ebib 
Nr 9/2008 (100), EBIB – czasopismo otwarte. Artykuł
 poprzedni artykuł następny artykuł   

 


Renata Łuczyna
Uniwersytet Wrocławski, Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, rok V

Karolina Malamis
Politechnika Wroclawska, Biblioteka Główna
Uniwersytet Wrocławski, Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, rok V

Co cytuje EBIB? Analiza źródeł cytowanych




Czasopisma należą do najczęściej wykorzystywanych źródeł informacji w komunikacji naukowej. Autorzy sięgają po nie chętniej, gdyż cechuje je znacznie większa szybkość dostarczania informacji w stosunku do innych wydawnictw, a zwłaszcza książek. W ten sposób organizują dostęp do wiadomości najbardziej aktualnych, które w obecnych czasach niezwykle dynamicznego rozwoju nauki, mają duże znaczenie. Popularność czasopism w środowisku naukowym wynika również z faktu, że na ich łamach możliwa jest prezentacja treści tematycznie rozległych przy zachowaniu zwięzłej formy wypowiedzi. Dostarczają one informacji kompleksowej, wszechstronnej i różnorodnej, zarówno ogólnej, jak i specjalistycznej, dzięki czemu znajdują szerokie grono odbiorców. Stosunkowo niewielka objętość czasopism także wpływa pozytywnie na łatwość i szybkość przyswajania zamieszczonych w nich treści, zwłaszcza jeśli artykuły są zaopatrzone w streszczenia, ułatwiające ich selekcję. Czasopisma jako aktywne i bardzo elastyczne narzędzia komunikacji reagują na potrzeby odbiorców, dostosowując się do aktualnych kierunków w nauce oraz lansując pewne koncepcje, zmienne w czasie. Umożliwiają sprawny przepływ informacji w środowisku naukowym, a analizy ich cytowań mogą ujawniać pewne prawidłowości i wzorce w komunikacji naukowej. Badania przedstawione w niniejszym artykule dotyczyły cytowań czasopism w elektronicznym "Biuletynie EBIB" i miały na celu ukazanie pewnych tendencji w wykorzystywaniu różnych periodyków przez środowisko bibliotekarskie.

Metodyka badań

W badaniach została wykorzystana metoda bibliometryczna, a konkretnie analiza cytowań bibliograficznych. Przeanalizowane zostały wszystkie numery "Biuletynu EBIB" (do numeru 94 włącznie) pod kątem występowania cytowań innych czasopism. Uwzględnione zostały jedynie działy "Artykuły" oraz "Badania, teorie, wizje", gdyż w pozostałych działach raczej rzadko występują cytowania. W badaniu wzięto pod uwagę zarówno przypisy, jak i bibliografię, umieszczone przy każdym artykule. W ten sposób uzyskano listę 1464 cytowań, pochodzących z 463 czasopism.

W wyniku analizy powstała tabela zbiorcza uwzględniająca wszystkie tytuły czasopism, na które powoływali się autorzy piszący do EBIB-u. W tabeli zawarto także informacje, dotyczące formy wydania cytowanego czasopisma (drukowane czy elektroniczne)[1], języka cytowanego źródła[2], roku wydania oraz numeru czasopisma.

Analiza cytowań poszczególnych tytułów czasopism

Zgromadzony materiał został uszeregowany alfabetycznie według tytułów czasopism. Pozwoliło to na określenie liczby cytowań każdego tytułu. Następnie dokonano podziału czasopism na trzy grupy:

  1. czasopisma cytowane więcej niż 10 razy,
  2. czasopisma cytowane od 2 do 10 razy,
  3. czasopisma cytowane tylko raz.

W pierwszej grupie znalazło się 16 czasopism (wykres 1.), z których pochodzi 607 cytowań. Dwanaście z wymienionych tytułów jest z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Należą do nich: "Biuletyn EBIB", "Bibliotekarz", "Przegląd Biblioteczny", "Zagadnienia Informacji Naukowej", "Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej", "Poradnik Bibliotekarza", "Roczniki Biblioteczne", "Journal of Academic Librarianship", "Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej", "Library Journal", "Information Technology and Libraries", "Studia Bibliologiczne". Są to prawdopodobnie najpopularniejsze czasopisma w środowisku bibliotekarskim, ponieważ pochodzi z nich ponad 1/3 wszystkich analizowanych cytowań (544).



Wykres 1. Czasopisma cytowane więcej niż 10 razy

Interesujące jest to, że autorzy piszący do EBIB-u najczęściej powołują się właśnie na to czasopismo (aż 174 cytowania, co stanowi ok. 30% cytowań z grupy 16 najpopularniejszych czasopism i prawie 12% wszystkich cytowań). Niewątpliwie świadczy to o jego użyteczności, a można także przypuszczać, że w środowisku bibliotekarskim "Biuletyn EBIB" jest uważany za jedno z najważniejszych źródeł informacji. Wśród najczęściej cytowanych czasopism znalazły się także dwa wiodące dzienniki ogólnopolskie - "Gazeta Wyborcza" i "Rzeczpospolita" oraz miesięcznik informacyjno-publicystyczny "Forum Akademickie". Ponadto w omawianej grupie pojawia się miesięcznik "Personel i Zarządzanie", poświęcony tematyce zarządzania zasobami ludzkimi. Jego obecność w tej grupie można tłumaczyć faktem, że treści w nim zawarte okazały się przydatne dla autorów piszących do numerów EBIB-u, poruszających problematykę zawodu bibliotekarza (nr 18 i 80).

Drugą grupę stanowią 162 czasopisma, które cytowane były od 2 do 10 razy. Łączna liczba cytowań z tych czasopism to 574. Połowa periodyków (83) z tej grupy należy do dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, a cytowania tych czasopism stanowią 22% wszystkich cytowań (327 z 1464). Wykres 2. przedstawia tylko te czasopisma bibliotekarskie z drugiej grupy, które cytowane były 6 i więcej razy.

malamis_luczyna2 (12K)

Wykres 2. Czasopisma bibliotekarskie cytowane 6-10 razy

Oprócz czasopism wymienionych na wykresie w grupie drugiej znalazły się jeszcze 63 inne, rzadziej cytowane czasopisma bibliotekarskie, a wśród nich m.in. takie polskie tytuły, jak: "Biblioteka w Szkole", "Biblioterapeuta", "Rocznik Biblioteki Narodowej", "Studia o Książce", "Bibliotekarz Zachodniopomorski", "Bibliotekarz Kujawsko-Pomorski", "Bibliotekarz Podlaski", "Bibliotekarz Warmińsko-Mazurski", "Zeszyty Prasoznawcze", "Notes Wydawniczy".

Z czasopism zagranicznych warto zwrócić uwagę na czeski periodyk elektroniczny "ITlib. Informačné Technologie a Knižnice" (http://www.cvtisr.sk/itlib/), który sposobem prezentacji treści bardzo przypomina "Biuletyn EBIB".

Wśród czasopism cytowanych 2-10 razy, znalazło się też wiele periodyków niebibliotekarskich, reprezentujących takie dziedziny, jak:

  • ekonomia (biznes, finanse, marketing i zarządzanie, praca), np. "Journal of Marketing", "Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", "Journal of Econometrics", "Praca i Zabezpieczenie Społeczne";
  • informatyka, np. "Gazeta IT", "CHIP", "Webmaster";
  • media, np. "Press", "Studia Medioznawcze", "Aida";
  • naukoznawstwo, np. "Scientometrics", "Sprawy Nauki", "Zagadnienia Naukoznawstwa";
  • pedagogika, np. "Edukacja Ustawiczna Dorosłych", "Kwartalnik Metodyczny", "The Chronicle of Higher Education";
  • prawo, np. "Gazeta Prawna", "International Review of Industrial Property and Copyright Law", "European Intellectual Property Review".

Pojawiło się też kilka czasopism ogólnonaukowych, społeczno-politycznych, kulturalnych, technicznych, socjologicznych oraz dzienników. Tak duże zróżnicowanie tematyczne cytowanych czasopism może świadczyć o wspólnych polach zainteresowań bibliotekoznawstwa i informacji naukowej z wymienionymi dziedzinami.

Trzecia grupa to 283 tytuły czasopism, które zostały zacytowane tylko raz. Reprezentują one bardzo wiele różnych dyscyplin, jednak w znacznej części są to periodyki bibliotekoznawcze - 82 tytuły, co stanowi 29% wszystkich cytowań z tej grupy. Spośród polskich czasopism bibliotekarskich, posiadających pojedyncze cytowania, na uwagę zasługują m.in.: "Biblioteka Analiz", "Nowe Książki", "Prace IINTE", "Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie", "Rocznik Historii Prasy Polskiej", "Wydawca", "Zeszyty Naukowe UJ. Prace z Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej". Warto nadmienić, że w grupie periodyków cytowanych tylko raz znalazło się czasopismo "Książka i Czytelnik. Czasopismo bibliotekarzy Dolnego Śląska", wydawane we Wrocławiu przez Dolnośląską Bibliotekę Publiczną im. Tadeusza Mikulskiego. Jego tytuł wyraźnie sugeruje odbiorców treści tego czasopisma, jednak w środowisku bibliotekarskim skoncentrowanym wokół Biuletynu EBIB nie cieszy się ono dużym zainteresowaniem.

Cytowania EBIB-u

Spośród wszystkich cytowań należy bardziej szczegółowo omówić te dotyczące "Biuletynu EBIB". Jak już zostało zauważone, czasopismo to zacytowano aż 174 razy, co stanowi prawie 12% wszystkich cytowań. Najczęściej cytowane (9 cytowań) były numery 47. "Społeczeństwo informacyjne - co i jak budujemy?" oraz 80. "Kreowanie nowego wizerunku bibliotekarza", co może świadczyć o większym zainteresowaniu tymi tematami. Siedem razy zostały zacytowane artykuły z numeru 36. "Konsorcja i współpraca bibliotek" oraz 56. "Public relations w bibliotekach", natomiast sześć cytowań odnosi się do numeru 62. "Szkolenia dla użytkowników" (m.in. kwestia information literacy). Wymienione numery "Biuletynu EBIB" poruszają bardzo modne ostatnio w środowisku bibliotekarskim zagadnienia, dlatego nie dziwi fakt, że to właśnie te numery uzyskały najwięcej cytowań. Wykres 3. przedstawia liczbę cytowań poszczególnych numerów biuletynu, z pominięciem 24. cytowań pojedynczych oraz numerów w ogóle niecytowanych. Żadnych cytowań nie miało 36 numerów Biuletynu, przy czym należy zaznaczyć, że 6 z nich (89-94) pochodzi z ostatnich kilku miesięcy.

malamis_luczyna3 (7K)

Wykres 3. Cytowania poszczególnych numerów EBIB

Analiza cytowań źródeł drukowanych i elektronicznych

Na wykresie 4. przedstawiono proporcje cytowań źródeł drukowanych do elektronicznych. Według tych danych autorzy najczęściej wykorzystują źródła drukowane - na 4 cytowania źródeł drukowanych przypada tylko jedno cytowanie źródła elektronicznego.

malamis_luczyna4 (13K)

Wykres 4. Cytowania źródeł drukowanych i elektronicznych

Spośród 313 wszystkich cytowań źródeł elektronicznych ponad połowa to cytowania tylko jednego czasopisma - "Biuletynu EBIB", natomiast reszta pochodzi z zaledwie 65 innych periodyków elektronicznych. Dziwić może taki stan rzeczy, gdy autorzy piszący do czasopisma elektronicznego sami wciąż niechętnie korzystają z tego typu źródła informacji. Tak niska liczba wykorzystania czasopism elektronicznych (tylko 14% z 463 wszystkich tytułów) jest raczej niepokojąca, szczególnie dziś, kiedy tyle mówi się o powszechnym dostępie do informacji, zwłaszcza tej w formie cyfrowej. Być może wynika to z faktu, że ze względu na ograniczenia wprowadzane przez wydawców komercyjnych wiele czasopism wciąż pozostaje niedostępnych i za korzystanie z prestiżowych źródeł elektronicznych trzeba płacić. Mimo niewielkiej liczby cytowań czasopism elektronicznych można zauważyć jednak tendencję wzrostową w ich wykorzystaniu (wykres 5.). W początkowych latach ukazywania się "Biuletynu EBIB" autorzy bardzo rzadko powoływali się na źródła elektroniczne - najwyżej kilkanaście razy w ciągu roku, jednak od 2004 r. liczba ta znacznie wzrosła. W roku 2006 było 68 cytowań źródeł elektronicznych, natomiast w połowie 2008 r., po ukazaniu się trzech numerów EBIB-u, liczba ta wynosi 46. Można przypuszczać, że do końca roku wzrośnie dwukrotnie. Jednak i to nie wydaje się być imponującym wynikiem w czasach, kiedy czasopisma elektroniczne zdobywają coraz większe uznanie i silnie konkurują z tradycyjnymi periodykami.

malamis_luczyna5 (11K)

Wykres 5. Cytowania źródeł elektronicznych

Analiza cytowań czasopism według języka źródła

Nie jest zaskoczeniem, że polscy autorzy publikujący w EBIB-ie najczęściej powołują się na czasopisma w języku polskim. Z języków obcych najpopularniejszy jest angielski, który jest językiem międzynarodowym i łączy środowiska naukowe z całego świata. Warto zauważyć, że choć cytowań w języku polskim było ponad dwa razy więcej niż w języku angielskim, to dotyczyły one podobnej liczby czasopism:

  • język polski - 972 cytowania z 225 czasopism,
  • język angielski - 449 cytowania z 212 czasopism.

Piszący do EBIB-u znają więc wiele źródeł anglojęzycznych, jednak chętniej cytują polskie. Wydawać by się mogło, że wśród polskich autorów popularnym językiem jest także niemiecki (ze względu na sąsiedztwo geograficzne), jednak cytowań źródeł w tym języku było zaledwie 17. Pozostałe języki, które pojawiły się w analizowanym materiale to: czeski, szwedzki, francuski oraz niderlandzki. Rozkład cytowań źródeł w poszczególnych językach wraz z liczbą czasopism, z których pochodzą, przedstawia wykres 6.

malamis_luczyna6 (8K)

Wykres 6. Cytowania źródeł w różnych językach

Analiza cytowań według roku wydania czasopisma

Na wykresie 7. przedstawiono liczbę cytowań czasopism według ich roku wydania, z podziałem na okresy, ilustrujące wyraźny wzrost cytowań literatury najnowszej. Jak widać, autorzy najchętniej powołują się na piśmiennictwo z ostatnich lat, prawdopodobnie ze względu na jego największą aktualność. Źródła wydane w okresie 1815-1990 cytowane były zaledwie 186 razy, natomiast te wydane po 1990 r. aż 1278 razy, z czego 780 cytowań dotyczy źródeł opublikowanych po 2000 r. (53% wszystkich analizowanych cytowań).

malamis_luczyna7 (11K)

Wykres 7. Cytowania według roku wydania czasopisma

Podsumowanie

W wyniku analizy ilościowej i jakościowej cytowań bibliograficznych, zamieszczonych w artykułach "Biuletynu EBIB", możliwe było sformułowanie pewnych wniosków dotyczących wykorzystywania różnych czasopism przez autorów publikujących w tym periodyku. Oczywiste jest, że przeważająca liczba cytowań pochodzi z czasopism z dziedziny informacji naukowej i bibliotekoznawstwa - 65% wszystkich cytowań, a wśród najczęściej cytowanych tytułów znalazły się te najbardziej znane: "Bibliotekarz", "Przegląd Biblioteczny", "Poradnik Bibliotekarza" czy "Zagadnienia Informacji Naukowej". Natomiast w przypadku pozostałych cytowań występuje duże zróżnicowanie tematyczne, co może wskazywać na wspólne zainteresowania bibliotekarstwa i innych dziedzin takich, jak ekonomia, naukoznawstwo czy informatyka. Wciąż najczęściej cytowane są źródła drukowane, jednak widoczna jest tendencja wzrostowa w cytowaniu periodyków elektronicznych. Wśród cytowań obcojęzycznych dominuje język angielski, zaś dziwić może znikoma liczba powołań na źródła w języku niemieckim. Autorzy najczęściej wykorzystują literaturę najnowszą, co wyraźnie pokazuje, że w komunikacji naukowej liczy się aktualność.

Przypisy

[1] Podana informacja odwołuje się do formy wydania cytowanego źródła. Zdarza się, że czasopismo występuje równolegle w formie drukowanej i elektronicznej, jednak autor powołuje się na jedną z nich i właśnie ta forma została uwzględniona w tabeli, np. cytowania "Biuletynu Informacyjnego Biblioteki Narodowej" dotyczą jego formy drukowanej lub elektronicznej.

[2] Język cytowanego źródła nie zawsze jest tożsamy z językiem, w którym wydawane jest dane czasopismo. Informacja ta odnosi się konkretnie do źródła, na jakie powołał się autor, np. elektroniczny "Cybrarians Journal" jest czasopismem arabskim, jednak posiada również wersję angielską i właśnie tę wersję cytuje jeden z autorów.

Bibliografia

  1. NOWAK, P. Bibliometryczne wskaźniki oceny czasopism naukowych. Roczniki Naukowe. Seria A, Miscellanea / Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Amosa Komeńskiego w Lesznie 2003, T. 1, s. 51-58.
  2. OSTROWSKA, T. Czasopisma w nauce (I i II). Przegląd Humanistyczny, 1975, nr 9, s. 61-73.
  3. Tamże, nr 10, s. 57-68.
  4. SAPA, R. Wybrane aspekty komunikacji naukowej w informacji naukowej i bibliotekoznawstwie w Polsce. Zagadnienia Naukoznawstwa 2007, z. 1, s. 91-106.
  5. STEFANIAK, B. Cytowania literatury naukowej i ich udział w procesie komunikacji. Zagadnienia Naukoznawstwa 1999, z. 1, s. 49-56.
 Początek strony



Co cytuje EBIB? Analiza źródeł cytowanych / Renata Łuczyna, Karolina Malamis// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 9/2008 (100) grudzień/styczeń. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/100/a.php?luczyna_malamis. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187