| | Nr 1/2007 (82), Historyczne szpargały. Recenzja | |
 | | | |
Maria Pidłypczak-Majerowicz
| |||
| | ||
| W roku 2006 ukazał się bardzo ciekawy Słownik, pierwsze dzieło tego typu wydane na świecie, opracowane przez jezuitę o. Jakuba Kołacza i opublikowane przez krakowskie jezuickie wydawnictwo WAM. Spis treści wprowadza użytkownika w szczegółowy układ książki, z którego wnioskujemy, że z 316 stron objętości całego opracowania nieco powyżej 10% miejsca poświęcono wprowadzeniu do zagadnienia. Autor omówił m.in. język i przestrzeń kultury, języki zawodowe i środowiskowe, język religijno-kościelny, a więc żargony, słownictwo specjalistyczne i zakonne, następnie duchowość i historię Towarzystwa Jezusowego oraz polski język jezuitów, a także sam układ Słownika i dobór haseł. Ważna dla korzystającego ze Słownika jest bibliografia wykorzystanych przez autora opracowań. Celem Słownika, jak wyjaśnia to pośrednio autor, jest przedstawienie języka polskiego jezuickiego, ułatwiającego porozumienie między Bogiem a człowiekiem. System języka jezuickiego zbudowany jest na słowach-kluczach, np. ad majorem Dei gloriam, jednoznacznie kojarzonych z zakonem jezuitów. Języki wiodące w języku jezuickim to przede wszystkim włoski, hiszpański, współcześnie także angielski, natomiast języka polskiego nie ma w tej grupie. Są jednak w języku jezuickim makaronizmy i zapożyczenia, wśród nich także błędy językowe, z innych języków narodowych i jezuickich. Autor Słownika pisze o swoistym bilingwizmie: jezuita posługuje się językiem polskim, ale identyfikacja z zakonem jest możliwa tylko za pomocą języka polskiego jezuickiego (wewnętrznego grupy). Hasła w Słowniku zostały ułożone w porządku alfabetycznym, wytłuszczone i podane z wariantem, towarzyszą mu m.in. uwagi ostrzegające przed ewentualną pomyłką, dalej informacje gramatyczne i kwalifikatory, etymologia, odrębne znaczenie hasła, definicje, odsyłacze do innych haseł, typowe połączenia z innymi wyrazami, przykłady stosowania hasła. Przeglądając hasła zamieszczone w Słowniku, uświadamiamy sobie, jak ważne i potrzebne wydawnictwo podarowali jezuici czytelnikom. Dzięki Słownikowi zrozumiałe stają się teksty religijne, literackie, naukowe i popularnonaukowe, które wyszły spod piór pisarzy jezuitów. Są w słowniku również słowa-klucze, np. "chyrowiacy", jednoznacznie wskazujące określone środowisko szkolne na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej lub "ojcowie białoruscy", czyli zakonnicy, którzy w 1773 r. pozostali na mocy ukazu Katarzyny II w imperium rosyjskim i dali podwaliny odrodzonemu w XIX w. Zakonowi. Innymi terminami o podobnej wymowie są: "probacja" (próba) rozumiana jako kolejne etapy formacji zakonnej i "sodalicje mariańskie" założone przez jezuitów w 1584 r., także "sodalis" (towarzysz). Ze Słownika dowiadujemy się, jakich terminów jezuici nie używali, np. "habit" - strój zakonny nosi nazwę "sutanna". Lektura Słownika, zarówno jezuitom i osobom związanym ze środowiskiem, jak też badaczom dziejów i spraw kościelnych, nawet przypadkowym użytkownikom, nie sprawia trudności, bo konstrukcja publikacji jest przejrzysta i zrozumiała, wsparta ponadto przykładami z tekstów, co dodatkowo sprzyja zrozumieniu i przyswojeniu terminu z języka polskiego jezuickiego. Słownik przybliża także środowisko zakonne jezuitów, jakże odmienne od innych formacji: mniszej, kanonickiej i mendykanckiej. Warto też zwrócić uwagę na hasło "biblioteka", pochodzące z języka ogólnego. Fragmenty hasła zawierają interesujące informacje zaczerpnięte przez autora z "Instrukcji o administracji dóbr materialnych": 1/ Przed ogniem należy zabezpieczyć przede wszystkim kościół, zakrystię, bibliotekę, biuro ekonoma oraz kasę domu czy instytutu, 2/ biblioteki, zwłaszcza w większych domach i instytucjach, (powinny) być tak urządzane, aby można je łatwo rozbudować i powiększyć. Nie ma jednak w Słowniku hasła "książka", które jest powszechne i ogólne, używane przez wszystkie środowiska w jednakowym znaczeniu. Szata graficzna Słownika, utrzymana w ciepłych tonacjach kolorystycznych, została wzbogacona ilustracjami przedstawiającymi sceny z bogatego i wielowiekowego życia zakonu.  | |
| | | |
| |||
| | ||