Nr 8/2008 (99), Mierniki oceny czasopism i naukowców. Badania, teorie, wizje |
Marta Stąporek
| |||
Jeszcze kilkanaście lat temu mało kto przypuszczał, że kontakty zagraniczne bibliotekarzy, bez względu na szczebel ich zawodowego rozwoju, staną się dostępne i powszechne. Dziś przed bibliotekarzami różnych typów bibliotek otwierają się coraz szersze możliwości wymiany wiedzy, umiejętności i doświadczeń z kolegami spoza granic Polski. Szybki i wciąż przyspieszający rozwój gospodarczy, cywilizacyjny i technologiczny oraz próbujące sprostać im, nieustannie doskonalone systemy informacyjne, mają istotny wpływ na rozwój ludzkiej działalności, w tym nauki i edukacji. Świadomi tych zmian bibliotekarze - nie tylko wyższych uczelni - nie pozostają bierni i obojętni, tym bardziej, że likwidowanie barier komunikacyjnych za sprawą Internetu, otwarcia granic i przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, sprzyjają zdobywaniu wiedzy w zakresie nowych metod i narzędzi, usprawniających poszczególne procesy biblioteczne oraz systemy wyszukiwania i dystrybucji informacji. Globalna polityka, szczególnie zaś polityka Unii Europejskiej, ukierunkowana na standaryzację niemal wszystkich dziedzin naszego życia i działalności, dużą wagę przywiązuje do ogólnie pojętej edukacji, przeznaczając na ten cel niemałe środki finansowe. Liczne instytucje, organizacje i stowarzyszenia publiczne próbują zaspokoić bieżące potrzeby różnych grup społecznych i zawodowych. Bibliotekarze w Polsce i na świecie stanowią coraz liczniejszą - i miejmy nadzieję z roku na rok silniejszą pod względem samostanowienia - grupę zawodową, dla której niebagatelną rolę odgrywają potrzeby informacyjno-edukacyjne, wszak świadomi jesteśmy, że era społeczeństwa informacyjnego właśnie trwa. Idea zagranicznych wyjazdów szkoleniowych, kursów i staży bibliotecznych jest, a zarazem nie jest, niczym nowym. Nie jest z racji tego, że bibliotekarze w celach zawodowych podróżowali od lat, zarówno indywidualnie, jak i grupowo. Novum natomiast w latach 90. XX w. i na początku XXI w. stało się coraz powszechniejsze korzystanie z pomocy różnorakich instytucji, stowarzyszeń, fundacji i organizacji, które tworzą dla społeczności, dla których powstały, tzw. programy pomocowe - edukacyjne, naukowe i badawcze. W ramach tychże programów istnieje możliwość realizowania własnych projektów i pomysłów. Coraz częściej warunkiem otrzymania promocji na zagraniczny wyjazd studyjny wraz z całkowitym jego finansowaniem ze strony fundatora staje się przedstawienie własnego, indywidualnego programu, szczegółowo rozpisanego na każdy dzień pobytu oraz dołączenie certyfikatu potwierdzającego kompetencje językowe beneficjenta. Wybór kraju i instytucji, nawiązanie kontaktu z osobami, które byłyby chętne do udzielenia pomocy przy zbieraniu materiałów i opieki merytorycznej oraz wystosowanie prośby o przyjęcie na placówkę i umożliwienie realizacji zamierzonego projektu, leży również po stronie osoby starającej się o stypendium. Widać więc wyraźnie, że na osoby zainteresowane sfinansowaniem wyjazdu zagranicznego spada odpowiedzialność za zorganizowanie, przebieg i efekt finalny takiego wyjazdu (obowiązek złożenia sprawozdania końcowego), łącznie z zorganizowaniem podróży i zapewnieniem sobie noclegów. Wymaga to od nich samodzielności w działaniu, zdecydowania, kreatywności i komunikatywności; cechy te są bowiem przydatne w pomyślnym zrealizowaniu poszczególnych etapów wyjazdu naukowego, począwszy od momentu narodzin pomysłu aż po efekt finalny w postaci własnych publikacji po powrocie ze stypendium. Do programów, o jakich mowa powyżej, należą programy UE, a wśród nich cieszący się obecnie niewątpliwą popularnością ERASMUS. Pomysł powołania do życia ERASMUSA powstał w 1987 r. jako sposób na propagowanie i ułatwianie wymiany studentów między uczelniami krajów Wspólnoty Europejskiej. Od 2007 r. jest on częścią szerszego projektu - Education and Culture Lifelong Learning Programme (czas trwania 2007-2013; budżet: 6 970 000 000 Euro) - którego główną ideą jest uczenie się przez całe życie. Na skutek rozszerzenia zakresu program obejmuje pracowników różnych sektorów uczelni, w tym pion administracyjny. Fakt ten znacząco zmienia sytuację "zwykłych" bibliotekarzy w zakresie możliwości dalszego rozwoju zawodowego. Do tej pory szansę na pomoc w zakresie wymiany zagranicznej uczelni mieli głównie bibliotekarze, którzy posiadali doktorat, tytuł bibliotekarza dyplomowanego bądź też status pracownika naukowo-dydaktycznego. ERASMUS wyrównuje szanse bibliotekarzy na zdobywanie globalnej wiedzy i doświadczenia, wymianę już posiadanych, wreszcie daje szansę na zacieśnianie kontaktów i podejmowanie wspólnych międzynarodowych czy międzyregionalnych inicjatyw w zakresie doskonalenia usług, które świadczą biblioteki. Dzięki niemu bibliotekarze z różnym stażem zawodowym i na różnym szczeblu zawodowej kariery mają możliwość nadążania za szybko postępującymi zmianami i rozwojem naukowo-technologicznym, a w dalszej konsekwencji na coraz efektywniejsze świadczenie usług społecznościom, którym służą. Można śmiało mówić o tym, że żyjąc w epoce globalnej wioski, w której dzięki różnym czynnikom i wynalazkom wiemy i rozumiemy coraz więcej, bibliotekarze są zobligowani do tego, by nieustannie podnosić swoje kwalifikacje, bynajmniej nie dla idei czy własnych fanaberii, ale po to, by dając - w przypadku bibliotekarzy uczelni wyższych - środowisku naukowemu odpowiednie usługi, źródła informacji, zbiory i narzędzia, pozwalające je wyselekcjonować, uporządkować i odszukać w odpowiednim momencie, dawać w efekcie "produkty" z najwyższej jakościowo półki. UE, poza wspomnianym powyżej ERASMUS-em, miała w latach poprzednich i ma obecnie do zaoferowania programy, których adresatami nie są, co prawda, bezpośrednio bibliotekarze, lecz szeroko pojmowany "kapitał ludzki", mający decydujący wpływ na rozwój wszelkich dziedzin i gałęzi gospodarki, technologii i nauki. Jeśli zatem pomysł i projekt bibliotekarza bądź całego zespołu bibliotekarzy okaże się interesujący, innowacyjny czy wręcz rewolucyjny, a przez to wart realizacji, ma szansę na uzyskanie poparcia, a co za tym idzie finansowych środków na jego urzeczywistnienie w ramach tychże programów unijnych. Z realizowanych już w latach poprzednich programów warto przypomnieć tu o LEONARDO DA VINCI[1], SOCRATES-ie[2] czy TEMPUS-ie[3], które adresowane były do wielu grup środowiska akademickiego, w tym całej gamy bibliotekarzy-studentów i absolwentów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, młodych pracowników różnych typów bibliotek i archiwów oraz doświadczonych bibliotekarzy z bogatym dorobkiem zawodowym i uznaniem ze strony lokalnego bądź ogólnopolskiego środowiska zawodowego czy też akademickiego. UE przygotowała również dość pokaźne możliwości wyjazdów swoim obywatelom do krajów spoza jej obszaru w ramach programów realizowanych we współpracy z krajami pozaeuropejskimi - USA, Kanadą, Japonią, Australią, Nową Zelandią i Azją[4]. Wymienione powyżej programy mają aktualnie nowe edycje, a ich realizacja zakończy się w 2013 roku. W chwili obecnej realizowany jest 7. Program Ramowy[5] (czas trwania to lata 2007-2013), a w jego obrębie sub-program PEOPLE. Głównym zadaniem 7. PR jest umożliwienie współpracy między uniwersytetami i ośrodkami badawczymi w UE i poza jej granicami. Aspiracje Unii w ramach tego projektu są wysokie, jako że chce ona objąć pierwszeństwo w głównych obszarach nauki i technologii. Patronat nad programem PEOPLE obejmuje program stypendialny Marie Curie, który stał się jednym z głównych filarów tworzących 7. PR. Priorytetowe cele programu PEOPLE to wzmocnienie potencjału ludzkiego - jakościowego i ilościowego - w nauce i badaniach poprzez zwiększenie możliwości rozwoju kariery i mobilności ludzi nauki w UE. Ma on zachęcić do pozostania w Europie lub do przyjazdu do Europy[6]. Polskie i zagraniczne uczelnie, instytucje i organizacje, zarówno europejskie, jak i pozaeuropejskie, już nie w strukturach programowych UE, lecz zupełnie autonomicznie, także oferują pomoc w zakresie indywidualnego realizowania szkoleniowo-naukowych wyjazdów zagranicznych. I tak, wymiana zagraniczna bibliotekarzy pracujących na wyższych uczelniach możliwa jest w ramach tzw. umów bilateralnych, zawieranych między poszczególnymi uczelniami na określony z góry czas. Jak łatwo się domyślić, szansę na skorzystanie z tego typu programów mają bibliotekarze, którzy swoją działalność związali z uczelniami, innego typu instytucjami naukowymi bądź ośrodkami badawczymi i poszczycić się mogą posiadaniem tytułu naukowego (począwszy od tytułu doktora). Wybór uczelni, instytucji, archiwum bądź ośrodka badawczego na miejsce docelowe, w którym realizować chcielibyśmy indywidualne stypendium, nie stanowi dziś już problemu. Specjalistyczne serwisy informacyjne, poświęcone edukacji na poziomie akademickim, ułatwiają odnalezienie instytucji, podobnej do naszej macierzystej oraz odpowiednich osób, dzięki którym realizacja zagranicznego stażu zawodowego nie będzie nastręczać problemów żadnej ze stron. Jako przykład serwisów, ułatwiających odnalezienie odpowiadającej nam instytucji naukowej, wymieńmy tu choćby Study in Europe[7], DEEP - Database on Educational Exchange Programmes[8] czy amerykański serwis 4International Colleges & Universities[9]. Sformalizowana pomoc stypendialna dla polskich bibliotekarzy ze strony obcych instytucji pozauczelnianych jest wciąż stosunkowo mała. Warto wymienić w tym miejscu dwie instytucje - Ambasadę Francuską (oferującą bibliotekarzom francuskojęzycznym, głównie na kierowniczych stanowiskach oraz naukowcom i badaczom pobyt we francuskiej Bibliotece Narodowej, Bibliotece Publicznej Centrum Pompidou w Paryżu oraz w lokalnych bibliotekach publicznych)[10] oraz Duński Instytut Kultury (organizatora wyjazdów studyjnych w obszarze szeroko pojętej kultury społecznej dla różnych grup specjalistów - samorządowców, związkowców, nauczycieli, bibliotekarzy, historyków, architektów, artystów, ekologów itd. - oraz wyjazdów indywidualnych na zasadzie wymiany w ramach tzw. programu job-swop)[11]. Dla nielicznej wciąż w Polsce grupy bibliotekarzy - naukowców interesujące będą również programy tworzone przez nasze rodzime instytucje naukowe. Nie sposób tu pominąć Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z kolejną, trzecią już edycją programu Wsparcie międzynarodowej mobilności naukowców (granty dla bibliotekarzy naukowych)[12] oraz Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, która w zakresie swojej działalności ma różnorakie programy pomocowe dla ludzi nauki, w tym również programy współpracy międzynarodowej[13]. W Polsce istnieje szereg fundacji, stowarzyszeń i organizacji, do których bibliotekarze mogliby próbować wystosować prośbę o przyznanie stypendium dokształcającego bądź też objęcie ich indywidualnych badań patronatem. Spis proponowanych instytucji, do których warto byłoby się zwrócić w tym celu, można obejrzeć choćby na stronach Uniwersytetu Śląskiego[14]. Trudno zweryfikować, na ile tego typu petycje bibliotekarzy odnoszą skutek i czy w ogóle były podejmowane przez kogokolwiek takie kroki. Wciąż mało jest publikacji, w których bibliotekarze, zwłaszcza ci "nienaukowi", dzieliliby się doświadczeniami związanymi z odbytymi indywidualnymi zagranicznymi wyjazdami dokształcającymi[15] . Z powyższego, dość pobieżnego, przeglądu płynie oczywista konkluzja, że jak to w rzeczywistości bywa najczęściej, największe korzyści w zakresie pomocy w realizowaniu indywidualnych projektów badawczo-naukowych i doszkalających, odnoszą bibliotekarze najlepiej wykształceni i otwarci na ciągły rozwój. Nowa wiedza i doświadczenie mobilizują bibliotekarzy do ciągłego poszukiwania lepszych metod pracy, szybszych narzędzi, motywują do samodzielnej eksploracji danych i ich przetwarzania. Ciekawość i chęć czerpania z nowych doświadczeń oraz porównywania faktycznego, aktualnego stanu bibliotek innych krajów, zmusza bibliotekarzy do zagranicznych wojaży. Jeśli nawet nie uda się nam, "szarym" bibliotekarzom, skorzystać z programów stypendialnych, zawsze pozostaje nadzieja, że zobaczymy choć niewielki wycinek zagranicznego bibliotekarstwa dzięki grupowym, szkoleniowym wyjazdom, które coraz częściej i chętniej inicjują dyrekcje polskich bibliotek. W najgorszym przypadku pozostanie nam poznawanie bibliotecznego świata tylko od strony wirtualnej, a wszelkiego typu dokształcanie pozostanie w sferze e-learningu, którego oferta jest nie mniej atrakcyjna. Jakby tego nie rozpatrywać, warto choćby mentalnie przyłączyć się do idei nieustającego kształcenia, wszak nowy sposób myślenia zawsze prowadzi do nowej jakości bytu, a stąd już niedaleka droga do nowych form działania. Przypisy[1] Informacje o programie Leonardo da Vinci na stronie WWW: http://www.leonardo.org.pl/index.php/ida/2/. [2] Informacje o programie Socrates na stronie WWW: http://www.erasmus.org.pl/. [3] Informacje o programie Tempus na stronie WWW: http://tempus.org.pl/. [4] Informacje o wybranych programach dostępnych dla obywateli UE, realizowanych we współpracy z państwami spoza Europy zamieszczone na stronie WWW Komisji Europejskiej ds. Edukacji i Kultury: http://ec.europa.eu/education/external-relation-programmes/doc74_en.htm. [5] Informacje o 7. Programie Ramowym UE na stronie WWW Krajowego Punktu Kontaktowego Programów UE: http://www.kpk.gov.pl/#. [6] Informacje o programie PEOPLE na stronie WWW Regionalnego Punktu Kontaktowego ds. 7. Programu Ramowego UE przy Politechnice Gdańskiej: http://www.pg.gda.pl/pr/index.php?id=19,0,0,1,0,0. [7] Informacje o warunkach kształcenia w 32 krajach europejskich na stronie WWW serwisu Study in Europe: http://www.study-in-europe.org. [8] Informacje o warunkach kształcenia i programach wymiany w 25 krajach Europy i 13 krajach Azji na stronie WWW Asia-Europe Foundation: http://www.deep.asef.org/. [9] Najpopularniejsze strony WWW uniwersytetów w USA: http://www.4icu.org/us/. [10] Informacje o stypendiach dla bibliotekarzy na stronie WWW ambasady Francji w Polsce: http://www.ambafrance-pl.org/spip.php?article2897. [11] Informacje o wyjazdach studyjnych organizowanych przez Duński Instytut Kultury: http://www.dik.org.pl/pl/wyjazdystudyjne.htm. [12] Komunikat o grantach dla bibliotekarzy naukowych w serwisie Aktualności EBIB: http://www.ebib.info/content/view/1607/. [13] Warto zwrócić uwagę na program FNP, przeznaczony specjalnie dla inicjatyw bibliotecznych - FUNDUSZE DLA BIBLIOTEK naukowych i archiwów, a także innych bibliotek, posiadających zbiory o istotnym znaczeniu dla badań naukowych lub dziedzictwa historycznego Polski - zob. więcej na stronie WWW: http://www.fnp.org.pl/programy_aktualne/aktualne_programy.html. [14] Informator o stypendiach naukowych za granicą na stronie WWW Uniwersytetu Śląskiego: http://www.us.edu.pl/uniwersytet/programy/informator/wstep.php. [15] W 5. numerze EBIB-u z 2008 r. znajduje się ciekawa relacja pani Gabrieli Matyaszczyk z jej indywidualnego pobytu w Biblioteca de Humanidades w Barcelonie (zob. Matyaszczyk G. Biblioteca de Humanidades w Barcelonie. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2008 nr 5 (96) [dostęp 17 listopada 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2008/96/a.php?matyjaszczyk. ISSN 1507-7187), zaś w 7. numerze tegoż roku pani Barbara Główka podzieliła się swoimi doświadczeniami z wyjazdu do Londynu w ramach programu ERASMUS (zob. Główka B. Szkolenie w Londynie - kalendarium. W: Biuletyn EBIB [on-line] 2008 nr 7 (98) [dostep 17 listopada 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2008/98/a.php?glowka. ISSN 1507-7187). [16] Wszystkie odesłania do stron internetowych przedstawiają wersję aktualną w dn. 17.11.2008 r. |
| |||