ebib 
Nr 2/2010 (111), Biblioteki narodowe. Sprawozdanie
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Marianna Czapnik
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

Konferencja i doroczne walne zebranie Europejskiego Konsorcjum Bibliotek Naukowych (CERL), Bruksela 6-7 listopada 2009 r.


Sprawozdanie

Konferencja i walne zebranie CERL w 2009 r. miały miejsce w Bibliotheque Royale de Belgique w Brukseli. Seminarium pod tytułem Urban networks and the printing trade in early modern Europe (Miasta i drukarstwo w okresie wczesnego renesansu w Europie) przygotowała Biblioteka Królewska przy współudziale CERL oraz innych placówek naukowych Belgii, w ramach dużego projektu badawczego „City and Society in the Low Countries, 1200–1800: space, knowledge, social capital”.

Przedstawiono w sumie osiem referatów, z których pierwsze cztery wygłosili przedstawiciele gospodarzy. Omówione zostały: powiązania handlowe oraz dorobek drukarza brukselskiego Guillaume Fricx’a w latach 1705–1708 (Claude Sorgeloos, Bibliotheque Royale de Belgique), organizacja i strategia rozwoju firmy drukarsko-księgarskiej rodu Verdussenów w Antwerpii w latach 1585–1700, w zależności od zmieniających się warunków społecznych i politycznych (Stijn van Rossem, Universiteit Antwerpen), wpływ władz lokalnych na powstawanie firm drukarskich w małych miejscowościach na południu Niderlandów (Sébastien Afonso, Université Libre de Bruxelles), a także sytuacja społeczno-ekonomiczna i intelektualna w Bazylei przed 1514 r., dzięki której Erazm z Rotterdamu przeniósł się do tego miasta, tam pracował i drukował swoje słynne wydania klasyków i Ojców Kościoła (Alexandre Vanautgaerden, Musée de la Maison d’Erasme, Anderlecht).

Referaty wygłoszone w części popołudniowej dotyczyły historii drukarstwa i księgarstwa w wybranych krajach Europy. Cristina Dondi (University of Oxford) omówiła konfraternie skupiające drukarzy i księgarzy działających w Wenecji w XV stuleciu. Autorka wskazała na ciekawe, ale wciąż rzadko wykorzystywane przez badaczy, informacje drukowane i rękopiśmienne, które można znaleźć na kartach inkunabułów wydanych w tym mieście. Następnie Falk Eisermann (Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Staatsbibliothek zu Berlin) przedstawił zagadnienie drukarstwa, mecenatu i potencjalnych odbiorców książek w Lipsku w XV w. Drukarze w owym czasie tłoczyli przede wszystkim na potrzeby władz lokalnych, kościelnych i uniwersytetu. Na zamówienie profesorów uniwersytetu wydawano podręczniki dla studentów, zlecali oni także druk zaproszeń na swoje wykłady. Cykl wydawniczy był zazwyczaj dość krótki, natomiast nakład dostosowany do zapotrzebowania na dane dzieło (od 100 do 300 egz.).

W referacie odczytanym w imieniu Davida McKittericka (Trinity College, Cambridge), który nie dotarł osobiście z powodu strajku kolejarzy belgijskich, omówione zostały ekonomiczne i społeczne warunki rozwoju księgarstwa w Londynie w XVI i początkach XVII w. Produkcja i handel książką w Anglii, odmiennie niż w innych krajach europejskich, były skoncentrowane głównie w stołecznym mieście. Do legalnego rozpowszechniania dopuszczano jedynie dzieła ujęte w rejestrze prowadzonym przez gildię drukarzy, księgarzy, sprzedawców papieru i introligatorów (The Stationer’s Company), założoną w 1557 r. Wpis do takiego rejestru (za odpowiednią opłatą) był równoznaczny z uzyskaniem przywileju, który mógł podlegać sprzedaży, darowiźnie i dziedziczeniu. Na koniec Jean-Dominique Mellot i Anne Boyer (Bibliotheque Nationale de France, Paris), korzystając ze zbiorów macierzystej biblioteki, przedstawili dane statystyczne związane z nakładem i dystrybucją produkcji książkowej we Francji oraz mapę rozmieszczenia firm drukarskich i księgarskich w kraju, w określonych przedziałach czasowych od XVI do XVIII w.

W walnym zebraniu (Annual General Meeting), które odbyło się następnego dnia, udział wzięło 37 osób reprezentujących biblioteki i instytucje członkowskie z 18 krajów oraz przedstawiciele stowarzyszenia europejskich bibliotek naukowych LIBER. Polską Grupę CERL reprezentowały dwie osoby: Marianna Czapnik z Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie oraz Marta Przyszychowska z Biblioteki Narodowej. Zebrani wysłuchali sprawozdania z działalności konsorcjum w latach 2008–2009 oraz zaakceptowali program i planowane wydatki na lata 2009–2010, a także plan rozwoju w latach 2010–015. Cristina Dondi (University of Oxford), nowa sekretarz CERL zaproponowała wprowadzenie korzystniejszych opłat członkowskich dla grupy bibliotek, w tym dla Polskiej Grupy CERL. Pomysł ten wzbudził duże zainteresowanie przedstawicieli kilku krajów mających obecnie problemy finansowe.

Jak co roku, osoby odpowiedzialne za poszczególne projekty: HPB, CERL Thesaurus, CERL Portal, Provenance, przedstawiły sprawozdania z zakresu swojej działalności. Jednym z punktów była relacja ze współpracy konsorcjum z europejską biblioteką cyfrową Europeana oraz stowarzyszeniem LIBER. Powołano wspólną grupę roboczą, Joint LIBER CERL Working Group for Heritage Collections.

Duże zaciekawienie zwykle budzą raporty dotyczące katalogów HPB (Heritage of Printed Books Database) oraz wielojęzycznych słowników pomocniczych CERL Thesaurus (CT). Zasadniczy cel Konsorcjum pozostaje niezmieniony – zgromadzenie w jednym katalogu opisów wszystkich starych druków przechowywanych w bibliotekach europejskich i amerykańskich. Obecnie w HPB znajduje się 2 807 270 rekordów przesłanych z 26 bibliotek i instytutów bibliograficznych. Dostęp do tego katalogu jest bezpłatny jedynie dla bibliotek członkowskich (i ich użytkowników), przy czym skrócone opisy są udostępnione do wyszukiwania w WorldCat. Drugim miejscem, gdzie bez ograniczeń można dotrzeć do prymarnych opisów druków wydanych przed 1830 r. i zarejestrowanych w HPB jest CERL Portal (http://cerl.epc.ub.uu.se/sportal/). Na tej platformie, oprócz HPB, udostępniane są do jednoczesnego wyszukiwania katalogi rękopisów oraz starych druków, m.in. z Czech (Manuscriptorium), ESTC (English Short Title Catalogue), centralny katalog bibliotek hiszpańskich (CCPB), niemiecki katalog druków XVII w. (VD17) oraz europejski rejestr mikroform (EROMM).

Plan na rok 2010 zakłada wzrost zasobów HBP o ok. 900 tys. nowych rekordów bibliograficznych, w tym m.in. 696 252 opisów z włoskiego instytutu bibliograficznego ICCU (Istituto Centrale per il Catalogo Unico delle biblioteche italiane e per le informazioni bibliografiche). W poprzednim roku nastąpiły pewne opóźnienia w OCLC (HPB od dwóch lat znajduje się na platformie OCLC) dotyczące wprowadzania plików przesłanych przez biblioteki. Zdecydowano się zatem uprościć procedury związane m.in. z konwersją rekordów do formatu MARC21 (nie wszystkie biblioteki w Europie katalogują w tym formacie). Sytuacja ta miała wpływ m.in. na znaczne opóźnienie włączenia ostatniej partii rekordów (619 pozycji) z Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, przesłanych pod koniec 2007 r., które zostały włączone do tego katalogu dopiero w lipcu 2009 r. Obecnie w HPB znajduje się łącznie 3557 opisów bibliograficznych książek wydanych w XV i XVI w. ze zbiorów BUW. Opisy mikrofilmów starych druków z polskich bibliotek (34 944 rekordy z BN, BUWr, Biblioteki Gdańskiej i Książnicy Pomorskiej) będą włączone w 2010 r.

W ostatnim roku do CERL Thesaurus (http://cerl.sub.uni-goettingen.de/ct/) dołączono nowe zbiory zawierające: wzorcowe hasła autorskie (z Węgier i BUW), nazwy drukarzy (z Hiszpanii, Szwecji i Włoch – EDIT16) oraz sformalizowane skróty cytowanej literatury (EDIT16). Kontynuowane są, rozpoczęte jakiś czas temu, prace nad łączeniem wielojęzycznych, zdublowanych rekordów autorytatywnych. Wzrosła znacznie liczba rekordów wykazujących nazwy właścicieli księgozbiorów (z Middle Temple Library w Londynie, niemieckiej sieci bibliotecznej HeBIS oraz bibliotek uniwersyteckich z Bazylei, Salamanki i Warszawy). W słownikach znajduje się aktualnie 13 259 osobowych oraz 1770 nazw ciał zbiorowych właścicieli księgozbiorów historycznych.

BUW wypełniając zobowiązania Polskiej Grupy CERL dotyczące uzupełniania baz elektronicznych Konsorcjum o dane z polskich bibliotek, przesłała pod koniec października 2009 r. do Data Conversion Group (DCG) w Göttingen (placówki usługowej CERL zajmującej się m.in. rozwojem i administrowaniem słownikami), rekordy zawierające sformalizowane nazwy dawnych właścicieli druków XV–XVI w. z zasobu biblioteki. Plik obejmujący 2889 nazw osobowych oraz 393 nazwy korporatywne (łącznie 3282 rekordy) został włączony do CT na początku listopada 2009 r.[1]. Wszystkie hasła uzupełnione są notatką biograficzno-faktograficzną o danej osobie lub instytucji, a w przypadku braku takich informacji – co najmniej oznaczeniem wieku ich działalności. W pola przeznaczone dla form odsyłaczowych wpisano maksymalnie dużo nazw wariantowych, dla zgromadzeń zakonnych także nazwy w języku łacińskim. W hasłach korporatywnych występują ponadto nazwy miejsca aktywności danej instytucji (zakonu, klasztoru, dawnej biblioteki, itp.); od miejscowości można bowiem również przeszukiwać bazę[2]. Rekordy przesłane do CERL wyselekcjonowano z bazy roboczej, rozbudowywanej już od kilku lat w Gabinecie Starych Druków BUW; materiał ten jest podstawą m.in. adnotowanych indeksów proweniencyjnych w publikowanych kolejnych tomach Katalogu starych druków XVI w. ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie[3]. W przypadku pliku z BUW rekordy odsyłają nie do bazy dostępnej on-line, a jedynie do odpowiedniego hasła w indeksie proweniencji katalogu drukowanego. Pomimo tych niedogodności, taka koncepcja udostępnienia danych proweniencyjnych ze zbiorów BUW spotkała się z dużym zainteresowaniem ze strony uczestników brukselskiej konferencji.

Systematycznie rośnie liczba użytkowników tezaurusów CERL. Polska sytuuje się na 6 miejscu z liczbą 8923 poszukiwań rocznie (7,1%). Nie jest to dużo, zwłaszcza w porównaniu z Węgrami, którzy ze słowników korzystają dwukrotnie częściej. Korzystanie ze słowników w 2010 r. zostanie znacząco uatrakcyjnione. Dzięki współpracy z The Bernstein Paper Atlas (http://www.bernstein.oeaw.ac.at), nazwy miejsc druku znajdujące się w CT będzie można wyświetlić na dołączonej do rekordu mapie oraz zlokalizować działające w danym regionie oficyny wydawnicze.

W DCG kontynuowane są także prace nad wdrożeniem nowego interfejsu CERL Research Toolbox umożliwiającego wyszukiwanie zintegrowane, obejmujące oprócz opisów bibliograficznych, także dotarcie do źródeł zawierających noty i znaki proweniencyjne, sygnety drukarskie, znaki wodne, oprawy (np. niemieckiej bazy Einbanddatenbank) itp. W porozumieniu z European Digital Library (EDL) do opisów bibliograficznych będą dołączane linki do wersji elektronicznej danego dzieła znajdującego się w bazie cyfrowej Europeana. Ten sposób korzystania ze wszystkich baz budowanych przez CERL jest jednym z elementów strategii rozwoju konsorcjum w latach 2010–2015. Projekt zakłada ponadto współpracę z innymi narodowymi portalami tematycznie związanymi z historią książki, jak: holenderski Bibliopolis, niemiecki Buch, Bibliothek und Information oraz węgierski portal MOKKA-R, obejmujący informacje z bibliotek krajów położonych w regionie Karpat.

Na zakończenie spotkania w Brukseli organizatorzy zaproponowali zwiedzenie dwóch interesujących placówek bibliotecznych znajdujących się w Antwerpii: Notebohm Hall i Plantin-Moretus Museum. Notebohm Hall to słynna sala biblioteczna urządzona w 1936 r. w budynku biblioteki miejskiej (obecna nazwa Hendrik Conscence Library). Była to rzadka okazja zobaczenia tej sali, ponieważ otwierana jest dla publiczności jedynie dwa razy w roku lub przy okazji specjalnych wystaw (http://www.spottedbylocals.com/antwerp/nottebohm-library).

Museum Plantin-Moretus jest umieszczone w oryginalnych wnętrzach rezydencji, której budowę rozpoczął założyciel oficyny drukarsko-wydawniczej, Krzysztof Plantyn Moretus (1520-1589), a rozbudowę kontynuowali spadkobiercy, Jan I (1543-1610) i jego syn Balthasar I (1574-1641). Drukarnia zakończyła swoją działalności w 1876 r., a jej ostatni właściciel sprzedał miastu posiadłość wraz z wyposażeniem. W roku następnym otwarto muzeum dokumentujące ponad trzystuletnią działalność rodzinnej firmy. We wnętrzach muzeum można obejrzeć nie tylko najstarsze zachowane w świecie maszyny drukarskie, kaszty wypełnione czcionkami, matryce, płyty drzeworytowe i miedziorytowe, obrazy itp., ale także salę biblioteczną z zespołem cennych starych druków i wiele interesujących archiwaliów dotyczących historii drukarstwa i księgarstwa europejskiego (http://www.museumplantinmoretus.be/).

Przypisy

[1] Na stronie: http://cerl.sub.uni-goettingen.de/ct/ należy wybrać opcję Personal lub Corporate names oraz wpisać nazwę (np. Chromiński, Lisiecki, Załuski, itp., a dla nazw korporatywnych, np. jezuici, dominikanie, cystersi itp.) oraz ograniczyć poszukiwania do Provenance only. Po wybraniu ikonki z rysunkiem książki oraz litery P w okienku ukaże się link do dokumentu zawierającego dodatkowe informacje.

[2] Po wybraniu opcji Imprint place należy wpisać pytanie - np. Warszawa, następnie wybrać ikonkę Show related records - wówczas otrzymamy wykaz związanych z Warszawą drukarzy i właścicieli księgozbiorów.

[3] KOMENDER, T., Mieczkowska, H. (oprac.) Katalog druków XV i XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, T. 1-3. Warszawa: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, 2007.

 Początek strony



Konferencja i doroczne walne zebranie Europejskiego Konsorcjum Bibliotek Naukowych (CERL), Bruksela 6-7 listopada 2009 r. / Marianna Czapnik// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 2/2010 (111) marzec. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/111/a.php?czapnik. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187