Nr 3/2008 (94), Biblioteki bez papieru. Artykuł
| | Nr 3/2008 (94), Biblioteki bez papieru. Artykuł |
|
 | | | |
Katarzyna Zys | |||
| | ||
| Rewolucja informatyczna sprawiła, że dostępne są nowe sposoby odbioru treści, a procesy poznawcze mają charakter nielinearny. Tekst literacki dla dzisiejszej młodzieży często nie jest tekstem pierwotnym. Przed przystąpieniem do lektury młody czytelnik ma już wyrobione zdanie na podstawie tekstów wtórnych tj. adaptacji, recenzji, opinii zasłyszane w telewizji, radiu, w gazetach lub Internecie[1]. Następuje odwrócenie ról – to, co stanowić powinno treść wtórną staje się dla młodego czytelnika pierwszym źródłem informacji o tekście. Takie postrzeganie tekstu, literatury nie może pozostać niezauważone przez szkołę, biblioteki dla dzieci i młodzieży oraz wydawców. Trailery – co to takiego?
Mówienie i słuchanie to podstawa komunikacji. Tekst pisany jest bardziej abstrakcyjny, przez to trudniejszy w odbiorze, ponieważ pozostaje w oderwaniu od autora i kontekstu komunikacyjnego. Pismo jest w związku z tym produktem wtórnym w stosunku do mowy. Stąd też marketingowe zabiegi wydawców nie powinny dziwić. Aby zainteresować młodych czytelników literaturą, księgarze i wydawcy stosują coraz bardziej wyszukane środki. Wykorzystują w tym celu Internet wraz z jego możliwościami. Jedną z najnowszych metod promocji są tzw. trailery książek, czyli krótkie zapowiedzi w postaci filmów, takie same jak zapowiedzi najnowszych filmów w kinach. Trailery tworzone są najczęściej przez wydawców, czasem przez autorów i jak na razie publikowane w internetowym serwisie YouTube[2] – prawdopodobnie najchętniej odwiedzanym przez młodzież serwisie filmowym. Na pierwszy rzut oka niewiele różnią się od trailerów zapowiadających film w kinie (zob. Film 1. Book of Adventure – Trailer). Ich głównym zadaniem, jest zainteresowanie dzieci i młodzieży historią, która jest opisana w książce, rozbudzenie ich ciekawości treścią od początku, aż po zakończenie przedstawionej historii...(zob. Film 2. The Rainforest Grew All Around – Trailer). W większości autorzy trailerów wykorzystują animacje ilustracji, opatrzone muzyką (zob. Film 3. Already Asleep – Trailer). Niektórzy kulturoznawcy jak np. Walter J. Ong mówią o erze "wtórnej oralności", rozumiejąc przez to elektronicznie kodowane teksty słowne. Wielu badaczy uważa, że mowa pozostaje fundamentalnym czynnikiem komunikacji CMC (ang. Computer Mediated Communication)[3]. Przykłady opisywanego zjawiska nie trudno znaleźć w Sieci (zob. Film 4. Free Children's Book - Becka goes to San Francisco oraz Film 5. The Rabbit). W YouTube dostępne są książki czytane i animowane, które dodatkowo, poprzez wyświetlany tekst, pomagają dzieciom w nauce czytania i zapamiętaniu liter. Możliwe jest także powtarzanie tekstu za lektorem. Dodatkowym atutem jest animacja oraz gra kolorów, jaka została zastosowana. Na razie te krótkie, filmowe zapowiedzi książek, są jeszcze w Polsce w powijakach, ale stopniowo autorzy tych filmów sięgają po nowe środki przekazu; powstają minifabuły, teledyski itp. YouTube oferuje nawet specjalny kanał (serwis) poświęcony książkom: ksiazki.tv http://www.youtube.com/user/ksiazkiTV. Wysuwane są obawy, że słowo pisane, dźwięk czy film w Internecie mogą ulec łatwej manipulacji. Obraz można samodzielnie zatrzymać w dowolnym momencie, przyśpieszyć, cofnąć, zmodyfikować. Nie należy jednak rozpatrywać tych dobrodziejstw techniki jako zarzutu. Działania takie pobudzają wyobraźnię, umożliwiają eksperymentowanie i kreatywność. Komentarze oraz współtworzenie w sieci dają wrażenie przynależności tak ważne dla nastolatków. A to z kolei umacnia poczucie wartości i przydatności. W YouTube znaleźć można nie tylko trailery książek, ale przypadkowo można odkryć także trailery projektów bibliotecznych jak The Children's Interactive Library http://www.youtube.com/watch?v=Fu7XciJi6xY. Żadne słowa nie oddadzą tego, co zaproponowano, dlatego warto przyjrzeć się (w dosłownym tego słowa znaczeniu) temu, co podsunięto do testowania młodym czytelnikom w Danii. Dziecięca Interaktywna Biblioteka, Strategie i Prototypy dla Przyszłości (ang. The Children’s Interactive Library, Strategies and Prototypes for the Future) to nowatorski i odważny projekt, będący poszukiwaniem biblioteki przyszłości. Bazuje on na potrzebach i oczekiwaniach dzieci, a jest wynikiem interdyscyplinarnego podejścia do zagadnienia ewolucji bibliotek dla dzieci. Aarhus Public Library (Dania) we współpracy z Interactive Spaces oraz innymi instytucjami i bibliotekami w latach 2004-2006 opracowało i testowało wyjątkowy projekt. Jego celem było zbadanie, jak można zmodernizować przestrzeń biblioteczną, bądź jej elementy, bazując na podstawowych celach, ważnych dla bibliotek, tj. czytaniu, nauce, inspiracji, grze i dialogu z użytkownikiem pojmowanym jako najważniejszy element całego układu. Film w YouTube przedstawia projekt biblioteki przepełnionej nową technologią, oferującej szerokopasmowy dostęp do Internetu (Broadband Network)[4], trójwymiarową wizualizacją; wszystko aby umożliwić interakcję i komunikację. Twórcy projektu działali w trzech obszarach, które zostały przetestowane w praktyce:
Przestawiono cztery duże prototypy obiektów instalacyjnych:
Biblioteki zwykle kojarzą się z miejscem, gdzie zdobywa się informację i wiedzę. Nie wiemy jak wielu dzieciom czy dorosłym przestrzeń biblioteczna nasuwa na myśl pojęcia: rozrywka i zabawa. Wiemy natomiast, że dzieci pragną wzajemnego oddziaływania (ang. interaction), chcą czuć się twórcami i mieć wpływ na kształt swojego najbliższego otoczenia. Opisane poniżej instalacje mają dostarczyć młodemu pokoleniu tego, co dla nich ważne. I-landI-land to konstrukcja składająca się z interaktywnego stołu, umożliwiającego wirtualną podróż po mieście Aarhus. Do rozpoczęcia multimedialnej podróży i oglądania filmowych migawek przedstawiających historię miasta służą obiekty, którymi dzieci nawigują: balon i figurki. Stół działa dzięki zastosowaniu technologii RFID (ang. Radio Frequency Identification)[5], daje to możliwość zaprezentowania za jego pomocą dowolnych audiowizualnych treści. I-land może służyć nauce przez rozrywkę. Może być narzędziem uczącym współpracy oraz umożliwiającym wnikanie w przeróżne zagadnienia i zjawiska. Utrzymane w naturalnej konwencji zabawy zdobywanie informacji jest ukłonem w stronę młodych czytelników. Story SurferStory Surfer, dla którego zaadaptowano technologię MultiLightTracker[6], umożliwia dzieciom poszukiwanie materiałów bibliotecznych w nietradycyjny sposób. Instalacja bazuje na naturalnej u dzieci chęci bycia odkrywcą, zachęcając do poszukiwań przy użyciu własnego ciała. Czytelnicy nie muszą już używać klawiatury i ekranu komputera. Mają do dyspozycji inne obiekty (np. rysiki) ułatwiające przeistoczenie poszukiwań książki w zabawę, grę i odkrywanie nowego.  Fot. 1. Źródło: Krosweb, Story Surfer http://www.krosweb.dk/index.php?The+Interactive+Children%5C's+Library. Należy podkreślić, że tak naprawdę technologia miała tu drugorzędne znaczenie. Centralne miejsce zajmowały: doznania użytkownika i poczucie uczestnictwa w grze. Dzieci w tym projekcie-zabawie same stawały się bibliotekarzami odnajdującymi wybraną książkę na półce, co może pomóc docenić dzieciom niezastąpioną rolę i pracę otaczających ich bibliotekarzy. BibPhone – dźwięk w biblioteceYouTube, Itunes oraz wiele innych darmowych produktów dostępnych w sieci są dzieciom dobrze znane i wykorzystywane przez nie każdego dnia. Biblioteki mają coś do zaoferowania w tym zakresie, jednak oddziaływanie dźwiękiem mającym wzbudzić zainteresowanie dzieci nie stanowi mocnej strony dzisiejszych bibliotek dla najmłodszych. Podczas projektu użyto wiele różnorodnych źródeł dźwięku, posłużono się zarówno urządzeniami komercyjnymi, jak i prototypami głośników, kierujących brzmienia w określonym kierunku. Wszystko, aby zaskoczyć odbiorcę i stworzyć przyjazne środowisko dla dzieci. Ktoś może zapytać: po co? – Aby sprawić dzieciom – najzwyczajniej w świecie – radość!  Fot. 2. Źródło: Krosweb, The BibPhone http://www.krosweb.dk/index.php?The+Interactive+Children%5C's+Library. Nowym i zabawnym sposobem na komentowanie, recenzowanie czy nawet ukrywanie tajemniczych informacji w książkach jest BibPhone (BibTelefon), przy użyciu technologii RFID i Bluetooth oraz umieszczenia chipów na materiałach bibliotecznych, pozwala mówić do książek i słuchać, co powiedzieli inni. Słowa zapisywane są w bazie danych w postaci plików MP3[7]. Koncepcja ta pokazuje dzieciom możliwość koegzystencji, wręcz swoistej symbiozy książki i nagrania cyfrowego. Okazuje się, że jedno nie musi wypierać czy wykluczać drugiego. Instalacje w biblioteceRóżnorodność sposobów pozyskiwania informacji, teorie związane z inteligencją (ang. multiple intelligences) oraz nowe style i metody nauczania nie mają zastosowania w bibliotekach dziecięcych. Dzieci powinny móc uczyć się i docierać do informacji na różne sposoby, a biblioteki dążyć do wdrażania rozwiązań stosowanych we współczesnym nauczaniu. Z tego powodu tak dużo uwagi poświęcono w projekcie poszczególnym instalacjom. Wymieniono trzy fundamentalne własności tych prototypowych sprzętów:
Wszystkie działania mają pobudzić i zachęcić dzieci do odwiedzania biblioteki, do przebywania w niej na zasadach przez siebie wybranych. Sliding TitlesStosowanie przez coraz większą liczbę bibliotek technologii RFID oraz etykiet tego typu do ochrony materiałów bibliotecznych daje czytelnikowi nowe możliwości tropienia książek. Sliding Titles to projekt specjalnego regału z książkami zawierającymi etykiety RFID, gdzie czytelnicy sami ustalają kolejność książek na półkach. Opisany projekt pokazuje, jak można zaadaptować nowe technologie w przestrzeni biblioteki dziecięcej. Na podstawie interdyscyplinarnych badań i wyciągniętych wniosków oraz po ocenie projektu przez dzieci planuje się, że do 2014 r. powstanie w Aarhus centrum kulturalne, gdzie miejmy nadzieję będzie kwitła kultura konwergencji (przenikania się form i nakładania zdarzeń) w najlepszym tego słowa znaczeniu. Celem przedsięwzięcia jest stworzenie w bibliotece takiej przestrzeni, która pozwalałaby dzieciom zdobywać nowe doświadczenia, umożliwiała uczenie się, zapewniała ciekawe wydarzenia, stymulowała zmysły i ułatwiała aktywność fizyczną. Biblioteka ma być miejscem, do którego dzieci przychodzą, aby zdobyć informację i wiedzę, bawiąc się i mając z tego wszystkiego jednocześnie niesamowitą frajdę. Rola bibliotek oraz zawód bibliotekarza ewoluuje w stronę kreatywności, wzmożonej aktywności, współpracy oraz świadczenia nowych usług kulturalnych. Pożądane jest, aby bibliotekarz stawał się swoistym kulturalnym impresario (ang. cultural entrepreneur). Zrozumiałe jest, że ofertę biblioteczną dla dzieci należy adresować inaczej, budować odmiennie. Biblioteki dziecięce nie mogą być mini kopiami bibliotek dla dorosłych. Należy zadbać o to, aby dzieci były osobiście zaangażowane w tworzenie biblioteki oraz wiedziały, że ich opinie mają znaczenie. W założeniu tym nie chodzi o poszerzanie oferty i możliwość pasywnej rozrywki. Powinno się wykorzystać i udoskonalić te elementy oferty kulturalnej, które przemienią dzieci w graczy. Dzieci dzięki temu staną się uczestnikami czegoś ważnego, nauczą się współuczestnictwa w grupie oraz aktywności w działaniu. Będą bardziej odpowiedzialnymi i mądrzejszymi istotami. Książki dla przyszłościNie mogąc działać na tak dużą skalę, i u nas można zacząć działać małymi krokami, na miarę możliwości własnej biblioteki. Jak? Na przykład zamawiając do biblioteki książki rozwijające wyobraźnię, książki na miarę biblioteki przyszłości. Jako przykład warto przeanalizować użycie nowej technologii zwanej Scanimation w książce przeznaczonej dla dzieci będących w wieku powyżej trzech lat, a zatytułowanej: Gallop!: A Scanimation Picture Book – książka ta całkowicie pochłania i fascynuje, jak każda iluzja optyczna. Na kolejnych stronach młodemu czytelnikowi ukazuje się obiekt, który zdaje się żyć. Zastosowany efekt wizualny sprawia, że odbiorca widzi ruszające się zwierzę – w tym przypadku galopującego przez kilka kart książki – konia. Książka jest efektem fascynacji autora (Rufus Seder) dawnymi zabawkami optycznymi dla dzieci. Nie użyto tu żadnej technologii komputerowej, jedynie paskowaną octanową powłokę. Dzięki temu trickowi odbiorca ma wrażenie płynności ruchu.[8]. Nie jest to oczywiście pierwsza i jedyna innowacja, jaką stosuje się w książkach dziecięcych (znane są przecież książki-grajki, książki-puzzle, książki wodoodporne – do kąpieli itp.). Z pewnością jednak zakup takich książek jest ciekawym sposobem na promocję biblioteki i czytelnictwa wśród dzieci oraz rodziców mniej świadomych roli czytania w rozwoju dziecka. Mimo różnych opinii[9], technikę tę uznajemy za rozwijającą zainteresowania dzieci, ich dociekliwość (jak to się dzieje?, dlaczego tak jest?), a przy okazji stymulującą wyobraźnię. O to przecież chodzi w bibliotece przyszłości – o młodego kreatywnego współtwórcę rzeczywistości. Miejmy nadzieję, że tej współczesnej też na tym zależy. Przecież biblioteki przyszłości tworzą się dziś... Kinowe zwiastuny książek, nowoczesne instalacje wykorzystujące najnowsze zdobycza technologiczne, animowane książeczki i projekt biblioteki przypominającej laboratorium – to nie są utopijne wizje szalonego wynalazcy, lecz prototypowe projekty skrojone na miarę biblioteki przyszłości. Nie od dziś wiadomo, że biblioteka jest taka jak bibliotekarze i czytelnicy, którzy ją tworzą – zatem korzystajmy na większą skalę z pomysłów naszych kolegów, podpatrujmy, szukajmy i odnajdujmy w sobie dziecko i bądźmy ciekawi świata – tego bibliotecznego i tego wirtualnego... Przypisy[1] ŚLÓSARZ, A. Szkolna polonistyka w erze cywilizacji medialnej. Polonistyka 2008 nr 2, s. 30. [2] ZAWADZKA, M. YouTube – rewolucja w Internecie. Biuletyn EBIB [on-line] 2007 nr 4(85) [dostęp 14 kwietnia 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2007/85/a.php?zawadzka. [3] ŚLÓSARZ, A. Szkolna polonistyka w erze cywilizacji medialnej. Polonistyka 2008 nr 2, s. 32. [4] ŻMIJEWSKI, M., CIEŚLAK, P. Broadband po polsku. PC World [on-line]. [dostęp 14 kwietnia 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.pcworld.pl/artykuly/43157.html; szczegółowe omówienie terminu: Broadband Internet Access znajduje się w Wikipedii: http://en.wikipedia.org/wiki/Broadband_Internet_access. [5] RFID. W: Wikipedia [on-line]. [dostęp 14 kwietnia 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/RFID. [6] Szczegółowe informacje na stronie Krosweb: http://www.krosweb.dk/index.php?iHome#MultiLightTracker. [7] Za Krosweb: http://www.krosweb.dk/index.php?The+Interactive+Children%5C%27s+Library. [8] OLECK, J. “Scanimation” Makes its Debut in Picture Books. School Library Journal [on-line]. [dostęp 14 kwietnia 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.schoollibraryjournal.com/article/CA6494418.html. [9] Tamże. Inne źródła:
 | |
| | | |
| |||
| | ||
