ebib 
Nr 1/2009 (101), Wolna kultura i edukacja. Badania, teorie, wizje
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Bożena Bednarek-Michalska
Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, EBIB

Nowe inicjatywy wolnej edukacji, kultury i nauki




W sieci dzieją się bardzo interesujące rzeczy z punktu widzenia kultury i socjologii, rodzą się nowe inicjatywy, które bardzo pobudzają do współpracy. Podzielone do tej pory społeczności zachęcają do współdzielenia się wiedzą, doświadczeniem oraz twórczością, i to nawet nie w wymiarze lokalnym, a wręcz globalnym. Oczywiście sieć łączy nie tylko tych, którzy lubią się dzielić, ale także grupy antagonistyczne, konkurujące ze sobą, nie potrafiące nawiązać dialogu, obrzucające się epitetami, ale jest to przecież ciągle świat ludzi, choć nie ma tu jednolitości w postawach. W tekście tym chcę jednak przedstawić działania, które mogą pomóc stworzyć nowe modele komunikacji kulturowej opartej na otwartości i wymianie intelektualnej; takie gdzie dyskurs i spór jest czymś naturalnym i prowadzi do rozwoju.

Początki sieci były piękne, nie miała ona uregulowań prawnych i nikt nawet nie próbował wprowadzać restrykcji, po prostu sobie istniała, głównie dla świata nauki. Technologie sprzyjały wymianie informacji, tworzono w bólach pierwsze bazy danych, wirtualne katalogi, narzędzia wyszukujące i nikomu do głowy nie przychodziło, że staną się one biznesem życia dla bardzo młodych innowatorów (Google, Amazon, Yahoo i inne). Wraz z upowszechnieniem technologii, wzrostem liczby zasobów, poszerzeniem dostępu do sieci i skomercjalizowaniem wielu jej obszarów okazało się, że dialog, wymiana plików, dzieł i innych przejawów twórczości jest coraz częściej obwarowana prawem. Trzeba by je dobrze znać, by wiedzieć, co tak naprawdę wolno, a wiedza prawnicza dla większości użytkowników sieci jest niedostępna w takim zakresie, by mogli się oni nią posłużyć w obronie własnych wolności. Okazało się, że prawie wszystko trzeba objąć ochroną: oprogramowanie, pliki tekstowe czy audio-wideo, design stron WWW, bazy danych, opisy obiektów i inne. Ustaw i przepisów mamy coraz więcej – co nie ułatwia rozwoju – dotyczą one ochrony praw autorskich, konkurencji, baz danych, ochrony wizerunku, dobrego imienia, ochrony informacji niejawnych, ochrony interesu firmy, danych osobowych, własności intelektualnej, dostępu do informacji publicznej, prawa prasowego, medialnego, które regulują przepływ informacji w mediach itp. W ciągu paru lat skomplikowało się nam życie w sieci – dodając do tego technologiczne kłopoty, nadmiar informacji i przestępczość sieciową – można powiedzieć, że przed nami wiele wyzwań.

Jeśli chodzi o obszar kultury, to najboleśniej weń uderza coraz bardziej restrykcyjne prawo autorskie, które na początku swojego istnienia miało wspomagać autorów, zachęcać do twórczości indywidualnej, a dziś sprawia im wiele kłopotów. Autor w niewielkim zakresie może decydować o upowszechnianiu swojego dzieła, wielką rolę grają tu wydawcy – monopoliści i organizacje zbiorowego zarządu prawami. Nie wszyscy mają świadomość, że jeśli jest się autorem dzieła, które chce się sprzedać i osiągnąć z tego tytułu dochód, to dążenia są ukierunkowane na zaostrzenie przepisów tak, żeby żaden egzemplarz nie zniknął z pola widzenia i każdy był zapłacony. Coraz częściej bywamy jednak użytkownikami cudzej twórczości, konsumentami informacji płynącej z zewnątrz, współpartnerami wieloosobowych projektów i tam prawo autorskie nam przeszkadza, bo nie pozwala swobodnie dzielić się wytworami kultury. Narastające problemy z prawem autorskim wynikają także z wojny, jaką sobie zafundowaliśmy, wprowadzając coraz bardziej restrykcyjne zapisy, reglamentujące przepływ słów i pomysłów. Wystarczy sięgnąć po polskie prawo autorskie i przeczytać jego zapisy, wystarczy przejść się po instytucjach kultury, których obowiązkiem jest udostępnianie informacji, edukowanie, wspieranie badań, żeby zobaczyć, jak bardzo się boimy prawa autorskiego i jak bardzo nie rozumiemy jego zapisów. Brak wiedzy prawnej powoduje, że instytucje z zasady udostępniające obiekty kultury tworzą bariery dla jej użytkowników.

Wszystkie te komplikacje tak utrudniają nam życie, że zaczynamy się jednoczyć, organizować, żeby zmienić nieco rzeczywistość i wykorzystać optymalnie możliwości, które daje nam XXI w. Na świecie bardzo dynamicznie rozwija się ruch walczący o swobody obywatelskie związane z Internetem i technologiami komunikacyjno-medialnymi. Jego przejawy widać w bardzo wielu obszarach, ale chyba najpełniej właśnie w szeroko pojętej kulturze. Warto prześledzić inicjatywy pojawiające się w ramach tego ruchu i zobaczyć jego skalę.

Społeczeństwo i jego prawa w erze nowych technologii

The Internet Society (ISOC) http://www.isoc.org/isoc/[1] jest międzynarodową organizacją non-profit założoną w 1992 r. w celu zapewnienia standardów Internetu, edukacji i polityki z nim związanej. Posiada biura w Waszyngtonie i Genewie, stara się zapewnić wolność rozwoju, zmian i wykorzystania Internetu dla dobra ludzi na całym świecie. Internet Society jest najważniejszą organizacją zajmującą się przyszłością Internetu i działa jako macierzysta jednostka dla różnych innych grup zainteresowań odpowiedzialnych za infrastrukturę Internetu, standardy, w tym Internet Engineering Task Force (IETF) i Internet Architecture Board (IAB). Oddziały ISOC działają w 150 krajach i regionach świata, także w Polsce http://www.isoc.org.pl/.

IPac http://ipaction.org/ jest amerykańską, nowojorską, nieupartyjnioną grupą ludzi działającą na rzecz wolności jednostki. Prowadzi zrównoważoną politykę informacyjną. Wierzy, że innowacje technologiczne i indywidualna kreatywność mają decydujące znaczenie dla przyszłości każdego kraju. Uważa, że dostatnim i demokratycznym społeczeństwom zależy na wolności wszystkich osób fizycznych, szczególnie w odniesieniu do prowadzenia działalności naukowej, wynalazczej i artystycznej ekspresji. Niestety, nowe, coraz bardziej drakońskie prawa autorskie i patentowe zagrażają i tłumią te wolności, ograniczając udział społeczeństwa w tworzeniu osiągnięć nauki, sztuki i prowadzeniu dyskursu politycznego. Dlatego organizacja ta wspomaga ludzi, którzy chcą mieć dostęp do informacji i wiedzy.

The Knowledge Ecology International (KEI) http://www.keionline.org/ jest międzynarodową organizacją, która poszukuje lepszych metod wyszukiwania informacji oraz nowych rozwiązań w zakresie zarządzania zasobami wiedzy. Jej działacze uważają, że na świecie jest ponad 5 miliardów ludzi żyjących na marginesie światowej gospodarki, którzy w dużym stopniu uzależnieni są od rozwoju wiedzy i gospodarki. Chcieliby oni mieć jakiś wpływ na własny rozwój osobisty, dostęp do edukacji czy ochrony zdrowia, zagwarantowane wolności i wpływ na władzę polityczną, powinni mieć także szansę skorzystać z kultury i rozrywki, jak inni. Organizacja ta jest po to, by uczyć, tworzyć i wykorzystywać zasoby wiedzy w sposób bardziej efektywny oraz sprawiedliwy, a także reagować na ludzkie potrzeby. KEI prowadzi i publikuje badania, inicjuje nowe pomysły, angażuje się w lobbing na rzecz interesu publicznego, prowadzi doradztwo dla rządów, organizacji pozarządowych i firm, stara się wpływać na przejrzystość polityki, monitoruje działania decydentów, a także jest forum dyskusyjnym dla ludzi zainteresowanych tymi tematami.

The Public Knowledge http://www.publicknowledge.org/ jest to grupa robocza posadowiona w Waszyngtonie, która działa w celu obrony praw obywateli w powstającej kulturze cyfrowej. Ich priorytetem jest wspieranie innowacji i praw konsumentów czy pracowników. Starają się zatrzymać rozwój złych przepisów prawa, wpływających niekorzystnie i spowalniających innowacje technologiczne, powodujących kurczenie się przestrzeni publicznej (public domain) i ograniczających zasadę dozwolonego użytku (fair use). Znajomość przepisów prawa bardzo wpływa na odbiór dzieł sztuki, wytworów nauki i kultury, na dostęp do informacji publicznej, dlatego organizacja ta chce uwrażliwić różne grupy społeczne na to, by nie dały sobie odebrać i zawężać praw, które są ważne dla rozwoju nauki, dyskursu społecznego i jakości życia.

Alliance for Taxpayer Access http://www.taxpayeraccess.org/ jest to zróżnicowany i rozszerzający się sojusz organizacji amerykańskich reprezentujących podatników, pacjentów, lekarzy, naukowców i instytucje, które wspierają otwarty publiczny dostęp do badań finansowanych przez podatników. Organizacja opublikowała Deklarację zasad, która mówi: Amerykańscy podatnicy mają prawo do nieograniczonego dostępu do recenzowanych artykułów, rezultatów badań naukowych finansowanych przez rząd USA. Powszechny dostęp do informacji zawartych w tych artykułach jest istotnym, nierozerwalnym elementem naszego narodowego wkładu w naukę. Ta i inna informacja naukowa powinna być udostępniana w sposób kosztowo-efektywny z wykorzystaniem możliwości Internetu, ma stymulować dalsze odkrycia i innowacje, a także spożytkować nową wiedzę dla dobra publicznego. Szerszy dostęp do informacji doprowadzi do poważnej wymiany naukowej wśród milionów naukowców, specjalistów i osób fizycznych, co zwróci się podatnikom w postaci nowych inwestycji.

The Center for Digital Democracy http://www.democraticmedia.org/ jest to instytucja, która chce wzmocnić świadomość ludzi w zakresie interesu publicznego, stanowiącego fundamentalną część nowej przestrzeni komunikacji elektronicznej. Promuje i zajmuje się nowymi mediami cyfrowymi, które wzmacniają system demokratyczny i prawa człowieka, w tym: siecią szerokopasmową, bezpłatnym lub tanim i powszechnym dostępem do Internetu, różnymi formami własności mediów, prywatnością, zabezpieczeniami konsumentów. Jest to amerykańska inicjatywa non-profit z siedzibą Waszyngtonie. Organizacja stara się wpływać na rozwój nowych mediów, zwłaszcza komercyjnych, śledzić rynek mediów. Przez kontakty z prasą, politykami, publikowanie raportów, blogów, organizowanie badań naukowych, CDD odgrywa wyjątkową i zasadniczą rolę pomocnika wspierającego rozwój społeczności internetowych oraz usług niezbędnych dla społeczeństwa obywatelskiego w XXI w.

The Digital Freedom Campaign http://digitalfreedom.org/ jest to amerykańska sieć społecznej współpracy zajmująca się ochroną praw osób fizycznych (m.in. artystów, wynalazców i konsumentów) w zakresie wykorzystania technologii cyfrowych bez nieuzasadnionych ograniczeń, w sposób wolny od rządów czy kosztownych procesów sądowych zagrażających im ze strony komercyjnych firm, studiów filmowych czy mediów. Cyfrowa technologia może służyć każdemu, każdy może zostać artystą i innowatorem – produkować muzykę, zaistnieć w czołówce filmu czy wideo, dotrzeć do nowych grup docelowych. Technologia pozwala jej użytkownikom cieszyć się z nowych możliwości, wykorzystać je tak, jak sobie tego życzą. Są to podstawowe wolności, które należy chronić i pielęgnować. Sieć tę tworzą organizacje wolnościowe, konsumenckie, bibliotekarskie, medialne i technologiczne. W ramach tego ruchu przygotowuje się na przykład petycje do amerykańskiego senatu w sprawach, które dotyczą praw człowieka i wolnej twórczości.

Save the Internet http://www.savetheinternet.com/ jest to amerykańska koalicja składająca się z tysięcy organizacji non-profit, przedsiębiorstw, indywidualnych działaczy i blogerów internetowych, mająca ponad milion działaczy, którzy walczą o ochronę wolności w sieci. Koalicja wierzy w to, że Internet jest główną technologią wpływającą na wzrost gospodarczy oraz sprzyja wolności słowa. Ludzie koalicji pracują razem, apelując do Kongresu Stanów Zjednoczonych, aby zachował neutralność sieci, ponieważ ma ona wpływ i jest otwarta dla nowych pomysłów, innowacji i postępu. Od samego swojego początku Internet dawał szansę wszystkim. Członkowie tego sojuszu wierzą w to, że codziennie mogą wymieniać poglądy i być słyszani przez tysiące innych Amerykanów i nawet miliony ludzi na całym świecie. Mając tak wielką reprezentację, sądzą, że amerykański senat przychyli się do ich postulatów.

The Free Software Foundation http://www.fsf.org/ jest to jedna ze starszych fundacji dedykowanych nowych technologiom, założona w 1985 r. w Bostonie (USA), ale mająca swoje oddziały na całym świecie. W jej misji zapisano promowanie praw użytkownika komputera do tworzenia wolnego oprogramowania. Głównym projektem fundacji jest GNU, który został zapoczątkowany w 1984 r. w celu stworzenia kompletnego, podobnego do UNIX-a systemu operacyjnego, będącego wolnym oprogramowaniem. Nazwa GNU oznacza „GNU's Not Unix” – „GNU to Nie Unix”. Obecnie szeroko wykorzystuje się różne odmiany systemu operacyjnego GNU używające jądra Linuksa. Mimo że o systemach tych często mówi się „Linux”, bardziej precyzyjnie nazywane są systemami GNU/Linux. Fundacja popiera tworzenie, ochronę i promocję wolności użytkowania, kopiowania, modyfikowania i rozprowadzania programów komputerowych oraz obronę praw użytkowników wolnego oprogramowania. Wspierają także wolność słowa, publikacji i zrzeszania się w Internecie, prawo do używania oprogramowania do szyfrowania prywatnej korespondencji i połączeń sieciowych oraz prawo do tworzenia oprogramowania, nienaruszalne przez prywatne monopole.

The Software Freedom Law Center http://www.softwarefreedom.org/ jest prawną reprezentacją ruchu związanego z wolnym oprogramowaniem, który nazywa się The Free, Libre and Open Source Software (FLOSS). Centrum zostało założone w roku 2005. Obecnie reprezentuje bardzo wiele ważnych projektów. Dostarcza usług prawnych związanych z doradztwem, licencjonowaniem, szkoleniami i pomocą w innych sprawach.

Kultura i uwolniona twórczość

The Students for Free Culture (SFC) http://freeculture.org jest międzynarodową, dość zróżnicowaną, bezpartyjną grupą studentów i młodych ludzi, którzy pracują na rzecz wolnej kultury. Działania grupy rozpoczęto w kwietniu 2004 r. w Swarthmore College, skąd rozpropagowano ruch w innych uczelniach Stanów Zjednoczonych. Dziś oddziały SFC istnieją na ponad 30 uczelniach od Maine do Kalifornii, a wiele startuje poza USA. Ruch nazwano od tytułu książki Wolna kultura, autorstwa profesora Lawrence’a Lessiga, pracującego w Stanford University. SFC jest częścią stale rosnącej społeczności zakorzenionej w tradycji ruchu działającego dla promocji wolnego oprogramowania (open source). Swoje idee rozpowszechniają wśród działaczy mediów, artystów i pisarzy, zwłaszcza liberałów. SFC współpracuje także z Creative Commons, Electronic Frontier Foundation, Public Knowledge Foundation i Downhill Battle.

The Internet Archive http://www.archive.org/about/about.php jest jedną z ważniejszych amerykańskich fundacji non-profit, której głównym zadaniem jest zbudowanie biblioteki cyfrowej oferującej stały dostęp do kolekcji cyfrowych (szczególnie historycznych tych z public domain) dla bibliotekarzy, uczonych i innych użytkowników. Zbudowana w 1996 r. i ulokowana w Presidio of San Francisco fundacja otrzymuje dotacje od firmy Alexa Internet, amerykańskiej National Science Foundation, Library of Congress oraz indywidualnych darczyńców. Pod koniec 1999 r. organizacja uruchomiła bardzo rozbudowany zasób cyfrowy zawierający różne światowe kolekcje. Teraz Internet Archive zawiera teksty, filmy, obiekty audio, materiały edukacyjne oraz oprogramowanie, a także część zarchiwizowanych stron WWW dzięki nowej technologii WaybackMachine. Jest to ogromna kolekcja stale się rozbudowująca i wzbogacająca o nowe funkcjonalności.

The Future of Music Coalition (FMC) http://www.futureofmusic.org/ jest koalicją non-profit organizującą współpracę między członkami społeczności związanej z muzyką, nowymi technologiami, polityką i prawem własności intelektualnej. Koalicja edukuje media, polityków i opinię publiczną w zakresie nowych technologii muzycznych, łącząc różne opinie, opracowując kreatywne rozwiązania odpowiadające na wyzwania epoki. FMC promuje innowacyjne modele biznesowe, które pomagają muzykom i obywatelom skorzystać z technologii. Wdraża technologie, ale także chce być wyrazicielem opinii środowiska muzycznego w Waszyngtonie, gdzie zapadają prawne decyzje i są tworzone przepisy związane z własnością intelektualną, często bez wysłuchania zwykłych obywateli i twórców. FMC organizuje publiczne dyskusje mające wpływ na świat muzyki i ogół społeczeństwa, zapewniając różnorodność opinii w debacie. Publikuje także artykuły na temat trendów w przemyśle muzycznym.

Creative Commons http://creativecommons.org/ jest bardzo aktywną, międzynarodową korporacją non-profit działającą na rzecz ułatwień w zakresie dzielenia się wiedzą i wymiany materiałów zgodnie z zasadami prawa autorskiego. Korporacja opracowuje wolne licencje i inne instrumenty prawne, pozwalające wyraźnie oznaczyć status prawny oryginalnych utworów, jeśli twórca sobie tego życzy. Dzięki temu inni mogą z dzieł korzystać, kopiować je, miksować, wymieniać lub używać do celów komercyjnych itp. Creative Commons określa spektrum możliwości między pełną ochroną prawną a domeną publiczną, od formuły wszystkie prawa zastrzeżone do żadne prawa niezastrzeżone. Licencje te pomagają autorom decydować o tym, na jakich zasadach udostępniają swój utwór, by był użyteczny dla innych. Licencje Creative Commons nie są alternatywą dla praw autorskich, istnieją obok nich, dzięki temu można modyfikować swoje warunki, dopasowując je do potrzeb innych. Organizacja podjęła współpracę z ekspertami i prawnikami na całym świecie tak, by wolne licencje mogły być wszędzie używane i mieć różne wersje językowe.

The Fair Use Network http://fairusenetwork.org/ jest to sieć, która dostarcza informacji działaczom, artystom, uczonym i każdemu, kto ma wątpliwości prawne związane z własnością intelektualną. Jej podstawowym celem jest wspieranie uczciwego wykorzystania cudzej twórczości oraz innych wyrazów ekspresji udostępnianych swobodnie, ale chronionych przez prawo. Ponieważ wolność ma zasadnicze znaczenie dla twórczości, kultury i zdrowej demokracji, sieć jest częścią projektu Free Expression Policy Project (FEPP), realizowanego przez Brennan Center for Justice nowojorskiej School of Law. Wyrósł on z zaleceń raportu FEPP z 2005 r. – Will Fair Use Survive? Free Expression in the Age of Copyright Control, który wywołał zamieszanie w środowiskach artystów, naukowców z powodu prawnych zapisów o dozwolonym użytku (fair use) i ujawnił potrzebę wsparcia prawnego w zakresie zrozumienia, jak wolno wykorzystywać niektóre materiały.

The National Alliance for Media Arts and Culture http://www.namac.org/ jest stowarzyszeniem non-profit, w którego skład wchodzą zróżnicowane organizacje i osoby prywatne mające wspólny cel wsparcia i popierania niezależnej sztuki: filmów, plików audio-wideo, Internetu oraz sztuki multimedialnej. Członkowie NAMAC starają się dostarczać informacji i usług wspierających niezależne media, edukację, produkcje artystyczne, wystawy, dystrybucję sztuki, budowanie kolekcji, konserwację, krytykę i inne. Ich członkowie działają w centrach sztuki i mediów, firmach prywatnych, programach uniwersyteckich, szkolnych inicjatywach, centrach nowych technologii, muzeach; pracują dla dystrybutorów kultury i sztuki, podczas festiwali oraz w archiwach filmowych i stacjach telewizyjnych. Łącznie organizacja służy ponad 400 000 artystów i środków masowego przekazu w całej Ameryce.

Media i wolność informacji

The Free Press http://freepress.net/ jest to amerykańska, narodowa, bezpartyjna organizacja pracująca na rzecz reformy mediów. Przez edukację społeczną, organizowanie imprez i orzecznictwo wspierają i promują różnorodność oraz niezależność mediów. Szczególnie ważne są dla niej silne media publiczne oraz powszechny dostęp do informacji. Free Press założona została pod koniec 2002 r. przez uczonych i dziennikarzy. Obecnie jest największym reformatorem mediów w Stanach Zjednoczonych, zrzesza niemal pół miliona członków i działaczy, zatrudnia 30. pracowników, posiada siedziby w Waszyngtonie i Florence.

The Media Access Project (MAP) http://www.mediaaccess.org/ jest organizacją non-profit lobbującą za pierwszą poprawką do amerykańskiej konstytucji, mówiącą o prawie każdego obywatela do informacji, szczególnie w świecie masowej, elektronicznej komunikacji ważnej dziś i jutro. Od 35 lat MAP pilnuje interesu publicznego przed Federalną Komisją Komunikacji (FCC) oraz sądami, zalecając otwarty i wolny dostęp do różnorodnych mediów. Chroniąc przepływ informacji, sprzyja powszechnemu i równemu dostępowi do wiedzy oraz zachęca do prężnego publicznego dyskursu na temat ważnych problemów społecznych.

The Open Access Scholarly Publishers Association http://www.oaspa.org/ jest to organizacja grupująca wydawców, którzy publikują w nowym modelu Open Access. Jej misją jest reprezentowanie interesów wydawców OA na całym świecie we wszystkich dziedzinach naukowych: humanistycznych, medycznych, technicznych i innych. Misja jest realizowana przez wymianę informacji, ustalanie norm i standardów, promowanie zaawansowanych modeli wydawniczych, występowanie w imieniu wydawców, popieranie edukacji oraz promocję innowacyjności. Najważniejszy jest wspólny interes wypracowania odpowiednich modeli biznesowych, narzędzi i standardów działania wydawnictw, dzięki temu organizacja chce zapewnić członkom przyszły rozwój i stabilizację z korzyścią dla użytkowników i naukowej społeczności.

Nauka i otwarty dostęp do wiedzy

The Budapest Open Access Initiative http://www.soros.org/openaccess/ jest to europejska inicjatywa, która powstała z małego, ale żywego spotkania zwołanego w dniach 1-2 grudnia 2001 r. w Budapeszcie przez Instytut Społeczeństwa Otwartego (OSI). Celem spotkania było zjednoczenie międzynarodowych wysiłków zmierzających do swobodnego udostępniania w Internecie artykułów naukowych z różnych dziedzin wiedzy. Uczestnicy reprezentowali wiele punktów widzenia, odmienne dyscypliny naukowe i narodowości, mieli także doświadczenia z różnych bieżących inicjatyw, które wzajemnie się dopełniały w ruchu Open Access. W Budapeszcie zastanawiali się, jak te inicjatywy mogą ze sobą współdziałać w celu osiągnięcia szerszego zasięgu, głębszego i szybszego sukcesu. Poszukiwali najbardziej skutecznych i niedrogich strategii służących interesom badawczym, naukowcom, a także instytucjom i towarzystwom wspierającym badania. Wreszcie zastanawiali się, jak OSI i inne fundacje mogłyby bardziej produktywnie wykorzystać własny potencjał dla wsparcia transformacji w zakresie publikowania naukowego i otwartego dostępu jako samofinansującego się modelu. Wynikiem tego spotkania było powstanie Budapest Open Access Initiative i jednocześnie zasad, które ją obowiązują. W trakcie spotkania wydano oświadczenie o strategii i zobowiązaniach oraz opracowano program wsparcia dla niektórych inicjatyw otwartych.

The Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition (SPARC) http://www.arl.org/sparc/ jest międzynarodowym sojuszem bibliotek akademickich i naukowych. Powstała, by zbalansować brak równowagi w systemie publikowania naukowego. Wspomagana przez Association of Research Libraries koalicja SPARC stała się katalizatorem zmian w świecie nauki. Jej celem jest stymulowanie powstawania nowych pragmatycznych modeli komunikacji naukowej, dla upowszechniania badań naukowych i zmniejszania barier finansowych, na jakie napotykają biblioteki, gdy zabiegają o jak najszerszy dostęp do publikacji. Działania podejmowane przez SPARC we współpracy z zainteresowanymi stronami, w tym autorami, wydawcami i bibliotekami, wykorzystują nowe możliwości stworzone przez środowisko cyfrowe. Jej europejska gałąź stara się wspierać merytorycznie działania ruchu Open Access na naszym kontynencie.

The Open Access Directory http://oad.simmons.edu/ jest nowym projektem z roku 2008 konsolidującym dotychczasowe rozproszone zasoby OA. Jest kompendium, prostą listą odsyłaczy prowadzących do informacji, inicjatyw otwartych związanych z edukacją i nauką. Zarządzana jest i tworzona przez znanych działaczy ruchu Open Access. Chodzi o to, żeby zebrać wiele podobnych list w jednym miejscu dla uproszczenia wyszukiwania i zbierania informacji. Twórcy tego kompendium uważają, że utrzymywanie list na prostych mechanizmach technologii Wiki powoduje, że ich zawartość szybciej rośnie, pojawia się więcej nowych pomysłów i odkryć, są skuteczniejsze i bardziej przydatne, a opracowywane informacje dokładniejsze. Każdy może zostać redaktorem OAD po wcześniejszym zarejestrowaniu się.

The Open Access Bibliography http://www.webcitation.org/5NLEjNOZP – pełny tytuł tej inicjatywy brzmi: The Open Access Bibliography: Liberating Scholarly Literature with E-Prints and Open Access Journals (ISBN 1-59407-670-7). Została ona opracowana przez Charlesa W. Baileya, jr. i jest przeglądem literatury oraz pojęć związanych z ruchem Open Access. Zawiera ponad 1300 wybranych opisów książek w języku angielskim, materiałów konferencyjnych (w tym cyfrowych prezentacji), debat, wydawnictw, e-printów, artykułów z gazet i czasopism, nowości, raportów technicznych i innych druków czy elektronicznych źródeł, które są przydatne dla zrozumienia ruchu otwartego dostępu. Większość źródeł została opublikowana między 1999 a 2004 r., jakkolwiek są uwzględnione wcześniejsze publikacje. W miejscach, gdzie było to możliwe, dodano linki do źródeł, które są dostępne w Internecie (około 78% odniesień ma takie linki).

EIFL-OA http://www.eifl.net/cps/sections/services/eifl-oa jest międzynarodową organizacją, która ma na celu zwiększenie dostępu do badań i innowacji, tym samym przyspieszenie rozwoju ekonomicznego w krajach rozwijających się i przechodzących transformacje ustrojowe. Aby to osiągnąć, promują najlepsze praktyki związane z otwartym dostępem do wiedzy, określone w Deklaracji budapesztańskiej. W ramach swoich programów organizacja buduje globalną sieć otwartych repozytoriów wiedzy i czasopism; zapewnia szkolenia i doradztwo w zakresie stosowania polityk i praktyk OA, wzmacnia działania bibliotekarzy, specjalistów od informacji, naukowców i badaczy, nauczycieli i studentów, by stali się adwokatami otwartego dostępu w swoich środowiskach lokalnych. eIFL.net stworzył sfederowaną wyszukiwarkę dla 100 otwartych repozytoriów. To podniosło świadomość znaczenia norm, wpłynęło na jakość dostarczanych treści, jak również zmotywowało do tworzenia otwartych archiwów (pobudzanie konkurencji). Wszystkie te akcje doprowadziły do zwiększenia widoczności publikacji naukowych, współpracy międzynarodowej oraz budowania społeczności wiedzy.

The Open Archives http://www.openarchives.org/ rozwija i promuje technologiczne standardy interoperacyjności, które mają na celu ułatwienie skutecznego rozpowszechniania treści naukowych. OAI ma swoje korzenie w ruchu Open Access, jest jedną z najstarszych jej organizacji. Wspiera fundamentalne prace programów otwartych związanych z najnowszymi technologiami. Dodatkowo rozszerzyła działalność o ułatwianie dostępu do zasobów cyfrowych dla elektronicznej edukacji, zdalnego nauczania i nauki (eScholarship, eLearning i Science). Tworzy listy dostawców treści (providers), przekonuje do stosowania otwartych protokołów przesyłania informacji, wspiera rozwój repozytoriów. W ramach tej inicjatywy współdziałają ludzie nauki, techniki i kultury, uzupełniając nawzajem swoją wiedzę.

The Directory of Open Access Journal http://www.doaj.org/ jest projektem otwartym tworzonym na Uniwersytecie w Lund w Wielkiej Brytanii, który ma na celu zwiększenie poczytności czasopism naukowych i ułatwienie w ich użytkowaniu. DOAJ promuje czasopisma otwarte, tworzy ich listę i zachęca do przechodzenia z modelu zamkniętego do otwartego. Udostępnia narzędzia i polityki, które wspomagają tego typu prace. Dzięki swoim statystykom katalog DOAJ pokazuje wzrost liczby czasopism otwartych, zakres ich wykorzystania i rozmieszczenie geograficzne. Katalog zwiększa dostępność do wiedzy i badań naukowych oraz zmienia świadomość bibliotekarzy i świata nauki wobec nowego elektronicznego kanału przepływu wiedzy.

SHERPA/ROMEOhttp://www.sherpa.ac.uk/romeo.php jest to bardzo znany w Europie angielski projekt związany z ruchem Open Access, rozwijany przez University of Nottingham. Współpraca instytucji w ramach projektu SHERPA została podjęta w latach 2002-2006. Uniwersytety Wielkiej Brytanii postanowiły zacząć prace na rzecz ruchu otwartej komunikacji naukowej. Szczególnie chodziło o wypracowanie modelu otwartego repozytorium i promowanie publikowania elektronicznego. Dziś w programie uczestniczą 33 instytucje naukowe, w tym British Library. Do SHERPY dołączył program ROMEO, który wnosi nowe informacje związane z prawem, licencjami i zakresem udostępniania artykułów w repozytoriach. Projekt ten przedstawia polityki poszczególnych wydawców w zakresie publikowania naukowego tak, by każdy mógł zorientować się, jakie treści tych wydawców wolno publikować w instytucjonalnych zasobach. Jest bardzo praktyczny i przydatny także dla autorów.

Edukacja i jej otwarte materiały

Open Source Portal UNESCO http://www.unesco.org/cgi-bin/webworld/portal_freesoftware/ – ta znana wszystkim międzynarodowa organizacja ma w swojej strukturze Sekcję Komunikacji i Informacji (CI) powstałą w 1990 r. Jej program jest oparty na głównych wytycznych zawartych w Konstytucji UNESCO, która nakłada na organizację obowiązek promocji zasady, w myśl której ważny jest swobodny przepływ idei, czy to w formie tekstowej, czy graficznej. UNESCO słynie ze wzmacniania potencjału ludzkiego przez ułatwianie dostępu do informacji, edukacji i wiedzy. Przyczynia się do rozszerzania ruchu otwartej edukacji szczególnie w krajach biednych, trzeciego świata. Jej akcje edukacyjne i wolnościowe są szeroko promowane na świecie i znane wielu ludziom. UNESCO aktywnie włącza się w budowanie idei otwartej edukacji.

The Wikimedia Foundation http://wikimediafoundation.org/ jest międzynarodową organizacją działającą na zasadzie non-profit, której celem jest utrzymanie i rozwijanie wolnych (dostępnych bez ograniczeń dla każdego internauty, zarówno do przeglądania, jak i do modyfikacji) projektów opartych na idei Wiki. Są one darmowe i publicznie dostępne. Wikimedia utrzymuje się całkowicie z darów pieniężnych, które pozwalają fundacji działać i dążyć do celu, jakim jest udostępnianie wolnej informacji każdej osobie na świecie. Wikimedia dostarcza zasobów wiedzy, tworząc największą na świecie encyklopedię otwartą – Wikipedię. Jest ona na liście 20. najczęściej odwiedzanych stron internetowych. Inne projekty fundacji to: Wikisłownik – wielojęzyczny słownik, Wikibooks – kolekcja darmowych podręczników, Wikiquote – zbiór słynnych cytatów i Wikisource – skarbnica tekstów źródłowych.

Creative Commons Learning http://learn.creativecommons.org/ jest częścią Creative Commons dedykowaną wspieraniu nauczania i otwartych zasobów edukacyjnych. Celem tej organizacji jest zminimalizowanie barier utrudniających tworzenie, dzielenie się i ponowne wykorzystanie materiałów edukacyjnych – barier, prawnych, technicznych i społecznych. Paradygmaty edukacji zmieniają się. Internet głęboko wpłynął na sposób, w jaki informacje są udostępniane i dzielone. Jedną z najciekawszych nowych tendencji jest wzrost otwartych zasobów edukacyjnych (OER): wolne, wartościowe zasoby mogą być łatwo dostępne, dzielone i modyfikowane przez każdego w dowolnym czasie. Dostępność otwartych treści edukacyjnych rośnie w postępie geometrycznym, ale ich wykorzystanie nie wydaje się powszechne. Co gorsza, znaczna część OER jest obecnie tworzona niezgodnie ze standardami. Dlatego organizacja ta chce wzmocnić rozwój OER, wzmocnić nowe wspólnoty i grupy, które pracują dla otwartej nauki i edukacji, zmienić metody nauczania tak, by nauczyciele mieli więcej swobody w wyborze treści i eksperymentach. CCL chce także zachęcić do udziału ekspertów w swoim projekcie.

The Centre for Open and Sustainable Learning http://cosl.usu.edu/ działa na Uniwersytecie Stanowym w Utah, ale cele ma ambitniejsze, chce zwiększyć dostęp do nowych możliwości edukacyjnych na całym świecie. Centrum wierzy, że wszyscy ludzie posiadają zdolność uczenia się, chcą poprawiać jakości swojego życia i rozwoju. W związku z tym organizacja ta wspiera wolny i otwarty dostęp do edukacji, jako podstawowe prawo człowieka. Kiedy materiały edukacyjne będą mogły być kopiowane i przekazywane drogą elektroniczną na całym świecie bez żadnych kosztów, to zobowiązania etyczne, które każdy mieć musi, będą mogły zwiększyć potencjał innych ludzi. Gdy ludzie będą mogli łączyć się z innymi, dyskutować, wymieniać myśli na poziomie lokalnym czy globalnym wzrośnie. Organizacja stara się wspierać i tworzyć projekty, które otwierają dostęp do edukacji.

Connexions http://www.cnx.org/ jest inicjatywą społecznościową, rozwijającą współpracę na rzecz rozwoju, swobodnego dzielenia się naukowymi treściami w Internecie. Tworzone przez nią zasoby nazwane Content Commons zawierają materiały edukacyjne udostępniane dla wszystkich, zarówno dzieci, jak i studentów czy profesjonalistów. Zorganizowane są w małe moduły, które można łatwo łączyć z większymi częściami czy kursami. Cała zawartość jest darmowa, a także istnieje możliwość ponownego jej wykorzystania w ramach licencji Creative Commons „Uznanie autorstwa”. Podobnie jak wiedza jest wzajemnie połączona, tak i ludzie nie żyją w próżni. Connexions wspiera w związku z tym komunikację między twórcami i przewiduje różne sposoby współpracy, które są opisane na stronach WWW tej organizacji.

Curriki http://www.curriki.org/ jest czymś więcej niż stroną w Internecie, jest wspólnotą nauczycieli, uczniów i ekspertów edukacji współpracujących ze sobą w celu stworzenia wysokiej jakości materiałów edukacyjnych, które mogą wspomagać pracę nauczycieli i studentów z całego świata. Curriki jest środowiskiem sieciowym utworzonym w celu wsparcia rozwoju bezpłatnej dystrybucji materiałów dla każdego, kto ich potrzebuje. Nazwa wspólnoty jest grą słów curriculum i wiki, opisując w ten sposób technologię, jakiej używa, by promować powszechny dostęp do edukacji.

The Institute for the Study of Knowledge Management in Education (ISKME) http://www.iskme.org/ jest organizacją non-profit generalnie wspomaganą przez Fundację Williama i Flory Hewlettów, jest siecią współpracy wielu inicjatyw związanych z tworzeniem zasobów edukacyjnych OER na całym świecie. Ich flagowym projektem jest OER Commons, pierwsza tak zorganizowana sieć otwartej edukacji skupiająca nauczycieli profesorów z różnych szkół, którzy dają dostęp do opracowanych przez siebie kursów. Dzięki nim można wzbogać lekcje i metody pracy szkolnej. Technologie wykorzystywane w tej sieci mają związek z Web 2.0, którą cechuje tagowanie, komentowanie, recenzowanie, współtworzenie treści oraz współodpowiedzialność. ISKME jest nakierowana na praktykę działania, zachęca do prezentowania najlepszych modeli, które sprawdzają się w rzeczywistości szkolnej. ISKME pracuje z naukowcami oraz praktykami w USA, którzy posiadają doświadczenie, praktykę i mogą wspomóc projekty edukacyjne.

The Free High School Science Texts http://www.fhsst.org/ jest to projekt południowo-afrykański, stworzony przez młodych naukowców z Uniwersytetu w Cape Town, którzy chcą wesprzeć nauczanie nauk ścisłych na poziomie szkół średnich w Afryce, by dać następnej generacji szerszy dostęp do nauki. W ramach projektu dla wszystkich chętnych udostępniane są darmowe podręczniki. Studenci rozumieją, że edukacja to nie tylko fizyka, chemia i matematyka, chodzi o naukę myślenia i rozwiązywania problemów – cenne umiejętności, które mogą być stosowane we wszystkich sferach życia. Nauczanie tych umiejętności według nich da następnej generacji Afrykanów szansę budowania lepszego życia.

MIT Open Courseware http://ocw.mit.edu/ jest jedną z pierwszych tak dalece otwartych inicjatyw najważniejszej technicznej uczelni Massachusetts Institute of Technology na świecie, która najcenniejsze swoje zasoby edukacyjne otworzyła na cały świat. MIT Open Courseware opisuje siebie jako rodzaj nowego wydawnictwa czy usługi on-line, która udostępnia kursy, wykłady otwarte dla wszystkich na całym świecie. Zawiera treści służące nauczaniu, związane z wieloma dziedzinami nauki. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to rodzaj studiów on-line i że nie można liczyć na certyfikat MIT, jeśli się zrealizuje któryś z kursów. Są to po prostu otwarte cyfrowe materiały akademickie, wysokiej jakości, które mogą być wykorzystane przez innych do celów naukowych czy dydaktycznych. Obok tego przedsięwzięcia powstało Open Courseware Consortium, w którym działa ponad 200 instytucji naukowych i organizacji z całego świata, tworzących materiały edukacyjne oraz promujących model współdzielenia się wiedzą. Misją konsorcjum jest wsparcie edukacji wyższej na całym świecie.

WikiEducator http://www.wikieducator.org/ jest to projekt edukacyjny współtworzony z ruchem wolnej kultury Free Culture Movement nakierowany na stworzenie do roku 2015 nowego modelu edukacji otwartej. Projekt koncentruje się na rozwijaniu potencjału w zakresie wykorzystania wolnego oprogramowania Mediawiki i związanych z nim technologii do masowej współpracy w zakresie autoryzowania bezpłatnych treści; budowania wolnych, darmowych materiałów edukacyjnych, podręczników, kursów dla szkół, politechnik, uniwersytetów, instytucji kształcących, w tym także edukacji nieformalnej; pomocy w rozwijaniu czy tworzeniu sieci społecznościowych i współpracy z istniejącymi bezpłatnymi inicjatywami w dziedzinie edukacji; wspierania nowych technologii, które będą poszerzały dostęp, poprawiały jakość nauczania i obniżały koszty związane z dostępem do edukacji, głównie poprzez wykorzystanie bezpłatnych treści.

Polska a ruch otwartej edukacji

Ruch wolnej kultury, nauki i edukacji rozwija się na całym świecie, także i w Polsce. W roku 2008 powstała w Polsce inicjatywa Koalicja Otwartej Edukacji http://koed.org.pl/, którą zbudowały Fundacja Nowoczesna Polska, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Stowarzyszenie Wikimedia Polska, Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego oraz Creative Commons Polska. Koalicja Otwartej Edukacji jest porozumieniem organizacji pozarządowych i instytucji działających w obszarze edukacji, nauki i kultury. Celem jej działania jest budowanie, promocja i aktywizacja ludzi na rzecz tworzenia otwartych zasobów edukacyjnych OER. Materiały takie są ogólnodostępne, co gwarantuje ich odbiorcom wolność wykorzystywania oraz odtwarzania utworu, wolność poznawania dzieła, a także stosowania zawartych w nim informacji, wolność redystrybucji i dystrybucji dzieł pochodnych. Do tej pory każda z tych instytucji czy organizacji rozwijała projekty samodzielnie, aby w końcu połączyć siły i zacząć wspólnie lobbować na rzecz otwartości w kulturze, nauce i edukacji.

Komisja Wydawnictw Elektronicznych SBP http://ebib.info/ pod koniec lat 90. włączyła się w prace ruchu Open Access przez stworzenie całkowicie otwartej, darmowej platformy wymiany wiedzy dla bibliotekarzy i czasopisma otwartego „Biuletyn EBIB”, organizowanie konferencji Open Access, tworzenie serwisów informacyjnych o OA, prowadzenie edukacji społecznej w tym zakresie oraz organizowanie imprez. Była wspierana przez Open Society Institute. Stowarzyszenie współuczestniczy także w projekcie budowania międzynarodowego otwartego repozytorium naukowego bibliotekarzy E-LIS koordynowanego przez Hiszpanów i Włochów oraz w projekcie eIFL-OA. Jej przedstawiciele pracują jako eksperci w projektach otwartych, doradzając, jak należy budować zasoby edukacyjne w zgodzie z prawem i standardami otwartymi.

ICM UW http://www.icm.edu.pl/ udostępnia środowisku naukowemu przede wszystkim zasoby obliczeniowe i wyspecjalizowane oprogramowanie, oferuje użytkownikom kompleksową pomoc techniczną, programistyczną, jak i merytoryczną w zakresie obliczeń wielkoskalowych, bierze także udział jako jedyna polska placówka naukowa w promowaniu otwartego dostępu do wiedzy. Od kwietnia 2007 r. ICM UW współpracuje z Creative Commons Polska – oferentem licencji pozwalających twórcom i artystom zarządzać prawami autorskimi. ICM koordynuje także dostęp do subskrybowanych baz danych dla bibliotek akademickich w Polsce, zna więc problemy płatnego dostępu i jego koszty.

Creative Commons Polska http://creativecommons.pl/ jest częścią międzynarodowej organizacji i sieci projektów stworzonych przez amerykańską organizację pozarządową Creative Commons. Partnerami instytucjonalnymi CC są ICM UW oraz Kancelaria Prawna Grynhoff, Woźny i Wspólnicy. Ich celem jest stworzenie alternatywy dla istniejącego systemu prawa autorskiego, który działając na zasadzie „wszystkie prawa zastrzeżone”, ogranicza możliwość tworzenia i korzystania z dóbr kultury. Creative Commons działa w ponad 30. krajach, w tym od kwietnia 2005 r. w Polsce.

Stowarzyszenia Wikimedia Polska http://pl.wikimedia.org/wiki/Stowarzyszenie_Wikimedia_Polska jest polskim partnerem międzynarodowej Fundacji Wikimedia, która promuje i wspiera Wikipedię – Wolną Encyklopedię, a także inne projekty Fundacji Wikimedia. Inicjatywą założenia stowarzyszenia wykazała się 26-osobowa grupa wolontariuszy w Krakowie na zjeździe, który miał miejsce 14 sierpnia 2005 r. Według statutu stowarzyszenia, do jego celów należą: wyrównywanie szans w dostępie do wiedzy, kultury, edukacji oraz sztuki, promocja i organizacja wolontariatu oraz działalności charytatywnej. Stowarzyszenie realizuje swoje cele w szczególności przez:

  1. Wspieranie tworzenia, gromadzenia i rozwoju projektów opartych na technologii Wiki, tj. umożliwiających edytowanie treści wszystkim uprawnionym do tego użytkownikom.
  2. Wspieranie publikacji i dostarczania przez Internet zawartości wymienionych projektów w oparciu o wolne licencje, jak np. GNU Free Documentation License wydaną przez Free Software Foundation.
  3. Propagowanie i promowanie na zewnątrz oraz wspieranie projektów internetowych Wikipedia, Wikisłownik, Wikicytaty, Wikinews, Wikiźródła, Wikibooks i innych.

Fundacja Nowoczesna Polska http://www.nowoczesnapolska.org.pl/ powstała, gdyż jej członkowie uważają, że kształcenie dzieci jest kluczem do przyszłości Polski. Współczesny świat stawia nowe wyzwania. Walka z cyfrowym wykluczeniem jest jednym z najważniejszych zadań, jakie stoją przed polską edukacją. Umiejętność korzystania z komputera i Internetu w czasach społeczeństwa informacyjnego jest rodzajem elementarza. Dlatego od 2001 r. fundacja pomaga polskim dzieciom zrozumieć i wykorzystywać zaawansowane technologie. Wiele bibliotek dostało od niej komputery z internetowym łączem, a nauczycielom zapewniono szkolenia, dużo szkół wyposażono w multimedialne narzędzia nauczania. W swoich działaniach fundacja skupia się na najmniejszych miejscowościach i najbiedniejszych regionach kraju. To właśnie tam cyfrowe wykluczenie jest najgroźniejsze, uniemożliwia równy start w dorosłe życie, prowadzi do dziedziczenia biedy i utrwala społeczne podziały na lepszych i gorszych. Fundacja Nowoczesna Polska dzieciom chce dać to, co najcenniejsze – wiedzę i umiejętności pozwalające zrozumieć współczesny świat i wykorzystywać możliwości, jakie on daje. Głównymi projektami FNP są Czytamy słuchając, Wolne podręczniki i Wolne lektury.

* * *

Analiza informacji opisujących motywacje i zakresy działania instytucji, organizacji, grup wsparcia czy projektów – otwierających nowy rozdział w edukacji – pokazuje, jakimi nadrzędnymi wartościami się kierują. W wielu deklaracjach znajdujemy przede wszystkim odniesienia do praw człowieka:

  1. Wolności dostępu do informacji nie tylko publicznej;
  2. Prawa do edukacji wysokiej jakości dla każdego;
  3. Swobody wymiany myśli i dyskursu;
  4. Współdecydowania o swoich prawach;
  5. Równości w obszarze praw obywatelskich czy konsumenckich.

Wartości te realizują one przez bardzo różne działania, m.in.:

  1. Uwalnianie już istniejących materiałów edukacyjnych;
  2. Łączenie grup zainteresowań i stymulowanie otwartych dyskusji;
  3. Współtworzenie nowych zasobów otwartych;
  4. Wpływanie na przepisy prawa, zwłaszcza jego łagodzenia tam, gdzie restrykcje ograniczają naszą wolność w dostępie do informacji;
  5. Promowanie postaw otwartych;
  6. Wykorzystanie nowych technologii w otwieraniu zasobów kulturowych;
  7. Szkolenia i treningi dla grup zainteresowanych;
  8. Tworzenie podręczników i instrukcji, procedur ułatwiających stosowanie nowoczesnych modeli;
  9. Wykorzystywanie ekspertów do badania i opisywania rzeczywistości i nowych zjawisk.

Typy instytucji, organizacji są bardzo różne, od bardzo oficjalnych do nieformalnych:

  • instytucje publiczne
  • stowarzyszenia
  • fundacje
  • konsorcja
  • koalicje, sojusze
  • sieci tematyczne (networks)
  • grupy wsparcia.

Przegląd organizacji i inicjatyw, jaki przygotowałam dla bibliotekarzy, specjalistów informacji i zainteresowanych ruchem wolnej kultury, ma pokazać, jak wiele inicjatyw i organizacji działa na rzecz szczytnego celu, którym jest dążenie do swobodnego dzielenia się twórczością i innowacyjnością. Większość z tych organizacji pochodzi ze Stanów Zjednoczonych i Europy, gdzie zakres obowiązujących obywatelskich praw związanych z dostępem do informacji, edukacji i nauki jest szczególnie ważny oraz nieustannie dyskutowany. Pojawiło się jednak wiele inicjatyw na innych kontynentach, które do tej pory nie miały wielkiego wpływu na rozwój nauki, np. Ameryka Południowa, Afryka czy Australia, co świadczy o tym, jaką szansą dla rozwoju globu jest Internet. Dzięki niemu nasz wspólny potencjał zwiększa się i to lawinowo, a wszyscy możemy na tym skorzystać, jeśli odpowiednio skierujemy nasze wysiłki.

Przypisy

[1] Wszystkie podane liczby oraz odesłania do stron internetowych przedstawiają wersję aktualną w dniu 10 lutego 2009.

Wszelkie dane i informacje zaczerpnięto ze stron internetowych prezentowanych organizacji, inicjatyw czy instytucji, głównie z opisów projektów, statutów oraz misji. Przekład jest własny, dość swobodny, ale z zachowaniem najważniejszych cech inicjatyw. Adresy stron internetowych podano wszędzie dla zweryfikowania informacji.

Wykorzystuj tekst zgodnie z licencją CC BY-SA

 Początek strony



Nowe inicjatywy wolnej edukacji, kultury i nauki / Bożena Bednarek-Michalska// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 1/2009 (101) luty. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/101/a.php?bednarek. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187