Nr 1/2008 (92), Kultura konwergencji - idzie nowe. Sprawozdanie

Barbara Szczepańska
EBIB

Spotkanie ekspertów EBLIDA ds. prawa autorskiego. Wiedeń, 7-8 listopada 2007 r.

Eksperci skupieni w grupie ds. praw autorskich organizacji EBLIDA spotykają się dwa razy w roku. Spotkanie, które odbyło się w dniach 7-8 listopada miało miejsce w Bibliotece Narodowej w Wiedniu, w zabytkowym pałacu Hofburg przez stulecia będącym siedzibą rodu Habsburgów. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele 8. krajów (Austria, Dania, Francja, Norwegia, Holandia, Polska, Szwecja i Wielka Brytania). Zebranych przywitał Gérald Leitner, przewodniczący Stowarzyszenia Bibliotekarzy Austriackich oraz prezydent EBLIDA, a część roboczą spotkania rozpoczął przewodniczący grupy Toby Bainton (UK).

Podczas spotkania poruszane były następujące kwestie:

Strategia EBLIDA i strategia grupy,
Rekomendacja podgrupy ekspertów ds. praw autorskich powołanej przez Wysoką Grupę Ekspertów ds. Bibliotek Cyfrowych (High Level Expert Group on Digital Libraries).
Spotkanie przedstawicieli EBLIDA z przedstawicielami Federacji Wydawców Europejskich,
Sieć EDL-Net.

1. Nowe strategie organizacji EBLIDA i grupy ekspertów ds. praw autorskich

Władze EBLIDA zdecydowały o powołaniu dwóch nowych grup ekspertów: ds. digitalizacji i dostępu on-line oraz ds. społeczeństwa informacyjnego. Tym samym część dotychczasowych zadań ekspertów ds. prawa autorskiego zostanie przeniesiona na ekspertów nowych grup. W świetle tych zmian oraz w związku z rozszerzającym się spektrum działań grupy ds. praw autorskich, jej członkowie podjęli decyzję o zmianie nazwy grupy, tak aby w pełni odzwierciedlała ona zakres ich prac i zainteresowań. Nowa nazwa to grupa ekspertów ds. prawa informacyjnego (Expert Group on Information Law). Równocześnie powołano trzech koordynatorów ds. wymiany informacji; zostali nimi Harald von Hielmcrone (Dania), Barbara Stratton (Wielka Brytania) i Wilma Mossink (Holandia). W trakcie dyskusji ustalono, że: - Open Access i związane z nim zagadnienia (digitalizacja i dostęp on-line do treści) należeć będą do kompetencji nowo powstałej grupy ekspertów; niemniej jednak w kwestiach prawnych grupa ekspertów ds. praw informacyjnego będzie jej służyć pomocą i wsparciem:

zagadnienia związane z ochroną danych osobowych i dostępem do informacji będą nabierały znaczenia (np. zawartość zdigitalizowanych czasopism staje się ogromną bazą, zawierającą dane osobowe); mając powyższe na uwadze, konieczne wydaje się zorganizowanie szkolenia na temat ochrony danych osobowych,
przypomniano, że grupa została powołana, aby wspierać bibliotekarzy w ich rozmowach z wydawcami i organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i ułatwiać rozwiązywanie problemów wynikających z zawierania umów nieuwzględniających wyjątków i ograniczeń wynikających z prawa autorskiego.

Kolejnym punktem dyskusji była strategia grupy, której założenia przygotował Kjell Nillson ze Szwedzkiej Biblioteki Narodowej. W wyniku dyskusji stwierdzono, że grupa powinna zrobić rozpoznanie istniejących problemów związanych z prawem informacyjnym, a następnie przygotować plan działań służących rozwiązaniu tych problemów. Grupa podzieliła się na kilka roboczych zespołów, z których każdy zmierzy się z jednym z następujących zagadnień:

konflikt prawa autorskiego z prawem kontraktów (w zakresie prac tego zespołu znajdą się również techniczne zabezpieczenia – DRM),
Public Lending Rights i czas ochrony praw autorskich,
modele wynagrodzeń za korzystanie z praw autorskich (wraz z problemem dzieł osieroconych, znaczenie diligent search i relacje ze stowarzyszeniami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi),
wyjątki i ograniczenie stosowane w prawie autorskim,
ochrona danych osobowych i prawo do informacji,
umowy międzynarodowe.

Raporty powinny zostać przygotowane do lutego 2008 r.

2. Rekomendacja podgrupy ekspertów ds. praw autorskich powołanej przez Wysoką Grupę Ekspertów ds. Bibliotek Cyfrowych (High Level Expert Group on Digital Libraries).

Toby Bainton (Wielka Brytania), pracujący w podgrupie ds. praw autorskich, zreferował stan ostatnich prac grupy. Jak pamiętamy, grupa zajmowała się trzema problemami: długoterminowym przechowywaniem publikacji cyfrowych, dziełami osieroconymi i dziełami, których nakłady zostały wyczerpane. W sprawie długoterminowego przechowywania przyjęto, że jeśli prawo krajów członkowskich zezwala na tworzenie kopii cyfrowych w celu ich zachowania, Komisja Europejska nie powinna w żaden sposób tego prawa ograniczać ani zmieniać. Dzieła, których nakłady zostały wyczerpane, nie powinny stanowić problemu podczas digitalizacji, ponieważ zwykle wiadomo, kto ma do nich prawa autorskie. Problem stanowi niechęć wydawców do „uwalniania” dzieł, czyli do zezwalania bibliotekom na ich digitalizację. Ostatnie spotkania podgrupy koncentrowały się na dyskusji na temat dzieł osieroconych. Zdecydowanie najwięcej problemów przysparza digitalizacja szarej literatury i masowa digitalizacja książek, a zwłaszcza czasopism.

Podczas dyskusji skoncentrowano się na dwóch rozwiązaniach:

digitalizacja na masową skalę powinna odbywać się bez diligent search, ponieważ to rozwiązanie nie jest efektywne i ekonomiczne, a często praktycznie niemożliwe do przeprowadzenia; biblioteki powinny być jednak przygotowane finansowo w razie zwrócenia się do nich osób, których prawa zostały wykorzystane,
wypłaty na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, ale ta opcja jest możliwa tylko w krajach, w których istnieje extender licence.

W Holandii biblioteki przygotowujące się do digitalizacji starają się jak najszerzej informować o swoim projekcie i zasobach, które zamierzają zdigitalizować. Autorom pozostawiają prawo do skorzystania z opcji wyjścia (ang. opt-out, czyli możliwości wyjścia z projektu). Wielu wydawców naukowych proponuje opcję zwaną „bezpieczna przystań” (ang. Safe Harbour). Zezwalają oni na korzystanie z dzieł, do których posiadają prawa autorskie.

3. Spotkanie z Federacją Wydawców Europejskich

EBLIDA regularnie spotyka się z przedstawicielami środowiska wydawców. Zwykle jednak bibliotekarze spotykają się z prawnikami, którzy ich reprezentują. Członkowie grupy zgodnie uznali, że następne spotkanie powinno odbyć się w gronie wydawców i bibliotekarzy.

4. Sieć EDL-net

Sieć europejskich bibliotek cyfrowych jest częścią programu i2010 Komisji Europejskiej. Celem projektu jest zbudowanie portalu internetowego Europejskiej Biblioteki Cyfrowej (European Digital Library – EDL) oraz określenie ram współpracy europejskiej sieci instytucji digitalizujących swoje zbiory. Prototyp portalu, udostępniającego europejskie dziedzictwo historyczne i kulturowe, ma zostać uruchomiony w październiku 2008 r. Będzie zawierał około dwóch milionów obiektów. Niestety, jak zauważył raportujący zagadnienie Kjell Nillson, nie wiadomo, co twórcy projektu rozumieją pod pojęciem obiekt: czy jest nim pojedyncze dzieło – utwór, czy jeden wolumen, tom, książka. Na sieć EDL-net składać się będą zasoby sieci Minerva oraz Michaël. EDL-net zawierać będzie tylko materiały już zdigitalizowane, zatem nie zostaną wyłożone żadne pieniądze na digitalizację, wszystkie zasoby skierowane zostaną na administrację projektu.

Następne spotkanie odbędzie się w Paryżu w dniach 14-15 kwietnia 2008 r.