| | Nr 1/2007 (82), Historyczne szpargały. Badania, teorie wizje | |
 | | | |
Małgorzata Tarka
| |||
| | ||
| Środowisko badawczeBiblioteka Główna Akademii Morskiej w Szczecinie została utworzona w 1969 roku wraz z powołaniem Wyższej Szkoły Morskiej w Szczecinie, powstałej na bazie Państwowej Szkoły Morskiej. Biblioteka Główna AM nie jest biblioteką dużą, kadra liczy 18 osób, w tym:
Usługi informatyczne dla biblioteki świadczą informatycy z Akademii Morskiej, w tym również w ramach umowy-zlecenia. W strukturze Biblioteki Głównej AM można wyodrębnić agendy, które bezpośrednio służą użytkownikom, a mianowicie:
Biblioteka dysponuje zbiorami w liczbie ponad 120 tys. woluminów (podręczniki, skrypty, książki popularnonaukowe) oraz około 20 tys. woluminów książek z literatury pięknej. Biblioteka Główna AM korzysta z systemu komputerowego SOWA, który został wprowadzony na początku lat 90. XX wieku. Prawie całość zbiorów wprowadzono do komputerowej bazy danych. Można je przeglądać również na stronach internetowych biblioteki[1]. Wypożyczalnia Biblioteki Głównej AM obsługuje corocznie ponad 4 tys. czytelników (4359 w roku 2005). Są to przede wszystkim studenci studiów stacjonarnych, zaocznych i podyplomowych, a także słuchacze różnych kursów organizowanych przez Akademię Morską, pracownicy Uczelni, pracownicy Polskiej Żeglugi Morskiej, ponadto nieliczni użytkownicy niezwiązani z Uczelnią. Książki można wypożyczać, okazując ważną kartę biblioteczną, która jest wydawana uprawnionym osobom. Karta jest dokumentem elektronicznym gwarantującym dostęp do konta klienta i dlatego nie powinna być udostępniana innym osobom. Dziennie z Wypożyczalni korzysta średnio ok. 150-200 osób. Studenci studiów stacjonarnych stanowią najliczniejszą grupę odwiedzających - 2528 zarejestrowanych użytkowników w roku 2005. Wśród nich było 1336 studentów Wydziału Nawigacyjnego, 558 z Wydziału Mechanicznego i 634 z Wydziału Inżynieryjno-Ekonomicznego Transportu (WI-ET)[2]. Większość bibliotek uczelnianych w naszym kraju nie jest w pełni zadowolona z liczby książek i tytułów, które może zaoferować swoim użytkownikom w ciągu roku akademickiego. Mając ograniczone możliwości finansowe, biblioteki nie mogą zakupić wszystkich potrzebnych podręczników w dostatecznej liczbie. Barierą dla studenta są również bardzo wysokie ceny niektórych pozycji, co sprawia, że sam nie może ich sobie kupić. Jak poradzić studentom w takich przypadkach? Otóż w Wypożyczalni BG AM istnieje dość wyjątkowy sposób udostępniania książek, których egzemplarzy jest niewiele, a jest na nie duże zapotrzebowanie. Regulamin w takich przypadkach zezwala na wprowadzenie wypożyczeń krótkoterminowych (kilku-, kilkunastodniowych). Daje to studentom możliwość częstego wypożyczenia jednej książki i ułatwia dostęp, choćby na krótko, do poszukiwanego tytułu. Jest to tzw. wypożyczenie "na dokument", pod zastaw karty bibliotecznej. Dyżurny bibliotekarz, wypożyczając książkę, umawia się na określony termin zwrotu. Kartę czytelnika zatrzymuje się w Wypożyczalni, w kartotece wypożyczeń krótkoterminowych. System ten daje możliwość sprawdzenia, kiedy książka wróci i na kiedy może ją zamówić kolejny czytelnik. Jest to jednak wypożyczenie obwarowane systemem regulowania należności. W przypadku niezwrócenia książki w przewidzianym terminie, czytelnik zobowiązany jest do zapłacenia regulaminowej opłaty w wysokości 1 zł za przetrzymanie każdego woluminu przez każdą kolejną dobę. Zmusza to użytkowników do szybkiego oddawania wypożyczanych książek i daje zarazem nadzieję następnym oczekującym na zdobycie potrzebnych materiałów. Wśród wypożyczanych książek "na dokument" są też takie podręczniki, które użytkownicy muszą mieć koniecznie na zajęciach, a są na tyle drogie, że studenci nie mogą ich kupić. Jest to np. Konwencja o Bezpieczeństwie na Morzu SOLAS, która kosztuje około 200 zł. Zadaniem bibliotekarza jest więc ułożenie takiego harmonogramu wypożyczeń, aby zapewnić sudentom podręcznik na zajęcia w ciągu tygodnia. System wypożyczeń krótkoterminowych odciążył zarazem w dużym stopniu Czytelnię BG AM od prowadzenia "wypożyczeń nocnych", czyli udostępniania czytelnikom książek na zewnątrz w czasie, gdy czytelnia jest zamknięta. Cel i metoda badawczaWypożyczenia "na dokument" funkcjonują w Bibliotece Głównej AM od wielu lat, równolegle z wypożyczeniami długoterminowymi. Obecnie postanowiono sprawdzić jak oceniają system wypożyczeń krótkoterminowych użytkownicy Biblioteki. Głównym problemem badawczym stało się zagadnienie: Czy wypożyczenia krótkoterminowe są potrzebne czytelnikom Biblioteki Głównej Akademii Morskiej? Hipotezy, które poddano sprawdzeniu podczas badania, to:
Chcąc sprawdzić wysunięte hipotezy, zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. Jako narzędzie badawcze posłużył kwestionariusz ankiety składającej się z siedmiu pytań[3]. Pozwoliły one poznać opinie studentów korzystających z systemu wypożyczeń "na dokument". Ankieta była anonimowa. Pytania w większości miały charakter zamknięty, nieliczne tylko dawały możliwość uzupełnienia odpowiedzi przez respondentów. Do pytań otwartych dołączono kafeterie, czyli listy odpowiedzi, wskazując przy tym liczbę możliwych wyborów: pojedynczy, wielokrotny, ograniczony do trzech odpowiedzi[4]. Badaniu ankietowemu poddano losowo 100 studentów studiów dziennych Akademii Morskiej, którzy odwiedzili Wypożyczalnię BG AM w pierwszej połowie kwietnia 2006 r. Ankieta była wypełniana przez studentów w Wypożyczalni. Dla wszystkich badanych pytania były zrozumiałe i nie sprawiły żadnych trudności przy udzielaniu odpowiedzi. W przeprowadzeniu badania brali udział wszyscy pracownicy Wypożyczalni BG AM. Fachowej pomocy w zestawieniu wyników zbiorczych ankiet udzielił informatyk, pracownik Uczelni. Analiza badania ankietowegoAnkietą dotyczącą oceny wypożyczeń krótkoterminowych w Bibliotece Głównej Akademii Morskiej przebadano 100 osób, w tym:
Strukturę badanej grupy studentów według wydziałów przedstawia wykres nr 1.
W grupie ankietowanych przeważali studenci Wydziału Nawigacyjnego (45%). Drugą pod względem liczebności grupę stanowili studenci z Wydziału Inżynieryjno-Ekonomicznego Transportu (42%), najmniej wśród badanych było studentów z Wydziału Mechanicznego (13%), który jest najmniej liczny. Struktura badanej grupy według kategorii płci odzwierciedla też charakter wydziałów w Akademii Morskiej. Na największym wydziale Uczelni - Wydziale Nawigacyjnym (nazywanym dalej Naw) przewagę mają mężczyźni, na Wydziale Inżynieryjno-Ekonomicznym Transportu (WI-ET) większość stanowią kobiety, zaś na Wydziale Mechanicznym (Mech) kobiety nie studiują w ogóle. Wszystkie odpowiedzi na pytania ankietowe zostały poddane szczegółowej analizie, w której wzięto pod uwagę: wydział, rok oraz płeć respondentów. W niniejszym opracowaniu, z uwagi na ograniczoną objętość tekstu, przedstawione są jedynie wyniki ogólne. Wśród respondentów największą grupę stanowili studenci III (31% badanych) i IV roku (31%). Jest to grupa ankietowanych piszących i przygotowujących się do obrony prac inżynierskich, a więc studentów, którzy potrzebują dużo materiałów i częstej pomocy ze strony Biblioteki. Może się to wiązać z faktem, że w okresie, w którym przeprowadzano badanie (kwiecień 2006 r.), studenci kończą pisanie prac dyplomowych i w związku z tym więcej potrzebują materiałów. Najmniejszą grupę stanowili studenci V roku (6%). Są oni w ogóle niewielką grupą wśród studentów Uczelni, stąd tak mały odsetek wśród badanych. Wykres nr 2 ilustruje częstotliwość odwiedzin badanych w Wypożyczalni. Przy odpowiedzi na to pytanie należało wybrać tylko jedną odpowiedź.
Najwięcej studentów wybrało odpowiedź "kilka razy w miesiącu" (36% ankietowanych). Na drugim miejscu pojawiła się odpowiedź "raz w tygodniu" (27%). Najmniej ankietowanych (7%) wybrało odpowiedź "kilka razy w roku". Okazuje się więc, że duża część studentów korzysta z pomocy Wypożyczalni dosyć często. Pytanie drugie ankiety odnosiło się do charakteru potrzeb czytelników odwiedzających Wypożyczalnię. Ankietowani mieli określić, jakich książek najczęściej poszukują. Trafili tu na kafeterię sześciu odpowiedzi (w tym jedną z możliwością uzupełnienia). Należało wybrać maksymalnie trzy odpowiedzi. Potrzeby czytelnicze studentów ilustruje wykres nr 3.
Okazuje się, że wśród studentów największe jest zapotrzebowanie na podręczniki do nauki poszczególnych przedmiotów (93% badanych wybrało tę odpowiedź). Mniej respondentów zaznaczyło odpowiedź "materiałów do pisania referatów i sprawozdań" (64%), a niespełna połowa badanych (48%) poszukuje materiałów do pisania pracy dyplomowej. Najrzadziej wybierano odpowiedź o poszukiwaniu w Bibliotece literatury pięknej (2%). Nie zaznaczono w ogóle odpowiedzi "inne (jakie?)". Oznacza to, że BG AM jako biblioteka uczelniana realizuje głównie zapotrzebowanie studentów na podręczniki. Pytanie trzecie ankiety odnosiło się do znajomości regulaminowego systemu wypożyczeń długoterminowych i krótkoterminowych, które są prowadzone równolegle w Wypożyczalni BG AM. Na część pytania Czy znany jest Panu/Pani regulaminowy system wypożyczeń długoterminowych (na rewers)? odpowiedzi "tak" udzieliło 98% ankietowanych, 2% przyznało, że nie zna zasad wypożyczeń książek na cały semestr. Na część drugą ? Czy znany jest Panu/Pani regulaminowy system wypożyczeń krótkoterminowych "na dokument"? odpowiedź twierdzącą dało 99% badanych, a tylko jedna osoba (1%) udzieliła odpowiedzi "nie". Należy dodać, że była to jedna z osób, która również nie znała regulaminu systemu wypożyczeń długoterminowych. Ilustrację tych danych widać na wykresie nr 4.
Na podstawie wykresu nr 4 można stwierdzić, że studenci studiów stacjonarnych korzystający ze zbiorów Wypożyczalni BG AM znają regulamin wypożyczeń, wiedzą, jakie mają w związku z tym przywileje i obowiązki (99% respondentów). Kolejne, czwarte pytanie ankiety brzmiało: Czy korzysta Pan/Pani ze zbiorów, które są wypożyczane na krótki termin "na dokument"? Odpowiedź na nie miała pokazać, czy i jak często studenci AM wypożyczają książki w systemie "na dokument". Ilustruje to wykres nr 5, biorący pod uwagę ogół badanych.
Wykres nr 5 pokazuje, że studenci odwiedzający Wypożyczalnię BG AM chętnie korzystają z wypożyczeń krótkoterminowych "na dokument" ? często (75%) lub rzadko (23%). Tylko 2% ankietowanych przyznaje, że nie korzysta w ogóle z książek, które trzeba oddać szybko i terminowo. Odpowiedź na pytanie, dlaczego wypożyczenia krótkoterminowe "na dokument" cieszą się tak dużą popularnością, dała analiza uzyskanych odpowiedzi w pytaniu szóstym ankiety. Następne, piąte pytanie ankiety dotyczyło charakteru literatury wypożyczanej przez studentów "na dokument". Dano tu respondentom możliwość wyboru trzech spośród wielu odpowiedzi. Zebrane dane ilustruje wykres nr 6.
Okazuje się, że najczęściej w systemie "na dokument" są wypożyczane przez badanych podręczniki (87% odpowiedzi). Na drugim miejscu znalazły się materiały do pisania referatów i prac zaliczeniowych (67%). Najmniej respondentów odpowiedziało, że "dla rozwijania własnych zainteresowań" (3%) oraz "inne" - laboratoria (1%). Odpowiadając na pytanie szóste ankiety, czytelnicy wypowiedzieli się na temat Czy wypożyczenia krótkoterminowe są potrzebne w Wypożyczalni BG AM? Pytanie to dawało możliwość wielokrotnego wyboru z kafeterii odpowiedzi "tak", "nie" lub po prostu zakreślenia wariantu "nie mam zdania". Okazuje się, że niektórzy studenci, choć było ich niewielu, wybierali zarazem odpowiedzi z grupy "tak", jak i z grupy "nie". Widzieli zatem zarówno dobre, jak i złe strony systemu udostępnień "na dokument". Kolejny wykres ilustruje, jak przedstawiały się zapatrywania studentów na to zagadnienie.
Dane z wykresu nr 7 wskazują, że badani studenci w znacznym stopniu uważają wypożyczenia krótkoterminowe za potrzebne, bo "jeśli książek jest mało, jest możliwość wypożyczenia, chociaż na krótko" (84% udzielonych odpowiedzi). 58% widzi też możliwość zrobienia notatek, skanowania, kserowania. Nie było żadnej odpowiedzi "nie mam zdania". Natomiast jedynie 5% badanych uważa system wypożyczeń krótkoterminowych za niepotrzebny, "bo można zapłacić karę". Pytanie siódme ankiety dotyczyło określenia przez respondentów jakości systemu regulowania należności dla osób przetrzymujących książki ponad umówiony termin. Pytanie dawało możliwość wyboru jednej odpowiedzi spośród całej kafeterii. Kolejny wykres przedstawia odpowiedzi badanych ogółem.
Wykres nr 8 pokazuje, że badani studenci w większości uważają system regulowania należności za dobry. Wśród nich 46% określa kary jako wysokie, zaś 9% - jako niskie. 21% respondentów nazwało system regulowania należności złym, "bo student nie zawsze ma pieniądze", a 5% wybrało odpowiedź: "zły - student i tak odda książki kiedy zechce", nie wierząc w uczciwość użytkowników. Aż 19% ankietowanych studentów odpowiedziało na to pytanie "nie mam zdania". Część badanych dopowiadała tutaj od siebie, że zawsze oddaje książki w terminie, więc nie musi płacić kar. Nieliczni z badanych przy tym pytaniu uzupełnili kafeterię odpowiedzi o swój wariant, np. student V roku Wydziału Nawigacyjnego wśród odpowiedzi na pytanie siódme oceniające system regulowania należności dla osób przetrzymujących książki ponad umówiony termin, odpowiedź "nie mam zdania" uzupełnił: ponieważ oddaję książki w terminie. Wskazał tym samym, że można być zawsze w porządku wobec Biblioteki i nie być zmuszonym do płacenia kar. Okazuje się, że system regulowania należności dla wypożyczeń krótkoterminowych jest oceniany jako dobry, lecz trochę za drogi, jak na możliwości finansowe studentów. Podsumowanie i wnioskiBadanie ankietowe studentów Akademii Morskiej, dotyczące ich oceny systemu wypożyczeń krótkoterminowych, przeprowadzono w Wypożyczalni Biblioteki Głównej AM. Najwięcej kwestionariuszy wypełnili studenci Wydziału Nawigacyjnego (45 osób) i WI-ET (42 osoby), najmniej - Wydziału Mechanicznego (13 osób). Podobnie też rozkładają się proporcje zapisanych do Biblioteki użytkowników z poszczególnych wydziałów. Studenci chętnie brali udział w badaniu, choć zwykle po uprzednim pytaniu, czy ankieta jest anonimowa. Pytania były dla nich jasne i zrozumiałe. Wnioski z badań:
Przeprowadzone badanie miało za zadanie sprawdzić postawione hipotezy:
Okazuje się, że hipoteza pierwsza potwierdziła się: studenci dobrze znają regulamin wypożyczeń krótkoterminowych i długoterminowych. Hipoteza druga również okazała się prawdziwa: studenci korzystający ze zbiorów Wypożyczalni BG AM uważają wypożyczenia krótkoterminowe za potrzebne. Ostatnia wysunięta przed badaniem hipoteza nie potwierdziła się w znaczącym stopniu. Niespełna połowa badanych uważa system regulowania należności za przetrzymanie książek dla wypożyczeń krótkoterminowych za dobry, w tym większość określa opłaty jako wysokie. Mimo wszystko pożądane jest utrzymanie systemu regulowania należności dla wypożyczeń "na dokument" za nieterminowe zwroty. Obniżenie opłat nie jest wskazane, gdyż może to sprawić, że studenci nie będą przestrzegać regulaminu wypożyczeń krótkoterminowych. Wtedy ulegnie wypaczeniu idea tego systemu. Przypisy[1] PIEKARA, A., REMLEIN, M. Biblioteka Główna Akademii Morskiej, stan obecny, działalność i perspektywy rozwoju. In Stan i perspektywy rozwoju szczecińskich bibliotek. Materiały z konferencji w Bibliotece Głównej Uniwersytetu Szczecińskiego, 19 listopada 2004 roku, pod red. R. Gazińskiego. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2005, s. 7-13. [2] Dane ze Sprawozdania opisowego pracy Sekcji Udostępniania Zbiorów BG AM za rok 2005. [3] Patrz: Załącznik 1: Ankieta. [4] STUPNICKI, R. Analiza i prezentacja danych ankietowych. Warszawa: Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego, 2003, s. 6-17. Ankieta1. Jak często korzysta Pan/Pani ze zbiorów Wypożyczalni? (proszę zakreślić jedną odpowiedź)
2. Jakich książek najczęściej poszukuje Pan/Pani w Wypożyczalni? (proszę zakreślić najwyżej trzy odpowiedzi)
3. Czy znany jest Panu/Pani regulaminowy system wypożyczeń:
4. Czy korzysta Pan/Pani ze zbiorów, które są wypożyczane na krótki termin ("na dokument")? (proszę zakreślić jedną odpowiedź)
5. Jakie książki najczęściej wypożycza Pan/Pani "na dokument"? (proszę zakreślić najwyżej trzy odpowiedzi)
6. Czy uważa Pan/Pani, że wypożyczenia krótkoterminowe są potrzebne w Wypożyczalni BG AM?
7. Czy system regulowania należności (kar) dla osób przetrzymujących książki ponad umówiony termin według Pana/Pani jest: (proszę zakreślić jedną odpowiedź)
Dane studenta korzystającego ze zbiorów wydział
Dziękuję za wypełnienie ankiety  | |
| | | |
| |||
| | ||
