| | Nr 5/2007 (86), Współpraca zagraniczna bibliotek. Artykuł | |
 | | | |
Katarzyna Gruszka
| |||
| | ||
| Regiony, euroregiony, rozwój regionalny – pojęcia te często słyszymy w mediach, czytamy w prasie. Tematyka ta obok globalizacji coraz częściej poruszana jest na różnego rodzaju sympozjach i konferencjach. Czym więc są euroregiony i czy mają rację bytu w jednoczącej się Europie? Należy tutaj podkreślić, pomimo odmiennego zdania antyglobalistów, że Unia Europejska akceptuje różnorodność językową, kulturową i religijną narodów Europy, co więcej, uważa ją za bogactwo kulturowe, które należy chronić. Ochrona dóbr kultury narodowej wszakże jest jednym z głównych zadań pracy bibliotekarza. Widzimy więc, jak ważną i doniosłą rolę pełni biblioteka we współczesnej jednoczącej się Europie. Na przykładzie Zamojszczyzny, a szerzej Euroregionu Bug, chcę przedstawić Państwu bibliotekarskie tradycje wschodniego pogranicza Polski. Na początek warto przypomnieć ogólne funkcje i zadania euroregionów. Nazwa euroregionu pochodzi od najstarszej inicjatywy współpracy transgranicznej EUROREGIO, która została powołana do życia w 1958 r. na obszarze przylegającym do granicy holendersko-niemieckiej. Euroregiony to obszary przygraniczne gdzie samorządy lokalne sąsiadujących państw współpracują ze sobą w ramach podpisanych umów międzynarodowych. Mają one własną strukturę organizacyjną. Głównym celem ich istnienia jest wzmocnienie sąsiedzkich kontaktów i rozwój obszarów przygranicznych, budowa ponadgranicznej infrastruktury komunikacyjnej, wymiana kulturalna, wspieranie ruchu granicznego i turystyki, współpraca gospodarcza, działalność społeczna, humanitarna, ochrona środowiska i przeciwdziałanie klęskom żywiołowym. Euroregiony mają za zadanie przede wszystkim zbliżyć ludzi po obu stronach granicy, pomóc im lepiej się poznać, przełamać uprzedzenia i obawy związane z sąsiadami. Taka współpraca pozwala zapomnieć o stereotypach, które niewątpliwie istnieją w stosunku do wszystkich sąsiadujących ze sobą narodów. W Polsce euroregiony zaczęły powstawać na początku lat 90. W roku 2005 było ich szesnaście, w tym dwa na granicy polsko-ukraińskiej: Euroregion Karpaty i Euroregion Bug. Związek transgraniczny Euroregion Bug został powołany w Łucku na Ukrainie w 1995 r. z inicjatywy wojewodów:
Euroregion Bug skupia województwo lubelskie w Polsce, obwód brzeski na Białorusi, obwód wołyński oraz dwa regiony z obwodu lwowskiego na Ukrainie. Zajmując powierzchnię 64 tys. km2, należy do największych obszarów euroregionów europejskich. Część polska stanowi 31,1%, ukraińska 28,4%, a białoruska 40,5%. Największymi miastami są: Lublin, Brześć, Łuck. Miasta te są najważniejszymi ośrodkami administracyjnymi, a także kulturalnymi i akademickimi Euroregionu, zasobnymi w uczelnie wyższe oraz instytuty naukowo-badawcze o ponadregionalnym znaczeniu. Wymienione miasta Euroregionu są również największymi ośrodkami gospodarczymi i targowo-wystawienniczymi. Euroregion Bug z uwagi na swoje położenie ma strategiczne znaczenie dla rozwoju kontaktów mieszkańców Unii Europejskiej i jej wschodnich sąsiadów. Zgodnie ze statutem Euroregion Bug został utworzony w celu rozwoju współpracy obszarów przygranicznych w następujących dziedzinach: zagospodarowania przestrzennego, komunikacji, transportu i łączności, oświaty, ochrony zdrowia, kultury, sportu i turystyki, ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego, likwidacji zagrożeń i skutków klęsk żywiołowych, rozwijania kontaktów między mieszkańcami obszarów przygranicznych oraz współpracy instytucjonalnej, a także współpracy podmiotów gospodarczych. Finansowaniem działalności Euroregionu Bug, po stronie polskiej zajmuje się Stowarzyszenie Samorządów Euroregionu Bug (SSERB), zarejestrowane 3 kwietnia 2000 r. Środki na działalność SSERB pochodzą ze składek stowarzyszonych samorządów oraz samorządów wspierających (jest ich 91), natomiast wszelkie prorozwojowe projekty transgraniczne podejmowane w obszarze Euroregionu, realizowane są z pomocą funduszy europejskich, w tym Funduszu Małych Projektów w ramach narodowego programu PHARE. Fundusz Małych Projektów zarządzany przez Euroregion Bug utworzono w 1998 r., w ramach pierwszej edycji Zintegrowanego Programu dla Polskiej Granicy Wschodniej. Z perspektywy kilku lat wdrażania projektów doskonale widać, że fundusze PHARE bardzo wspomogły beneficjentów rekrutujących się głównie z samorządów lokalnych Lubelszczyzny i podległych im jednostek, mających skromne budżety własne. Realizacja projektów przyniosła trwałe efekty w wielu dziedzinach współpracy euroregionalnej, umożliwiając wymianę doświadczeń oraz przyczyniając się do zniwelowania uprzedzeń. Pobudziła proces powstawania nowych więzi społecznych i gospodarczych, wzmocniła też kontakty już istniejące. W ramach Funduszu Małych Projektów dla Programu Narodowego PHARE 2000 zrealizowano 16 projektów, z których najwięcej (7) było związanych z działalnością kulturalną. Dotyczyły one m.in. jarmarku twórczości ludowej, dni zaprzyjaźnionych miast, wydawnictwa muzealnego i wystawy archeologicznej, a także wymiany dzieci i młodzieży w ramach współpracy szkół. W edycji PHARE 2001 również najwięcej projektów (18) dotyczyło działalności kulturalnej, m.in.: plenerów artystycznych, dni zaprzyjaźnionych miast, jarmarku sztuki ludowej, konferencji naukowej i wystawy oraz różnych programów edukacyjnych. Beneficjentami projektów były samorządy lokalne, muzea, towarzystwa sportowe. W jubileuszowym dla Euroregionu Bug roku 2005, podczas ostatniej już edycji Funduszu Małych Projektów w ramach Narodowego Programu dla Polski 2003, zakontraktowano 49 projektów na kwotę dwukrotnie większą niż w poprzednich edycjach. Spośród wnioskodawców, którzy otrzymali granty, przeważają jednostki samorządu terytorialnego oraz jednostki im podległe (domy kultury i muzea), licznie reprezentowane są także organizacje pozarządowe. Dobrym przykładem współpracy samorządów miast w ramach Euroregionu Bug jest projekt Wykorzystanie tradycji lokalnych jako płaszczyzny współpracy transgranicznej. Wspólne budowanie kompleksowej oferty kulturalnej Kraśnika i Turijska, który realizowano od lipca 2005 do czerwca 2006. Celem projektu było rozwijanie współpracy kulturalnej Kraśnika i Turijska opartej o doświadczenia i lokalne tradycje obydwu regionów, nawiązujące do dziedzictwa kulturowego Polski i Ukrainy. Jednym z zadań projektu obejmującego instytucje kulturalne była współpraca bibliotek miejskich z Kraśnika i Turijska, w ramach której z wizytą studyjną do Kraśnika przybyła przedstawicielka Biblioteki Miejskiej w Turijsku. W trakcie wizyty bibliotekarka odbyła praktykę w jednej z kraśnickich bibliotek, zapoznając się z jej funkcjonowaniem. Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Zamościu również korzystała z pomocy środków pochodzących z funduszu Euroregionu Bug. W ramach Narodowego programu dla Polski 2003 – Fundusz Małych Projektów utworzono Nadgraniczne Centrum Informacji Regionalnej. Projekt realizowano w okresie od stycznia do końca czerwca 2006 r. Centrum działa w strukturze Działu Informacji, Bibliografii i Wiedzy o Regionie PiMBP w Zamościu. Podstawowymi zadaniami Centrum są: gromadzenie, opracowywanie (również katalogowanie do elektronicznej bazy bibliograficznej), przechowywanie i udostępnianie zbiorów dotyczących obszarów przygranicznych – Zamościa i Zamojszczyzny oraz Łucka i Wołynia. Dodatkowo Centrum udostępnia na swojej stronie WWW, aktualizowaną na bieżąco, bibliograficzną bazę danych rejestrującą piśmiennictwo tematycznie związane z terenami objętymi projektem. Centrum powstało w oparciu o dotychczasowe regionalne zasoby biblioteczne Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej. w Zamościu liczące około 10.000 książek, czasopism, zbiorów specjalnych. W ramach realizacji projektu Zamość – Łuck – Nadgraniczne Centrum Informacji Regionalnej zakupiono książki traktujące o regionach nadgranicznych m.in. Na pograniczu kultur, języków i tradycji (Wydaw. UMCS), Pogranicza kulturowe i etniczne w Polsce (Wydaw. Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego). Książki są udostępniane prezencyjnie w siedzibie Centrum. W ramach budowy infrastruktury Centrum zakupiono zestaw komputerowy, który jest wykorzystywany jako terminal dla użytkowników poszukujących informacji o regionach zamojskim i wołyńskim. Oferta Nadgranicznego Centrum Informacji Regionalnej adresowana jest do różnych grup społecznych i zawodowych oraz instytucji zajmujących się edukacją, promocją, turystyką, rozwojem gospodarczym, społecznym i kulturalnym regionów przygranicznych. Innymi przejawami współpracy są:
Środki z funduszy Euroregionu Bug z przeznaczeniem dla bibliotek Zamojszczyzny mogą być i są wykorzystywane głównie do gromadzenia, dokumentowania i udostępniania bogatego dorobku piśmienniczego naszego regionu, którego granice zmieniały się wielokrotnie na przestrzeni dziejów. Dorobek ten gromadzony był przez wieki przez ziemian w bibliotekach prywatnych. W wieku XX na terenach obecnej Zamojszczyzny działało wiele bibliotek prywatnych, instytucji i organizacji kulturalno-oświatowych mniejszości narodowych m.in. Ukraińców, Białorusinów i Żydów. Funkcjonowało również wiele bibliotek parafialnych różnych wyznań. Bibliotekarskie tradycje zamojskiego pogranicza są więc bardzo bogate. Dzisiaj, m.in. dzięki wsparciu Euroregionu Bug, możemy czerpać z tych bogatych źródeł piśmienniczych, dokumentujących przeszłość i teraźniejszość naszego regionu w aspekcie ponadgranicznym. Możemy odkrywać wspólną historię narodów Polski, Ukrainy i Białorusi i wyciągać z niej wnioski na przyszłość. Możemy rozwijać kontakty oświatowe i kulturalne, szczególnie na polu bibliotekarstwa. W końcu możemy i powinniśmy wnieść te bogate wartości do jednoczącej się Europy.  | |
| | | |
| |||
| | ||