EBIB Nr 3/2007 (84), Elektroniczne publikacje - nowe trendy i badania. Artykuł Poprzedni artykuNastpny artyku  

 


Sebastian Dawid Kotuła
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
IBiIN Zakład Czytelnictwa i Semiotyki Przekazu Informacji

Jak buduje się jakość baz open content na przykładzie Wikipedii




Wikipedia, czyli wolna encyklopedia, którą każdy może redagować - jest wielojęzycznym projektem encyklopedii internetowej zbudowanej w oparciu o open content. Pojęcie open content utworzono przez analogię do open source, czyli "wolnego oprogramowania", dając temu pierwszemu znaczenie "wolna dokumentacja". W praktyce oznacza to, że wytwory wszelkiej działalności twórczej: dokumenty tekstowe, obrazy i dźwięki publikowane są pod nieograniczoną licencją i każdy może te materiały kopiować, wykorzystywać w celach komercyjnych oraz niekomercyjnych. Ponadto każdy może zamieszczoną uprzednio treść modyfikować. Samo wreszcie pojęcie wikipedia jest połączeniem wyrazów wiki oraz encyklopedia. Warte uwagi jest to pierwsze. Otóż wiki to pewien rodzaj stron internetowych, które z poziomu przeglądarki internetowej można edytować i redagować. Dzięki temu otwiera się możliwość przed całą społecznością internetową do współuczestniczenia w życiu zbiorowym sieci i budowania wspólnych zasobów wiedzy (informacji). Samo słowo wiki pochodzi od hawajskiego zwrotu wikiwiki, który oznacza bardzo szybko[1].

Często słyszy się o tym, że w Wikipedii jakość haseł pozostawia wiele do życzenia. Takie opinie zdają się być chybionymi podwójnie. Zwłaszcza dziś, gdy mówimy już nawet nie o społeczeństwie wiedzy czy społeczeństwie informacyjnym, ale o społeczeństwie czy kulturze 2.0 (Web 2.0), slogany takie szczególnie rażą. O kulturze 2.0 mieliśmy okazję posłuchać na konferencji Kultura 2.0. Media - sztuka - dziedzictwo. Cyfrowy wymiar przyszłości, która odbyła się w pierwszych dniach grudnia 2006 roku w Warszawie. Szczegółowy przebieg konferencji odnajdziemy na stronie http://kultura20.pl/kultura/.

Przypomnę skrótowo, że kultura 2.0. to taka, która zapewnia wszystkim równy dostęp do wszelkiej wiedzy ludzkości, w każdym miejscu na Ziemi. Innymi słowy wszystko, wszędzie, dla wszystkich. Istotą 2.0 jest funkcjonowanie wszelkich serwerów, gromadzących owe informacyjne zbiory ludzkości. Jak istotną rolę w tym procesie, w procesie tworzenia kultury 2.0, mają bibliotekarze i pracownicy informacji nie muszę chyba dowodzić (np. digitalizacja). W dzisiejszych czasach (szybkiego dostępu do informacji) takie przedsięwzięcia jak Wikipedia spełniają najpełniej postulat 2.0. Oto bowiem każdy użytkownik Internetu może umieścić hasło encyklopedyczne w Wolnej Encyklopedii Wikipedii, dając tym samym możliwość wszystkim innym użytkownikom Internetu, modyfikacji i weryfikacji tego hasła, a co najważniejsze skorzystania z tego hasła dla własnych potrzeb. Niech potwierdzeniem dużej wartości przedsięwzięcia Wikipedii będzie fakt, że tygodnik Time[2] za człowieka roku 2006 uznał całą społeczność internetową tworzącą m.in. właśnie Wikipedię.

Warte odnotowania jest również to, że prekursorem Wikipedii była Nupedia, przy tworzeniu której hasła przechodziły żmudny proces redakcji. Czas oczekiwania na wprowadzenie hasła do Nupedii był zbyt długi i choć artykuły hasłowe były zbliżone do tych z tradycyjnych encyklopedii, to taka encyklopedia nie mogła zupełnie konkurować z drukowanymi odpowiednikami. Internet ufundowano przecież na szybkości. Postanowiono, więc stworzyć Wikipedię, której edycję umożliwiono każdemu chętnemu. Proces redakcyjny został znacznie skrócony, tym samym spełniono postulat szybkiego dostępu do informacji i szybkiego gromadzenia tej informacji. Takimi właśnie projektami wchodzimy w nową erę – kultury 2.0.

Krytycy Wikipedii zupełnie nie zauważają, że na naszym gruncie (na gruncie polskiej rzeczywistości wirtualnej, czyli w obrębie polskojęzycznych stron internetowych) wyrosła czwarta co do wielkości na świecie, po angielskojęzycznej, niemieckojęzycznej i francuskojęzycznej, encyklopedia o liczbie haseł ponad 332 tysięcy [aktualne statystki z dnia 06.01.2007 http://pl.wikipedia.org/wiki/Specjalna:Statistics], tworzona przez kreatywną internetową społeczność polską. Utwierdza nas to w przekonaniu o wielkim potencjale tkwiącym w polskich internautach. Polacy są aktywnymi użytkownikami Internetu. Ogromna ilość informacji przyswajana z różnym skutkiem podczas szkolnych zajęć teraz daje o sobie znać. Niewątpliwie intelektualnie jesteśmy przygotowani do zinformatyzowania się. Potwierdzają to wygrywający konkursy polscy informatycy czy chociażby osiągnięty rozmiar Wolnej Encyklopedii. Krytykom Wikipedii mogę powiedzieć w tym miejscu tyle: jeżeli dostrzegają braki, niedociągnięcia w budowie haseł, a więc posiadają pewną już wiedzę, która pozwala im owe uchybienia wychwycić, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby czym prędzej te lapsusy usunęli i wykonali mały wspólny krok ku społeczeństwu 2.0. Przecież Wikipedia to nie to samo, co tradycyjna encyklopedia drukowana. Tutaj każdy może dodać coś od siebie. Krytyka treści tam zamieszczonej jest zupełnie bezzasadna.

Choć z założenia takie projekty powinny być niezależne od wpływów zewnętrznych krytyków, bo dotyczą one raczej życia w sieci, to jednak postaram się wykazać jak buduje się jakość tego typu zasobów. Przypomnę też, że Justyna Hofmokl i Alek Tarkowski podobną tematykę podjęli w numerze 73 Biuletynu EBIB[3] , przedstawiając głosy krytyki o Wikipedii i szereg ocen pozytywnych oraz przypadków szczególnych - wprowadzania błędów do haseł.

Na początek chciałbym dać krótki opis wprowadzania i informację o edycji haseł do Wikipedii. Wchodząc na stronę główną http://pl.wikipedia.org, wpisujemy szukane hasło w oknie paska wyszukiwania, który znajduje się po lewej stronie. Jeżeli hasło było wcześniej zamieszczone to pojawi się strona wiki, na której u góry znajduje się zakładka „edycja”. Klikając ją możemy nanosić zmiany w mikrostrukturze artykułu hasłowego. Oczywiście zasady edycji są precyzyjnie określone, co oznacza, że nie wszystkie hasła i nie każda treść może stać się zawartością tej encyklopedii. Więcej o edycji haseł na stronie http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wst%C4%99p.

Pierwszym hasłem, jakie dla potrzeb tych badań wprowadziłem, było hasło EBIB http://pl.wikipedia.org/wiki/EBIB. Uznałem, iż pierwsze czasopismo elektroniczne o tematyce bibliotekarskiej powstałe w Polsce powinno w tej encyklopedii się znaleźć. Na odzew nie trzeba było długo czekać. Dokładnie po dwudziestu minutach pojawiła się propozycja usunięcia tego artykułu. Branża bibliotekarska jest zbyt elitarna i przeznaczona dla bardzo wąskiego kręgu, a zatem hasło uznano za nieencyklopedyczne. Kasowanie hasła następuje dopiero po uprzednim głosowaniu. Zarejestrowani użytkownicy wyrażają swoje opinie i oddają głosy za pozostawieniem lub usunięciem artykułu hasłowego. Treść artykułu poprawiłem i nadałem mu następujący kształt:

EBIB - czyli „Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy”, ISSN 1507-7187, wychodzi od 1 kwietnia 1999 roku. Pierwsze tego typu i jedyne czasopismo on-line powstałe w Polsce. Przeznaczone jest dla bibliotekarzy oraz dla wszystkich osób zainteresowanych problematyką bibliotekarskiej profesji. Ponadto stanowi uzupełnienie wiedzy zdobywanej w ramach studiów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. W piśmie tym porusza się problemy, m.in.: bibliotek, w tym bibliotek cyfrowych, digitalizacji, szeroko pojętego zagadnienia informacji, Internetu czy teorii komunikacji, ale także czytelnictwa, technologii informacyjnych itp.

Podałem również link do strony EBIB-u oraz umieściłem całe hasło w kategoriach: Czasopisma internetowe, Bibliotekoznawstwo, Bibliologia.

Kolejne godziny przyniosły dużo głosów za pozostawieniem w Wikipedii artykułu EBIB, a definiens zmieniono do postaci:

EBIB - czyli Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy (ISSN 1507-7187) — czasopismo on-line, przeznaczone dla bibliotekarzy oraz dla wszystkich osób zainteresowanych problematyką bibliotekarskiej profesji.
Wydawane od 1 kwietnia 1999 przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Porusza problemy m.in. bibliotek, w tym bibliotek cyfrowych, digitalizacji, szeroko pojętego zagadnienia informacji, Internetu czy teorii komunikacji, ale także czytelnictwa, technologii informacyjnych itp.
Czasopismo stanowi ponadto uzupełnienie wiedzy zdobywanej w ramach studiów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej.

Argumenty przemawiające za pozostawieniem definiendum wraz z treścią sprowadzały się do twierdzeń: są tam fajne artykuły, duża liczba odwiedzin, wydawane przez SBP, hasło jest jak najbardziej encyklopedyczne. Wreszcie i sama osoba postulująca usunięcie zaczęła powątpiewać w słuszność swoich tez. Przebieg całej dyskusji można w każdej chwili obejrzeć pod adresem http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:SDU/EBIB, co jest jak sądzę, dodatkowym atutem tego serwisu. Nie można usunąć czegoś z Wikipedii ani też do niej czegoś dodać i pozostać anonimowym. Bez logowania do serwisu pozostawimy tylko ślad w postaci adresu IP. Cała historia edycji danego hasła jest odnotowana, a specjalnie wydzielone miejsce w przestrzeni serwisu Wikipedii daje możliwość wymiany opinii na temat treści poszczególnych haseł i prowadzenia rozmów wzorem popularnych forów internetowych. Ostatecznie po niespełna trzech dobach dyskusji i jednym głosie sprzeciwu zdecydowano o pozostawieniu hasła, które nie zmieniło kształtu w stosunku do wersji ostatniej. Choć oczywiście, od lat namawiam osoby związane z EBIB-em do powiększenia objętości hasła i naniesienia stosownych poprawek.

Chciałbym przedstawić jeszcze jeden przykład. Mianowicie przeszukując zasoby Wolnej Encyklopedii natknąłem się na zapisane na czerwono hasło czasopismo on-line. I tu uwaga: jeżeli hasło zaznaczone jest na niebiesko oznacza to, że ma już jakieś informacje w wyrazie definiowanym, jeżeli natomiast figuruje zaznaczone kolorem czerwonym oznacza to, że ktoś zaproponował, aby takie hasło utworzyć, ale sam nie nadał mu żadnej struktury. To samo tyczy się haseł, które próbujemy znaleźć na stronach Wikipedii, a których nikt jeszcze nie utworzył. Wówczas również pojawi się nam szukane hasło zaznaczone kolorem czerwonym z informacją zachęcającą do wprowadzenia tego hasła do Encyklopedii. Tak więc czasopismo on-line zostało przez kogoś tylko zakwalifikowane do utworzenia, a utworzeniem zająłem się ja.

Hasłu nadałem następujący wygląd (http://pl.wikipedia.org/wiki/Czasopismo_on-line):

Czasopismo on-line to wydawnictwo (publikacja) ciągłe, czyli ukazujące w określonych odstępach czasu, np. tygodnik, dwutygodnik, miesięcznik, z tym jednak wyjątkiem, że całe wydawane jest jedynie w postaci elektronicznej i dostępne za pośrednictwem Internetu, a nie drukowane tradycyjnie na papierze.

Niespełna po trzydziestu minutach ktoś zgłosił problem, mianowicie hasło nie zostało powiązane w żadnych relacjach. Kolejnym więc krokiem było umieszczenie czasopisma on-line w kategorii „Czasopisma”. Tym samym problem został zażegnany i kolejne hasło wzbogaciło zasoby serwisu Wikipedia.

Zwracam na ten aspekt uwagę nie bez powodu. Encyklopedia, a w jej obrębie poszczególne dziedziny wiedzy i sfery ludzkiej aktywności tworzą systemy, w których wszystkie elementy muszą być ze sobą ściśle powiązane. Wprowadzenie nawet czegoś nowego (nauka przecież stale się rozwija) bez połączenia w jakieś związki z istniejącymi już obiektami stawia pod znakiem zapytania jakość tego nowego elementu. Gdy natomiast zwiążemy ten obiekt z istniejącymi już, czyli włączymy go w permanentne kontinuum cywilizacyjne, jako dowód rozwoju jakieś dziedziny, to automatycznie dodamy mu wiarygodności.

W przestrzeni Wikipedii zakładane są przez zainteresowanych użytkowników portale tematyczne (http://pl.wikipedia.org/wiki/Portal:Portale), np. informatyka, matematyka itp., i co najważniejsze, treść każdego z portali opiera się o hasła z Wikipedii. Dnia 19 grudnia 2006 roku wystartował Portal Bibliologia (http://pl.wikipedia.org/wiki/Portal:Bibliologia), założony przez praktykującą bibliotekarkę. Daje to sposobność łatwiejszego dostępu do szeroko pojętej dziedziny bibliologii, do dziedzin pokrewnych, do haseł związanych z bibliotekarską profesją oraz do haseł, które wymagają utworzenia. W prosty sposób można też hasła powiązać w relacje czy dołączyć do wybranych kategorii. Innymi słowy, zamierzeniem Portalu Bibliologia jest wydzielenie z całego obszaru Wolnej Encyklopedii wszystkich haseł z zakresu nauki o książce i zaprezentowanie ich użytkownikom. Niewątpliwie taki portal jest ogromnym wsparciem dla wszelkiej działalności praktycznej i teoretycznej.

Podsumowując, jakość haseł została wyznaczona na wstępie poprzez ściśle określone reguły edycji oraz po drugie poprzez makrostrukturę całej encyklopedii, jeśli o takiej wolno mówić w tym przypadku. Mam tu na myśli obowiązek umieszczania haseł w odpowiednich kategoriach. Sama zaś treść stron podlega nieustannej kontroli przez tysiące osób tym samym jest stale wzbogacana i poprawiana zarówno merytorycznie, jak i stylistycznie.

Zachęcam tą drogą do tworzenia nowych i redagowania już istniejących haseł. Szczególnie ważne jest dla nas opisanie dziedzin związanych z szeroko rozumianym bibliotekoznawstwem czy nauką o informacji. Wystarczy zajrzeć do Portalu Bibliologia, aby przekonać się, jak liczne są braki definicyjne w wielu podstawowych dla nas pojęciach. Walczmy i w tej sferze i pokazujmy, że w świecie też Polska (ze względu na objętość polskojęzycznej Wikipedii), a w Polsce bibliotekarze (ze względu na ilość i jakość haseł opisujących naszą profesję oraz na fakt wiązania w licznie relacje bibliotekoznawstwa i nauki o informacji z innymi dziedzinami) istnieją

Podsumowując, jakość haseł została wyznaczona na wstępie poprzez ściśle określone reguły edycji oraz po drugie poprzez makrostrukturę całej encyklopedii, jeśli o takiej wolno mówić w tym przypadku. Mam tu na myśli obowiązek umieszczania haseł w odpowiednich kategoriach. Sama zaś treść stron podlega nieustannej kontroli przez tysiące osób tym samym jest stale wzbogacana i poprawiana zarówno merytorycznie, jak i stylistycznie.

Zachęcam tą drogą do tworzenia nowych i redagowania już istniejących haseł. Szczególnie ważne jest dla nas opisanie dziedzin związanych z szeroko rozumianym bibliotekoznawstwem czy nauką o informacji. Wystarczy zajrzeć do Portalu Bibliologia, aby przekonać się, jak liczne są braki definicyjne w wielu podstawowych dla nas pojęciach. Walczmy i w tej sferze i pokazujmy, że w świecie też Polska (ze względu na objętość polskojęzycznej Wikipedii), a w Polsce bibliotekarze (ze względu na ilość i jakość haseł opisujących naszą profesję oraz na fakt wiązania w licznie relacje bibliotekoznawstwa i nauki o informacji z innymi dziedzinami) istnieją.

Przypisy:

[1] Wiki. In Wikipedia [on-line]. Łódź: Stowarzyszenie Wikimedia Polska, [dostęp 26 grudnia 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://pl.wikipedia.org.

[2] GROSSMAN, L. Time's Person of the Year: You. In Time[on-line]. Wednesday, Dec. 13, 2006. [dostęp 10 marca 2007]. Dostępny w World Wide Web: http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1569514,00.html.

[3] HOFMOKL, J. TARKOWSKI, A. Wikipedia - pospolite ruszenie encyklopedystów. Największa encyklopedia na świecie. In Biuletyn EBIB [on-line]. 2006, nr 3 (73) [dostęp 26 grudnia 2006]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2006/73/hofmokl_tarkowski.php. ISSN 1507-7187.

 Początek strony



Jak buduje się jakość baz open content na przykładzie Wikipedii / Sebastian Dawid Kotuła// W: Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] / red. naczelny Bożena Bednarek-Michalska. - Nr 3/2007 (84) kwiecień. - Czasopismo elektroniczne. - [Warszawa] : Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich KWE, 2007. - Tryb dostępu: http://www.ebib.info/2007/84/a.php?kotula. - Tyt. z pierwszego ekranu. - ISSN 1507-7187