Urszula Szybowska
Biblioteka Gdańska PAN

Recenzja książki Pierre’a Bayarda „Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało?”

Książka Pierre’a Bayarda^[1] Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało? jest lekturą wartą przeczytania choćby dlatego, że jej wydanie francuskie z roku 2007 (tytuł oryginału: Comment parler de livres qu’on n’a pas lu?) znalazło się na liście bestsellerów we Francji i dotyka tematu szeroko pojętej recepcji literatury. Esej Bayarda był szeroko i namiętnie komentowany w Europie w czasopismach opiniotwórczych^[2],^[3],^[4]. Idąc tropem myślowym autora, można by zaryzykować stwierdzenie, że książka ta nie tyle warta jest przeczytania, co warta jest tego, by o niej porozmawiać, czy choćby by się nad nią zadumać^[5].

Ten nieco przewrotny początek recenzji powstał pod bezpośrednim wpływem eseju Pierre’a Bayarda^[6]. W Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało? dominuje ton żartobliwy, czasami ironiczno-kokieteryjny, by nie rzec prowokacyjny. Można autorowi nawet zarzucić bluźnierczy ekshibicjonizm. Na pierwszy rzut oka, pozornie, zasadniczą kwestią, wokół której uwagę swą koncentruje Pierre Bayard, wydaje się „nie-czytanie” (nie mylić z „nieczytaniem”), pojmowane w kategoriach społecznego tabu. Jako takie porównane zostaje do spraw seksu i pieniędzy. Pisarz, który przecież jest wykładowcą literatury i dla którego „czytanie” to chleb powszedni, dotyka „zakazu kulturowego”. Dlaczego Pierre Bayarda, można by zapytać, stawiając sprawę czytania czy ściślej „nie-czytania” tak otwarcie, ryzykuje utratę statusu szanowanego wykładowcy uniwersyteckiego – podziwianego przez zacne grono swych kolegów-uczonych oraz brać studencką?

Esej Bayarda, choć trudno odmówić tej lekturze cech terapeutycznych, nie jest jedynie freudowską spowiedzią akademika przyznającego się do grzeszków nieprzeczytania obowiązkowej lektury. Jest czymś więcej. Szukając odpowiedzi na wcześniej postawione pytanie, nasuwają się trzy kwestie.

Po pierwsze, Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało? wydaje się dotykać spraw nie tylko związanych z „nie-czytaniem”. W pewnym sensie książka mówi o prawdzie w naszym życiu – o jej poszukiwaniu, ale i o jej ukrywaniu. Po drugie, Bayard, do pewnego stopnia, dotyka spraw związanych z funkcjonowaniem wykształconego człowieka w masowej kulturze informacji. Wielość i różnorodność „nośników” tejże informacji, w tym książek napisanych w przeszłości i tych tworzonych współcześnie, jest tak ogromna, że... po prostu nie sposób zapoznać się z nimi wszystkimi, czytając je od deski do deski. Stąd wynika potrzeba poznania ich zawartości „na skróty”, by móc odczytać wszelkie kody z nimi związane. Po trzecie, Bayard traktuje czytanie książki jako próbę zrozumienia samego siebie. Najważniejsze, zdaniem Pierre Bayarda, jest to, by mówić o sobie poprzez książki. Samo zaś czytanie nie jest celem samym w sobie, lecz może być postrzegane raczej jako droga dojścia do prawdy o człowieku.

Esej Pierre Bayarda nie jest jedynie kokieteryjną wypowiedzią egzaltowanego naukowca pełną żartobliwych anegdotek i pustej, lecz robiącej wrażenie frazeologii. Tekst francuskiego literaturoznawcy jest z pewnością kontrowersyjny i prowokacyjny. Jest jednocześnie prowokujący… Prowokuje odbiorców do twórczego odbioru literatury, do pogodzenia się z wielością form, jakie potrafi przybierać jeden tekst^[7]. A wszechobecny humor Bayarda (wielka zasługa Magdaleny Kowalskiej, tłumaczki eseju) oraz liczne odwołania do światowej literatury (w eseju pojawia się nazwisko Wilde’a, Musila, Joyce’a, Valéry’ego, Prousta, France’a, Bergsona, Homera, Lodge’a, Flauberta i innych), są dodatkowymi atutami rekomendowanej tu książki. Zachęcam Państwa nie tylko do rozmowy na temat książki Pierre’a Bayarda, ale przede wszystkim do jej… przeczytania.

Bayard Pierre, Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało? / przeł. Magdalena Kowalska. Warszawa: PIW, 2008. ISBN 978-83-06-03154-6.

Przypisy

[1] Pierre Bayard (ur. 1954) jest francuskim pisarzem, literaturoznawcą, profesorem literatury francuskiej, interesującym się związkami teorii literatury i psychoanalizy.

[2] TRUSS, L. How to talk about books you haven`t read by Pierre Bayard, translated by Jeffrey Mehlman. Times Online [on-line]. [Dostęp 13 stycznia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/books/non-fiction/article3099865.ece.

[3] SUTHERLAND, J. How to Talk About Books You Haven`t Read by Pierre Bayard. Times Online [on-line]. [Dostęp 13 stycznia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/books/non-fiction/article3171036.ece.

[4] KURKIEWICZ, J. Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało?, Bayard, Pierre. Gazeta Wyborcza [on-line]. [Dostęp 13 stycznia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://wyborcza.pl/1,75517,5205090,Jak_rozmawiac_o_ksiazkach__ktorych_sie_nie_czytalo__.html.

[5] Fragment książki Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało? można znaleźć na stronie internetowej Państwowego Instytutu Wydawniczego – http://www.piw.pl/fragmenty/bayard.htm.

[6] Rozmowa U. Eco z P. Bayardem na temat „Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało?, Bayard and Eco: How to Talk About Books You Haven`t Read. The New York Library Online. W: FORA.tv [on-line]. [Dostęp 13 stycznia 2010]. Dostępny w World Wide Web: http://fora.tv/2007/11/17/Bayard_and_Eco_How_to_Talk_About_Books_You_Havent_Read.

[7] BAYARD, P. „Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało?” Warszawa: PIW, 2008, s. 131.

Recenzja książki Pierre’a Bayarda „Jak rozmawiać o książkach, których się nie czytało?” / Urszula Szybowska// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 1/2010 (110) luty. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/110/a.php?szybowska. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187