Nr 9/2007 (90), E-czasopisma i serwisy bibliotekarskie w Europie. Badania, teorie, wizje
| | Nr 9/2007 (90), E-czasopisma i serwisy bibliotekarskie w Europie. Badania, teorie, wizje |
|
 | | | |
Barbara Janczak
| |||
| | ||
| WprowadzenieW szerokim wachlarzu oferty edukacyjnej Biblioteki Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (BG AGH)[1] szczególne miejsce zajmują szkolenia w zakresie metodyki poszukiwań bibliograficznych, które są częścią ogólnouczelnianego procesu kształcenia umiejętności informacyjnych[2]. Ich zadaniem jest przygotowanie studentów III, IV i V roku studiów do sprawnego poruszania się w świecie zasobów informacyjnych, zarówno tradycyjnych, jak i elektronicznych oraz wykształcenie umiejętności poprawnego opracowania bibliografii załącznikowej. Te umiejętności są niezwykle przydatne, wręcz niezbędne w procesie przygotowania i ostatecznej redakcji pracy dyplomowej (licencjackiej lub magisterskiej), gdzie autor zobowiązany jest dołączyć wykaz wykorzystanych materiałów źródłowych. Z tego względu celowość prowadzenia takich zajęć przed przystąpieniem do pisania pracy wydaje się bezdyskusyjna. Z niezbyt bogatej literatury przedmiotu oraz analizy informacji zawartych na stronach domowych wybranych polskich bibliotek akademickich wynika, że biblioteki realizują wspomniane wyżej zadania w różnych formach i w różnym wymiarze godzin. W Uniwersytecie Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy zajęcia prowadzone są na poszczególnych wydziałach[3]. Biblioteka Jagiellońska organizuje wykłady otwarte na temat wyszukiwania w katalogu komputerowym i w bazach, a Biblioteka Politechniki Łódzkiej prowadzi cykliczne szkolenia z tego zakresu. Wiele bibliotek deklaruje gotowość prowadzenia szkoleń grupowych lub indywidualnych dla studentów, doktorantów i pracowników na zamówienie (Politechnika Gdańska, Politechnika Krakowska, Akademia Pedagogiczna w Krakowie). Niektóre ośrodki publikują na stronach internetowych wzory opisu bibliografii załącznikowej do wykorzystania przy opracowaniu prac dyplomowych (biblioteki Politechniki Warszawskiej, Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Akademii Pedagogicznej w Siedlcach). Godny odnotowania jest fakt, że Biblioteka Główna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu podjęła się zorganizowania kursu internetowego[4]. Większość z tych ofert obejmuje tylko jeden aspekt kształcenia - albo poszukiwania w źródłach informacji, albo zasady opracowania bibliografii załącznikowej. Wydaje się, że model szkolenia wypracowany w ciągu dziesięcioleci i z powodzeniem realizowany w BG AGH jest godny polecenia ze względu na swoją dwuwymiarowość, tj. uwzględnienie zarówno umiejętności poszukiwania informacji, jak i sporządzania bibliografii załącznikowej. Niewątpliwym walorem elektronicznych form kształcenia (e-learning) w zakresie przedmiotowym jest ich powszechna dostępność, a przede wszystkim brak ograniczeń czasowych w dostępie. Niestety, w odróżnieniu od modelu prezentowanego w tym artykule, nie dają one uczestnikom możliwości sprawdzenia nabytej wiedzy w ćwiczeniach praktycznych. Warto także zwrócić uwagę na fakt, że zajęcia są realizowane w Bibliotece, co pozwala na lepsze poznanie jej działalności, a dla części słuchaczy może być pierwszym tego typu kontaktem podczas studiów. Z historii szkoleń w AGHSzkolenia studentów z zakresu informacji naukowej i poszukiwań bibliograficznych mają w AGH wieloletnią tradycję. Z szeregu publikacji autorstwa Marii Czujowej, byłego wieloletniego kierownika Oddziału Informacji Naukowej (OIN) i równocześnie koordynatora działalności dydaktycznej w BG AGH można się dowiedzieć, że Biblioteka rozpoczęła prowadzenie takich zajęć w roku akademickim 1961/62. Z inicjatywy doc. Pawła Schleifera[5], w ramach jego seminarium magisterskiego[6] szkolenia odbywały się na Wydziale Ceramicznym w wymiarze 5 godzin. W latach 70. ubiegłego stulecia również inne wydziały wprowadziły do programu studiów przedmiot Informacja naukowa wraz z metodyką poszukiwań bibliograficznych w wymiarze 6 godzin (2 godziny wykładu i 4 godziny ćwiczeń). W latach 80. prowadzono obowiązkowe 6-godzinne zajęcia z informacji naukowej i metodyki poszukiwań bibliograficznych dla studentów IV i V roku na wydziałach: Elektrotechniki, Automatyki i Elektroniki, Górniczym, Metalurgicznym, fakultatywnie na Wydziale Inżynierii Materiałowej i Ceramiki oraz dla niektórych specjalności na Wydziale Metali Nieżelaznych[7]. W latach 90. spadło zainteresowanie wydziałów tą ofertą - prowadzono zajęcia tylko na czterech[8], a następnie na trzech z 13 wówczas istniejących wydziałów. Studenci Wydziału Inżynierii Materiałowej i Ceramiki uczestniczyli w zajęciach fakultatywnie, a studenci Wydziału Geologii i Wydziału Metali Nieżelaznych sporadycznie zgłaszali chęć udziału w zajęciach mających na celu poznanie źródeł informacji[9]. Dla tych zajęć, prowadzonych na różnych wydziałach, z czasem przyjęła się nazwa Metodyka poszukiwań bibliograficznych, która obowiązuje do chwili obecnej. Należy odnotować, że z biegiem lat wymiar godzinowy zajęć ulegał redukcji (ostatecznie do 3 godzin dydaktycznych). Koniecznym modyfikacjom ulegał również program zajęć, przede wszystkim z uwagi na ograniczenie czasu zajęć oraz postępującą w szybkim tempie komputeryzację i pojawienie się nowoczesnych nośników informacji. Na marginesie wypada wspomnieć, że od roku akademickiego 1972/73 - czyli przez ponad 20 lat - pracownicy OIN BG AGH prowadzili zajęcia z przedmiotu kierunkowego Informacja naukowa na I roku Wydziału Elektrotechniki, Automatyki i Elektroniki w wymiarze najpierw 45, później 30, a następnie 15 godzin dydaktycznych[10]. Niestety w połowie lat 90. przedmiot ten wykreślono z programu studiów wspomnianego wydziału[11]. SzkoleniaSpośród 15 wydziałów istniejących na AGH w szkoleniach z metodyki poszukiwań bibliograficznych uczestniczą studenci pięciu z nich, a mianowicie:
Prowadzenie zajęć zlecają Bibliotece dziekani poszczególnych wydziałów. Zajęcia odbywają się w Czytelni OIN BG AGH. Wykładowcami są pracownicy tego oddziału oraz bibliotekarze dyplomowani zatrudnieni w Bibliotece. Średnia liczebność grup to około 20 studentów. Szkolenie trwa 3 godziny lekcyjne i kończy się zaliczeniem z wpisem do indeksu. W ciągu ostatnich trzech lat (2004/05-2006/07) przeprowadzono 85 tego typu szkoleń (268 godzin dydaktycznych) dla 1 418 studentów. Cele szkolenia są następujące:
Zajęcia mają formę wykładu i ćwiczeń. Wykorzystuje się następujące pomoce dydaktyczne: komputerowe dziedzinowe bazy danych, plansze ze schematami opisów bibliograficznych, wybrane wydawnictwa informacyjne. Program szkolenia jest zdeterminowany przez przedstawione powyżej cele i obejmuje takie zagadnienia, jak:
Przebieg zajęćZajęcia rozpoczynają się wykładem na temat działalności informacyjnej OIN BG AGH wraz z prezentacją wyselekcjonowanego księgozbioru informacyjnego (encyklopedie, słowniki językowe, tematyczne i biograficzne, leksykony oraz poradniki i informatory, w tym dotyczące przygotowania prac magisterskich i redagowania tekstów technicznych). Następnie prowadzący omawia źródła informacji: drukowane, katalog komputerowy, kartkowy katalog rzeczowy według UKD, bazy danych (bibliograficzne, abstraktowe, pełnotekstowe) dostępne w sieciach lokalnych lub rozległych oraz sposoby ich przeszukiwania. Słuchaczom podaje się też informację o dostępności norm, opisów patentowych, katalogów firmowych i zbiorów kartograficznych w Oddziale Zbiorów Specjalnych BG AGH. Prezentowane źródła informacji związane są z dziedziną wiedzy zgodną z kierunkiem studiów uczestników szkolenia. Przykładowo dla studentów Wydziału Górnictwa i Geoinżynierii są to:
Ostatnia, trzecia część wykładu poświęcona jest bibliografii załącznikowej. Po wyjaśnieniu terminów "bibliografia załącznikowa" i "opis bibliograficzny" zwraca się uwagę na fakt, że zasady opisu określają normy PN-ISO 690: 2002 i PN-ISO 690-2: 1999[14] oraz omawiane są ogólne zasady sporządzania bibliografii załącznikowej z uwzględnieniem takich aspektów, jak:
Jednocześnie prowadzący zajęcia demonstruje przykłady opisów bibliograficznych na planszach:
Opis bibliografii załącznikowej student może prześledzić również samodzielnie w dostępnej na ten temat literaturze[15]. Z przyczyn obiektywnych (limit czasu) wykład ma charakter bardzo ogólny i trwa około 45 minut. Po nim następuje część praktyczna. Studenci otrzymują do wykonania po dwa indywidualne zadania mające na celu wykorzystanie i zastosowanie wiadomości dotyczących poszukiwania informacji i redagowania bibliografii załącznikowej nabytych w czasie szkolenia. Ćwiczenia te polegają na:
Ostatnim etapem zajęć jest omówienie wykonanych ćwiczeń. Ćwiczenia są sprawdzane i dyskutowane indywidualnie z każdym z uczestników na forum grupy. Takie postępowanie ma dużą wartość dydaktyczną, gdyż umożliwia nie tylko skorygowanie ewentualnych własnych pomyłek, ale również dostrzeżenie przez uczestników "pułapek" napotkanych przez kolegów przy sporządzaniu opisów bibliograficznych. Zajęcia kończą wpisem zaliczenia do indeksu.
Typowe wątpliwości i błędy przy sporządzaniu bibliografii załącznikowejDotychczasowe spostrzeżenia pozwalają na wskazanie kilku typowych błędów, jakie pojawiają się w ćwiczeniach studentów:
Zadaniem prowadzącego zajęcia jest uczulenie słuchaczy na te problemy, zwrócenie na nie szczególnej uwagi jeszcze przed przystąpieniem do wykonania ćwiczeń w celu uniknięcia ich pojawienia się w opisie. WnioskiWieloletnie doświadczenia wykazały znaczne zainteresowanie osób szkolonych przedstawianą problematyką. Dla wielu szkolenie stanowi okazję do pierwszego kontaktu z OIN oraz z niektórymi źródłami informacji. Trudno nie docenić też nabycia przez magistrantów umiejętności poprawnego sporządzania bibliografii załącznikowej. Przydatność omawianych zajęć jest bezsporna, zatem ideałem byłoby objęcie w przyszłości szkoleniami z metodyki poszukiwań bibliograficznych studentów wszystkich wydziałów. Jednak, aby możliwe było urzeczywistnienie tego postulatu, niezbędne jest uznanie przez władze poszczególnych wydziałów Uczelni celowości i użyteczności tych szkoleń. W celu zwiększenia efektywności szkolenia wskazane byłoby zmniejszenie liczebności grup do 15 studentów. Wydaje się również, że zasadne byłoby umiejscowienie zajęć najpóźniej w programie przedostatniego semestru studiów, aby przygotować warsztatowo przyszłych magistrantów, jeszcze przed rozpoczęciem lub w trakcie gromadzenia materiałów do pracy dyplomowej. Podstawową niedogodnością w ogólnie rozumianej działalności dydaktycznej BG AGH jest obecnie brak, ze względów lokalowych, specjalnej sali dydaktycznej. Wypada mieć nadzieję, że w niedalekiej przyszłości Biblioteka upora się z tym problemem i po planowanej rozbudowie będzie dysponować dobrze wyposażoną salą z projektorem multimedialnym przydatnym do prezentacji baz bibliograficznych oraz wzorów opisu bibliograficznego. W bibliotece uczącej[16] nowoczesne zaplecze materialne procesu dydaktycznego jest bowiem - obok kwalifikacji kadry dydaktycznej - jednym z najistotniejszych warunków efektywnego kształcenia oraz stanowi niebagatelny element promocji tego aspektu aktywności, a pośrednio całej działalności Biblioteki jako ośrodka umożliwiającego użytkownikom dostęp do informacji. Przypisy[1] JANCZAK, B. O formach kształcenia w bibliotece akademickiej. In Tradycja i nowoczesność bibliotek akademickich : materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej: Rzeszów-Czarna, 1-3 czerwca 2005 r. [on-line]. Rzeszów: Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2005, s. 116-127 [dostęp 17 lipca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://bur.univ.rzeszow.pl/relacja/ref/janczak.pdf. [2] DERFERT-WOLF, L. Information literacy - koncepcje i nauczanie umiejętności informacyjnych. In Biuletyn EBIB [on-line]. 2005, nr 1 (62) [dostęp 22 czerwca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2005/62/derfert.php. [3] Ibidem. [4] BEDNAREK-MICHALSKA, B. Kurs internetowy dla studentów - kształcenie medialne w bibliotece uniwersyteckiej. In Biuletyn EBIB [on-line]. 1999, nr 4 [dostęp 10 lipca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib04/bbmichalska.html. [5] CZUJOWA, M. Początki działalności informacyjno-dydaktycznej w Bibliotece Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. In Kocójowa, M. (red.). Przestrzeń informacji i komunikacji społecznej. Kraków: Wydaw. UJ, 2004, s. 6. [6] CZUJOWA, M. Dydaktyka w Bibliotece Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej. In Z zagadnień bibliotekoznawstwa i informacji naukowej w szkole wyższej. Kraków, 1990, s. 19. [7] . CZUJOWA, M. Biblioteka Główna. In Osiągnięcia Akademii Górniczo-Hutniczej w latach 1919-1989. Cz. 1. Kraków: Wydaw. AGH, 1989, s.144. [8] CZUJOWA, M. Biblioteka Główna Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w 75- lecie Uczelni (1919-1994). Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej. T. 3, 1995, nr 1, s. 26. [9] CZUJOWA, M. Szkolenie studentów jako użytkowników informacji w okresie komputeryzacji bibliotek. In Bibliotekarze i użytkownicy bibliotek w dobie powszechnej komputeryzacji : materiały konferencyjne. Szczecin: Wydaw. Nauk. Uniwersytetu Szczecińskiego, 1997, s. 50. [10] CZUJOWA, M. Biblioteka Główna Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w 75-lecie Uczelni…, op. cit., s. 26. [11] CZUJOWA, M. Szkolenie studentów,,,, op. cit., s. 50. [12] Portal Górniczy TEBERIA [on-line]. [dostęp 12 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.teberia.pl. [13] Bibliografia Publikacji Pracowników Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie [on-line]. [dostęp 12 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.bpp.agh.edu.pl. [14] PN-ISO 690: 2002 Dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Zawartość, forma i struktura; PN-ISO 690-2: 1999 Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części. [15] Zob. np.: ABC bibliografii załącznikowej [on-line]. Siedlce: Akademia Pedagogiczna w Siedlcach [dostęp 22 czerwca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ap.siedlce.pl/~bibliote/informator/materialy/pdf/ABC.pdf; Bibliografia załącznikowa [on-line]. Kraków: Akademia Ekonomiczna w Krakowie [dostęp 26 czerwca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://kangur.ae.krakow.pl/Biblioteka/Wi/zalaczniki.php?link=zalaczniki; SEBASTJAN, D., TOBOLSKA, U. Bibliografia załącznikowa i przypisy bibliograficzne. Poradnik Bibliotekarza, 2005, nr 3, s. 11-19. [16] KOMPERDA, A "Biblioteka ucząca". In Biuletyn EBIB [on-line]. 1999, nr 5 [dostęp 17 lipca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e005-03.html. Bibliografia
 | |
| | | |
| |||
| | ||
