Bałtyckim szlakiem - wycieczka szkoleniowa do bibliotek w Rydze, Tallinie i Wilnie

Zarówno Uczelnia, jak i jej Biblioteka mają długą tradycję, sięgającą roku 1862. Przez ponad 100 lat zmieniał się status i przynależność Uczelni. Te historyczne zawirowania mają swoje odzwierciedlenie w zasobach Biblioteki, liczących ponad 2 miliony voluminów, z czego 15% stanowią zbiory w języku łotewskim, 67% w języku rosyjskim i 18% w innych językach. Obecnie Politechnika Ryska dzieli się na 8 wydziałów, w których studiuje 17 tys. studentów.

Podobną strukturę reprezentuje Biblioteka Naukowa Politechniki Ryskiej (BNPR), od 2006 r. akredytowana jako Państwowa Biblioteka Techniczna. Ten status zapewnia jej otrzymywanie egzemplarza obowiązkowego z nauk technicznych. Główna siedziba BNPR zlokalizowana jest na terenie Uczelni, w oddzielnym budynku zaadaptowanym na jej potrzeby. Integralną częścią BNPR są biblioteki wydziałowe, mające siedzibę w 5 różnych miejscach.

Komputeryzacja Biblioteki została zapoczątkowana w 1994 r. w systemie Aleph. Od 2000 r. biblioteka uczestniczy w tworzeniu centralnego katalogu bibliotek technicznych na Łotwie – ALIS, który jest zarządzany przez Bibliotekę Narodową. Minusem tej współpracy jest posadowienie całej bazy na jednym serwerze, co stwarza problemy zarówno bibliotekarzom, jak i użytkownikom. Największym problemem katalogu centralnego jest systemowe ograniczenie liczby wyświetlanych egzemplarzy danego tytułu (około 200 wyświetla się bez problemu). Ich lokalizacja w katalogu centralnym ułożona jest w porządku alfabetycznym bibliotek, a egzemplarze BNPR są na samym końcu tej listy. To powoduje, że użytkownicy BNPR nie zawsze mogą obejrzeć wszystkie dostępne w swojej bibliotece egzemplarze, jeśli ich liczba przekracza ograniczenia. Studenci nie mogą także sprawdzić terminu zwrotu książki w katalogu BNPR, lecz muszą korzystać w tym celu z katalogu centralnego. Poza tym użytkownicy mogą przeszukiwać katalog, ale nie mają możliwości rezerwowania książek.

W okresie 1995–2004 roku biblioteki łotewskie wypracowały zintegrowany system sieci informacyjnych na Łotwie LATLIBNET (którego uczestnikiem jest także BNPR). Projekt zrealizowano pod patronatem Stowarzyszenia Akademickich Bibliotek Łotewskich, po uzyskaniu funduszy rządowych i grantu z fundacji Mellona.

W 2004 r. rozpoczęto w Bibliotece prace nad pilotażowym projektem UNESCO dla państw bałtyckich, związanym z tworzeniem bazy prac magisterskich i doktorskich. W tym samym czasie 2004–2007 wystartował wspólny projekt bibliotek naukowych w Rydze w zakresie tworzenia katalogu centralnego, publikacji elektronicznych oraz wspólnej karty bibliotecznej, obowiązującej w 8 bibliotekach. Wszyscy użytkownicy mogą korzystać z zasobów wielu bibliotek, posługując się jedną kartą biblioteczną (nie zawsze mogą wypożyczać zbiory, jest to uzależnione od poszczególnych przepisów w tym zakresie).

Od 2003 r. Biblioteka prowadzi szkolenia dla studentów I roku, ale nie są one obowiązkowe. Dzięki aktywności kilku nauczycieli akademickich udało się wprowadzić szkolenia specjalistyczne do programu nauczania na dwóch wydziałach chemicznych. Biblioteka korzystała również z możliwości kształcenia pracowników m.in. w Helsinkach w ramach programu Leonardo da Vinci – Education and Culture Lifelong Programme – Development of Information Literacy.

Po wizycie w Bibliotece Politechniki Ryskiej mieliśmy niewiele czasu na zwiedzanie miasta, bowiem przed nami była do pokonania droga do Tallina, około 300 km. Mimo to, przy sprzyjającej słonecznej pogodzie mogliśmy zobaczyć najważniejsze obiekty Starego Miasta w Rydze – Małą i Wielką Gildę, Dom Bractwa Czarnogłowych, Ratusz, Katedrę.

Wieczorem dotarliśmy do Tallina, a następnego dnia udaliśmy się z wizytą do Biblioteki Politechniki Tallińskiej (BPT). Powitał nas najpierw prorektor Uczelni, a później dyrektor Biblioteki Juri Jaris, po wstępnej prezentacji zaproponował nam podział na grupy tematyczne. Zdecydowaliśmy się na cztery z nich: organizacja i zarządzanie, wdrażanie Metal Lib SFX, dygitalizacja zbiorów, szkolenia użytkowników/lokalne i krajowe bazy danych. Podczas prezentacji dyrektor Jaris nawiązał do historii (BPT), ściśle związanej z historią uczelni od 1919 r.

Politechnika w Tallinie dzieli się na 7 wydziałów, w których studiuje około 12 tysięcy studentów. Estonia, jako mały kraj (1 800 000 mieszkańców), przeżywa ogromny problem demograficzny. Władze politechniki dążą więc do rozwoju kierunków multidyscyplinarnych, zachęcając tym samym kadrę naukową do szerszej współpracy, by uczynić studia techniczne atrakcyjniejszymi. Estonia, podobnie jak inne kraje, zaczyna odczuwać deficyt inżynierów.

Od 1992 r. Biblioteka Politechniki Tallińskiej pełni także rolę Centralnej Biblioteki Technicznej. Ta funkcja zapewnia jej egzemplarz obowiązkowy. Na okres 2002–2006 BPT otrzymała status biblioteki naukowej. Dodatkowo na lata 2005/2006 oraz 2006/2007 uzyskała status podstawowej jednostki uczelni. Dzięki temu budżet BPT został zwiększony o 100% przez środki przekazywane z Ministerstwa Nauki, poza budżetem uczelnianym. To oczywiście korzystna sytuacja. Należy jednak wziąć pod uwagę, że kiedy za rok nastąpi weryfikacja dorobku naukowego (jest tylko jeden bibliotekarz z tytułem doktora), wówczas biblioteka może nie spełnić kryteriów oceny parametrycznej. Tym samym może spaść w kategoryzacji, co będzie jednoznaczne z obcięciem środków.

Po wizycie w Politechnice Tallińskiej udaliśmy się na zwiedzanie miasta. Byliśmy zaskoczeni pięknem i odmiennością stylu architektonicznego starówki tallińskiej, jak również rozmachem prac konserwatorskich. Tym razem trochę w słońcu, trochę w deszczu zobaczyliśmy Cerkiew Aleksandra Newskiego, wieże Długiego Hermana i Grubej Kaśki, Wielką Gildę Kupiecką, Parlament i Ratusz. W Tallinie spędziliśmy kolejną noc ze względu na konieczność przebycia ponad 600 km w dniu następnym, w drodze do Wilna.

Kolejnego dnia musieliśmy ponownie przekroczyć dwie granice. Jadąc trasą Via Baltica znowu podziwialiśmy piękne widoki. Zatrzymaliśmy się nawet na kilkanaście minut na terenie Łotwy, by nacieszyć się widokiem piaszczystej plaży i odetchnąć morskim powietrzem Bałtyku. Już na terenie Litwy zatrzymaliśmy się na Górze Krzyży w okolicach Szawle.

Piątek, ostatni dzień wycieczki studyjnej spędziliśmy w Bibliotece Politechniki Wileńskiej (BPW). Mogliśmy podziwiać okazały i funkcjonalny budynek biblioteczny, otwarty w 2000 r. Przywitały nas litewskie koleżanki, z-ca dyrektora biblioteki Sigute Urbanaviciene oraz kierowniczka Oddziału Informacji Aurelija Striogena.

Politechnika Wileńska jest młodą uczelnią, której początki sięgają przełomu lat 50. i 60. Obecny status został jej nadany w 1990 r. Uczelnia kształci obecnie około 17 tysięcy studentów na 8 wydziałach. Nasza robocza wizyta miała miejsce w nowoczesnej sali komputerowej (ponad 40 stanowisk dla użytkowników), udostępnianej studentom po zamknięciu biblioteki w godzinach od 22.00 do 8.00. Stanowiska komputerowe są zlokalizowane także w innych czytelniach (6 czytelni, w tym Czytelnia dla Kadry Naukowej) i agendach biblioteki (łącznie 98).

Od 2004 r., podobnie jak w BNPR i w BPT, w Bibliotece Politechniki Wileńskiej prowadzone są prace związane z tworzeniem bazy prac magisterskich i doktorskich w ramach projektu UNESCO dla państw bałtyckich. Poza tym, podobnie jak we wcześniej odwiedzanych bibliotekach, BPW prowadzi również współpracę ze środowiskiem krajowym, będąc członkiem konsorcjum bibliotek akademickich. Rezultatem wspólnych działań jest Litewska Biblioteka Wirtualna oraz Centralny Katalog Bibliotek Akademickich. Biblioteka jest także uczestnikiem LIBIS – katalogu centralnego, skupiającego biblioteki naukowe i publiczne.

W czasie dyskusji pytaliśmy również o formy szkoleń dla użytkowników. W tym zakresie biblioteka osiągnęła porozumienie z uczelnią, na podstawie którego prowadzone są obowiązkowe szkolenia dla studentów I roku. Nie są one przedmiotem nauczania.

Po wizycie w Politechnice Wileńskiej pozostało nam około trzy godziny, by obejrzeć najciekawsze miejsca starówki wileńskiej. Mogliśmy podziwiać kościół św. Piotra i Pawła, Ostrą Bramę ze świętym obrazem, Katedrę, kościół św. Anny oraz pomnik Mickiewicza. Po takiej dawce wrażeń wyruszyliśmy w drogę powrotną do Warszawy.

Podobnie jak poprzednie wyprawy, również i ta przyniosła możliwość zdobycia wiedzy, tym razem na temat krajów bałtyckich, ich systemu edukacji, funkcjonowania uczelni i bibliotek akademickich oraz podejmowanych przez nie wyzwań w zakresie wspólnych projektów. Przedmiotem dyskusji były także usługi informacyjne, zdobywanie środków na zakup zbiorów i wyposażenia oraz szkolenie użytkowników. Była też okazja, by wymienić doświadczenia zawodowe, porównać rozwiązania stosowane w odwiedzanych bibliotekach z naszymi działaniami. Najbardziej zaimponowała nam, w każdej z tych bibliotek, umiejętność współpracy zarówno z najbliższym środowiskiem (biblioteki naukowe w poszczególnych miastach), jak i ze środowiskiem krajowym. Interesującą wydała się także rola bibliotek narodowych, w poszczególnych krajach, jako koordynatora wspólnych przedsięwzięć. Koordynacja dotyczy tam nie tylko bibliotek publicznych, lecz również akademickich. Zarówno na Łotwie, jak i w Estonii i na Litwie działają Stowarzyszenia Bibliotek Akademickich, dzięki którym łatwiej jest zaistnieć, zdobywać dofinansowania oraz walczyć o ustawowe uregulowania.

W każdej z bibliotek podejmowano nas bardzo serdecznie. W przerwie przy kawie i ciasteczkach była także sposobność nawiązania zawodowych kontaktów. Były to też ćwiczenia językowe dla osób, które uczą się języka angielskiego oraz znakomita okazja do integracji naszego zespołu.