ebib 
Nr 1/2009 (101), Wolna kultura i edukacja. Komunikat
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Mirosław Matyja
Biblioteka Uniwersytetu w Bernie/Szwajcaria

Monika Prokopiuk
Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie
Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego w Białej Podlaskiej

Muzeum Polskie i Biblioteka w Rapperswilu


Biblioteka i archiwum Muzeum Polskiego na zamku w miejscowości Rapperswil w Szwajcarii to niewątpliwie swoisty fenomen w dziejach polskiej kultury na emigracji. Stanowi bibliotekarski wyjątek na terytorium państwa helweckiego. To jedyna tego typu biblioteka w tym kraju, która prowadzona jest przez polskich emigrantów, biblioteka o bardzo interesujących tradycjach historycznych. Instytucja ta kultywuje polskie tradycje emigracyjne w Szwajcarii i pośredniczy kulturowo między obydwoma krajami. To polscy emigranci byli szczodrymi ofiarodawcami dzieł sztuki, publikacji książkowych, zbiorów broni i archiwaliów dla Biblioteki w Rapperswilu, w przekonaniu, że tylko tu przetrwają one trudne czasy. Muzeum Polskie w Rapperswilu ma za sobą długą tradycję, która wiąże się bezpośrednio z dziejami Polski w ostatnich dwóch stuleciach. Historia muzeum obejmuje trzy okresy (1870-1927, 1936-1952 oraz od 1975 do chwili obecnej), kiedy działało ono w różnych formach, bezpośrednio związanych z ówczesną sytuacją polityczną w Polsce.

Lata 1870-1927

W roku 1870 hrabia Władysław Broel-Plater wynajął od gminy Rapperswil trzynastowieczny zamek i rozpoczął własnym kosztem jego odbudowę. W zamku urządził początkowo muzeum polskich pamiątek. Stopniowo muzeum rozrastało się, finansowane przez polskie ziemiaństwo na emigracji. To wsparcie uchroniło je przed kompletną dewastacją. Wydawnictwo Muzeum w Rapperswilu rozpoczęło działalność w 1872 r. dziełem Album Muzeum w Rapperswilu, następnie wydało m.in. Kościuszko. Biografia z dokumentów wysnuta (1894), Pisma Franciszka Duchyńskiego (1901), Bitwy i potyczki 1863-1864 (1913). W Muzeum Polskim w Rapperswilu założono bibliotekę i związane z nią archiwum. Nie bez przyczyny utworzono wówczas urząd bibliotekarza, który stopniowo zyskiwał na znaczeniu. Pierwszym bibliotekarzem w Rapperswilu był Zygmunt Wasilewski (1892-1894), po nim stanowisko to piastowały takie osobistości, jak: Stefan Żeromski (1892-1896), Romuald Mielczarski (1896-1899), Stanisław Grabski (1899-1901), Florian Znaniecki, Kazimierz Woźnicki, Wacław Karczewski (1901-1910), Władysław Kłyszewski, Stanisław Zieliński (1910-1915), Adam Lewak (1915-1927) i wielu innych.

Podstawą biblioteki rapperswilskiej stały się w początkowym okresie zbiory Leonarda Chodźki (1800-1871), zakupione do muzeum w 1874 r. Rapperswil otrzymywał archiwalne zbiory instytucji emigracyjnych, szczególnie z okresu Wielkiej Emigracji, i uzupełniające je współczesne druki, sztychy i mapy. W 1883 r. trafiły do muzeum archiwalia Władysława Platera, dzieła dotyczące dziejów 1863 r. i emigracji w Szwajcarii po upadku powstania styczniowego. Rodziny emigrantów przekazywały konsekwentnie swoje zbiory muzeum rapperswilskiemu w postaci książek, rękopisów i cennych pamiątek, związanych z historią Polski i polskiej emigracji. W 1916 r. podjęto prace nad katalogiem rzeczowym pod kierunkiem ówczesnego bibliotekarza A. Lewaka. W tym czasie wypożyczano dla Polonii szwajcarskiej przeciętnie 4-5 tysięcy książek rocznie.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. aktualna stała się kwestia wykonania testamentu hrabiego Platera, tj. przekazania zbiorów rapperswilskich do Polski. Rezolucję w tej sprawie powziął Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej w roku 1921. W 1927 r. marszałek Józef Piłsudski podpisał akt przejęcia i zabezpieczenia zbiorów rapperswilskich. Zbiory muzeum i biblioteki przewieziono do Warszawy specjalnym pociągiem 14 października 1927 r. Biblioteka i archiwum stanowiły w Bibliotece Narodowej wydzielony zespół pod nazwą "Bibliotheka rappersviliana", którym kierował A. Lewak. Zbiory muzealne zaś przekazano do Muzeum Narodowego oraz do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Według sprawozdania z 1927 r., biblioteka rapperswilska posiadała wówczas 3000 dzieł sztuki, 92 000 pozycji książkowych, broszur i czasopism, 27 000 archiwaliów, 20 000 sztychów, 9000 medali i monet, 1400 map i atlasów. Oprócz tego zbiory wzbogacały liczne zapisy nutowe i fotografie. Przez ponad pół wieku gromadzono w Rapperswilu również polskie wydawnictwa, pojawiające się za granicą. Zebrano emigracyjne druki ulotne, czasopisma wydawane w okresie Wielkiej Emigracji i literaturę polityczną na emigracji.

Lata 1936-1952

Po 1936 r. w zamku rapperswilskim reaktywowano działalność kulturalną pod protektoratem polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, ponownie organizowano m.in. wystawy, odczyty i sympozja. Nowo powstałą instytucję nazwano Muzeum Polski Współczesnej. Jej zadaniem była popularyzacja polskiej sztuki i osiągnięć niepodległej Rzeczypospolitej. W roku 1940 w Szwajcarii zostało internowanych około 13 tysięcy żołnierzy armii polskiej, walczącej we Francji. Muzeum prowadziło w obozach internowanych pracę oświatową i kulturalną, m.in. bardzo popularna była również biblioteka objazdowa. W Polsce, w czasie II wojny światowej, najwartościowsza część zbiorów archiwalnych i bibliotecznych spłonęła częściowo w 1939 r., a całkowicie została spalona przez hitlerowców po powstaniu warszawskim w 1944 r. Zdołano uratować zaledwie około 50 rękopisów - znajdujących się obecnie w Bibliotece Narodowej. Po wojnie kontrolę nad muzeum w Rapperswilu przejął rząd PRL. Władze miasta i gminy nie godziły się jednak ze stopniowym przekształcaniem muzeum i biblioteki w enklawę władzy komunistycznej w Szwajcarii. Dzierżawa została wymówiona, a instytucję zamknięto na mocy wyroku sądowego w 1951 r. Jej zbiory wywieziono do Polski.

Muzeum Polskie i Biblioteka w Rapperswilu współcześnie

Zbiory platerowskiego muzeum wróciły więc w 1927 r. do wolnej Polski, ale jego idea stała się po II wojnie światowej w Szwajcarii - z uwagi na ówczesną sytuację polityczną - ponownie aktualna. Zalążek obecnego muzeum stworzyło w 1954 r. polsko-szwajcarskie Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu. Jego twórcami byli Szwajcarzy oraz Polacy, mieszkający na emigracji i nieakceptujący władzy komunistycznej w Polsce. W roku 1975 ponownie otwarto na zamku w Rapperswilu Muzeum Polskie, którego nieodłączną częścią jest biblioteka. Obecna biblioteka została otwarta 20 czerwca 1987 r. Gromadzi ona ponownie cenne zbiory - zarówno z lat dawnych, jak i współczesnych. W 1978 r. powstała w Rapperswilu Polska Fundacja Kulturalna "LIBERTAS", wspierająca działalność Muzeum Polskiego. Fundacja ta oparta jest prawnie na ustawodawstwie szwajcarskim.

Przegląd zbiorów biblioteki

Obecne zbiory muzeum prezentowane są w salach tematycznych, obrazujących kolejno: stosunki polsko-szwajcarskie i działalność Polaków w kraju Helwetów, historię polskiej emigracji na Zachód, sylwetki wielkich Polaków (Kopernika, Chopina, Mickiewicza, Curie-Skłodowskiej, Paderewskiego, laureatów literackiej nagrody Nobla), walkę Polaków za wiarę i wolność, w tym dzieje 2. Dywizji Strzelców Pieszych, internowanej w Szwajcarii w roku 1940, sztukę polską i oczywiście historię Muzeum Polskiego w Rapperswilu. W ramach stałej ekspozycji muzeum można obejrzeć niepowtarzalne, cenne starodruki, m.in.:

  • Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium (Bazylea 1565),
  • Kronika polska Marcina Kromera (Bazylea 1558),
  • Zacutto Yuchasina Kronika Żydów krakowskich (Kraków 1586), wydanie w jęz. hebrajskim,
  • Nowy Testament po polsku J. Wujka (1593),
  • Piotra Skargi Roczne dzieje Kościelne ... (Kraków 1607),
  • widoki miast polskich, pochodzących z De rebus a Carolo Gustavo Sueciae Rege gestis (Norymberga 1696).

Do podstawowych zespołów tematycznych biblioteki należy również literatura, traktująca o polskim dorobku intelektualnym i historycznym oraz polskiej książce. Ważną częścią zbiorów jest także prasa i periodyki oraz literatura warsztatowa muzeum. Z beletrystyki w bibliotece dostępne są głównie klasyczne dzieła z literatury polskiej, w tym wszelkiego rodzaju jej obcojęzyczne tłumaczenia. Całość zbiorów liczy obecnie okolo 25 000 książek, publikowanych w różnych europejskich językach. W rapperswilskiej bibliotece znajdują się również tzw. zbiory specjalne. Są to: starodruki, rękopisy, sztychy oraz historyczne mapy. Zbiory te są przede wszystkim darowiznami znanego polskiego archiwisty w Londynie, Romana Umiastowskiego, Jadwigi i Jana Nowak-Jeziorańskich oraz emigrantów polskich w Szwecji. Muzeum i biblioteka nie są subwencjonowane przez władze państwowe i nie posiadają stałych pracowników etatowych. Cała kadra pracowników to wolontariusze, przeważnie zamieszkali w Szwajcarii, a także eksperci dojeżdżający z Polski. Instytucję nadal utrzymuje i nią zarządza Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Polskiego w Rapperswilu oraz wspomaga finansowo wspomniana Polska Fundacja Kulturalna "Libertas" w Szwajcarii.

I na koniec…

Charakterystyczną cechą działalności muzeum i biblioteki była zawsze zgodna współpraca Polaków ze Szwajcarami, którzy popierali polskie aspiracje wolnościowe i byli rzecznikami polskiej przynależności polityczno-kulturowej do Europy Zachodniej. Świadczy o tym fakt, iż rocznie zwiedza tę instytucję około poł miliona turystów. Dlatego też wciąż aktualne jest hasło wyryte na stojącej przed rapperswilskim zamkiem "Polskiej Kolumnie Wolności": "MAGNA RES LIBERTAS" - WOLNOŚĆ TO WIELKA RZECZ. W ostatnim czasie współpraca polsko-szwajcarska w Rapperswilu zaczęła się jednak chwiać w swoich posadach. Tzw. grupa "Pro Schloss" ma inny pomysł na zagospodarowanie zamku w Rapperswilu niż przechowywanie w nim polskiego dziedzictwa kultury. Wpływowi członkowie grupy, skupieni wokół redakcji gazety "Obersee Nachrichten" i miejscowego klubu hokejowego, są protagonistami utworzenia na zamku nowego, miejskiego muzeum i w związku z tym żądają likwidacji Muzeum Polskiego. Dyrektor Muzeum i Biblioteki w Rapperswilu Anna Buchmann zwraca uwagę na fakt, iż obecna umowa na wynajem jest przedłużana przez gminę w Rapperswilu co pięć lat, obecna zaś umowa wygasa w 2011 r. i zakłada dwuletni okres wypowiedzenia. Anna Buchmann jest zdania, że warto walczyć o przetrwanie muzeum i biblioteki oraz zapowiada zbieranie podpisów pod petycją, którą chce skierować do władz szwajcarskiej gminy.

Informacje praktyczne

W rapperswilskiej bibliotece można wypożyczać książki, jak rownież korzystać z nich na miejscu w czytelniach. Dostępne są do wglądu starodruki. W 1996 r. w bibliotece wprowadzono system komputerowy. Biblioteka jest otwarta w każdą pierwszą i trzecią sobotę miesiąca, w godzinach 14.00-17.00 lub po uprzednim zamówieniu wizyty. Adres biblioteki: Bibliothek des Polensmuseums, Postfach 1251, 8640 Rapperswil, Telefon: ++41/ 55 210 18 62, ++41/ 55 210 18 61, Fax: ++41/ 55 210 06 62, E-Mail: biblioteca.polka@swissonline.ch.

 Początek strony



Muzeum Polskie i Biblioteka w Rapperswilu / Mirosław Matyja, Monika Prokopiuk // W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 1/2009 (101) luty. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/101/a.php?matyja_prokopiuk. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187