EBIB Nr 3/2007 (84), Elektroniczne publikacje - nowe trendy i badania. Artykuł Poprzedni artykuNastpny artyku  

 


Łucja Maciejewska
Krzysztof Moskwa
Biblioteka Główna i OINT
Politechnika Wrocławska

Konsorcja czasopism elektronicznych w środowisku akademickim




1. Zamiast wstępu

Czasopisma elektroniczne są dynamicznie rozwijającą się formą publikacji piśmiennictwa naukowego. Obecnie nie trzeba przekonywać bibliotekarzy ani decydentów do zakupu e-źródeł do bibliotek. Użytkownicy bibliotek często sami zabiegają o poszerzanie oferty zasobów elektronicznych, a początkowa nieufność wobec innowacji technologicznych ustąpiła miejsca satysfakcji z szybkiego i bezpośredniego dostępu do poszukiwanych artykułów. Dzięki specyficznym usługom e-wydawców - takim jak Early View, In Print, Online First, Online Early, umożliwiającym dostęp do wersji elektronicznej artykułów przed ich ukazaniem się w druku - artykuły mogą trafiać na biurka naukowców nierzadko wprost spod "prasy drukarskiej".

O rosnącym zainteresowaniu użytkowników źródłami elektronicznymi decydują pewne zalety dokumentów elektronicznych, a także coraz bardziej zaawansowane narzędzia informatyczne i ich wykorzystanie w bibliotekach. Na wysoką ocenę nowych źródeł informacji decydujący wpływ mają m.in. następujące cechy publikacji elektronicznych:

  • wygodny - bez względu na miejsce, odległość i czas - dostęp do informacji;
  • szybkość publikacji i aktualizacji informacji;
  • łatwy dostęp do dokumentów bieżących i archiwalnych;
  • możliwość tworzenia hipertekstowych połączeń do cytowanej literatury;
  • dostęp symultaniczny do tego samego dokumentu;
  • możliwość interaktywnego i wieloaspektowego przeszukiwania zasobów;
  • łatwe zapisywanie, kopiowanie i powielanie dokumentów;
  • wzbogacenie o multimedia (dźwięk, sekwencje wideo, animacje) i programy komputerowe;
  • możliwość współpracy z syntezatorami mowy;
  • znaczna skalowalność obrazu w przypadku formatów dedykowanych (PDF, DjVu).

Ostatnie cechy mogą być szczególnie pożyteczne dla osób z dysfunkcjami narządu wzroku, zwiększając ich szanse na pełnowartościowe funkcjonowanie w społeczeństwie opartym na wiedzy, w myśl realizacji jednego z aspektów programu e-inclusion[1].

Szerzej zagadnienia związane z zaletami i wadami czasopism elektronicznych omówiono w literaturze[2][3].

Powstanie e-czasopism zainicjowali wydawcy czasopism tradycyjnych. To oni pierwsi dostrzegli ogromne możliwości dystrybucji swoich produktów w takim medium, jakim jest Internet. Docenili pojawiający się sposób szybkiego rozpowszechniania prac naukowych, wymiany myśli, szybkiego wyszukiwania i dostarczania informacji.

W Polsce w latach 90. zaczęły docierać do dużych bibliotek, głównie akademickich, oferty zagranicznych wydawców prezentujące możliwości dostępu do nowej formy dokumentu - czasopisma elektronicznego. Pierwsze próby sprawiły, że biblioteki bardzo szybko dostrzegły w tych propozycjach nowe możliwości lepszego i pełniejszego zaspokojenia potrzeb użytkowników. Dzięki odpowiedniej polityce e-czasopisma stały się wkrótce nieodłącznym elementem oferty informacyjnej, przede wszystkim bibliotek akademickich, i na stałe zagościły na witrynach uczelnianych. Okazały się cennym uzupełnieniem zasobów rozwijających się bibliotek hybrydowych, gromadzących zbiory na tradycyjnych i nowoczesnych nośnikach[4]. Na początku były uzupełnieniem już posiadanych zbiorów, ale z czasem zaczęły wypierać formy drukowane. Wiele bibliotek zaczęło prenumerować wyłącznie wersje elektroniczne czasopism. Sprzyjały temu warunki organizacji konsorcjów, w które zaczęły się zrzeszać biblioteki w celu wspólnego zakupu i eksploatacji tych źródeł.

Autorzy artykułu są pracownikami Biblioteki Politechniki Wrocławskiej, która jako jedna z pierwszych krajowych bibliotek akademickich, wprowadzała różne nowe rozwiązania technologiczne usprawniające obsługę użytkowników, równocześnie stwarzając im większe możliwości dostępu do informacji. Była jedną z pierwszych bibliotek, które przystępowały do nowo tworzonych konsorcjów zakupujących czasopisma elektroniczne. Lata doświadczeń wskazują na to, że podobną drogą szła większość krajowych bibliotek akademickich. To nie pozostało bez wpływu na decyzję autorów, co do wyboru tematu prezentowanego artykułu.

Testowanie dostępów do nowej formy czasopism rozpoczęto w Politechnice Wrocławskiej w 1997 roku. Początkowo były to dostępy do trzech tytułów wydawnictwa Elsevier. W tym samym roku, współpracując z firmą Swets Zeitlinger GmbH, zapoczątkowano testowanie platformy dostępowej SwetsNet, umożliwiającej korzystanie ze spisów treści kilkunastu tysięcy tytułów czasopism światowych wydawców w wersji elektronicznej.

Doświadczenia Biblioteki Politechniki Wrocławskiej w konsorcjach krajowych zajmujących się zakupem i organizacją dostępu do e-czasopism obrazuje Tabela 1.

Tab. 1. Udział Biblioteki Politechniki Wrocławskiej w konsorcjach e-czasopism
Wydawca 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Academic Press     X X X 1)      
ACS           X X
APS/AIP            X
Blackwell      X X X X X X X
EBSCO      X X X X X X X
Elsevier X 2)     X X X X X X X
Emerald            X
IEEE         X 3) X 3) X X
Kluwer        X X X 4)   
Nature            X
ProQuest         X X X X
RSC           X X
Science            X
Springer/Kluwer    X X X X X X X X X
SwetsWise (SwetsNet)   X X X X X X X X X X
Wiley          X X X
1) konsorcjum IDEAL włączone do Elseviera
2) trzy pierwsze e-czasopisma w Politechnice Wrocławskiej
3) prenumerata e-only pakietu 120 czasopism
4) konsorcjum Kluwer włączone do Springera

W roku 2007 Biblioteka rozszerzyła dostęp do czasopism elektronicznych przystępując do trzech nowych konsorcjów: APS/AIP, Nature i Science oraz projektu wydawnictwa Emerald zmierzającego do zawiązania konsorcjum.

2. Przesłanki tworzenia konsorcjów

Od kilkunastu lat w gromadzeniu literatury czasopiśmienniczej zauważa się następujące tendencje:

  • stały wzrost liczby czasopism w postaci tradycyjnej i elektronicznej,
  • bogactwo ofert wydawców i twórców profesjonalnych serwisów z czasopismami elektronicznymi,
  • coraz bardziej przyjazne sposoby udostępniania i prezentacji czasopism elektronicznych,
  • ciągły wzrost światowych cen czasopism,
  • malejące środki finansowe przeznaczane na zakup literatury w bibliotekach naukowych,
  • nowe modele finansowania publikacji piśmiennictwa naukowego.

Problemy gromadzenia czasopism w bibliotekach akademickich, to głównie niemożność zakupu wszystkich tytułów, na które jest zapotrzebowanie w środowisku, a także całkowite wykluczenie zjawiska wieloegzemplarzowości tytułów. To także szukanie odpowiedzi na pytania: Jak gospodarować posiadanymi środkami? Co i w jaki sposób gromadzić? Problemy te są często dyskutowane w środowisku bibliotekarskim z udziałem władz uczelni, gdyż na wydziałach spoczywa ciężar zabezpieczenia środków na import literatury. Środki finansowe na ten cel przeznaczane są głównie z działalności statutowej wydziałów, które, realizując określone wymogi komisji akredytacyjnych, mają znaczący wpływ na kształt zbiorów bibliotecznych pod względem ich jakości i wielkości. Rosną również potrzeby środowiska akademickiego wynikające m.in. z rozwoju nowych kierunków kształcenia, nowych sposobów nauczania i pracy takich, jak e-learning i telepraca. Powyższe przesłanki wpływają na racjonalizację wydatków związanych z zakupem czasopism, niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z formą drukowaną czy elektroniczną.

Polityka państwa wspiera inicjatywy o zasięgu ogólnokrajowym instytucji finansowanych z budżetu państwa: uczelni publicznych, towarzystw naukowych, instytutów PAN. Wsparcie dotyczy rozwoju technologii informacyjnych oraz zakupu elektronicznych źródeł informacji poprzez dofinansowywanie ich w ramach dotacji celowych[5]. Dofinansowanie ograniczone jest do instytucji niezyskownych działających w obszarze badań naukowych i edukacji, nie uwzględnia uczelni prywatnych. Dzięki współpracy konsorcyjnej można bardziej efektywnie i oszczędnie gospodarować przyznawanymi dotacjami.

W Polsce w ramach tej działalności są dofinansowywane m.in. zakupy serwisów e-czasopism i baz bibliograficznych koordynowane przez ICM (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego) przy Uniwersytecie Warszawskim oraz Poznańską Fundację Bibliotek Naukowych (PFBN).

ICM stworzył Bibliotekę Wirtualną Nauki - system sieciowego udostępniania serwisów e-czasopism i naukowych baz danych (http://vls.icm.edu.pl/). Poznańska Fundacja koordynuje działalność konsorcjów bibliotek korzystających z zasobów e-czasopism udostępnianych w ramach projektu eIFL (http://www.pfsl.poznan.pl/eifl/).

3. Charakterystyka konsorcjów

Bogata oferta konsorcjów funkcjonujących w obszarze zainteresowań środowiska akademickiego z jednej strony, z drugiej zaś ich zróżnicowanie pod wieloma względami, skłania do wyodrębnienia cech wspólnych grup konsorcjów, określenia kryteriów ich klasyfikacji i dokonania ich charakterystyki.

Istotne wydaje się określenie cech charakteryzujących konsorcja, rodzajów zawieranych umów, przedmiotu prenumeraty, a w szczególnych przypadkach zróżnicowanie przedmiotu prenumeraty od przedmiotu dostępu. Ważne jest również ustalenie ewentualnego związku uczestnictwa w konsorcjum z prenumeratą, czy też coraz częściej e-prenumeratą czasopism określonego wydawcy, czynników wpływających na koszt uczestnictwa, w konsekwencji także sposobu technicznej realizacji dostępu oraz sposobu i zakresu archiwizacji materiałów objętych dostępem. Celowe wydaje się podkreślenie charakteru instytucji koordynujących konsorcja, gdyż ich status może skutkować zróżnicowaniem procedur zamówień publicznych.

Tab. 2. Konsorcja e-czasopism dostępne w ofercie krajowych dostawców w 2007 roku
Wydawca Koordynator Prawa wyłączne Dofinansowanie Koszt Liczba
pełnotekstowych
czasopism 		Archiwizacja
e-pren. FTE opłata stałaonline onsiteCD, DVD
ACS ICM X X X - - 40 - X -
APS/AIP ICM X X X - - 15 - X -
Blackwell EBSCO-IPS X - - X - 850 X - -
EBSCO PFBN 1) X X - - X 7 000 - - X
Elsevier ICM X X X - - 2 130 - X -
Emerald ICM 2) - X - - X 180 X - -
IEEE ICM X X - X - 250 - X -
Nature ABE 3) X X - X - 1 4) - - -
OUP PRESS X - - X - 180 - - -
ProQuest ABI Inform Complete BG AE (Kr) 5) X X - X - 3 000 - - -
ProQuest Medical Library GBL 6) X - - - X 900 - - -
ProQuest STM PFBN 7) X X - X - 3 200 - - -
RSC ABE
PRESS 		- - - - X 60 X - -
Science ABE 3) X X - X - 1 - - -
Springer ICM X X X - - 1 360 - X -
Wiley EBSCO-IPS X - X - - 170 X - -
1) koordynuje PFBN w porozumieniu z PCSS i firmą Ebsco Publishing
2) Emerald przedstawił kilka ofert konsorcyjnych, indywidualne zgłoszenia kierować można bezpośrednio do przedstawiciela wydawcy p. Marcina Dembowskiego (e-mail: mdembowski@emeraldinsight.com), projekty mogą zostać objęte dofinansowaniem uzyskanym przez ICM
3) możliwość dofinansowania poprzez ICM
4) oferta podstawowa dotyczy czasopisma Nature, możliwe jest poszerzenie oferty o inne tytuły wydawcy
5) koordynuje BG AE w Krakowie w porozumieniu z firmą Akme Archive
6) koordynuje GBL w porozumieniu z firmą Akme Archive
7) koordynuje PFBN w porozumieniu z PCSS i firmą Akme Archive

Tabela 2. zawiera informacje o konsorcjach, które w dominującym zakresie oferują czasopisma elektroniczne. Nie obejmuje indywidualnych rozwiązań związanych z uzyskaniem praw do archiwizacji po wniesieniu dodatkowych opłat.

3.1. Cechy konsorcjum

Wiele cech charakterystycznych dla działalności konsorcyjnej można uznać za ich zalety, do których niezaprzeczalnie należą:

  • stosunkowo niska opłata za dostęp do niewspółmiernie dużej liczby tytułów, których zakup przekraczałby możliwości finansowe pojedynczej biblioteki;
  • dostęp do wszystkich tytułów wykupionych przez członków konsorcjum, tzw. wzajemny dostęp (cross-access);
  • dostęp do archiwów;
  • możliwość negocjacji ceny oraz negocjacji warunków zakupu i organizacji dostępu;
  • możliwość uzyskania dofinansowania;
  • jedna platforma dostępowa;
  • jeden koordynator;
  • jedna procedura zamówienia publicznego;
  • jedna umowa licencyjna (którą podpisuje koordynator, a nie każda instytucja z osobna);
  • dostęp do wszechstronnych statystyk umożliwiających m.in. analizę poczytności zawartości.

Często oferowane są usługi dodatkowe, bardzo przydatne dla użytkowników. Z najważniejszych należy wymienić:

  • dostęp do głębokich archiwów (backfile),
  • tokeny (pakiet darmowych lub płatnych pobrań artykułów, których nie obejmuje licencja),
  • dostęp do panelu administracyjnego umożliwiającego np. realizację zdalnego dostępu.

W przypadku konsorcjów opartych na prenumeracie czasopism uczestnicy mają możliwość wpływania na liczbę prenumerat. Ich starania zmierzają też do ograniczenia zjawiska wieloegzemplarzowości. Umowy licencyjne często zezwalają na dokonywanie zmian w liście prenumerat, pod warunkiem utrzymania wartości katalogowej prenumeraty całego konsorcjum. Dzięki takim działaniom w ramach konsorcjów istnieje większe prawdopodobieństwo koordynacji zakupów e-czasopism w kraju oraz rozszerzenia listy tytułów o najbardziej pożądane w środowisku naukowym[6].

3.2. Umowy

Podstawowym dokumentem, który definiuje prawa i obowiązki wydawców oraz członków konsorcjum, jest umowa licencyjna (license agreement) zawarta pomiędzy wydawcą i koordynatorem lub wydawcą i uczestnikiem konsorcjum. Na podstawie umowy licencyjnej tworzona jest umowa konsorcyjna, która potwierdza warunki umowy licencyjnej oraz określa obowiązki koordynatora wobec wydawcy i uczestnika konsorcjum.

Umowy licencyjna i konsorcyjna, oprócz określenia praw i obowiązków stron, powinny definiować:

  • strony umowy i ich umocowanych prawnie reprezentantów,
  • przedmiot umowy i czas jej trwania,
  • wartość przedmiotu umowy i sposób jej wyliczenia,
  • przybliżony termin wystawienia rachunku lub faktury, jeśli jest to zasadne również określenie stawki należnego podatku,
  • kategorie uprawnionych użytkowników,
  • sposób realizacji dostępu,
  • ewentualne prawa archiwizacyjne,
  • warunki rozwiązania umowy,
  • sposób rozstrzygania sporów,
  • sytuacje stosowania kar umownych i ich wysokość.

Umowy dają bardzo istotną gwarancję utrzymania stałego wzrostu cen, zazwyczaj niższego niż przewidywany wzrost cen katalogowych. Jest to szczególnie ważne w przypadku umów wieloletnich, gdyż pozwala w bardziej precyzyjny sposób planować budżety na kolejne lata.

Zagadnienia związane z umowami licencyjnymi omówiono w materiałach EBLIDY opublikowanych również w Biuletynie "Biblioteka z Horyzontem"[7], a także w ogólnych zasadach zawierania umów licencyjnych przyjętych przez IFLA w 2001 roku[8].

3.3. Przedmiot

Podstawowy podział pozwala rozróżnić konsorcja ze względu na przedmiot subskrypcji:

  1. jedno czasopismo (np. Nature, Science);
  2. kolekcja tematyczna czasopism jednego wydawcy (np. STM lub HSS w ofercie Blackwella lub OUP; kolekcje biznesowe lub kolekcja inżynieryjna Emerald);
  3. cała kolekcja czasopism jednego wydawcy (np. ACS, Blackwell, Elsevier, OUP, RSC, Springer, Wiley);
  4. czasopisma dwóch lub kilku wydawców obejmujące tę samą dziedzinę (np. połączone oferty APS i AIP; IEEE i IET; poza ofertą krajowych dostawców przykładowa oferta kilku wydawców czasopism matematycznych i statystycznych w ramach projektu EUCLID);
  5. kolekcja tematyczna czasopism serwisu agregacyjnego (np. ABI/INFORM Complete);
  6. serwis agregacyjny czasopism (np. Ebsco, ProQuest, poza ofertą krajowych dostawców: JSTOR, OCLC).

Uszczegółowieniem podziału ze względu na przedmiot prenumeraty jest podział ze względu na przedmiot dostępu. Zasadniczo powiela on powyższy podział, jednak w odniesieniu do 3.3. c) i d) możliwy jest dostęp do pełnego zestawu czasopism wydawcy (Freedom Collection) lub określenie przez uczestników konsorcjum własnej, interesującej ich listy czasopism UTL (Unique Titles List).

3.4. Koszt

Wśród czynników wpływających na wysokość kosztu uczestnictwa w konsorcjum wyróżnić można:

  1. wartość prenumeraty tradycyjnej lub e-prenumeraty;
  2. dostępną zawartość (kolekcja tematyczna, UTL, Freedom Collection);
  3. wielkość instytucji określaną parametrem FTE (Full Time Equivalent): liczba pracowników naukowych i/lub liczba doktorantów, i/lub liczba studentów; możliwe jest ograniczenie do FTE określonych wydziałów uczelni potencjalnie zainteresowanych tematyką dostępu lub wyodrębnionych według innych kryteriów grup użytkowników;
  4. liczbę uczestników konsorcjum;
  5. głębokość dostępnych archiwów;
  6. dostęp wzajemny cross-access;
  7. usługi dodatkowe (np. tokeny, archiwizacja, utrwalenie na nośniku).

Obecnie w przypadku 3.4. a) warunkiem przystąpienia do konsorcjum jest najczęściej przekształcenie prenumerat tradycyjnych wszystkich czasopism określonego wydawcy na prenumeraty elektroniczne (ACS, APS/AIP, Elsevier, Springer, Wiley).

Koszt konsorcjum może być związany z prenumeratą określonych czasopism (ACS, APS/AIP, Elsevier, Springer, Wiley) lub niezależny od niej (Ebsco, IEEE, ProQuest).

Oprócz tych rozwiązań funkcjonują rozwiązania pośrednie, które poza kosztami konsorcjum zakładają podtrzymanie dotychczasowej prenumeraty określonego wydawcy (Blackwell, OUP, RSC). Nie są to koszty bezpośrednio wpływające na wartość konsorcjów, jednak muszą być uwzględniane w corocznych planach prenumeraty bez możliwości ich usunięcia.

Możliwe jest przekształcenie prenumeraty drukowanej na elektroniczną i obniżenie jej kosztu o 5-10% lub zakup obu wersji, w tym przypadku zakup wersji drukowanej może być objęty rabatem DDP (Deep Discount Price) sięgającym 75-90% ceny katalogowej na dany rok.

3.5. Sposób dostępu

Ze względu na sposób technicznej realizacji dostępu rozróżniamy konsorcja udostępniające subskrybowane zasoby:

  1. online - na serwerze wydawcy/dostawcy,
  2. on-site - na serwerze uczestników konsorcjum,
  3. poprzez serwer providera - serwis dostępowy (np. IngentaConnect, SwetsWise).

Powszechnie stosowaną przez wydawców metodą autoryzacji użytkowników jest sprawdzanie w czasie nawiązywania sesji adresów IP komputerów, z których łączą się użytkownicy.

3.6. Archiwizacja

Wyraźne zróżnicowanie konsorcjów związane jest ze sposobem i zakresem archiwizacji materiałów dostępnych dla każdego z uczestników:

  1. bez archiwizacji (ProQuest STM, Science);
  2. archiwizacja wieczysta na serwerze wydawcy lub providera (dostęp bezterminowy):
    • pełnej zawartości bazy (kompletne archiwa wszystkich źródeł) (IEEE),
    • ograniczona do prenumerowanych roczników wszystkich czasopism (Blackwell, RSC, Springer),
    • ograniczona do prenumerowanych roczników kolekcji tematycznej (Blackwell, Emerald),
    • roczników czasopism prenumerowanych przez wszystkich uczestników (Wiley),
    • roczników czasopism prenumerowanych wyłącznie przez uczestnika (ACS, APS/AIP, Elsevier);
  3. na nośniku CD-ROM, DVD-ROM w ramach kosztu konsorcjum (Ebsco) lub za dodatkową opłatą (Wiley);
  4. na serwerze wydawcy lub providera, dodatkowo płatna po zaprzestaniu bieżącej prenumeraty (Nature).

3.7. Koordynator

Ogólne rozróżnienie w odniesieniu do koordynatora konsorcjum zakłada podział na tych, którzy:

  • mają obowiązek stosowania ustawy o zamówieniach publicznych,
  • nie podlegają obowiązkowi stosowania tej ustawy.

Koordynowanie konsorcjum przez instytucję budżetową sprawia, iż wszelkie procedury związane z zamówieniami publicznymi realizowane są przez koordynatora.

Obowiązkowi stosowania ustawy o zamówieniach publicznych podlegają również firmy prywatne, organizacje pożytku publicznego (fundacje, stowarzyszenia), które wykorzystują do realizacji koordynowanego projektu ponad 50% środków publicznych.

Jeżeli koordynator konsorcjum nie stosuje ustawy Prawo zamówień publicznych, a wartość zamówienia (składka członkowska) przekracza 6 000 EURO, uczestnik konsorcjum, którym jest instytucja budżetowa, jest zobowiązany do przeprowadzenia samodzielnie procedury zamówienia publicznego.

4. Wnioski

W ostatnich latach budżety bibliotek nie są w stanie finansować zakupów literatury niezbędnej do pełnego zaspokojenia potrzeb środowiska akademickiego, rosnących wraz z rozwojem dyscyplin nauki i pojawianiem się nowych obszarów badań. Jest to spowodowane przede wszystkim ogromnym wzrostem liczby tytułów czasopism ukazujących się na rynku światowym, a równocześnie stałym i znaczącym wzrostem ich cen. Biblioteki zaczęły szukać odpowiedniego wyjścia z tej niekorzystnej dla wszystkich sytuacji przez wspólne działania zmierzające do tworzenia konsorcjów.

Uczestnictwo w konsorcjach istotnie wzbogaca oferty informacyjne bibliotek i staje się czynnikiem wyrównywania jakości usług informacyjnych we współpracujących instytucjach, a także stwarza szansę rozwoju bibliotek, przede wszystkim w mniejszych ośrodkach akademickich, przyczyniając się do podniesienia poziomu ich oferty edukacyjnej[9]. Wykorzystanie formy elektronicznej publikacji wnosi nową jakość do usług realizowanych przez biblioteki, ułatwiając i przyspieszając dostęp użytkowników do literatury naukowej.

Udział bibliotek akademickich w konsorcjach sprzyja ponadto migracji form zbiorów od tradycyjnych dokumentów drukowanych do postaci elektronicznych, przyczyniając się do przekształceń w funkcjonowaniu bibliotek akademickich, ukierunkowując je na model bibliotek hybrydowych, realizujących rosnący zakres usług oparty na zasobach elektronicznych i technologiach je wspierających.

W tradycyjnym modelu finansowania prenumeraty czasopism udział w konsorcjach najpełniej zaspokaja potrzeby środowiska akademickiego. Przy nieznacznym wzroście kosztów prenumeraty obciążających budżety uczestników umożliwia dostęp do niewspółmiernie dużej liczby tytułów. Powstawanie coraz to nowych konsorcjów oraz przykłady zarówno polskie[10], jak i światowe[11], dostarczają podstaw do stwierdzenia, że nawiązywanie współpracy bibliotek poprzez tworzenie konsorcjów i wspólna organizacja dostępu do e-czasopism jest obecnie optymalnym rozwiązaniem.

Kontekst nowych modeli licencjonowania i finansowania piśmiennictwa naukowego (open access, self archiving)[12][13][14] sprawia, że konsorcja pozostają wciąż ważnym, ale nie jedynym, sposobem poszerzania dostępu do wartościowej literatury naukowej. Działania wielu państw, w tym rządów krajów Unii Europejskiej, a także organizacji międzynarodowych zrzeszających różne środowiska (naukowców, bibliotekarzy), zmierzają do obniżenia kosztów korzystania z wyników badań naukowych i poszukiwania rozwiązań umożliwiających realizację idei otwartego dostępu do wiedzy[15][16][17]. Dyskusja wywołana w tych środowiskach objęła również wydawców i wielu z nich, także i tych największych[18][19][20][21], podjęło się publikacji czasopism na licencji open access.

Skróty użyte w artykule


Przypisy

[1] PINDLOWA, W. Technologiczne wyłączenie i włączenie w społeczeństwo informacyjne. Przyczyny i zapobieganie. In e-Włączenie czy e-wyobcowanie? [CD-ROM]. Kraków: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006. ISBN 83-921593-1-4.

[2] MACIEJEWSKA, Ł. Czasopisma elektroniczne a konsorcja. Refleksje administratora serwisu e-czasopism. In Biuletyn EBIB [online]. 2002, nr 7 (36) [dostęp 16 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/36/maciejewska.php. ISSN 1507-7187.

[3] PIOTROWSKA, E., ZAJĄC, R. Czasopisma elektroniczne w bibliotekach naukowych. In Biuletyn EBIB [online]. 2002, nr 7 (36) [dostęp 16 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/36/piotrowska.php. ISSN 1507-7187.

[4] PIOTROWICZ, G. Model hybrydowy współczesnej polskiej biblioteki akademickiej. In Konferencja Polskie biblioteki akademickie w Unii Europejskiej, Łódź 23-25 czerwca 2004 [online]. Ostatnia modyfikacja 15.07.2004 [dostęp 16 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teksty/piotrowicz.pdf.

[5] Rozporządzenie Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 4 sierpnia 2005 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania i rozliczania środków finansowych na naukę. In Dziennik Ustaw [online]. 2005, nr 161, poz. 1359. [dostęp 14 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://isip.sejm.gov.pl/servlet/Search?todo=file&id=WDU20051611359&type=2&name=D20051359.pdf.

[6] MACIEJEWSKA, Ł. Optymalizacja współpracy środowisk bibliotekarskich w zakresie zakupu i udostępniania czasopism elektronicznych. In Elektroniczne publikacje w bibliotekach i ośrodkach informacji. Teoria i praktyka. VII Międzynarodowa konferencja naukowa. Kraków: Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 106-107.

[7] GIAVARRA, E. Licencjonowanie źródeł cyfrowych: Jak uniknąć pułapek prawnych. In Biuletyn Porozumienia "Biblioteka z Horyzontem" [online]. kwiecień 2000, nr 1 [dostęp 16 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.pfsl.poznan.pl/horyzonty/Nr1/warto1.html.

[8] Zasady zawierania umów licencyjnych przyjęte przez IFLA w 2001 roku [online]. [dostęp 14 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ifla.org/V/ebpb/copy-pl.pdf.

[9] WOJCIECHOWSKI, J. Konsorcja biblioteczne. In Biblioteka, 2004, nr 8, s. 134. ISSN 0551-6579.

[10] PIOTROWICZ, G. Konsorcja bibliotek uczelnianych - wczoraj, dziś, jutro. In Biuletyn EBIB [online]. 2002, nr 7 (36) [dostęp 16 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/36/piotrowicz.php. ISSN 1507-7187.

[11] MACIEJEWSKA, Ł., SZARSKI, H., URBAŃCZYK, B. Dostęp do czasopism elektronicznych w krajach Unii Europejskiej. In Konferencja Polskie biblioteki akademickie w Unii Europejskiej, Łódź 23-25 czerwca 2004 [online]. Ostatnia modyfikacja 15.07.2004 [dostęp 16 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teksty/maciejewska.pdf.

[12] STĘPNIAK, J. Europa wobec wzrostu cen czasopism - warunki zjednoczenia. In Konferencja Polskie biblioteki akademickie w Unii Europejskiej, Łódź 23-25 czerwca 2004 [online]. Ostatnia modyfikacja 15.07.2004 [dostęp 16 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://bg.p.lodz.pl/konferencja2004/pelne_teksty/stepniak.pdf.

[13] MACIEJEWSKA, Ł., URBAŃCZYK, B. Open Access jako alternatywna metoda dostępu do elektronicznych publikacji naukowych. In Konferencja: Komputerowe wspomagania badań naukowych. XI Krajowa Konferencja. XI KK KOWBAN` 2004. Wrocław - Polanica Zdrój, 27-29 październik 2004. Wrocław: Wydaw. Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, cop. 2004, s. 224-227.

[14] BEDNAREK-MICHALSKA, B. Wolny dostęp do informacji i wiedzy czy wykluczenie edukacyjne? In Biuletyn EBIB [online]. 2005, nr 2 (63) [dostęp 15 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/michalska.php. ISSN 1507-7187.

[15] op. cit.

[16] STĘPNIAK, J. Czasopisma naukowe - zmiana modelu finansowania. In Biuletyn EBIB [online]. 2004, nr 2 (53) [dostęp 14 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/53/stepniak.php. ISSN 1507-7187.

[17] op. cit.

[18] iOpenAccess. In Strona domowa Taylor & Francis [online]. [dostęp 14 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.tandf.co.uk/journals/iopenaccess.asp.

[19] Online Open. In Strona domowa Blackwell Publishing [online]. [dostęp 14 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.blackwellpublishing.com/static/onlineopen.asp.

[20] Open Choice. In Strona domowa Springera [online]. [dostęp 14 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.springer.com/east/home/open+choice.

[21] SAGE Open. In Strona domowa SAGE Publications [online]. [dostęp 14 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.sagepub.co.uk/sageopen.sp.

 Początek strony



Konsorcja czasopism elektronicznych w środowisku akademickim / Łucja Maciejewska, Krzysztof Moskwa// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 3/2007 (84) kwiecień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2007. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2007/84/a.php?maciejewska_moskwa. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187