Ewa Piotrowska
Biblioteka Główna
Akademia Pedagogiczna w Krakowie

Biblioteki i bibliotekarstwo we współczesnym Egipcie

Rys historyczny

Egipt zawsze był centrum kulturalnym i intelektualnym regionu, a pierwsze biblioteki na jego terenie powstały już w starożytności. Za czasów faraonów w świątyniach znajdowały się kolekcje papirusów, a w III wieku p.n.e. powstała słynna biblioteka w Aleksandrii. Po podboju Egiptu przez Arabów w VII wieku n.e. kraj ten stał się z kolei jednym z ważnych miejsc w rozwoju cywilizacji islamskiej. Pierwsze muzułmańskie biblioteki tworzono przy meczetach, które obok miejsca modlitwy pełniły też funkcję ośrodków naukowych, służących zarówno nauczaniu religijnemu, jak i studiom filologicznym, prawniczym czy filozoficznym. W X wieku powstała biblioteka przy meczecie Al-Azhar w Kairze, a za panowania Fatymidów w Egipcie w XI wieku w Kairze utworzono Dar al-Ilm (Dom Wiedzy) - bibliotekę otwartą dla wszystkich, liczącą kilkaset tysięcy tomów. Była ona, obok Dar al-Hikma (Dom Mądrości) - biblioteki Abbasydów w Bagdadzie oraz biblioteki Omajjadów w Kordobie, jedną z największych ówczesnych bibliotek świata islamu. Ważną rolę w rozwoju bibliotek w Egipcie odegrało powstanie w 1821 r. pierwszej egipskiej drukarni narodowej w Bulak, dzielnicy Kairu. W końcu XIX wieku istniało już kilkanaście drukarni w Kairze, Aleksandrii, Port Said i innych miastach. W okresie tym rozwijały się też lub powstawały nowe biblioteki.

Biblioteka Narodowa

W 1876 r. z inicjatywy Ali Mubaraka, ministra edukacji tamtych czasów rozpoczęła działalność Biblioteka Narodowa (Dar al Kutub), która liczyła wówczas około 30 tysięcy tomów. Dziś jest ona największą biblioteką egipską i zarazem najstarszą biblioteką państwową. Posiada kilka milionów woluminów ze wszystkich dziedzin wiedzy oraz cenną kolekcję manuskryptów arabskich, z których najstarsze pochodzą z VII wieku. Biblioteka otrzymuje egzemplarz obowiązkowy wszystkich publikacji drukowanych w Egipcie, a od 1956 r. wydaje bibliografię narodową. Nadzór nad biblioteką sprawuje Ministerstwo Kultury. Dekretem prezydenckim z 1993 r. utworzono National Library and Archives. W ramach tej instytucji pracują centra badawcze m.in.: Center for Editing & Publishing Arabic Manuscripts, Center for Documents and Contemporary History of Egypt, Computer Center, Documentation and Research Center for Children's Literature, Restoration Conservation & Microfilm Center.

Biblioteka Aleksandryjska

Szczególne znaczenie w historii Egiptu oraz w chwili obecnej ma Bibliotheca Alexandrina (http://www.bibalex.org/). Pełni ona czołową rolę wśród bibliotek egipskich w dziedzinie aktywności profesjonalnej i transferze informacji między Egiptem a światem. Jest wiodącą instytucją w dziedzinie komputeryzacji i digitalizacji, centrum uczenia się, organizuje konferencje i mityngi. Rząd egipski we współpracy z UNESCO opracował projekt powstania nowej biblioteki w Aleksandrii, inspirowany przez ideę starożytnej Biblioteki Aleksandryjskiej, która była centrum kultury i cywilizacji świata antyku. Oficjalne otwarcie zaprojektowanego przez Norwegów, nowoczesnego w formie gmachu, nastąpiło w 2002 r. Docelowo biblioteka może pomieścić 8 milionów książek, w tym 500 000 w czytelni głównej z wolnym dostępem do półek. Kolekcja nowej Biblioteki Aleksandryjskiej pochodzi nie tylko z zakupów, ale w dużej części z darów z całego świata i zawiera pozycje reprezentujące wszystkie dziedziny wiedzy ze szczególnym uwzględnieniem dziedzictwa kulturowego Aleksandrii, Egiptu, świata arabskiego, regionu Morza Śródziemnego i Afryki. Oprócz książek biblioteka zapewnia dostęp do wielu źródeł elektronicznych, a na jej terenie znajduje się 350 stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu. Biblioteka pracuje w zintegrowanym systemie bibliotecznym VTLS/Virtua i składa się z biblioteki głównej, biblioteki dla dzieci, biblioteki dla młodzieży, biblioteki multimediów i sztuki oraz biblioteki dla niewidomych (z tłumaczeniami z języka arabskiego na język Braille'a). Jest nie tylko biblioteką naukową otwartą dla naukowców i badaczy, ale również dostępną dla wszystkich użytkowników z Egiptu i całego świata. Cały kompleks, poza biblioteką, mieści też centrum konferencyjne, trzy muzea, cztery galerie sztuki, planetarium i centrum konserwacji manuskryptów.

Biblioteki akademickie

W Egipcie funkcjonuje kilkanaście uniwersytetów publicznych oraz podobna, ale wciąż wzrastająca liczba prywatnych szkół wyższych. Wszystkie posiadają biblioteki służące spełnianiu edukacyjnych i badawczych funkcji uczelni. Najważniejszą współczesną edukacyjną instytucją w Egipcie jest utworzony w 1908 r. Cairo University (http://www.cu.edu.eg/english/). Centralna biblioteka na terenie kampusu powstała w 1931 r., a oficjalna inauguracja jej działalności nastąpiła w 1932 r. Biblioteka posiada cenną kolekcję książek (ponad 160 000 arabskich i ponad 280 000 zagranicznych), manuskryptów (32 000), czasopism arabskich i zagranicznych, map, monet, papirusów uzyskanych nie tylko przez zakupy, ale również liczne dary. Kolekcja ma szczególną wartość dla badaczy zainteresowanych historią Egiptu, Sudanu, doliny Nilu oraz całego Bliskiego Wschodu. Uniwersytet oprócz biblioteki głównej posiada też biblioteki wydziałowe i instytutowe, a także specjalny oddział dla niewidomych, wyposażony w odpowiedni sprzęt oraz w udostępniane bezpłatnie taśmy z wykładami i książkami z języka arabskiego, filozofii, socjologii, prawa.

Cenne zbiory zgromadzono w bibliotece Uniwersytetu Al-Azhar w Kairze, który jest najstarszą uczelnią egipską cieszącą się niezwykłym autorytetem w świecie islamu. Uniwersytet połączony jest ze zbudowanym w X wieku meczetem Al-Azhar, przy którym od początku istnienia funkcjonowała też biblioteka. Studia w Al-Azhar rozpoczęto w roku 975. W 1961 r. za czasów rządów prezydenta Nasera na uczelni utworzono kierunki świeckie - medycynę, inżynierię, rolnictwo, a także kierunek studiów nad teologią islamu dla kobiet. Odnowiona w 1897 r. biblioteka Al-Azhar jest obecnie drugą, co do ważności biblioteką egipską po Bibliotece Narodowej. Posiada w swych zbiorach ponad 99 000 manuskryptów muzułmańskich i rzadkich książek, z których najstarsze datowane są na VIII wiek. W 2005 r. w sieci rozpoczęło działalność archiwum dokumentów, które w przyszłości ma zapewnić dostęp on-line do wszystkich manuskryptów przechowywanych w bibliotece.

Jedną z najstarszych uczelni w Egipcie jest utworzony w 1950 r. Ain-Shams University (http://net.shams.edu.eg/home.htm). Centralna biblioteka zawiera około 100 000 książek w języku arabskim i angielskim. Na uczelni działa też 17 bibliotek instytutowych, z których do największych należą: biblioteka fakultetu prawa (127 000 tytułów arabskich i ponad 60 000 angielskich) oraz edukacji (50 000 pozycji arabskich i 45 000 angielskich). Do największych uniwersytetów egipskich należy działający od 1976 r. Minufiya University, posiadający sieć umożliwiającą dostęp do naukowych baz danych oraz bibliotekę centralną i 10 bibliotek instytutowych, które gromadzą około 120 000 woluminów w języku arabskim i około 50 000 w języku angielskim. Utworzony w 1938 r. Alexandria University (http://www.alex.edu.eg) ma wyposażone w komputery biblioteki instytutowe oraz centralną bibliotekę z 40 000 woluminów i bezcenną kolekcją rzadkich manuskryptów. Biblioteka główna oraz biblioteki instytutowe powstałego w 1972 r. Mansoura University (http://www.mans.eun.eg/english/) gromadzą łącznie ponad 445 000 książek w języku arabskim i innych językach.

Pozostałe uniwersytety państwowe posiadają biblioteki główne i instytutowe, które obok książek i czasopism coraz częściej dołączają do swych kolekcji elektroniczne bazy danych, tworzą biblioteki elektroniczne (tu przykładem może być Digital Library działająca w Zagazig University - http://www.zu.edu.eg/IndexEn.asp i zawierająca m.in. bazy danych EBSCO i Science Direct, e-książki oraz katalog on-line biblioteki), komputeryzują swoje zbiory (np. projekt zainicjowany w maju 2007 r. w Al-Fayoum University - http://www.fayoum.edu.eg/English/ mający na celu m.in. komputeryzację bibliotek instytutowych).

Przed rokiem 1993 w Egipcie istniały tylko dwie prywatne szkoły wyższe - powstały w 1919 r. w Kairze American University oraz Arab Academy for Science & Technology and Maritime Transport działająca od 1972 r. Biblioteka Główna American University (http://library.aucegypt.edu/) posiada jeden z największych zbiorów literatury naukowej w języku angielskim w Egipcie, liczący około 345 000 woluminów, 1700 tytułów czasopism, 22 000 e-książek, 84 bazy danych. Oferuje dla użytkowników 90 stanowisk komputerowych oraz w pełni zautomatyzowany katalog. W bibliotece używany jest system klasyfikacji Library of Congress, a czytelnicy mają wolny dostęp do półek. W Arab Academy for Science & Technology and Maritime Transport (http://www.aast.edu/) znajduje się biblioteka główna oraz 8 bibliotek instytutowych wchodzących w skład zintegrowanego systemu informacyjnego umożliwiającego wyszukiwanie w katalogu elektronicznym, bazach danych on-line oraz Internecie.

W ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby uczelni prywatnych. Biblioteki tych szkół dysponują większymi funduszami niż placówki uczelni państwowych, są wyposażone w dostęp do Internetu i katalogi komputerowe. Biblioteka powstałego w 2003 r. German University in Cairo (http://www.guc.edu.eg/facilities/facilities.htm) oferuje połączenie on-line z siecią bibliotek w Badenii-Wirtembergii. W 2005 r. otwarto British University in Egypt (http://www.bue.edu.eg/), dysponujący katalogiem bibliotecznym pracującym w zintegrowanym systemie Koha. Działający od 2005 r. Al-Ahram Canadian University (http://www.acu.edu.eg/acu_library.htm) ma bibliotekę posiadającą dostęp do pełnotekstowych książek i czasopism elektronicznych oraz programów distance learning. Biblioteka utworzonego w Kairze w 2004 r. Modern University of Technology and Information ma około 550 książek w języku arabskim i ponad 1600 pozycji angielskich oraz dostęp do pełnotekstowych baz danych. Podobnie działają biblioteki innych prywatnych szkól wyższych.

Państwowe i prywatne uczelnie egipskie współpracują w ramach konsorcjum Egyptian Universities Library (http://www.eul.edu.eg), którego celem jest m.in. dostęp do międzynarodowych źródeł elektronicznych (obecnie jest to ponad 22 000 czasopism elektronicznych) oraz automatyzacja egipskich bibliotek uniwersyteckich i budowa centralnego katalogu dla ich zbiorów.

Biblioteki publiczne

Ostatnie lata były okresem rozwoju i powstawania nowych bibliotek publicznych w Egipcie. W kraju, gdzie wciąż wiele dorosłych osób nie posiada umiejętności czytania i pisania, biblioteki te spełniają istotną rolę w zwalczaniu analfabetyzmu oraz edukacji społeczeństwa. Centralne biblioteki publiczne zlokalizowane są w każdym gubernatorstwie, ponadto pracują oddziały w małych miastach i punkty obsługi na wsiach. Wszystkie one podlegają Ministerstwu Kultury. Liczba bibliotek publicznych nieustannie wzrasta m.in. dzięki programowi Reading for All, powstałemu na początku lat 90. XX wieku z inicjatywy Suzan Mubarak, żony prezydenta Egiptu Hosni Mubaraka. Program stał się ważnym narzędziem do osiągnięcia edukacyjnego i kulturalnego rozwoju Egiptu. Jednym z jego głównych zadań jest promocja czytelnictwa, zachęcanie opiekunów do czytania własnym dzieciom, dostarczanie niedrogich materiałów do czytania oraz zwiększanie dostępu do książek dzięki rozwojowi bibliotek publicznych. Organizowany corocznie pod hasłem Reading for All festiwal odbył się po raz pierwszy w 1991 r., a do jego osiągnięć należy reaktywacja setek bibliotek, wzrost liczby czytelników, aktywne spędzanie czasu wolnego przez dzieci^[1].

Pozarządową organizacją wspierającą również rozwój bibliotek jest Integrated Care Society, które zmodernizowało działające od lat 50. XX wieku biblioteki objazdowe (mobile libraries). Bibliobusy liczące po około 4000 książek docierają do odległych zakątków kraju, gdzie nie funkcjonują biblioteki publiczne, odwiedzają kluby sportowe, centra młodzieżowe itp. oraz biorą udział we wszystkich formach aktywności w ramach festiwalu Reading for All. Inny rodzaj księgozbiorów, z których mogą korzystać mieszkańcy rejonów bez dostępu do jakiejkolwiek biblioteki, to tzw. biblioteki przenośne (portable libraries), torby z 250 książkami dla czytelników w różnym wieku. Corocznie 50 objazdowych i przenośnych bibliotek pracuje we wszystkich częściach Egiptu^[2]. Oprócz tego typu bibliotek Integrated Care Society zajmuje się bibliotekami dziecięcymi. Organizacja rozpoczęła swą działalność od wspierania rozwoju bibliotek szkolnych w różnych dzielnicach Kairu, a w 1985 r. utworzyła pierwsze publiczne biblioteki dla dzieci. Biblioteki dziecięce oferują serwisy dla dzieci od 4 do 15 roku życia, udostępniają materiały audiowizualne, organizują konkursy czytelnicze, wystawy, warsztaty z kaligrafii arabskiej, kursy na temat użytkowania komputera i Internetu, uczą jak korzystać ze zbiorów bibliotecznych oraz aktywnie uczestniczą w festiwalu. Pod auspicjami Integrated Care Society działa kilkanaście bibliotek dziecięcych, udostępniających swoje katalogi on-line w Egyptian Libraries Network.

W Egipcie funkcjonuje coraz więcej nowoczesnych bibliotek publicznych, a dwie z nich otwarto w 1995 r. w Kairze. Są to: Greater Cairo Library (posiada m.in. bieżące periodyki międzynarodowe, serwisy on-line, multimedia, komputerowe katalogi, książki w języku arabskim, niemieckim, francuskim, angielskim) oraz Mubarak Public Library (http://www.mpl.org.eg/english/home.htm), która uważana jest za jeden z pionierskich projektów na scenie kulturalnej Egiptu. Główne cele jej działalności to rozwijanie nawyku czytania wśród osób w różnym wieku, dostarczanie materiałów edukacyjnych, podnoszenie umiejętności korzystania z komputera i z Internetu. W innych miastach otwarto filie biblioteki, m.in. w Al-Kharga, Port Said, Mansurze, a w 2005 r. w Hurghadzie. Planuje się też uruchomienie kolejnych placówek. W głównej bibliotece w Kairze znajduje się 135 000 pozycji, dostęp do Internetu i multimediów oraz katalog OPAC. Mubarak Public Library pracuje w zintegrowanym systemie bibliotecznym UNICORN, który umożliwia używanie języka angielskiego i arabskiego. Zbiory katalogowane są według międzynarodowych standardów, a do ich klasyfikowania służy Dewey Decimal Classification. Biblioteka organizuje sympozja, wykłady, wystawy, warsztaty dla dorosłych i dzieci, szkolenia w zakresie użytkowania komputera i Internetu, szkolenia dla bibliotekarzy, studentów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej oraz letnie kursy dla studentów. Placówka posiada wolny dostęp do półek, a w jej ofercie znajduje się wyszukiwanie w komputerowych bibliograficznych bazach danych.

Biblioteki szkolne

W Egipcie funkcjonują szkoły państwowe i prywatne. Ze względu na duży przyrost naturalny szkoły są przepełnione, a nauka w niektórych placówkach w Kairze odbywa się często na trzy zmiany. W kraju istnieje około 15 000 bibliotek szkolnych, które w lecie pełnią funkcję bibliotek publicznych. Od 1995 r. dla uczniów szkół podstawowych i średnich wprowadzono lekcje na temat korzystania z biblioteki^[3]. Do rozwoju i podniesienia jakości pracy egipskich bibliotek szkolnych przyczynić się może National Book Program (http://www.egyptnbp.org/), ufundowany przez United States Agency for International Development, a tworzony wspólnie z egipską organizacją pozarządową Integrated Care Society oraz z przedstawicielami egipskiego Ministerstwa Edukacji. Celem programu jest dostarczenie do bibliotek szkół podstawowych i średnich najwyższej jakości książek i materiałów instruktażowych, promocja czytelnictwa wśród dzieci, szkolenie nauczycieli i bibliotekarzy szkolnych, umeblowanie bibliotek. Od maja 2005 do czerwca 2006 r. w ramach programu stworzono 7828 kolekcji (każda składała się z 732 książek) z przeznaczeniem do bibliotek w szkołach podstawowych w 8 gubernatorstwach w Egipcie. Do końca sierpnia 2007 r. do państwowych szkół podstawowych w całym kraju dostarczono prawie 22 miliony książek.

Biblioteki specjalne i międzynarodowe

Własne zbiory biblioteczne posiada w Egipcie większość placówek naukowych i instytutów badawczych. Istotne znaczenie dla badaczy i studentów ma biblioteka Muzeum Egipskiego w Kairze. Muzeum jest siedzibą największej kolekcji starożytnej sztuki egipskiej na świecie. Powstała w 1902 r. biblioteka (http://www.egyptianmuseum.gov.eg/visitor_library.html) specjalizuje się w starej cywilizacji egipskiej i jest najważniejszą specjalistyczną światową biblioteką w tej dziedzinie. W placówce zgromadzono ponad 42 500 książek i czasopism w językach: arabskim, angielskim, francuskim i in.. Na szczególną uwagę zasługuje działalność innej biblioteki specjalnej - Egyptian National Agricultural Library (http://nile.enal.sci.eg/), która została utworzona w celu kolekcjonowania, organizacji i analizy informacji rolniczej. Biblioteka oferuje dla zarejestrowanych użytkowników dostęp do płatnych baz danych (Biological Abstracts, MathSci Disc, Life Sciences Collection, Medline, Agricola i in.).

W Egipcie działa też wiele bibliotek międzynarodowych, gromadzących materiały zagraniczne, których często brak w państwowych bibliotekach. Generalnie biblioteki te są dobrze wyposażone, większość z nich posiada katalogi komputerowe, dostęp do Internetu i zbiory multimedialne. Jedną z tego typu bibliotek jest biblioteka ufundowanego w 1971 r. Netherlands-Flemish Institute w Kairze (http://www.nvic.leidenuniv.nl/). Znajdują się w niej publikacje z dziedziny studiów nad islamem i Arabami (ze szczególnym uwzględnieniem Egiptu), egiptologii, archeologii. Katalog udostępniany jest przez dwa publiczne terminale, a ze zbiorów korzystać można tylko na miejscu.

W latach 50. XX wieku przebywający w Kairze dominikanie powołali Dominican Institute for Oriental Studies (http://www.ideo-cairo.org/sommaire.php3?lang=eng), mający za zadanie pogłębianie wiedzy na temat islamu. Biblioteka instytutu specjalizuje się w kulturze arabskiej i islamskiej, posiada ponad 95 000 prac (głównie klasycznych tekstów arabskich z dziedziny myśli religijnej, języka, filozofii, teologii, mistyki, geografii), udostępnia zbiory w katalogu on-line i systematycznie komputeryzuje swoją kolekcję.

Goethe Institut (http://www.goethe.de/ins/eg/kai/wis/bib/deindex.htm) jest niemieckim centrum kultury i informacji z dwiema bibliotekami (w Kairze i Aleksandrii), wyposażonymi w bazy danych i dostęp do Internetu, gromadzącymi publikacje niemieckie.

Finansowanie bibliotek, gromadzenie i opracowanie zbiorów

Fundusze na potrzeby bibliotek publicznych i narodowych przeznacza Ministerstwo Kultury, Ministerstwo Spraw Socjalnych oraz poszczególne gubernatorstwa, na które dzieli się cały obszar kraju. Budżet dla bibliotek szkolnych zbierany jest od uczniów na początku roku szkolnego. Biblioteki uniwersyteckie dostają wsparcie finansowe od rządu, w różnej wysokości w zależności od fakultetów, przy czym największe fundusze przeznaczane są zwykle na medycynę^[4]. Kolekcje bibliotek rozwijają się nie tylko przez zakupy, ale również dzięki licznym darom (np. Biblioteka Aleksandryjska czy też książki przeznaczone dla bibliotek szkolnych w ramach National Book Program). Rozwój kolekcji poprzez świadomą politykę gromadzenia zbiorów nie jest zbyt częsty. Nowo tworzone biblioteki w doborze literatury mogą liczyć na pomoc Egyptian Library Association. Bibliotekarze regularnie otrzymują też listy z propozycjami od Ministerstwa Edukacji ale skutkiem takiej polityki są podobne kolekcje wielu bibliotek. Zamówienia dla szkolnych bibliotek mogą również składać nauczyciele^[5]. Biblioteki cierpią na niedofinansowanie i posiadają słabe zbiory, w których brakuje najnowszych w tym także zagranicznych pozycji (mają je niektóre z bibliotek szkół wyższych i biblioteki międzynarodowe). Najbardziej rozpowszechnionym systemem klasyfikacji stosowanym w bibliotekach egipskich jest Dewey Decimal Classification w wersji angielskiej lub tłumaczonej, poza tym używa się systemu Library of Congress oraz lokalnych systemów klasyfikacji. Przeważająca większość bibliotek opracowuje zbiory w sposób tradycyjny ale systematycznie wzrasta liczba bibliotek skomputeryzowanych, posiadających katalogi on-line.

Egyptian Libraries Network

Egyptian Libraries Network (http://www.egyptlib.net.eg/) zawiera bazę danych zautomatyzowanych bibliotek egipskich, umożliwiającą wyszukiwanie w języku arabskim i angielskim w pojedynczej bibliotece lub w katalogu centralnym. Strona zawiera również Directory of the Egyptian Libraries w języku arabskim z informacjami o poszczególnych bibliotekach. Działalność ELN zainaugurowano w 1998 r., a jej główne cele to m.in. pomoc w lokalizacji dokumentów w bibliotekach w Egipcie i w wypożyczaniu międzybibliotecznym, współpraca między różnymi bibliotekami w katalogowaniu. Katalog centralny umożliwia wyszukiwanie przez autora, tytuł, słowa kluczowe, wydawcę lub kombinację tych terminów i obejmuje w chwili obecnej 172 biblioteki (44 biblioteki publiczne, 38 specjalnych, 78 akademickich, 12 dziecięcych, z czego 90 bibliotek znajduje się w Kairze) oraz ponad 1 120 000 rekordów bibliograficznych. Cały czas następuje proces włączania do katalogu centralnego nowych bibliotek używających różnych systemów bibliotecznych.

Strona WWW ELN utrzymywana jest przez Information and Decision Support Center - Library (http://www.libsector.idsc.gov.eg/edefault.asp), którego celem jest rozwój bibliotek, tworzenie i wprowadzanie zautomatyzowanych systemów dla bibliotek oraz tworzenie sieci wspomagających infrastrukturę informacyjną w Egipcie (taką siecią jest ELN). W ostatnich latach około 500 bibliotek akademickich, publicznych i specjalnych zostało zmodernizowanych oraz zautomatyzowanych zgodnie z międzynarodowymi standardami. IDSC wydaje miesięczny biuletyn zawierający nowości w dziedzinie bibliotekarstwa i zajmuje się jego dystrybucją w bibliotekach egipskich, organizuje również szkolenia w celu podniesienia umiejętności zawodowych bibliotekarzy. Każda spełniająca wymagania sprzętowe biblioteka może przyłączyć się do Egyptian Libraries Network wysyłając zgłoszenie do Information and Decision Support Center. IDSC instaluje moduł wyszukiwania w bibliotece i szkoli bibliotekarzy jak używać i uaktualniać zautomatyzowane katalogi przez Internet.

Czasopisma bibliotekarskie on-line

Librarian Net (http://www.librariannet.com/) jest czasopismem elektronicznym z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej dostarczającym aktualnych informacji z Egiptu i innych krajów arabskich. Periodyk ukazuje się co miesiąc, dostęp do pełnych tekstów poprzez e-mail posiadają tylko subskrybenci. W Internecie zamieszczane są tylko spisy treści. Czasopismo redagowane jest przez bibliotekarzy - absolwentów głównych egipskich uniwersytetów, którzy stawiają sobie za cel m.in. przedstawianie sposobów adaptacji nowoczesnych technologii w bibliotekach oraz polepszanie jakości usług bibliotecznych.

W Kairze powstał Cybrarians (http://www.cybrarians.info) - arabski portal zawierający źródła internetowe związane z bibliotekami i informacją naukową w Egipcie i krajach arabskich. Portal informuje m.in. o bibliotekach i wydawcach arabskich, badaniach bibliotekoznawczych prowadzonych w Egipcie, zamieszcza biografie bibliotekarzy egipskich, recenzje książek i artykuły specjalistyczne, a także wydaje pełnotekstowe czasopismo elektroniczne - Cybrarians Journal (http://cybrarians.info/journal/en/about.htm). Pierwszy numer periodyku ukazał się w czerwcu 2004 r., a we wrześniu 2007 r. opublikowano numer 14. Skład rady naukowej czasopisma tworzą wybitni egipscy specjaliści z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, a autorami artykułów są nie tylko Egipcjanie, ale również bibliotekoznawcy z innych krajów arabskich. Główne pola zainteresowań Cybrarians Journal to przede wszystkim wykorzystanie nowoczesnych technologii w tradycyjnych funkcjach biblioteki, standardy biblioteczne, zintegrowane systemy i oprogramowanie biblioteczne, Internet i jego wykorzystanie w bibliotekach.

Egyptian Library and Information Association

W 1945 r. powstało Cairo Library Association, które w 1952 r. zmieniło nazwę na Egyptian Library Association (http://elaegypt.com/), a w 2000 r. na Egyptian Library and Information Association. Celem organizacji jest pogłębienie współpracy między bibliotekami, promocja bibliotek i zawodu bibliotekarza, udoskonalanie standardów bibliotecznych. ELA wydaje biuletyn i publikacje z dziedziny bibliotekoznawstwa, przeprowadza szkolenia dla bibliotekarzy, udziela porad nowopowstającym bibliotekom w sprawie polityki gromadzenia zbiorów, a od 1997 r. organizuje dla swoich członków coroczne konferencje w różnych miejscach kraju. Organizacja jest członkiem IFLA oraz utworzonej w 1986 r. Arab Federation of Library and Information. W 1995 r. ELA liczyło 300 członków, a w roku 2002 liczba ta wzrosła do 8000, obejmując zarówno niewykwalifikowanych, jak i profesjonalnych bibliotekarzy.

Bibliotekarze

Wprowadzanie nowoczesnych technologii informacyjnych oraz postępująca komputeryzacja bibliotek wymaga zatrudniania kompetentnych specjalistów. Niestety biblioteki egipskie odczuwają niedostatek wykwalifikowanych bibliotekarzy. W 2002 r. na 12 000 osób zatrudnionych w bibliotekach tylko około 1300 posiadało tytuł uniwersytecki. Specjalizacja w zakresie bibliotek istnieje na egipskich uczelniach od 1951 r., kiedy to powstał pierwszy taki kierunek w Cairo University. Obecnie bibliotekarzy kształci się na różnych wydziałach uniwersyteckich w kilkunastu uczelniach państwowych (m.in. na uniwersytecie w Aleksandrii, poza tym w Minufiya, Helwan, Tanta, Ain Shams, Asjut, Benha, Minja), podobne kierunki otwarto w uczelniach prywatnych (6th October University, Al-Azhar, Heliopolis i in.). Wymagania stawiane kandydatom na studentów są dosyć wysokie. Muszą oni posiadać znajomość 2 języków obcych oraz uzyskać 70% punktów na egzaminie końcowym w szkole średniej. Większość absolwentów uczelni znajduje pracę. Dawniej wśród bibliotekarzy dominowali mężczyźni, ale mało atrakcyjne zarobki (w 2002 r. przeciętna pensja bibliotekarza wykwalifikowanego w bibliotece państwowej wynosiła w Egipcie około 100 euro miesięcznie) sprawiają, że dzisiaj liczba zatrudnionych kobiet i mężczyzn jest podobna^[6]. Bibliotekarze egipscy aktywnie działają na forum międzynarodowym, uczestniczą w pracach IFLA^[7], organizują na swoim terenie konferencje międzynarodowe (np. w Kairze, Aleksandrii)^[8].

Podsumowanie

Egipt jest kolebką jednej z najstarszych i najwspanialszych cywilizacji, a w obecnych czasach dzięki swej literaturze, kinematografii czy muzyce, stanowi centrum kultury popularnej całego świata arabskiego. Równocześnie jest to kraj wielu kontrastów, z licznymi problemami społecznymi i politycznymi, miejsce, gdzie wciąż brak jest pełnej wolności słowa. W Egipcie istnieje ogromna przepaść między bogatymi i biednymi (20% ludności żyje w ubóstwie), państwo boryka się z problemem bezrobocia (w 2006 r. - 10,3%), wysokim przyrostem naturalnym (w 2007 r. 1,7%, a Egipt zamieszkuje ponad 80 mln mieszkańców), analfabetyzmem (28% ogólnej liczby ludności to analfabeci, umiejętności czytania i pisania nie posiada 40,6% kobiet i 17% mężczyzn)^[9]. Wszystkie te czynniki oddziałują w istotnym stopniu na kondycję i funkcjonowanie bibliotek egipskich. Obok nowoczesnych i skomputeryzowanych instytucji na miarę XXI wieku (np. Biblioteka Aleksandryjska) wciąż działają biedne i słabo wyposażone biblioteki szkolne czy publiczne. Biblioteki w Egipcie cierpią na niedofinansowanie, brak literatury zagranicznej, mają problemy związane ze standardami katalogowania, posiadają wciąż za małą liczbę wykwalifikowanego i kompetentnego personelu. Jednocześnie wiele z bibliotek gromadzi unikalne na skalę światową zbiory (np. bezcenne kolekcje manuskryptów starożytnych czy islamskich). Wdrażana jest komputeryzacja bibliotek, wiele z nich oferuje już dostęp do źródeł elektronicznych i katalogów on-line. Wzrasta też liczba bibliotek publicznych i dzięki National Book Program powiększają się zbiory bibliotek szkolnych. Bibliotekarze egipscy aktywnie współpracują z organizacjami międzynarodowymi i popularyzują na łamach czasopism bibliotekarskich nowoczesne technologie w bibliotekach. Działania te stwarzają nowe perspektywy dla rozwoju bibliotek i bibliotekarstwa w Egipcie.

Przypisy

[1]  Egypt State Information Service [on-line]. [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sis.gov.eg/En/Default.htm.

[2]  Tamże.

[3]  KEIZERS, A. Libraries in Egypt and librarianship as a career [on-line]. [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sant.ox.ac.uk/mec/melcomintl/melconfparis2002keizersl.shtml.

[4]  Tamże.

[5]  Tamże.

[6]  Tamże.

[7]  Governing Board Election: 2005-2007 [on-line]. [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ifla.org/III/gb/2005/ShawkySalem05.htm.

[8]  Libraries - the Information Society in Action, Alexandria, Egypt, 10-11 November 2005 [on-line]. [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://portal.unesco.org/ci/en/.

[9]  Central Intelligence Agency - The World Factbook [on-line]. [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html.

Bibliografia

1. ABDEL, H., MOHAMED, F., KAMAL, S.A. Cataloging and classification education in Egypt. Catalog & Classification Quarterly 2006 Vol. 41, iss. 3-4, p. 407-429.
2. BIELAWSKI, J. Książka w świecie islamu. Wrocław: Ossolineum, 1961.
3. BOURI, E.N. Public libraries development reconsidered: the case of Egypt. The International Information & Library Review 1994 Vol. 26, iss. 3, p. 151-168.
4. DIMITROFF, A. Information access in a developing country: spes in Egypt. Special Libraries 1993 Vol. 84, iss. 1, p. 25-29.
5. ELMIKATY, H.S. Science education: on the agenda of the Library of Alexandria. Museum International 2005 Vol. 57, iss. 1-2, p. 92-99.
6. HALGAWY, A.S., AMAN, M.M. Recent changes in library education in Egypt. Journal of Education for Library and Information Science 1992 Vol. 33, iss. 3, p. 255-259.
7. KACZMAREK, H. Biblioteki w starożytnym Egipcie. Biblioteka 2004 nr 8, s. 9-23.
8. KEIZERS, A. Cooperation between international libraries in Cairo, Egypt [on-line]. [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sant.ox.ac.uk/mec/melcomintl/melconfkeizers2000.shtml.
9. KEIZERS, A. Libraries in Egypt and librarianship as a career [on-line]. [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sant.ox.ac.uk/mec/melcomintl/melconfparis2002keizersl.shtml.
10. KLUKOWSKI, B. Biblioteka Aleksandryjska w Aleksandrii. W: Książnice narodowe świata: geneza, zasoby, działalność. Warszawa: Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej, 2005, s. 18-21.
11. MACMILLEN, S. Egyptian university libraries. W: Information and libraries in the Arab World. London: Library Association Publishing, 1994, p. 81-95.
12. MEINARDI, G. Bibliotheca Alexandrina - "czwarta piramida" - świetność z gruzów. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 2005 z. 3, s. 3-10.
13. MOHAMED, F.A.H. Educating cataloger in the electronic environment: a study for education and training programs in Egypt. W: Cybrarians Journal [on-line]. 2005 nr 6 [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cybrarians.info/journal/en/no6/cataloger.htm.
14. MOSTAFA, H.E.D. The development of public libraries in Egypt: a vision for the future. W: Cybrarians Journal [on-line]. 2005 nr 6 [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cybrarians.info/journal/en/no6/public_lib.htm.
15. PIETTE, M.I. A pageant of cultures: the libraries of Cairo. American Libraries 1998 Vol. 29, iss. 6, p. 74-76.
16. TRENT, B. A greatness reborn. Humanist 2004 Vol. 64, iss. 5, p. 31-34.
17. ZAIN, A.H. Metadata in Arabic libraries' Web sites in Egypt and Saudi Arabia: an applied study. W: Cybrarians Journal [on-line]. 2005 nr 4 [dostęp 9 października 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.cybrarians.info/journal/en/no4/metadata.htm.
18. ZIEDAN, Y. The preservation, study and presentation of manuscripts at the Bibliotheca Alexandrina. Museum International 2005 Vol. 57, iss. 1-2, p. 100-110.

Biblioteki i bibliotekarstwo we współczesnym Egipcie / Ewa Piotrowska// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 1/2008 (92) luty. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/92/a.php?piotrowska. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187