Nr 3/2008 (94), Biblioteki bez papieru. Badania, teorie, opinie |
Renata Mateusiak
| |||
Współczesny czytelnik ma do dyspozycji coraz więcej pełnotekstowych publikacji umieszczonych w Internecie. Możliwość czytania cyfrowych dzieł oferuje także najpopularniejsza światowa wyszukiwarka internetowa Google. W 2004 r. w ramach projektu światowej biblioteki sieciowej uruchomiła ona usługę Google Print, nazwaną od listopada 2005 r. Google Book Search. Wspomniana inicjatywa dostępna na stronie: http://books.google.com/[1], a od grudnia 2007 r. także pod adresem polskim http://books.google.pl/[2], to wyszukiwarka książek wykorzystująca technologię OCR. Umożliwia przeszukiwanie treści kilkuset tysięcy pozycji znajdujących się w największych bibliotekach i księgarniach na świecie[3]. Wyszukiwanie jest możliwe w trzech wariantach: „wszystkie książki”, „ograniczony podgląd”, „pełny widok”, zaś jego wyniki są wyświetlane w czterech kategoriach:
Książki można czytać i przeszukiwać w kilku językach[4]. Pochodzą one z dwóch źródeł:
Wśród zasobów projektu bibliotecznego znalazły się także polskie książki udostępnione w pełnych tekstach. Celem artykułu jest zaprezentowanie propozycji ich wyszukiwania, jak również wskazanie konkretnych tytułów (ich tematyki, metody opisu bibliograficznego). Są to pozycje wydawnicze zaliczane do światowego dziedzictwa kulturowego, do których wygasły już prawa autorskie, czyli przeważnie druki z XIX w. i początków XX w. Od sierpnia 2006 r. takie publikacje można ściągnąć w formacie PDF na własny komputer (download PDF). Wcześniej można je było jedynie czytać i przeszukiwać, lecz nie było możliwości pobrania czy wydrukowania. Każda pobierana książka opatrzona jest znakiem Digitalized by Google (digitalizacja dokonana przez Google), a na dwóch pierwszych stronach podano warunki dotyczące użytkowania tekstów, a więc:
Firma Google zawiadamia, że współpracuje z bibliotekami w ramach projektu światowej biblioteki sieciowej, gdyż ma na celu zachowanie dziedzictwa piśmienniczego dla przyszłych pokoleń oraz uporządkowanie światowych zasobów informacji, aby stały się powszechnie dostępne i użyteczne. Jednym ze sposobów dotarcia do książek jest wpisanie na stronie głównej wyszukiwarki http://books.google.com/ albo jej polskiego odpowiednika (pod adresem: http://books.google.pl/) szukanego wyrazu (np. Polska) bądź frazy (m.in. „dzieje Polski”). Przykładowo dla hasła – Polska w marcu 2008 r. odnaleziono ponad 15 tysięcy wyników zawierających to słowo. Po zawężeniu do limited pojawiło się 9200 rezultatów (przy czym wyświetlone wyniki to zarówno limited, jak i full), a do pełnego widoku – już 2132 pozycji (w wersji polskiej 1940). Warto wspomnieć, że we wrześniu ubiegłego roku wyniki identycznego wyszukiwania były uboższe. Wtedy w limited ukazało się 3700 rezultatów, a w pełnym widoku – 619 pozycji.
Bardziej dociekliwym warto polecić „szukanie zaawansowane”, w którym można łączyć kilka kategorii wyszukiwawczych, takich jak: autor, tytuł, wydawca, albo też ograniczać wyniki m.in. do lat wydania. Odpowiednikiem tego jest wpisanie bezpośrednio na stronie głównej wyszukiwarki odpowiednich komend, np.: Na stronie http://books.google.com/ zobaczymy wówczas: Identyczny wynik otrzymamy także, gdy w wyszukiwaniu uwzględnimy autora, czyli przyjmiemy kryterium: intitle:Polska inauthor:Lelewel inpublisher:Żupańskiego. Przyzwyczajeni do używania operatora maskującego (*), muszą pamiętać, że w Google obowiązują symbole rozszerzające: „OR” i „+”. Gdy chcemy znaleźć druki Zawadzkiego, albo Żupańskiego, musimy wpisywać do wyszukiwarki zarówno Zawadzki (Żupański), jak i Zawadzkiego (Żupańskiego) bądź zastosować hasło złożone: inpublisher:Zawadzki OR inpublisher:Zawadzkiego. Wiele polskich książek, w tym.: Pieśni ludu polskiego O. Kolberga (wyd. 1857 r., digitalizacja 22 listopad 2005 r.); Czasy Zygmunta Augusta. Ustęp z przeszłości. S. Gołębiowskiego (1851 r., digitalizacja listopad 2007 r.) pochodzi ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Harvarda. Latem 2006 r. zeskanowano Bibliograficznych ksiąg dwoje Joachima Lelewela (1823 r., egzemplarz z Uniwersytetu Michigan), zaś w kwietniu 2007 r. Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiey, o pisarzach polskich J.M. Ossolińskiego (1822 r., z zasobu Biblioteki Uniwersytetu Kalifornijskiego). Warto bliżej zapoznać się z ofertą dostępnych w Google Book Search polskich tytułów. Zostały tutaj umieszczone dzieła około stu pięćdziesięciu autorów polskich. Najstarszymi drukami są zapewne Życie Jerzego Ossolińskiego: kanclerza wielkiego koronnego autorstwa F. Bohomolca (1777 r.) czy też Stary kosmopolita Syrach do Konwencji Narodowej J.M. Ossolińskiego i T. Mostowskiego (1795 r.). Ponadto odnaleźć można inne polskie perełki, jak Kolumb. Pamiętnik wydany w 1828 r.[7] Natomiast osoby zainteresowane dziejami ojczystymi napotkają wiele cennych źródeł, takich jak kroniki (m.in. Kronika emigracji polskiej, 1863 r.), pamiętniki, dzieła historyków polskich. Nie brakuje w Google Book Search beletrystyki i dzieł pisarzy znanych z kanonu literatury pięknej (np. poezje Brodzińskiego, Garczyńskiego), a także pozycji, które można polecić badaczom literatury polskiej (przykłady zob. tabela). Znajdziemy tu także słowniki dziedzinowe (Pławski A.: Słownik wyrazów botanicznych. Wilno: Józef Zawadzki, 1830 r.), druki religijne (Zbiór nabożeństwa dla Chrześcian Katolików, 1848 r.), czasopisma – „Biblioteka Ossolińskich: pismo historyi, literaturze, umiejętnościom i rzeczom narodowym poświęcone” z 1863 r., „Przyjaciel ludu czyli Tygodnik…” (1848 r.), „Rocznik literacki” (1844 r.). Wyniki wyszukiwania wyświetlają się według schematu: miniatura strony tytułowej (bądź okładki) oraz wskazówki identyfikacyjne dzieła z odesłaniem do szczegółowych danych. Opis dokumentu zawiera podstawowe elementy bibliograficzne, czyli: tytuł, autor, rok wydania, objętość (bądź numer konkretnej strony zawierającej szukane słowo), hasła przedmiotowe (np. Poland, Polish literature). Więcej danych otrzymamy po kliknięciu about this book. Są to m.in.: informacje dotyczące digitalizacji (skąd pochodzi oryginał, data ucyfrowienia), słowa kluczowe (wydają się być przypadkowymi wyrazami z treści dokumentu – na co zwrócono uwagę na forum EBIB-u), wydawca (nakładca, drukarz). Czasami zamiast słów kluczowych jest krótka adnotacja formalna bądź treściowa, jak również odsyłacze do innych wydań. Można również uzyskać wskazówkę, jakie biblioteki (poprzez linki do katalogów centralnych – WorldCat, NUKAT) bądź księgarnie posiadają daną pozycję. Ponadto załączane są spisy treści, wybrane strony oraz cytowane najpopularniejsze fragmenty. Od połowy 2007 r. użytkownicy kont serwisu Google mogą zapisywać swoje książki – służy do tego opcja add to my library. Usługa ta posiada funkcje charakterystyczne dla biblioteki wirtualnej, w literaturze przedmiotu nazywanej Biblioteką 2.0, takie jak: tworzenia etykiet, ocenianie i recenzowanie oraz wykonywanie pełnotekstowego wyszukiwania w wybranych przez siebie książkach. Takie kolekcje działają w trybie on-line, a dostęp do nich jest możliwy z dowolnego miejsca, w którym zalogujemy się na konto Google. Utworzoną biblioteką można podzielić się ze znajomymi, wysyłając im do niej link[8]. Poniżej przykłady pozycji wprowadzonych do indywidualnej kolekcji. Książki dostępne w Google Book Search w postaci full view są w dużej części wprowadzone do naszych rodzimych bibliotek cyfrowych m.in.: Słownik języka polskiego J.S. Lindego, herbarz B. Paprockiego, Dzieje Xięstwa Warszawskiego F. Skarbka (zaznaczono to także w tabeli). Czy Google Book Search stanowi konkurencję dla naszych polskich bibliotek cyfrowych? Niekoniecznie, jest raczej interesującym źródłem, które je uzupełnia. Jeśli znajdziemy tutaj pełne teksty dzieł niezaliczanych do domeny publicznej, wówczas warto wysłać firmie Google e-mail z taką informacją[9]. Dzięki wyszukiwarkom: http://books.google.com/ i http://books.google.pl/ osoby surfujące w sieci Internet dowiadują się, że zagraniczne biblioteki posiadają cenne polonica oraz mogą w ten sposób odkryć nieznane im dotąd tytuły. Oprócz tego książki znajdziemy także poprzez główne strony wyszukiwarki Google (http://www.google.pl/, http://www.google.com/). Jeśli wpiszemy tam „Kronika polska” + Bielski, to wśród wyników wyświetlania te z Google Book Search będą poprzedzały Cyfrową Bibliotekę Narodową „Polona”. Sposoby szukania mogą być tam skomplikowane, dlatego warto korzystać ze specjalnie przygotowanej wyszukiwarki, jaką jest Google Book Search. Poza tym omawiana usługa Google oferuje pełnotekstowe przeszukiwanie książek i to nie tylko tych zaliczanych do kanonu dziedzictwa kulturowego. Tab. Dzieła dostępne w Google Book Search. Wybór
Uwaga:[Original from Stanford University. Digitized May 16, 2006] – te dane pochodzą z 2007 r. Przypisy[1] Poza tym na stronie http://www.google.com/ w menu: more można wybrać: books. W wyszukiwaniu zaawansowanym jest także odsyłacz do Google Book Search. [2] ZALEWSKI, P. Google udostępniło Book Search po polsku [on-line]. [dostęp 18 grudnia 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.idg.pl/news/134267.html. [3] Google Book Search. W: Wikipedia [on-line]. [dostęp 3 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://pl.wikipedia.org/wiki/Google_Book_Search. [4] ZALEWSKI, P. Książki do pobrania od Google. W: Internet Standard [on-line] 30.08.2006 [dostęp 31 sierpnia 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.internetstandard.pl/news/98513.html. [5] Wykaz partnerów dostępny na stronie: http://books.google.com/googlebooks/partners.html. [6] ANAM, R. (oprac.). Google Search Book PL [on-line]. [dostęp 20 grudnia 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.egospodarka.pl/26977,Google-Book-Search-PL,1,12,1.html. [7] Cebula, (pseud.). Książki do pobrania z Google Book Search. W: Dobre programy. [on-line] 31.08.2006 [dostęp 18 listopada 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://dobreprogramy.pl/index.php?dz=15&n=4779. [8] Można ustawiać ze znajomymi kanały RSS, w celu otrzymywania powiadomień o dodaniu nowych książek do indywidualnych kolekcji, szczegóły zob. http://books.google.com/support/bin/answer.py?answer=75375. [9] Informację znajdziemy na stronie: http://books.google.com/support/bin/answer.py?answer=43739&topic=9259. |
| |||