Laszlo Drotos
Magyar Elektronikus Könywtár
(Węgierska Biblioteka Elektroniczna)

Wirtualna podróż po Węgierskiej Bibliotece Elektronicznej

"Biblioteka Przyszłości przyszłością Biblioteki"

Węgierska Biblioteka Elektroniczna (MEK) posiada największy zbiór dokumentów cyfrowych dotyczących Węgier. Oferuje dostęp do różnego rodzaju piśmiennictwa, począwszy od krótkich wierszy po wielotomowe leksykony. Artykuł przedstawia jej historię, pełnione usługi oraz działalność związaną z Biblioteką Narodową Széchényi.

Adresy stron www.elib.hu lub mek.oszk.hu^[1] otwierają dostęp do najstarszej i największej elektronicznej biblioteki Węgier. Znajdują się w niej tysiące dokumentów, dziesiątki tysięcy utworów czekających na czytelników. Są w bibliotece publikacje naukowe, powieści, sztuki i utwory literackie od klasyków po współczesnych pisarzy, leksykony i słowniki, podręczniki dla studentów oraz książki kucharskie dla smakoszy, a nawet książki audio dla osób, które wolą słuchać niż czytać. Zamieszczone na stronie linki prowadzą do dalszych przydatnych źródeł, gdzie można przeglądać zbiory elektronicznych czasopism i zdjęć cyfrowych, poprosić o kompetentną pomoc, zobaczyć inne węgierskie lub europejskie biblioteki tradycyjne i cyfrowe. Oprócz olbrzymiej ilości interesujących materiałów do czytania, Węgierska Biblioteka Elektroniczna jest również dobrym punktem wyjścia dla wszystkich zainteresowanych kulturą pisaną. Miejsce to jest bardzo popularne, również dla użytkowników spoza Węgier. Świadczy o tym liczba odwiedzin z różnych krajów – ok. 50 000 dziennie.

Zobaczmy zatem, co dokładnie oferuje Węgierska Biblioteka Elektroniczna (MEK) i jak jest zorganizowana.

Rys. 1. Strona angielska MEK

Historia MEK zaczyna się w 1994 r., kiedy grupa bibliotekarzy zdecydowała się zebrać i uporządkować publikacje elektroniczne znalezione w powoli rozrastającym się węgierskim Internecie. Na początku biblioteka składała się z kilku tekstów cyfrowych, ale kolekcja rozrosła się błyskawicznie. Wersja wcześniejsza elektronicznej biblioteki istniała dzięki Programowi Rozwoju Infrastruktury Informacyjnej^[2], najpierw jako Gopher, później jako serwer WWW. Od 1999 r. MEK jest utrzymywana przez Bibliotekę Narodową^[3], w której powołano niewielki oddział odpowiedzialny za rozwój kolekcji prezentowanej na nowej stronie WWW oraz za inne związane z nią projekty i usługi.

Głównym celem Węgierskiej Biblioteki Elektronicznej jest digitalizacja danych i ich ochrona, tworzenie i utrzymanie katalogu oraz archiwizowanie dokumentów cyfrowych. Zgodnie z misją zbiera ona materiały dotyczące Węgier. Są to głównie dokumenty tekstowe pochodzące z innych stron sieci WWW. Zajmuje się konwersją (do wersji on-line) ważnych podręczników wydanych wcześniej na CD, przyjmuje pliki gotowych do druku dokumentów jako dobrowolny depozyt od wydawców i autorów. Kolejną formę działalności MEK stanowi digitalizacja realizowana przede wszystkim przez wolontariuszy skanujących literaturę klasyczną (na wzór amerykańskiego Projektu Gutenberg). Kilka lat temu rozpoczął się także proces digitalizacji materiałów biblioteki Core Library of Hungarian Studies^[4] oraz cennych zbiorów Biblioteki Narodowej (za przykładem francuskiego projektu Gallica).

Rys. 2. Faraon Bolesława Prusa

Zakres gromadzonych materiałów jest bardzo szeroki. Obejmuje prawie wszystkie rodzaje literatury pięknej, literaturę naukową i edukacyjną. Większość kolekcji stanowią prace autorów węgierskich napisane w języku węgierskim. W jej skład wchodzą także przetłumaczone dzieła literatury powszechnej (m.in. powieści polskich autorów, np. B. Prusa, H. Sienkiewicza, W. Reymonta). Są też tłumaczenia dzieł węgierskich na inne języki obce, w tym polski przekład poezji Bálint Balassi'a czy historia Transylwanii w wydaniu angielskim, niemieckim i francuskim. Znaczące miejsce zajmują słowniki, encyklopedie, podręczniki i leksykony, np. Wielka Encyklopedia Pallasa, Węgierski Leksykon Biograficzny (1000-1990) lub pięciotomowy Leksykon Etnologii. Niektóre dokumenty są dostępne w formie bazy danych, np. Bibliographia Hungarica^[5], stanowiąca olbrzymi zbiór danych bibliograficznych dotyczących literatury węgierskiej publikowanej w innych językach.

Rys. 3. Poezje Bálint Balassi

Po starannym sprawdzeniu książki są zamieszczane w elektronicznej bibliotece w różnych formatach, tak by użytkownicy mieli możliwość wyboru najodpowiedniejszej wersji do przeszukiwania on-line (HTML), pobierania (ZIP), drukowania (PDF), dalszej edycji (RTF), trwałego przechowywania (XML) lub przechowywania na urządzeniach przenośnych (LIT). Ponadto istnieje możliwość słuchania (za pomocą aplikacji głosowych) ponad 900 pozycji literatury pięknej i 144 książek audio w formacie MP3^[6]. Dostępne są różne formy opisu dokumentów począwszy od „okładek książek”, poprzez karty katalogowe, po formaty MARC i XML DUBLIN CORE. Ponadto użytkownik może przeczytać recenzje książek, dodać własne komentarze lub sprawdzić linki wiodące do pozycji pokrewnych tematycznie. Poszukiwanie materiałów na stronie może być dokonywane przez sprawdzanie pól autorskich, słów kluczowych, słów z tytułów. Wyrazy można wpisywać bez użycia węgierskich znaków diakrytycznych, system wyszukuje również dane po wprowadzeniu pierwszych liter wyrazu. Słowa kluczowe są tylko w języku węgierskim. Można też przeszukiwać dane wybrane spośród pięciu kategorii: nauki przyrodnicze, technologia/ekonomia, nauki społeczne, kultura/sztuka/literatura i inne. Istnieje wreszcie możliwość znalezienia pełnego tekstu dokumentu w konkretnym języku. Interfejs węgierski (mek.oszk.hu) oferuje również pełne wyszukiwanie za pomocą katalogu OPAC, z modułem Google oraz dostęp do listy nowych książek. Użytkownik ma możliwość śledzenia na bieżąco wszystkich nowych pozycji poprzez subskrypcję kanału RSS i wydawanego miesięcznika^[7]. Zbiory Węgierskiej Biblioteki Elektronicznej są dostępne nie tylko ze strony domowej WWW, ale także poprzez protokoły OAI i Z39.50. A zatem można je też odnaleźć w największych bazach danych^[8] oraz w otwartym w marcu 2007 r. z udziałem Bibliotek Narodowych Francji, Portugalii i Węgier katalogu Europeana, który jest prototypem planowanej Europejskiej Biblioteki Cyfrowej. Dane MEK są również wprowadzone do wspólnego katalogu Biblioteki Europejskiej, w której skład wchodzi obecnie 47 bibliotek narodowych^[9].

Rys. 4. Wirtualna ekspozycja

Warto zwrócić uwagę na kilka wirtualnych ekspozycji - wystaw dostępnych ze strony Węgierskiej Biblioteki Publicznej. Obejmują one pokaz najbardziej znanych dzieł literatury węgierskiej i światowej. Obok utworów przedstawionych bez ilustracji są również takie, które zawierają rysunki i tłumaczenia, jak np. The Tragedy of Man Imre Madách’a. Dwujęzyczna (węgiersko-angielska) wystawa nie tylko pokazuje ilustracje wersji drukowanej oraz scenerię przedstawienia, ale zawiera linki do 20 tłumaczeń tej najsłynniejszej węgierskiej sztuki dramatycznej. Inną interesującą kolekcją jest baza Képidö (kolekcja ujęć filmowych) z tysiącem obrazów, zdjęć, map i innych ilustracji przedstawiających historię Węgier^[10]. Kolejną, wartą uwagi, jest strona edukacyjna Jeles Napok (Świąteczne Dni) zawierająca opisy zwyczajów ludowych, świąt oraz związanych z nimi powiedzeń i przysłów wraz z animacjami, zdjęciami i muzyką, niestety dostępna jedynie w języku węgierskim^[11]. Strona ta była tworzona przez The Neumann House, właściciela innej dużej węgierskiej biblioteki cyfrowej, ale w 2007 r. obowiązek jej prowadzenia przekazano oddziałowi MEK wraz z inną częścią jej kolekcji.

Rys. 5. Strona domowa Jeles Napok

Kolejnym serwisem prowadzonym przez Węgierską Bibliotekę Elektroniczną jest Baza Danych i Archiwum Czasopism Elektronicznych (EPA). W odróżnieniu od monograficznych dokumentów gromadzonych na stronie MEK, EPA epa.oszk.hu gromadzi i archiwizuje elektroniczne periodyki. Jej zakres obejmuje czasopisma naukowe, magazyny, tygodniki, dzienniki, portale, a nawet ważniejsze blogi. Obecnie w bazie skatalogowanych jest ponad 1 200 periodyków, a ok. 160 z nich jest zarchiwizowanych na serwerze EPA. Publikacje są dostępne z poziomu tytułu, można je też odnaleźć po numerze wydania. Obok czasopism współczesnych, w bazie znajdują się również czasopisma pochodzące z I połowy XX wieku, jak np. 34-tomowy Nugat (West) – periodyk kulturalno-literacki lub Vasárnapi Ujság (Sunday News) – popularny tygodnik z połowy XIX wieku. Niedawno utworzono osobną stronę z angielskim interfejsem^[12] prezentującą najstarsze periodyki, gdzie m.in. można zobaczyć pierwszą węgierską gazetę Mercurius Veridicus ex Hungaria wydawaną podczas wojny Rakoczego o niepodległość. Ta nowa strona jest dostępna pod adresem efolyoirat.oszk.hu.

Rys. 6. Strona domowa Electronic Periodicals Archive and Database

Kolejną inicjatywą MEK jest internetowy serwis ekspertów nazwany Libinfo^[13]. Tutaj użytkownicy mogą bezpłatnie uzyskać wszelką pomoc od specjalistów pracujących w różnych bibliotekach węgierskich. Pytania dotyczące Węgier, ich historii, kultury i nauki można formułować również po angielsku i niemiecku i wysyłać na adres info@mek.oszk.hu. Zwykle odpowiedź nadchodzi w ciągu dwóch dni. MEK pracuje aktywnie nad dystrybucją na terenie Węgier technologii przechowywania zasobów elektronicznych. Dzięki wsparciu z publicznych dotacji^[14] powstały w ostatnich latach dwa narzędzia programowe. Pierwszym jest generator metadanych w standardzie Dublin Core. Drugim jest kompletny system zarządzania metadanymi eleMEK, dostępny bezpłatnie dla innych kolekcji elektronicznych na licencji GNU^[15]. Rozpowszechnianiu wiedzy na temat cyfrowej ochrony dokumentów służy także tłumaczenie przewodników i organizowanie imprez w ramach unijnego programu Minerva Plus. Węgierska strona Minerva Plus znajduje się pod adresem mek.oszk.hu^[16]. W 2008 r. planuje się wdrożenie dwóch projektów. Pierwszy dotyczy znormalizowania kolekcji obrazów cyfrowych, drugi jest pilotażową wersją Węgierskiego Archiwum Internetowego (we współpracy z Biblioteką Narodową i NIIF), którego celem byłoby zarchiwizowanie zawartości najbardziej istotnych węgierskich stron internetowych.

Można wyrazić nadzieję, że osoby zaangażowane w rozwój Węgierskiej Biblioteki Elektronicznej poważnie potraktowały motto:
Biblioteka Przyszłości przyszłością Biblioteki, a ta krótka prezentacja zachęci wszystkich zainteresowanych językiem i kulturą węgierską do odwiedzenia Węgierskiej Biblioteki Elektronicznej MEK i innych pokrewnych stron.

Rys. 7. Wizualizacja 3D wirtualnej Węgierskiej Biblioteki Elektronicznej

Przypisy:

[1] Pierwszy z adresów posiada angielski interfejs, drugi jest po węgiersku.

[2] National Information Infrastructure Development Institute [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: www.niif.hu.

[3] National Széchényi Library [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: www.oszk.hu.

[4] Digital Library of Hungarian Studies [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: mek.oszk.hu/hungalap/indexeng.html.

[5] Bibliographia Hungarica [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: demeter.oszk.hu.

[6] Źródło szczególnie wykorzystywane przez osoby niewidome, dla których przygotowano specjalny interfejs. Magyar Elektronikus Könyvtár [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: vmek.oszk.hu.

[7] MEK RSS [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: mek.oszk.hu/mek2.rss, Biuletyn MEK [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: mek.oszk.hu/mailman/listinfo/mekhirek.

[8] Na przykład opac.oszk.hu, www.mokka.hu, www.nda.hu.

[9] Europeana [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: www.europeana.eu, The European Library [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: www.theeuropeanlibrary.org.

[10] Képidö (ImageTime) [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: www.kepido.oszk.hu.

[11] Jeles Napok (Notable Days) [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: jelesnapok.neumann-haz.hu.

[12] Sajtómúzeum (Press History) [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: sajtomuzeum.oszk.hu.

[13] Libinfo (online reference service) [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: libinfo.oszk.hu.

[14] Association for the Hungarian Electronic Library [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: mek.oszk.hu/egyesulet.

[15] Dublin Core generator [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: mek.oszk.hu/dc, eleMEK [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: elemek.oszk.hu.

[16] Minerva Plus Hungary [on-line]. [dostęp 9 listopada 2007]. Dostępny w World Wide Web: mek.oszk.hu/minerva.

Tłumaczenie: Katarzyna Dankiewicz

Wirtualna podróż po Węgierskiej Bibliotece Elektronicznej / Laszlo Drotos// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska - Nr 9/2007 (90) listopad. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2010. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2010/90/a.php?drotos. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187