rękę[7]. Zazwyczaj umieszczają na swoich stronach formularz kontaktowy, nie tworzą jednak dostępnego archiwum najczęstszych pytań i odpowiedzi. Kilka bibliotek posługuje się również komunikatorami, na przykład polskim GaduGadu, gdzie czytelnik, najczęściej w godzinach funkcjonowania informatorium, może uzyskać szybką informację. Jesienią 2009 r. na bibliotekarskim forum EBiB odbyła się dyskusja, sprowokowana pytaniem o stosowanie przez biblioteki nowoczesnych form komunikacji z czytelnikiem – komunikatorów, blogów, mikroblogów[8]. Przyczyn oporów przed takimi narzędziami dyskutanci upatrywali przede wszystkim w czasochłonności ich obsługi, jeśli mają być stałą i efektywną (szybkość reakcji) ofertą dla czytelników. Jednak bariera ta wydaje się łatwa do przekroczenia, a skoordynowanie tej usługi ułatwiłoby jej wdrażanie i stosowanie w bibliotekach. Ptejte se knihovnyW Republice Czeskiej usługa Ptejte se knihovny[9] (zapytaj w bibliotece) jest skoordynowaną usługą informacyjną czeskich bibliotek, w której do 30 maja 2007 r. uczestniczyły 52 biblioteki (trzy nieaktywne, nie ukazują się w formularzu dla użytkowników). Celem akcji jest zaoferowanie szeroko dostępnej przestrzeni, gdzie można zadawać pytania bibliotekarzom za pomocą poczty elektronicznej. Ptejte se knihovny (PSK) nawiązuje do usługi Informacyjnego Centrum Biblioteki Narodowej (w 1999 r.) i jest zorganizowana na podobieństwo usług tego typu oferowanych przez biblioteki na świecie (np. QuestionPoint OCLC). Utworzenie i działanie PSK zostało sfinansowane ze środków projektu LI 200001 Informacyjnego Centrum Biblioteki Narodowej Republiki Czeskiej – brama do świata informacji z budżetu Biblioteki Narodowej. Usługa działa od listopada 2002 r., kiedy to na stronie internetowej Biblioteki Narodowej umieszczono baner z linkiem do formularza kontaktowego. Od początku zakładano, że powodzenie akcji i jej użyteczność dla czytelnika w dużej mierze zależy od uczestnictwa w niej wielu bibliotek różnego typu z różnych regionów kraju. Realizacja pomysłu przebiegała stopniowo, w lutym 2003 r. logo akcji umieściły na swoich stronach pierwsze biblioteki (Vědecka knihovna v Olomouci i Ústřední knihovna FF MU), a rok później usługa była już dostępna i szeroko propagowana przez biblioteki. Nieustanne starania o jak najlepszą jakość oferowanej usługi są widoczne w takich działaniach jak wymiana serwera, staranne archiwizowanie danych, modernizacja strony WWW projektu.
Podejmując decyzję o przyłączeniu się do projektu, biblioteka określa rodzaj swojej aktywności (czynna, bierna) i przyjmuje na siebie określone obowiązki. Przy biernym uczestnictwie biblioteka jest jedynie pośrednikiem, umieszcza na swojej stronie WWW logo PSK, a pytanie czytelnika przesłane za pośrednictwem jej stron jest automatycznie kierowane do Biblioteki Narodowej, która udziela odpowiedzi. Czytelnik korzystający z usługi poprzez stronę biblioteki czynnie uczestniczącej w projekcie, ma do dyspozycji formularz, w którym obok sformułowanego przez siebie pytania może wybrać z rozwijanej listy bibliotekę, do której chce je posłać. Biblioteki, które nie współpracują czynnie, nie są na tej liście widoczne, ale udostępniając tę usługę, przyczyniają się do jej rozpowszechniania. Biblioteka, która chce rozpocząć współpracę czynną, zwraca się do administratora Biblioteki Narodowej z prośbą o hasła dostępu do części administracyjnej portalu i umieszcza logo PSK na swoich stronach. W module dla administratora biblioteka musi podać podstawowe informacje potrzebne do sprawnego funkcjonowania w ramach PSK; są to: URL, adres e-mail, specjalizacja biblioteki, profil gromadzenia zbiorów. Z tych danych system automatycznie generuje opis współpracującej biblioteki, który jest dostępny na stronach PSK, w części o bibliotekach biorących udział w akcji. Aktywne zaangażowanie się w projekt wymaga od biblioteki pewnego wysiłku – należy zareagować na każde pytanie czytelnika i w ciągu 48 godzin udzielić odpowiedzi. Biblioteka ma przede wszystkim obowiązek odpowiadać na pytania o jej zbiory, zasady korzystania, oferowane usługi oraz na pytania dotyczące regionu. Gwarantowany czas na odpowiedź do 48 godzin nie oznacza, że biblioteka musi w tym czasie udzielić wyczerpującej merytorycznie odpowiedzi. Podstawowym założeniem jest, aby czytelnik w tym czasie otrzymał informację zwrotną od biblioteki. Zdarzają się sytuacje, gdy mimo upływającego 48-godzinnego terminu biblioteka nadal pracuje nad odpowiedzią, poszukuje materiałów i opracowuje temat lub też przesyła je innej bibliotece, która ma większe kwalifikacje do udzielania odpowiedzi (specjalizacja w danej dziedzinie, profil zbiorów). Przyjęto zasadę, że zadaniem biblioteki jest wyszukać i proponować odpowiednie źródła i dane faktograficzne, a nie podawać gotowe opracowanie tematu. Każda biblioteka powinna oceniać własne możliwości udzielenia pełnej, merytorycznej odpowiedzi, popartej źródłami naukowymi, uwzględniając dziedzinę, z której jest pytanie, specjalizację własnych zasobów i możliwości pracowników. Bibliotekarze powinni też oceniać i decydować, czy nadesłane pytanie mieści się w zakresie obsługiwanym przez usługę PSK, czy też raczej jest to zlecenie płatnej kwerendy, którą biblioteki oferują jako usługę informacyjną. Należy się też wystrzegać „odrabiania” za młodzież prac domowych. Usługa PSK ma mieć charakter informacyjny i metodyczny, ważnym zadaniem spełnianym przy okazji jest informowanie użytkowników o naukowych bazach danych dostępnych w bibliotekach i w Internecie oraz szkolenie w zakresie korzystania z tych zasobów. Ponieważ nieustanne aktywne uczestnictwo w projekcie może być dla biblioteki sporym obciążeniem, możliwe są pewne rozwiązania, które ułatwiają bibliotekom wypełnianie zobowiązań nałożonych na nie w ramach PSK. Biblioteka może czasowo określić swój status jako pasywny, czyli okresowo się dezaktywować, może również zadeklarować, jakie dziedziny wiedzy będzie „obsługiwać”, tym samym ograniczając liczbę nadsyłanych do niej pytań. Podstawowym warunkiem, gwarantującym powodzenie pomysłu na taką usługę, jest współpraca wielu bibliotek o różnorodnych zbiorach, dlatego od początku zakładano różne formy współpracy, dostosowywanie się do możliwości poszczególnych bibliotek. Biblioteka Narodowa, jako koordynator projektu, ma specjalne zadania: administruje bazą PSK, aktualizuje stronę WWW projektu, organizuje pracę bibliotek, zachęca do współpracy i pomaga wdrożyć się nowym bibliotekom, promuje usługę PSK oraz pełni rolę eksperta w przypadku bardziej złożonych tematów poruszanych przez czytelników. Dla wszystkich zainteresowanych usługą jest dostępne archiwum projektu, które gromadzi najczęściej pojawiające się oraz najciekawsze pytania i odpowiedzi. Jest ono publiczne, mogą z niego korzystać biblioteki aktywnie współpracujące w ramach PSK, biblioteki bierne oraz wszyscy użytkownicy. Ze statystyk wynika, że strony archiwum są często odwiedzane i należy mieć nadzieję, że użytkownicy znajdują tam odpowiedzi na swoje pytania. Wnioski, które nasuwają się po kilku latach działalności i analizach statystyk odwiedzin strony są bardzo optymistyczne. Okazuje się, że taka idea kontaktu z czytelnikami spotkała się z pełną aprobatą z ich strony, a nawet uważana jest za pewną oczywistość i jedną z wielu podstawowych usług w działalności bibliotek. Z biegiem czasu, a szczególnie z racji publicznego udostępniania archiwum i możliwości wglądu w dotychczas opracowane zagadnienia, liczba nadsyłanych zapytań się zmniejszyła. Na mniejsze obciążenie pojedynczej biblioteki wpływa też fakt, że do współpracy przystępują nowe instytucje. Interesująca jest treść nadsyłanych pytań. Z doświadczeń Biblioteki Narodowej wynika, że użytkownicy często adresują do biblioteki pytania, które odpowiadają jej funkcjom, tj. o bibliotekę i jej zbiory, pytania bibliograficzne (czy dana pozycja znajduje się w bibliotece, pytania o źródła bibliograficzne), pytania z zakresu bibliotekoznawstwa. Równie często pojawiają się rzeczowe pytania z zakresu nauk humanistycznych, najwięcej z literatury, językoznawstwa i historii. Jako przykład można podać pytania o pochodzenie imion, nazwisk, o zjawiska językowe – w takich przypadkach ekspertami są zazwyczaj pracownicy poradni językowej Katedry Języka Czeskiego Akademii Nauk Republiki Czeskiej. W przeciągu trzech lat funkcjonowania usługa PSK zakorzeniła się w świadomości czytelników. Biblioteki zawsze oferowały rozmaite usługi informacyjne, a w przypadku PSK pośrednictwo Internetu sprawia, że usługa jest przyjazna dla użytkownika i łatwo dostępna w całym kraju. Rzetelność naukową i wiarygodność udzielanych informacji gwarantują instytucje, które biorą udział w akcji, a są to nie tylko biblioteki, ale również instytuty naukowe, które często pełnią rolę ekspertów w danej dziedzinie. Należy też podkreślić fakt, że użytkownicy zadają pytania z wielu dziedzin wiedzy. W początkowym okresie działania usługi nadsyłane pytania dotyczyły konkretnych informacji, często praktycznych, np. adresowych. Wówczas bardziej liczył się krótki czas odpowiedzi na pytania. Obecnie wiele z tych pytań znajduje się w archiwum, a czytelnik może z nich skorzystać samodzielnie. W związku z tym rośnie liczba pytań trudniejszych, które wymagają większego nakładu pracy przy ich opracowaniu. Pytania te często są częścią badań naukowych prowadzonych w ramach studiów lub pracy na uczelniach wyższych, wynikają z praktyki we własnej pracy zawodowej i szerokich zainteresowań czytelników. Obserwując zachodzące zmiany w zawartości i strukturze nadsyłanych pytań, można wysnuć wnioski o zmieniającym się stosunku użytkowników do bibliotekarzy, postrzeganiu ich jako bramy do świata informacji, źródła wiarygodnej informacji faktograficznej. Rosną też oczekiwania wobec bibliotekarzy, można też zauważyć, że czytelnicy stają się coraz mniej samodzielni i tak jak jeszcze niedawno poszukiwali informacji na własną rękę, tak teraz oczekują szybkiej pomocy. Obok zagadnień, które rzeczywiście wymagają pogłębionych studiów, poszukiwania w literaturze i zagłębienia się w źródła naukowe, pojawiają się pytania, z których jasno wynika, że zadający je użytkownicy traktują tę usługę jak encyklopedię – łatwiej jest wysłać pytanie, niż samemu poszukać odpowiedzi w źródłach. Każdy jednak kontakt z czytelnikiem należy traktować poważnie, a takie usługi mogą mieć też walory edukacyjne – permanentne szkolenie z wyszukiwania informacji. Nie tylko biblioteki, ale wiele publicznych instytucji coraz częściej otwiera się na potrzeby swoich użytkowników, oferując podobne usługi, a przede wszystkim kontakt drogą elektroniczną. Możliwość korzystania z ujednoliconych form komunikacji z czytelnikami (jednakowe logo usługi na stronach bibliotek, taki sam schemat postępowania), ułatwia ten kontakt zarówno czytelnikowi, jak i pracownikowi biblioteki. Współpraca bibliotek w ramach tej usługi to nie tylko korzystanie z pomocy innych, ale także oferowanie swojej wiedzy, swoich zasobów informacyjnych i czasu na potrzeby użytkowników wielu bibliotek. Takie podejście niewątpliwie uczy szerszego, bardziej odpowiedzialnego traktowania swojej pracy, globalnego myślenia o użytkowniku, wykorzystywania swoich zasobów i promowania biblioteki w skali kraju. Ma to zwłaszcza duże znaczenie dla małych bibliotek, obsługujących niewielkie, skoncentrowane środowiska, które w ten sposób mogą wyjść poza ściśle określony obszar działalności i zaistnieć w szerszym gronie. Dobrze przygotowana i sprawnie funkcjonująca usługa udowadnia, że dla potrzeb czytelnika biblioteki potrafią z sukcesem współpracować. Im więcej bibliotek przystąpi do współpracy, tym lepsza będzie zintegrowana usługa czeskich bibliotek PSK. Przedstawione przykłady działalności czeskich bibliotekarzy na rzecz zaspokajania potrzeb czytelnika nie są niczym nowym ani specjalnie wyjątkowym. Wydaje się jednak, że warto wiedzieć, co dzieje się u naszych południowych sąsiadów i korzystać z ich doświadczeń. Każde działanie, aby było efektywne, powinno być przemyślane i zaplanowane, a współpraca bibliotek mająca na celu realizację pomysłów gwarantuje sukces, zadowolenie odbiorcy i satysfakcję bibliotekarzy. Przypisy[1] Žák, P. Sąsiedztwo warte współpracy. Cz. 1 Czeskie biblioteki w świetle źródeł internetowych. W: Biuletyn EBIB [on-line]. 2006, nr 8 (78) [dostęp 16 października 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2006/78/a.php?zak. [2] Žák, P. Sąsiedztwo warte współpracy. Cz. 1 Czeskie biblioteki w świetle źródeł internetowych. W: Biuletyn EBIB [on-line]. 2006, nr 8 (78) [dostęp 16 października 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2006/78/a.php?zak . [3] Knihovny.cz – Projekt portálu veřejných knihovnických a informačních služeb pro nejširší veřejnost. [4] ADR – Adresář knihoven a informačních institucí v ČR [dostęp 22 marca 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://sigma.nkp.cz/F/. [5] KTD – Česká terminologická databáze knihovnictví a informační vědy (TDKIV) [dostęp 22 marca 2009]. Dostępny w World Wide Web: http://sigma.nkp.cz/F. [6] Derfert-Wolf, L. Elektroniczne usługi informacyjne typu pytanie-odpowiedź - światowe trendy i doświadczenia bibliotek. W: Biuletyn EBIB [on-line]. 2006, nr 1 (71) [dostęp 2 lutego 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2006/71/derfert.php. [7] Np. Biblioteka Narodowa http://www.bn.org.pl/zapytaj-bibliotekarza, Biblioteka Główna Politechniki Poznańskiej http://www.ml.put.poznan.pl/pl/6_1.html, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu http://www.bu.umk.pl/mail/pytanie.php, Biblioteka Śląska http://www.bs.katowice.pl/zapytaj.po.php, Książnica Pomorska http://www.ksiaznica.szczecin.pl/www/zapytaj-bibliotekarza i inne. [8] Biblioteki - Blip, Twitter, GG i inne nowe formy komunikacji, W: Forum EBIB [on-line] [dostęp 22 marca 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/phpBB/viewtopic.php?t=5492&postdays=0&postorder=asc&start=0. [9] Ptejte se knihovny [dostęp 22 marca 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ptejteseknihovny.cz/. Literatura
 | |
| | | |
| |||
| | ||
| |||
