Nr 9/2008 (100), EBIB – czasopismo otwarte. Badania, teorie, wizje
| | Nr 9/2008 (100), EBIB – czasopismo otwarte. Badania, teorie, wizje |
|
 | | | |
Ewelina Matyja
| |||
| | ||
| Gwałtowny postęp technologiczny, który nastąpił wraz z rozpowszechnieniem Internetu, przyniósł ze sobą ważne zmiany w komunikacji naukowej. Sieć stała się podstawowym medium wymiany informacji i doświadczeń między twórcami nauki. Czasopisma naukowe, do tej pory udostępniane w postaci drukowanej, uzyskały elektroniczną postać. Czasopisma elektroniczne wydają się być idealnym sposobem rozpowszechniania prac naukowych, ponieważ dzięki stosunkowo niewielkim nakładom (…) mogą dotrzeć do odbiorców na całym świecie. Internet przypomina bowiem wielką bibliotekę, w której każdy może znaleźć praktycznie wszystko, co się w niej znajduje[1]. Z czasem oferta wydawców obligująca biblioteki do zakupu coraz droższych prenumerat spowodowała rozwój ruchu Open Access, czyli wolnego dostępu do publikacji w Internecie. Stworzyło to nowe możliwości w pozyskiwaniu literatury. Aby umożliwić przeglądanie i przeszukiwanie tego zasobu, zaczęto tworzyć bazy danych, których zawartość stanowiła wiarygodne źródło informacji, spełniając oczekiwania naukowców poszukujących wartościowej literatury. W ogromie tytułów z różnych dziedzin nauki, można tam znaleźć również czasopisma m.in. z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej związane zarówno z nauką, jak i praktyką tego zawodu. Poniżej zaprezentowano trzy bazy: Elektronische Zeitschriftenbibliothek (EZB), Directory of Open Access Journals (DOAJ), IngentaConnect, które zostały przeanalizowane pod kątem dostępności czasopism bibliotekarskich. Elektronische Zeitschriftenbibliothek (http://rzblx1.uni-regensburg.de/ezeit/) została utworzona w 1996 r. w Bibliotece Uniwersyteckiej w Regensburgu, w sieci jednak istnieje dopiero od roku 1997[2]. Obecnie w projekcie uczestniczą 454 biblioteki uniwersyteckie i ośrodki naukowo-badawcze, głównie z Niemiec, Austrii i Szwajcarii. Baza oferuje szybki i zorganizowany dostęp do ponad 39 tys. czasopism elektronicznych ze wszystkich dziedzin wiedzy, w tym do ok. 18 tys. w wolnym dostępie[3]. Czasopisma można wyszukiwać poprzez dziedzinę, tytuł, ISSN, wydawcę oraz słowa z tytułu. Z bazy można uzyskać dostęp zarówno do czasopism darmowych, jak i tych o ograniczonym dostępie. Chcąc się dowiedzieć, jakie czasopisma z dziedziny informacji naukowej i bibliotekoznawstwa są dostępne, należy skorzystać z wyszukiwania dziedzinowego i wybrać: Information science and librarianship, Study of (ancient and medieval) manuscripts. Około 1/3 czasopism bibliotekarskich w bazie EZB wymaga opłat za korzystanie. Przy każdym tytule publikacji znajdują się informacje na temat wydawcy, dziedziny, daty pojawienia się czasopisma w wersji elektronicznej, słów kluczowych, czy jest w wolnym dostępie oraz czy posiada wersję drukowaną. Analizując dane dotyczące kraju wydania czasopisma oraz języka publikacji, można zaobserwować, że najwięcej tytułów jest wydawanych w Stanach Zjednoczonych, co stanowi około 33% piśmiennictwa bibliotekarskiego umieszczonego w bazie. Na drugim miejscu znajdują się Niemcy (24% tytułów). Do innych państw, które są reprezentowane w EZB, należą: Wielka Brytania, Hiszpania, Brazylia, Francja i Szwecja.
Wykres 1. Kraj wydania czasopisma Badając dobór tytułów w bazie w podziale według kontynentów, można zauważyć, że najlepiej prezentują się czasopisma wydawane w Europie. Mając jednak świadomość, że na drugą pozycję Ameryki Północnej wpłynął przede wszystkim jeden kraj - USA, to Europa, z mnogością państw, które do niej należą, powinna prezentować większy dorobek.
Wykres 2. Tytuły czasopism bibliotekarskich w podziale według kontynentów Wynik analizy bazy EZB według języka publikacji potwierdza dominującą pozycję wydawnictw angielskojęzycznych (52%). Na drugim miejscu są czasopisma niemieckie (21%), na co wpłynął zapewne fakt, iż baza tworzona jest przez biblioteki niemieckie. Na podstawie bazy można wnioskować o rosnącym udziale języków latynoamerykańskich w czasopiśmiennictwie bibliotekarskim.
Wykres 3. Język publikacji Kolejną analizowaną bazą danych jest Directory of Open Access Journals (DOAJ) (http://www.doaj.org/). Serwis ten umożliwia bezpłatne korzystanie z ponad 3786 naukowych czasopism elektronicznych z różnych dziedzin wiedzy z całego świata. Wszystkie tytuły podlegają weryfikacji pod kątem zawartości i jakości. Tytuły czasopism można wyszukiwać, korzystając z opcji "Find journals" poprzez wyszukiwarkę słów z tytułu, katalog dziedzinowy i indeks alfabetyczny. Nowe czasopisma mogą być wyszukane poprzez słowa z tytułu lub datę zamieszczenia w bazie. Twórcy bazy zakwalifikowali bibliotekoznawstwo i informację naukową do nauk społecznych "Social sciences", gdzie jedną z dziedzin jest "Library and Information Science" (90 czasopism i jeden tytuł zakwalifikowany osobno do działu „bibliography”). Wszystkie tytuły opatrzone są informacjami o numerze ISSN, numerze EISSN (Electronic International Standard Serial Number), języku publikacji, kraju, wydawcy oraz słowach kluczowych i roku powstania. Tytuły odsyłają użytkowników na strony domowe czasopism lub są dostępne na stronach serwisu za zakładką DOAJ Content. Baza DOAJ podaje interesującą informację dotyczącą roku powstania czasopisma. Analizując to kryterium, można zaobserwować rosnącą popularność tworzenia czasopism open access z naszej dziedziny. Wyniki badania potwierdzają również to, o czym wspominał Marek Nahotko: "ofensywna polityka wydawców z lat 1996-1999 zaowocowała nagłym i znacznym wzrostem liczby czasopism elektronicznych"[4]. Pomimo chwilowego spadku w latach 2000-2003, od 2004 r. znów widoczny jest wzrost liczby nowych czasopism w DOAJ.
Wykres 4. Analiza czasopism w bazie DOAJ według roku wydania Na podstawie przeprowadzonej analizy bazy DOAJ, można zauważyć dominującą pozycję Stanów Zjednoczonych w liczbie zamieszczonych tytułów. Na uwagę zasługuje również Brazylia, która także aktywnie przyczynia się do wzrostu piśmiennictwa czasopism z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Wśród "egzotycznych" państw można znaleźć czasopisma wydawane na Kubie, w Puerto Rico, Peru, Wenezueli, Egipcie czy Australii (kraj wydania "inny", wykr. 5). Warto wspomnieć, że w bazie DOAJ znajduje się także polskie czasopismo "Biuletyn EBIB" z podaną informacją o angielskiej wersji wydawnictwa.
Wykres 5. Kraj wydania czasopisma Kolejna z analizowanych baz to IngentaConnect (http://www.ingentaconnect.com/), która powstała w 1998 r. i jest bardzo rozbudowanym serwisem czasopism naukowych. Zawiera artykuły, raporty i inne publikacje z wielu dziedzin, zarówno w wolnym dostępie, jak i płatne. Znajduje się w niej 31 360 publikacji[5]. Droga dotarcia do czasopism z branży bibliotekarskiej jest dość skomplikowana. Korzystamy z opcji "Browse Publications", następnie z "Subject Area", gdzie bibliotekoznawstwo kryje się pod zagadnieniem "Computer and Information Science". Odsyła nas to do kolejnej strony, gdzie zawężamy poszukiwania do "Library Science". Spośród 101 tytułów, po wybraniu opcji wyszukiwania "Subscribed publications and free content", pozostaje sześć pozycji. Niestety, nie ma opcji wyszukiwania całkowicie darmowych tytułów. Być może wiąże się to z tym, że w ramach jednego czasopisma znajdują się zarówno numery płatne, jak i o nieograniczonym dostępie. Analiza tytułów według kraju wydania wskazuje, że najwięcej czasopism w bazie pochodzi z Wielkiej Brytanii (67%). Wśród krajów wydających czasopisma brakuje Stanów Zjednoczonych. W porównaniu np. z bazą EZB, większość oferowanych czasopism w IngentaConnect wymaga uiszczenia opłat za korzystanie, a niewielka liczba numerów w pełnym dostępie sprawia, że oferta ta jest niezwykle skromna i nieatrakcyjna.
Wykres 6. Czasopisma bibliotekarskie w bazie IngentaConnect w podziale według kraju wydania Po dokładnym przeanalizowaniu wyżej omówionych baz, można wnioskować, że najbardziej rozbudowanym źródłem informacji jest baza Elektronische Zeitschriftenbibliothek. Umożliwia ona w prosty i czytelny sposób dostęp do dużego zasobu czasopism z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (w sumie ok. 650 tytułów). Również prosta w korzystaniu oraz zawierająca przegląd literatury z całego świata jest baza DOAJ. Najmniej korzystnie wypada na tym tle IngentaConnect z niewielką ofertą tytułów oraz niejasnym zakwalifikowaniem bibliotekarstwa do "Computer and Information Science". Na podstawie przeglądu wymienionych powyżej baz czasopism można zaobserwować też dominującą rolę USA w bezpłatnym udostępnianiu piśmiennictwa. O ile nie zaskakuje również duży udział wydawnictw niemieckich czy skandynawskich, to widać, jak żywo kraje latynoamerykańskie, zwłaszcza Brazylia, włączają się w tworzenie publikacji w wolnym dostępie. Ponadto wyróżniają się kraje Półwyspu Bałkańskiego, takie jak: Serbia, Słowenia czy Bośnia i Hercegowina. Należy tu podkreślić obecność w DOAJ polskiego czasopisma "Biuletynu EBIB", który zamieszcza streszczenia oraz wybrane pełne artykuły tłumaczone na język angielski. Czasopisma wydawane w różnych krajach czy kontynentach mają szansę na międzynarodowe uznanie tylko, gdy będą publikowały teksty w języku angielskim lub będą zawierały streszczenia w tym języku. Zarówno w EZB, jak i w DOAJ można znaleźć publikacje w różnych językach, jednak zazwyczaj mają one także wersje angielskie, jak np. w przypadku krajów latynoamerykańskich (hiszpański, portugalski, angielski, francuski). Podsumowując, można wysnuć wniosek, że najlepszym źródłem informacji z branży bibliotekarskiej są bazy EZB i DOAJ, dające przegląd literatury światowej, która niezależnie od kraju wydania często tłumaczona jest na język angielski. Pozytywnym zjawiskiem jest to, że nie tylko kraje wysokorozwinięte mają udział w tworzeniu i rozpowszechnianiu wiedzy z naszej dziedziny. Przypisy[1] STEPOWICZ, M. Czasopisma w Internecie. Biuletyn EBIB [on-line]. 1999 nr 2 (85) [dostęp 20 maja 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e002-07.html. ISSN 1507-7187. [2] HUTZLER, E. Elektronische Zeitschriftenbibliothek (EZB) - Biblioteka Czasopism Elektronicznych. W: Szczepańska B. (red.). Internet w bibliotekach II - łączność, współpraca, digitalizacja, Wrocław, 23-26 września 2003 roku [on-line]. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, K[omisja] W[ydawnictw] E[lektronicznych], 2003 [dostęp 20 maja 2008]. EBIB Materiały Konferencyjne; nr 6. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/iwb2/hutzler.php. ISBN: 83-915689-5-4. [3] Elektronische Zeitschriftenbibliothek [on-line]. [dostęp 26 maja 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://rzblx1.uni-regensburg.de/ezeit/. [4] NAHOTKO, M. Naukowe czasopisma elektroniczne. Warszawa: SBP, 2007, s. 42. [5] IngentaConnect [on-line]. [dostęp 27 maja 2008]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ingentaconnect.com/. Bibliografia
 | |
| | | |
| |||
| | ||
