|
W dniach 11-13 września 2008 r. w Świnoujściu odbyła się II wspólna konferencja pt. „Informacja dla nauki a świat zasobów cyfrowych” zorganizowana pod patronatem honorowym Prezesa Polskiej Akademii Nauk (Oddział w Poznaniu) prof. zw. dra hab. inż. Jana Węglarza, przy współpracy Komisji Informacji Naukowej Polskiej Akademii Nauk (KIN PAN), Biblioteki Głównej Politechniki Poznańskiej (BGPP) oraz Poznańskiej Fundacji Bibliotek Naukowych (PFBN). Przewodniczącym komitetu programowego był prof. dr hab. Bogdan T. Maruszewski, wiceprzewodniczącym dr hab. Mirosław Górny (prof. UAM), natomiast sekretarzem programowym dyrektor BGPP mgr Halina Ganińska. W obradach wzięło udział 65 osób, w tym członkowie KIN PAN, pracownicy bibliotek naukowych i publicznych z całej Polski. Tegoroczna konferencja była kontynuacją obrad I wspólnej konferencji zorganizowanej w 1998 r. w Poznaniu pt. „Świat biblioteki elektronicznej w klasycznej bibliotece naukowej: możliwości rozwoju, uwarunkowania i ograniczenia”. Stanowiła podsumowanie dorobku ostatnich dziesięciu lat w zakresie informacji dla nauki, zarówno na etapie organizowania dostępu do zdalnych zasobów wiedzy, jak i budowania jej zasobów dla określonych dziedzin nauki. Celem konferencji było wypracowanie dalszych metod i form współpracy w zakresie rozwoju informacji dla nauki w różnych dziedzinach wiedzy. Program ramowy obrad konferencyjnych obejmował cztery główne sesje: Biblioteki cyfrowe i repozytoria; Użytkownicy a systemy i strategie wyszukiwania informacji; Informacyjne serwisy dziedzinowe; Technologie-Programy-Trendy.
Tematyka wystąpień prelegentów pierwszej sesji obrad dotyczyła nowoczesnych źródeł informacji (bibliotek cyfrowych i repozytoriów cyfrowych) i ich funkcjonowania w nauce w różnych dziedzinach wiedzy, także w zakresie nauk technicznych. Wyniki analizy popularnych systemów i modeli nowoczesnych bibliotek cyfrowych w projekcie badawczym, zaprezentowane przez Marcina Werlę (Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe - PCSS), pozwoliły na dokonanie podziału funkcjonalności biblioteki cyfrowej na cztery atomowe usługi. Usługi, których zadanie polega na przechowywaniu zarówno treści obiektów cyfrowych, metadanych, jak i powiązań między obiektami cyfrowymi oraz wyszukiwaniu obiektów cyfrowych. Wyniki projektu badawczego posłużyły też do opracowania nowego modelu danych i protokołów komunikacyjnych pozwalających na korzystanie z biblioteki cyfrowej bazującej na wymienionych czterech usługach. Praktyczną implementacją zaprezentowanych wyników badawczych jest serwis Federacji Bibliotek Cyfrowych (FBC) działający w sieci PIONIER od czerwca 2007 r., uruchomiony i utrzymywany przez PCSS. W wystąpieniu zaprezentowano główne funkcje serwisu FBC, omawiając również dalsze jego kierunki rozwoju.
Znaczącą rolę bibliotek technicznych w dostarczaniu publikacji i informacji z zakresu nauk technicznych podkreślił M. Górny (PFBN) w prezentacji pt. Od Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej do konsorcjum. Polskie Biblioteki Cyfrowe. Jako przykład otwartego źródła informacji naukowej Dorota Buzygan i Dorota Lipińska zaprezentowały Bibliotekę Cyfrową Politechniki Krakowskiej (BCPK), która z założenia ma być repozytorium dla cyfrowej formy publikacji uczelnianych oraz platformą ich udostępniania (portal BCPK). Z punktu widzenia rozwoju nauki przechowywanie i rozpowszechnianie bieżących publikacji naukowych (jako cel otwartego repozytorium cyfrowego) staje się nie tylko istotne w wymianie myśli naukowej, ale również przyczynia się do tworzenia wizytówki dorobku naukowego uczelni na skalę międzynarodową. Stąd też nowe wyzwania dla bibliotek. Prezentacja Emilii Karwasińskiej i Małgorzaty Rychlik (Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu) pt. Model i etapy tworzenia repozytorium instytucjonalnego na podstawie badań własnych i doświadczeń bibliotek zagranicznych potwierdziła, że kluczowymi elementami w tworzeniu tzw. repozytoriów instytucjonalnych jest, po pierwsze, podjęcie efektywnej współpracy bibliotekarzy ze środowiskiem naukowym, po drugie, korzystanie z doświadczeń i osiągnięć bibliotek zagranicznych w renomowanych ośrodkach akademickich, a także analiza własnych doświadczeń na każdym etapie tworzenia repozytorium. Ponadto, w okresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego, biblioteka naukowa zyskuje w środowisku akademickim rolę istotnego ośrodka komunikacji pomiędzy użytkownikiem a jego potrzebami informacyjnymi, co podkreślono w kolejnej prezentacji Elżbiety Skubały (Biblioteka Politechniki Łódzkiej). W prezentacji tej został poruszony problem usprawnienia procesu dostarczania poszukiwanych przez użytkownika informacji.
Problem tworzenia, zarządzania zasobami elektronicznymi, możliwość ich wspólnego przeszukiwania oraz współpracy między bibliotekami w kontekście bieżącej informacji w naukach technicznych – to wiele aspektów, które można rozwiązać za pomocą jednego typu oprogramowania (przykładem było oprogramowanie dLibra). Należy nadmienić, że takie rozwiązania, wpisujące się w rozwój infrastruktury zasobów wiedzy i informacji naukowej, są niezbędne do procesu rozwoju wiedzy i techniki. Na początku drogi w podejmowaniu takich inicjatyw jest Biblioteka Główna Politechniki Szczecińskiej, jak to określiła w swoim wystąpieniu Anna Łozowska, pokazując działania podjęte od 2007 r. przez Zachodniopomorskie Porozumienie Bibliotek w ramach projektu Zachodniopomorski System Informacji N@ukowej i Region@lnej. Pierwsze z działań obejmują archiwizację najcenniejszych zbiorów jako formę ochrony dziedzictwa narodowego i regionalnego. Kolejne dotyczą wspierania rozwoju naukowego i gospodarczego regionu poprzez rozbudowę regionalnej infrastruktury społeczeństwa informacyjnego oraz wspieranie e-learningu. Inne inicjatywy podejmowane przez biblioteki naukowe zaprezentowała Dorota Gill-Tarnowska (Biblioteka Główna Uniwersytetu Szczecińskiego), pokazując dynamikę digitalizacji zasobów cyfrowych Biblioteki Uniwersyteckiej w Greifswaldzie i na terenie Vorpommern (Pomorza Przedniego). Działania obejmujące proces digitalizacji pozwalają nie tylko znacznie poszerzyć krąg odbiorców poprzez powszechne udostępnianie zbiorów z jednoczesną ich ochroną (zwłaszcza w przypadku starodruków i rękopisów), ale też realizować najważniejsze i zarazem podstawowe funkcje biblioteki.
Drugą sesję tematyczną rozpoczął wykład Radosława Gazińskiego (Biblioteka Główna Uniwersytetu Szczecińskiego) pt. Świat informacji na nośnikach elektronicznych (w bibliotekach cyfrowych) a humanista na przykładzie warsztatu historyka, który pokazał miejsce historii jako nauki humanistycznej na tle gwałtownego rozwoju nauk ścisłych, medycznych i technicznych w dzisiejszym świecie mediów elektronicznych. Autor przedstawił warsztat pracy historyka ukształtowany w XIX w., zastanawiając się czy można go zastosować do analizy źródeł elektronicznych. W podsumowaniu stwierdził, że do końca nie znamy odpowiedzi na pytanie, czy nowe czasy są zagrożeniem, czy też dadzą nowy impuls rozwojowi nauk określanych jako humanistyczne, w tym i historii. Kolejny referat dotyczył systemów informacyjno-wyszukiwawczych z zakresu prawa. Dynamiczny rozwój systemów informacji prawnej przy jednoczesnej niewydolności tradycyjnych środków przekazywania informacji o prawie, doprowadził do tego, że systemy te zaczęły być podstawowym źródłem poznania prawa. Dotyczy to w szczególności profesjonalistów zajmujących się prawem, ale nie ogranicza się tylko do nich. Przyjęty w systemach informacji prawnej sposób prezentacji informacji o prawie może wpływać na stan wiedzy w tej dziedzinie. Stąd też w wykładzie Wojciecha Wiewiórowskiego zostały zarysowane zalety, szanse i zagrożenia wynikające z postrzegania systemu prawa poprzez pryzmat systemu informacji prawnej. Wstępnie sformułowano zalecenia zwane „dekalogiem użytkownika systemów informacji prawnej”, których przestrzeganie może służyć unikaniu zagrożeń wynikających z postrzegania systemu prawa poprzez system informacji prawnej.
Nowe trendy w społecznym komunikowaniu się w przestrzeni internetowej w celu poszukiwania informacji z różnych dziedzin wiedzy, także w zakresie nauk technicznych, wymagają podjęcia określonych działań pozwalających na precyzyjne dotarcie do źródeł informacji. W swoim referacie Beata Korzystka (BGPP) przedstawiła różne typy diagramów ukazujących możliwości dotarcia do poszukiwanej informacji w sposób celowy lub przypadkowy. Analizy opracowano na podstawie obserwacji różnych typów użytkowników korzystających z Pracowni Biblioteki Elektronicznej BGPP oraz wykorzystując doświadczenia pracowników tejże pracowni w tworzeniu zaawansowanych strategii wyszukiwawczych. Wykład ten pozwolił na wyznaczenie wielu czynników wpływających na sposób poszukiwania informacji przez użytkownika i formułowanie strategii wyszukiwawczej. Znajomość metodyki planowania strategii wyszukiwania informacji (szczególnie tej o wysokiej randze naukowej, zlokalizowanej w źródłach licencjonowanych) i stopnia zaawansowania użytkownika oraz typu poszukiwanej przez niego informacji jest niezbędna do optymalnego formułowania zapytań wyszukiwawczych, a tym samym do otrzymywania selektywnych wyników wyszukiwania, szczególnie w dużych zbiorach informacji. W obradach wspominano wielokrotnie, że rozwój technologii informatycznych w ostatnich latach spowodował przełom w dziedzinie dostępu do źródeł wiedzy i informacji, co nie pozostało bez wpływu na biblioteki, w tym na system wypożyczeń międzybibliotecznych. Referat Joanny Kamińskiej (Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej) stanowił przegląd otwartych zasobów wiedzy (w tym portali, bibliotek cyfrowych, baz pełnotekstowych, baz bibliograficzno-abstraktowych i in.) udostępnianych przez strony internetowe wybranych bibliotek uczelni technicznych w Polsce i na świecie oraz omawiał wykorzystanie tych zasobów na potrzeby użytkowników wypożyczalni międzybibliotecznej BGPW.
Kolejna, trzecia sesja wykładowa dotyczyła informacyjnych serwisów dziedzinowych. Pierwszą z dziedzinowych platform prawa i ekonomii Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu przedstawiła Hanna Andruszko w prezentacji pt. Ekonlex – dziedzinowa platforma informacyjna z prawa i ekonomii. Platforma ta powstała w wyniku współpracy bibliotek poznańskich gromadzących literaturę z tego zakresu, skupionych w ramach Wielkopolskiego Klastra Prawno-Ekonomicznego EKONLEX. Adresowana jest nie tylko do studentów i pracowników naukowych, lecz także do przedsiębiorców. W zamyśle twórców ma integrować i wspierać otoczenie, inicjować powstanie innych klastrów dziedzinowych, które w perspektywie stworzą tzw. Poznań Akademicki, wspólną platformę uczelni wyższych i instytucji naukowych w Poznaniu. Zgodnie z ideą pracy organicznej, nadal żywej w świadomości Wielkopolan, od klastra Ekonlex poprzez Poznań Akademicki, ostateczna integracja środowisk naukowych powinna się skrystalizować w realizacji Doliny Warty jako twórczej współpracy nauki z kulturą, otoczeniem biznesowym i społecznym. Kolejnym ważnym przedsięwzięciem jest gromadzenie polskich zasobów sieciowych z zakresu nauk technicznych w postaci serwisu tworzonego przez bibliotekarzy specjalistów z bibliotek naukowych z całej Polski, co było przedmiotem wystąpienia Joanny Pomianowicz pt. BazTOL jako przykład serwisu typu gateway o kontrolowanej jakości. Serwis zawiera opisy dostępnych w sieci materiałów naukowych tworzonych przez polskich naukowców lub przez zagranicznych naukowców – w języku polskim – oraz polskich serwisów naukowych. Informacje gromadzone w serwisie są dobierane według ściśle określonych kryteriów i podlegają ocenie jakościowej. Omówiono również wprowadzone w serwisie rozwiązania organizacyjne i techniczne, które obejmują procesy doboru, weryfikacji, katalogowania i kontrolowania informacji. Informacje w serwisie są wyszukiwane i katalogowane przez redaktorów. Bezdyskusyjną kwestią jest to, że tego typu przedsięwzięcia, obejmujące tworzenie nowych serwisów, platform dziedzinowych, repozytoriów instytucjonalnych czy bibliotek cyfrowych, pozwalają na uzyskanie usystematyzowanej na wspólnych zasadach informacji. Informacji, która stanowi skodyfikowaną (opracowaną w postaci jednolitej) bazę wiedzy. Ponadto, podejmowanie wyżej wymienionych działań i inicjatyw w sposób bezpośredni lub pośredni wspomaga twórczość i działalność (zarówno badawczą, jak i edukacyjną) w różnych obszarach różnych dziedzin wiedzy.
W ostatniej sesji tematycznej Małgorzata Furgał (BGPP) podjęła próbę zbadania wpływu nowych technologii na ofertę usług informacyjnych oraz wyznaczenia kierunku zmian w najbliższych latach. Prezentacja dotyczyła przede wszystkim wszechobecnego Internetu, stron WWW bibliotek i portali bibliotecznych, przez które, jak przez wrota, użytkownik biblioteki może dotrzeć do narzędzi pomocnych w porządkowaniu szumu informacyjnego. W prezentacji przedstawiono technologie informacyjne, którymi dysponują biblioteki akademickie w znacznym stopniu decydujące o wyborze usług informacyjnych świadczonych dziś w bibliotekach na różnym poziomie szczegółowości. Przedmiotem kolejnego referatu Arkadiusza Pulikowskiego (Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Zakład Bibliografii i Informacji Naukowej) były czytniki dokumentów elektronicznych wykorzystujące do wyświetlania informacji papier elektroniczny nieemitujący światła, dzięki czemu nie męczy wzroku, jak to czynią wyświetlacze monitorów komputerowych, laptopów, palmtopów itp. Niewielkie rozmiary i waga czytników w połączeniu z zaletami e-papieru sprawiają, że stają się one realnym zagrożeniem dla druku. W prezentacji przedstawiono badania przeprowadzone na grupie ochotników, której głównym zadaniem było porównanie komfortu czytania dokumentu drukowanego i wyświetlanego na e-papierze. Wyniki okazały się bardzo korzystne dla e-papieru. Jako czytnik wykorzystano urządzenie Cybook francuskiej firmy Bookeen. Sesję tę wzbogacił również wykład autorstwa Anny Marii Jankowskiej Academic libraries – trends in e-resources, bazujący na doświadczeniach i osiągnięciach z zagranicy.
Współczesny świat źródeł informacji, technologie cyfrowe w bibliotekach zagranicznych oraz przemiany w usługach i infrastrukturze w skrócie przedstawiła Beata Korzystka. Zostało sformułowanych kilka pytań do dalszej otwartej dyskusji dotyczących przyszłości zasobów elektronicznych w bibliotekach i zadań, jakie stawiają one przed bibliotekami. Na to trudne pytanie brak jest jednoznacznej odpowiedzi. Z pewnością oferta zasobów cyfrowych będzie coraz bogatsza, ale jednocześnie droższa. W kosztach tych zasobów należy uwzględnić nie tylko cenę ich zakupu, ale i koszty związane ze sprzętem zapewniającym dostęp. Ponadto, należy uwzględnić także wydatki związane ze składowaniem starego sprzętu, zwiększonej energii elektrycznej, wody, papieru komputerowego i inne koszty operacyjne. Te dodatkowe elementy zwiększające koszty operacyjne bibliotek nie mogą być ignorowane w ich planach i budżetach. Związane z tym decyzje dotyczą również zagadnienia równowagi społecznej i ekologicznej w bibliotekach, ale to temat osobnych rozważań, który może być przedmiotem rozważań podczas następnych konferencji.
Ostatnią z sesji tematycznych podsumował wykład dyrektor BGPP H. Ganińskiej pt. Wiek kultury cyfrowej dla nauki w Europie. Był to krótki przegląd historii piśmiennictwa od kultury druku do kultury cyfrowej. Dyrektor Ganińska omówiła cechy kultury cyfrowej w Europie jako nowego wymiaru kultury społecznej. Przedstawiła korzyści jakie niosą inicjatywy i projekty cyfrowe dla nauki w Europie, począwszy od strategii i programów tworzenia środowiska biblioteki cyfrowej powiązanej z e-infrastrukturą środowiska naukowego, po inicjatywy tworzenia bibliotek cyfrowych przez pojedyncze biblioteki oraz wspólne inicjatywy na poziomie miasta, regionu, kraju czy krajów. Wspomniała o działaniach dotyczących współtworzenia Europejskiej Biblioteki Cyfrowej i nowych strategiach rozwoju bibliotek dla nauki dotyczących nowych technologii oraz multijęzycznego dostępu do informacji naukowej. W podsumowaniu Dyrektor BGPP stwierdziła, że to nie koniec kultury druku, lecz dopiero początek jej dorobku związanego z kulturą cyfrową. Spodziewany koniec jest zawsze początkiem czegoś nowego, coraz bardziej fascynującego i nieprzewidywalnego... I tą myślą zakończyliśmy doroczne obrady konferencyjne. Sądzę, że wszystkie założone cele podczas tegorocznego spotkania zostały osiągnięte. Obrady były bardzo intensywne, poruszały wiele bardzo ciekawych zagadnień, warto było więc omówić większość z nich w powyższym tekście. | |