Nr 8/2007 (89), Selekcja zbiorów bibliotecznych. Badania, teorie, wizje
| | Nr 8/2007 (89), Selekcja zbiorów bibliotecznych. Badania, teorie, wizje |
|
 | | | |
Barbara Rosinska
| |||
| | ||
| Żyjemy w społeczeństwie informacyjnym, gdzie podstawową sprawą jest szybki dostęp do informacji. Na każdym kroku stykamy się z nowoczesnymi technologiami, które mają nam pomóc w wyszukaniu i zdobyciu informacji najnowszej i jednocześnie najwyższej jakości. Medycyna to jedna z najprężniej rozwijających się gałęzi wiedzy. Nic więc dziwnego, że naukowa informacja medyczna oraz narzędzia do jej wyszukiwania, przechowywania i przekazywania, są coraz doskonalsze. W tej sytuacji również bibliotekarze medyczni, zajmujący się na co dzień naukową informacją medyczną, aby nadążyć za postępem i oczekiwaniami odbiorców, muszą być na bieżąco ze wszystkimi nowościami. Bibliotekarze medyczni powinni być, i bardzo często są, zawsze przynajmniej o krok do przodu w stosunku do użytkowników, jak i pracowników innych bibliotek naukowych. W tej sytuacji, nie dziwi fakt, iż najnowsze rozwiązania wprowadzane są po raz pierwszy właśnie w bibliotekach medycznych. Nowe trendy w bibliotekarstwie medycznym powstały w odpowiedzi na stale rosnące i zmieniające się potrzeby użytkowników. Bibliotekarze muszą wychodzić im naprzeciw poprzez szukanie nowych rozwiązań, które najlepiej sprostają wymogom stawianym przez współczesnych odbiorców medycznej informacji naukowej. W odpowiedzi na potrzeby klinicystów i badaczy stworzono nowy model bibliotekarza klinicznego. Jego głównym celem pracy jest poprawa jakości opieki nad pacjentem, poprzez dostarczanie lekarzom najnowszej i najbardziej precyzyjnej informacji w ich miejscu pracy. Klinicyści w nadmiarze zajęć i obowiązków rzadko mają czas, aby odwiedzić bibliotekę. Ich własne poszukiwania są często bardzo czasochłonne i rzadko prowadzone z wykorzystaniem wszystkich dostępnych opcji wyszukiwawczych. Bibliotekarz kliniczny cieszy się obecnie dużą popularnością w Wielkiej Brytanii i Holandii. Powstało na jego temat szereg publikacji, a od 2002 roku odbywają się konferencje poświęcone temu zagadnieniu. Bibliotekarze kliniczni mają swoją listę dyskusyjną oraz skrzynkę kontaktową: clin-lib@jiscmail.ac.uk, dla wszystkich zainteresowanych tym tematem. Bibliotekarz kliniczny - definicja, rola i zadania.Bibliotekarz kliniczny nie jest całkowicie nową formą bibliotekarstwa medycznego. Początki bibliotekarza klinicznego sięgają lat siedemdziesiątych (USA). Pionierem projektu była Gertrude Lamb, która dostrzegła potrzebę dostarczania informacji medycznej lekarzom w ich miejscu pracy. Celem działania bibliotekarza klinicznego miała być poprawa opieki nad pacjentem poprzez dostarczanie specjalistom potrzebnej w danej chwili informacji na temat konkretnego przypadku. Obecnie ten sposób dostarczania informacji medycznej przeżywa prawdziwy renesans. Pojęcie to zostało zmodyfikowane, a zadania dostosowane do oczekiwań współczesnych użytkowników. Cel główny pozostał ten sam: poprawa opieki nad pacjentem. Obecnie, bibliotekarz kliniczny - to osoba, której zadaniem jest szybkie dostarczanie informacji lekarzom i innym członkom zespołu sprawującego opiekę nad pacjentem; kształcenie klinicystów w zakresie oceny i wyszukiwania informacji, oraz doskonalenie ich umiejętności bibliotecznych; umocnienie roli i pozycji bibliotekarza jako członka grupy badawczej[1]. Odbiorcy muszą mieć świadomość, iż wyszukana przez bibliotekarza informacja jest trafna, aktualna i najwyższej jakości. Do zadań bibliotekarza, poza dostarczaniem i wyszukiwaniem informacji, należy również szkolenie indywidualne i grupowe personelu medycznego kliniki/szpitala. Instytucja bibliotekarza klinicznego rozwija się obecnie bardzo dynamicznie w krajach Europy Zachodniej, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii i Holandii. Niewątpliwie powodem odrodzenia tej formy bibliotekarstwa jest rosnąca popularność medycyny opartej na dowodach EBM (Evidence Based Medicine). W krajach tych oraz w USA, od lekarzy oczekuje się wyboru i podjęcia takiego sposobu leczenia, które poparte jest dowodami konkretnych przypadków. W tej sytuacji klinicyści muszą stale szukać informacji na temat sprawdzonych i jednocześnie najnowszych metod opieki nad pacjentem. Bibliotekarz kliniczny w Holandii na przykładzie Vriej Universiteit Medical Center w AmsterdamieStanowisko bibliotekarza klinicznego zostało stworzone we Vriej Universiteit Medical Center w Amsterdamie w 2002 roku na życzenie kierownika Wydziału Medycyny Wewnętrznej. Od osób ubiegających się o stanowisko bibliotekarza klinicznego oczekiwano:
Obecnie w skład zespołu wchodzą trzy osoby:
Zadania wykonywane przez bibliotekarza klinicznego to:
Do produktów i usług cieszących się największą popularnością należą wyszukiwania oraz kursy i konsultacje. Wyszukiwania: sposób wyszukiwania zależy od tego, czy użytkownik jest zainteresowany tym, aby nauczyć się szukać samodzielnie, czy też pragnie otrzymać gotowe rezultaty. Sesje odbywają się zwykle w formie jeden na jeden, w ten sposób przeszukiwanie źródeł jest jednocześnie szkoleniem użytkownika. Jeżeli osoba zainteresowana jest jedynie gotowym rezultatem, to najczęściej bibliotekarz zbiera zapytania w postaci formularza PICO (Population, Intervention, Comparison, Outcome). Zapytanie PICO zawsze opiera się na porównywaniu dwóch rzeczy: dwóch leków lub dwóch sposobów leczenia. Przykład zapytania klinicznego w formie PICO: Typowy dzień pracy bibliotekarza klinicznego Vriej Universiteit Medical Center w Amsterdamie: wizyta w przypadającej na dany dzień klinice, zbieranie formularzy PICO, prowadzenie wyszukiwań połączonych ze szkoleniami (wcześniej ustalonymi przez e-mail). Promocja i prezentacja usług w kolejnych klinikach, dostarczanie materiałów i wyników wyszukiwań. Prowadzenie korespondencji. Bibliotekarz kliniczny w Wielkiej Brytanii na przykładzie Brighton, Sussex i Leicester University Hospitals NHS Trust.W opublikowanym w 2004 roku przeglądzie prac[2] wyłoniono kilka podstawowych obowiązków bibliotekarza klinicznego:
Wymagane kwalifikacje dla kandydatów na bibliotekarza klinicznego:
Typowy dzień pracy bibliotekarza klinicznego w Brighton and Sussex University Hospitals NHS Trust: uczestniczenie w obchodach lekarskich oraz różnych spotkaniach klinicznych, zbieranie zapytań związanych z bieżącą praktyką. Dostarczanie rezultatów poszukiwań z dokładnym opisem kolejnych kroków, metod wyszukiwania i selekcji danych, z podkreśleniem najlepszego przykładu/dowodu (EBM). Bibliotekarz kliniczny zbiera pytania osobiście lub też z wyznaczonych do tego celu skrzynek rozmieszczonych na teranie szpitala/kliniki. Zapytania przesyłane są też pocztą elektroniczną, faxem lub telefonicznie. Po powrocie do biblioteki gotowe odpowiedzi wysyła e-mailem, prowadzi korespondencję, informuje o nowościach. Ponadto, bibliotekarz kliniczny w zależności od potrzeb, prowadzi szkolenia indywidualne i grupowe w zakresie wyszukiwania informacji, w bibliotece lub w klinice (w zależności od możliwości lokalowych). Stałym elementem dnia pracy jest również promocja usług poprzez krótkie prezentacje, postery, rozdawanie ulotek przedstawiających ofertę biblioteki (zasoby i usługi). Na stronie internetowej University Hospitals Leicester Libraries NHS, oprócz podstawowych danych (usługi, dane kontaktowe), można znaleźć również informacje o listach dyskusyjnych oraz wykaz bibliotekarzy klinicznych w Europie i na świecie. Szczególnie przydatne mogą się okazać praktyczne wskazówki dotyczące stworzenia stanowiska bibliotekarza klinicznego. Autorzy tych wytycznych zachęcają do skorzystania z ich doświadczeń, wychodząc ze słusznego założenia, że pewne podstawowe cechy bibliotekarza klinicznego są stałe i uniwersalne. Oto kilka podstawowych punktów - wskazówek:
W Polsce również istnieją biblioteki kliniczne i szpitalne. Obecnie jest ich mniej niż przed reformą służby zdrowia. Brak szczegółowych danych dotyczących ich ilości oraz funkcji zatrudnionego personelu. Trudno ocenić ilu jest bibliotekarzy klinicznych w Polsce oraz na ile ich zadania pokrywają się z nowoczesnym modelem tego stanowiska. Nie ulega wątpliwości, iż jest to zagadnienie, któremu warto przyjrzeć się bliżej. Nowoczesny bibliotekarz kliniczny to szansa, zarówno dla bibliotekarzy, jak i klinicystów, na optymalne wykorzystanie potencjału wiedzy, która ma się przełożyć na lepszą opiekę nad pacjentem. Przy wprowadzaniu usługi bibliotekarza klinicznego bardzo istotne jest, aby zaistniał on w otoczeniu medycznym. Dlatego ważne jest, by uczestniczył w spotkaniach środowiska, w którym pracuje. Powinien być identyfikowany jako osoba, jego zdjęcie należy umieścić na stronie biblioteki, tak by klinicyści wiedzieli, do kogo zwracają się z zapytaniem. Stanowisko bibliotekarza klinicznego ma w swym założeniu być podporządkowane potrzebom pracowników szpitala/kliniki. Główny cel bibliotekarza klinicznego to poprawa praktyki klinicznej i opieki lekarskiej, dlatego tak ważne jest, aby bibliotekarz kliniczny odpowiadał na potrzeby użytkowników i w najszerszym stopniu je zaspokajał. Cały projekt, jego późniejsza organizacja i zarządzanie powinny być szczegółowo przemyślane już na samym początku. Cele, zadania i metody ich realizacji powinny być szczegółowo przeanalizowane i określone na podstawie wcześniej zebranych danych. Dużo uwagi powinno się poświęcić na wykazanie wyjątkowej roli bibliotekarza klinicznego i jego usług. Najlepiej zrobić to, przytaczając konkretne przykłady indywidualnych zapytań klinicystów skierowanych do bibliotekarza. Należy przy tym podkreślić oszczędność czasu i środków (czas pracy klinicystów jest droższy niż bibliotekarza) oraz jakość wyszukiwania przeprowadzonego przez lekarza i bibliotekarza (porównując wyniki poszukiwań na ten sam temat). Otrzymując gotową odpowiedź od bibliotekarza, pracownik kliniki powinien być świadomy, iż jest ona aktualna i najwyższej jakości. Przekonując klinicystów i administratorów szpitala do utworzenia stanowiska bibliotekarza klinicznego, warto przytoczyć wyniki analizy kosztów usług bibliotekarza klinicznego, przeprowadzonej w Wielkiej Brytanii (Millton Keyers NHS), według której każda godzina wyszukiwania prowadzonego przez bibliotekarza, pozwala zaoszczędzić instytucji około 20L, czyli około 33p na minutę[4]. W publikacjach brytyjskich i holenderskich często podkreśla się rolę promocji usług bibliotekarza klinicznego wśród personelu kliniki.
Bibliotekarz kliniczny powinien być mobilny, to on musi wyjść z inicjatywą i swoimi usługami naprzeciw klinicystom. Nie musi już czekać na klinicystów w bibliotece, ponieważ wszystkie niezbędne narzędzia i zasoby może mieć w swoim podręcznym komputerze, który jest jego narzędziem pracy. Hans Ket - bibliotekarz kliniczny z Vreij Universyteit Medical Center w Amsterdamie - mówi o sobie i swojej pracy: klinicyści, nawet Ci, którym nie jestem w danej chwili potrzebny, wiedzą, że ja, to biblioteka i że w każdej chwili jestem dla nich dostępny, wystarczy zapytać[5]. Ket twierdzi, że stanowisko bibliotekarza klinicznego i korzyści płynące z jego pracy dla klinicystów oraz pacjentów, jest warte podjęcia wysiłków niezbędnych do wdrożenia projektu. Jest to zadanie trudne i wymagające wielkich nakładów pracy, ale osiągalne dla małych i dużych bibliotek klinicznych. Zasięg i rozwój bibliotekarza klinicznego jest szeroki, poważnym ograniczeniem są jednak środki finansowe oraz przyzwyczajenia kulturowe. Niewątpliwie implementacja nowych zadań bibliotekarza klinicznego w Polsce będzie wymagała zmiany podejścia klinicystów, jak i przede wszystkim samych bibliotekarzy. Bez zmiany ich systemu myślenia nie będzie to możliwe. Nie należy się jednak zniechęcać. Biblioteki kliniczne w Polsce istnieją i jest to potencjał, który trzeba dobrze wykorzystać. Większość dużych szpitali klinicznych (zwłaszcza akademickich) posiadało lub nadal posiada biblioteki. Oznacza to, że są pomieszczenia i zasoby. Duży potencjał stanowi również kadra bibliotek klinicznych. Bibliotekarze ci znają klinicystów i specyfikę ich codziennej pracy. Często pozostają z nimi w stałym kontakcie. Wprowadzenie nowego modelu bibliotekarza klinicznego w Polsce nie musi oznaczać niszczenia tego, który funkcjonował dotychczas. Chodzi o to, aby jak najlepiej wykorzystać istniejący potencjał do spełniania nowych zadań i funkcji. Biblioteki kliniczne w Polsce i jej pracowników należy jedynie dostosować, aby jak najlepiej sprostały nowym wyzwaniom. Konieczne jest niewątpliwie opracowanie strategii i planu implementacji nowych funkcji i zadań. Należy to zrobić w przemyślany i zaplanowany sposób tak, aby nie tracąc stałych odbiorców informacji, zyskać nowych. Budując jednocześnie pozycję bibliotekarza jako partnera w pracy i badaniach środowiska klinicznego. Przyszłość bibliotekarza klinicznegoPrzydatność usług bibliotekarza klinicznego została udowodniona poprzez szereg ankiet przeprowadzonych wśród użytkowników. Obecnie, prowadzi się badania nad mierzeniem stopnia realizacji głównego celu pracy bibliotekarza klinicznego, jakim jest poprawa jakości opieki nad pacjentem. Autorzy publikacji na temat bibliotekarza klinicznego, zastanawiają się, w jaki sposób zmierzyć wpływ jego pracy na opiekę nad chorym. Jest to niezwykle trudne, ponieważ jest to zjawisko niewymierne. Jedynym wyjściem wydaje się badanie historii konkretnych zapytań i przypadków. Wraz z rozwojem i wzrostem popularności instytucji bibliotekarza klinicznego, pojawił się problem unifikacji wymogów, jakie powinny spełniać osoby starające się o to stanowisko. Zagadnienie wykształcenia i kwalifikacji bibliotekarza klinicznego poruszyła min. Suzanne Bakker (prezydent EAHIL) w trakcie Drugiej Konferencji Bibliotekarza Klinicznego w 2004 r w Londynie. W swojej prezentacji zatytułowanej: Jak szkolić bibliotekarza klinicznego, wymieniła między innymi jego podstawowe zadania, a także zastanawiała się nad systemem i sposobem kształcenia bibliotekarzy klinicznych. Autorka rozważa dwie opcje:
Bekker zastanawia się nad studiami magisterskimi z bibliotekarstwa klinicznego. Kwestią nierozwiązaną pozostaje jednak wtedy, kto i jak ma szkolić przyszłych bibliotekarzy klinicznych? W zakres czyjej odpowiedzialności oraz jakiego typu studiów powinien wchodzić ten kierunek: medycznych czy bibliotecznych? Chwilowo, pytania te pozostają bez odpowiedzi. Przypisy[1] LAMB, G. Clinical Librarian. Clinical Librarian Quarterly, 1984, Vol. 3, nr 1/2, s. 10. [2] SARGENATT, J., HARRISON, J. Clinical librarianship in the UK: temporary trend or permanent profession? Part I: a review of the role of the clinical librarian. Health Information and Libraries Journal, 2004, Vol. 21, nr 3, s. 174. [3] Setting up a clinical librarian service. [on-line]. [dostęp 24 maja 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.uhl-library.nhs.uk/clinical_librarian/setting_up_a_clinical_librarian_service.htm. [4] KEYERS, M. Cost benefits of information support to the PCT: a critical incident study. [on-line]. [dostęp 27 maja 2007]. Dostepny w World Wide Web: http://www.library.nhs.uk/nlhdocs/cost_benefits_of_lit_search_sd_1206.doc. [5] KET, H. The changing role of the medical information specialist. Part II: The roaming medical librarian : the changed role of the medical information specialist at the Medical Library of the Vrije Universiteit Amsterdam 10th EAHIL Conference, Continuing Education Courses, Cluj - Napoca, September 12th, 2006. Bibliografia
 | |
| | | |
| |||
| | ||